महाभारत 13.28 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 28→

[mh-13-28] • 28 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। प्रज्ञाश्रुताभ्यां वृत्तेन शीलेन च यथा भवान्। गुणैः समुदितः सर्वैर् वयसा च समन्वितः। भवान् विशिष्टो बुद्ध्या च प्रज्ञया तपसा तथा। सर्वेषां चैव जातानां सताम् एतन् न संशयः। तस्माद् भवन्तं पृच्छामि धर्मं धर्मभृतां वर। नान्यस् त्वद् अन्यो लोकेषु प्रष्टव्यो ऽस्ति जनाधिप।

yudhiṣṭhira uvāca. prajñāśrutābhyāṃ vṛttena śīlena ca yathā bhavān. guṇaiḥ samuditaḥ sarvair vayasā ca samanvitaḥ. bhavān viśiṣṭo buddhyā ca prajñayā tapasā tathā. sarveṣāṃ caiva jātānāṃ satām etan na saṃśayaḥ. tasmād bhavantaṃ pṛcchāmi dharmaṃ dharmabhṛtāṃ vara. nānyas tvad anyo lokeṣu praṣṭavyo 'sti janādhipa.

क्षत्रियो यदि वा वैश्यः शूद्रो वा राजसत्तम। ब्राह्मण्यं प्राप्नुयात् केन तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

kṣatriyo yadi vā vaiśyaḥ śūdro vā rājasattama. brāhmaṇyaṃ prāpnuyāt kena tan me vyākhyātum arhasi.

तपसा वा सुमहता कर्मणा वा श्रुतेन वा। ब्राह्मण्यम् अथ चेद् इच्छेत् तन् मे ब्रूहि पितामह।

tapasā vā sumahatā karmaṇā vā śrutena vā. brāhmaṇyam atha ced icchet tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। ब्राह्मण्यं तात दुष्प्रापं वर्णैः क्षत्रादिभिस् त्रिभिः। परं हि सर्वभूतानां स्थानम् एतद् युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. brāhmaṇyaṃ tāta duṣprāpaṃ varṇaiḥ kṣatrādibhis tribhiḥ. paraṃ hi sarvabhūtānāṃ sthānam etad yudhiṣṭhira.

बह्वीस् तु संसरन् योनीर् जायमानः पुनः पुनः। पर्याये तात कस्मिंश् चिद् ब्राह्मणो नाम जायते।

bahvīs tu saṃsaran yonīr jāyamānaḥ punaḥ punaḥ. paryāye tāta kasmiṃś cid brāhmaṇo nāma jāyate.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। मतङ्गस्य च संवादं गर्दभ्याश् च युधिष्ठिर।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. mataṅgasya ca saṃvādaṃ gardabhyāś ca yudhiṣṭhira.

द्विजातेः कस्य चित् तात तुल्यवर्णः सुतः प्रभुः। मतङ्गो नाम नाम्नाभूत् सर्वैः समुदितो गुणैः।

dvijāteḥ kasya cit tāta tulyavarṇaḥ sutaḥ prabhuḥ. mataṅgo nāma nāmnābhūt sarvaiḥ samudito guṇaiḥ.

स यज्ञकारः कौन्तेय पित्रा सृष्टः परंतप। प्रायाद् गर्दभयुक्तेन रथेनेहाशुगामिना। त्वरया तं खरैर् युक्तम् आस्थाय रथम् आव्रजत्।

sa yajñakāraḥ kaunteya pitrā sṛṣṭaḥ paraṃtapa. prāyād gardabhayuktena rathenehāśugāminā. tvarayā taṃ kharair yuktam āsthāya ratham āvrajat.

स बालं गर्दभं राजन् वहन्तं मातुर् अन्तिके। निरविध्यत् प्रतोदेन नासिकायां पुनः पुनः।

sa bālaṃ gardabhaṃ rājan vahantaṃ mātur antike. niravidhyat pratodena nāsikāyāṃ punaḥ punaḥ.

तं तु तीव्रव्रणं दृष्ट्वा गर्दभी पुत्रगृद्धिनी। उवाच मा शुचः पुत्र चण्डालस् त्वाधितिष्ठति।

taṃ tu tīvravraṇaṃ dṛṣṭvā gardabhī putragṛddhinī. uvāca mā śucaḥ putra caṇḍālas tvādhitiṣṭhati.

ब्राह्मणे दारुणं नास्ति मैत्रो ब्राह्मण उच्यते। आचार्यः सर्वभूतानां शास्ता किं प्रहरिष्यति।

brāhmaṇe dāruṇaṃ nāsti maitro brāhmaṇa ucyate. ācāryaḥ sarvabhūtānāṃ śāstā kiṃ prahariṣyati.

अयं तु पापप्रकृतिर् बाले न कुरुते दयाम्। स्वयोनिं मानयत्य् एष भावो भावं निगच्छति।

ayaṃ tu pāpaprakṛtir bāle na kurute dayām. svayoniṃ mānayaty eṣa bhāvo bhāvaṃ nigacchati.

एतच् छ्रुत्वा मतङ्गस् तु दारुणं रासभीवचः। अवतीर्य रथात् तूर्णं रासभीं प्रत्यभाषत।

etac chrutvā mataṅgas tu dāruṇaṃ rāsabhīvacaḥ. avatīrya rathāt tūrṇaṃ rāsabhīṃ pratyabhāṣata.

ब्रूहि रासभि कल्याणि माता मे येन दूषिता। कथं मां वेत्सि चण्डालं क्षिप्रं रासभि शंस मे।

brūhi rāsabhi kalyāṇi mātā me yena dūṣitā. kathaṃ māṃ vetsi caṇḍālaṃ kṣipraṃ rāsabhi śaṃsa me.

केन जातो ऽस्मि चण्डालो ब्राह्मण्यं येन मे ऽनशत्। तत्त्वेनैतन् महाप्राज्ञे ब्रूहि सर्वम् अशेषतः।

kena jāto 'smi caṇḍālo brāhmaṇyaṃ yena me 'naśat. tattvenaitan mahāprājñe brūhi sarvam aśeṣataḥ.

गर्दभ्य् उवाच। ब्राह्मण्यां वृषलेन त्वं मत्तायां नापितेन ह। जातस् त्वम् असि चण्डालो ब्राह्मण्यं तेन ते ऽनशत्।

gardabhy uvāca. brāhmaṇyāṃ vṛṣalena tvaṃ mattāyāṃ nāpitena ha. jātas tvam asi caṇḍālo brāhmaṇyaṃ tena te 'naśat.

एवम् उक्तो मतङ्गस् तु प्रत्युपायाद् गृहं प्रति। तम् आगतम् अभिप्रेक्ष्य पिता वाक्यम् अथाब्रवीत्।

evam ukto mataṅgas tu pratyupāyād gṛhaṃ prati. tam āgatam abhiprekṣya pitā vākyam athābravīt.

मया त्वं यज्ञसंसिद्धौ नियुक्तो गुरुकर्मणि। कस्मात् प्रतिनिवृत्तो ऽसि कच्चिन् न कुशलं तव।

mayā tvaṃ yajñasaṃsiddhau niyukto gurukarmaṇi. kasmāt pratinivṛtto 'si kaccin na kuśalaṃ tava.

मतङ्ग उवाच। अयोनिर् अग्र्ययोनिर् वा यः स्यात् स कुशली भवेत्। कुशलं तु कुतस् तस्य यस्येयं जननी पितः।

mataṅga uvāca. ayonir agryayonir vā yaḥ syāt sa kuśalī bhavet. kuśalaṃ tu kutas tasya yasyeyaṃ jananī pitaḥ.

ब्राह्मण्यां वृषलाज् जातं पितर् वेदयतीह माम्। अमानुषी गर्दभीयं तस्मात् तप्स्ये तपो महत्।

brāhmaṇyāṃ vṛṣalāj jātaṃ pitar vedayatīha mām. amānuṣī gardabhīyaṃ tasmāt tapsye tapo mahat.

एवम् उक्त्वा स पितरं प्रतस्थे कृतनिश्चयः। ततो गत्वा महारण्यम् अतप्यत महत् तपः।

evam uktvā sa pitaraṃ pratasthe kṛtaniścayaḥ. tato gatvā mahāraṇyam atapyata mahat tapaḥ.

ततः संतापयाम् आस विबुधांस् तपसान्वितः। मतङ्गः सुसुखं प्रेप्सुः स्थानं सुचरिताद् अपि।

tataḥ saṃtāpayām āsa vibudhāṃs tapasānvitaḥ. mataṅgaḥ susukhaṃ prepsuḥ sthānaṃ sucaritād api.

तं तथा तपसा युक्तम् उवाच हरिवाहनः। मतङ्ग तप्यसे किं त्वं भोगान् उत्सृज्य मानुषान्।

taṃ tathā tapasā yuktam uvāca harivāhanaḥ. mataṅga tapyase kiṃ tvaṃ bhogān utsṛjya mānuṣān.

वरं ददानि ते हन्त वृणीष्व त्वं यद् इच्छसि। यच् चाप्य् अवाप्यम् अन्यत् ते सर्वं प्रब्रूहि माचिरम्।

varaṃ dadāni te hanta vṛṇīṣva tvaṃ yad icchasi. yac cāpy avāpyam anyat te sarvaṃ prabrūhi māciram.

मतङ्ग उवाच। ब्राह्मण्यं कामयानो ऽहम् इदम् आरब्धवांस् तपः। गच्छेयं तद् अवाप्येह वर एष वृतो मया।

mataṅga uvāca. brāhmaṇyaṃ kāmayāno 'ham idam ārabdhavāṃs tapaḥ. gaccheyaṃ tad avāpyeha vara eṣa vṛto mayā.

एतच् छ्रुत्वा तु वचनं तम् उवाच पुरंदरः। मतङ्ग दुर्लभम् इदं विप्रत्वं प्रार्थ्यते त्वया। ब्राह्मण्यं प्रार्थयानस् त्वम् अप्राप्यम् अकृतात्मभिः। विनशिष्यसि दुर्बुद्धे तद् उपारम माचिरम्।

etac chrutvā tu vacanaṃ tam uvāca puraṃdaraḥ. mataṅga durlabham idaṃ vipratvaṃ prārthyate tvayā. brāhmaṇyaṃ prārthayānas tvam aprāpyam akṛtātmabhiḥ. vinaśiṣyasi durbuddhe tad upārama māciram.

श्रेष्ठं यत् सर्वभूतेषु तपो यन् नातिवर्तते। तदग्र्यं प्रार्थयानस् त्वम् अचिराद् विनशिष्यसि।

śreṣṭhaṃ yat sarvabhūteṣu tapo yan nātivartate. tadagryaṃ prārthayānas tvam acirād vinaśiṣyasi.

देवतासुरमर्त्येषु यत् पवित्रं परं स्मृतम्। चण्डालयोनौ जातेन न तत् प्राप्यं कथं चन।

devatāsuramartyeṣu yat pavitraṃ paraṃ smṛtam. caṇḍālayonau jātena na tat prāpyaṃ kathaṃ cana.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents