महाभारत 13.23 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 23→

[mh-13-23] • 41 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। किम् आहुर् भरतश्रेष्ठ पात्रं विप्राः सनातनम्। ब्राह्मणं लिङ्गिनं चैव ब्राह्मणं वाप्य् अलिङ्गिनम्।

yudhiṣṭhira uvāca. kim āhur bharataśreṣṭha pātraṃ viprāḥ sanātanam. brāhmaṇaṃ liṅginaṃ caiva brāhmaṇaṃ vāpy aliṅginam.

भीष्म उवाच। स्ववृत्तिम् अभिपन्नाय लिङ्गिने वेतराय वा। देयम् आहुर् महाराज उभाव् एतौ तपस्विनौ।

bhīṣma uvāca. svavṛttim abhipannāya liṅgine vetarāya vā. deyam āhur mahārāja ubhāv etau tapasvinau.

युधिष्ठिर उवाच। श्रद्धया परया पूतो यः प्रयच्छेद् द्विजातये। हव्यं कव्यं तथा दानं को दोषः स्यात् पितामह। भीष्मः। ब्राह्मणाः पात्रभूताश् च शुद्धा नैवं पितृष्व् इह।

yudhiṣṭhira uvāca. śraddhayā parayā pūto yaḥ prayacched dvijātaye. havyaṃ kavyaṃ tathā dānaṃ ko doṣaḥ syāt pitāmaha. bhīṣmaḥ. brāhmaṇāḥ pātrabhūtāś ca śuddhā naivaṃ pitṛṣv iha.

भीष्म उवाच। श्रद्धापूतो नरस् तात दुर्दान्तो ऽपि न संशयः। पूतो भवति सर्वत्र किं पुनस् त्वं महीपते।

bhīṣma uvāca. śraddhāpūto naras tāta durdānto 'pi na saṃśayaḥ. pūto bhavati sarvatra kiṃ punas tvaṃ mahīpate.

युधिष्ठिर उवाच। न ब्राह्मणं परीक्षेत दैवेषु सततं नरः। कव्यप्रदाने तु बुधाः परीक्ष्यं ब्राह्मणं विदुः।

yudhiṣṭhira uvāca. na brāhmaṇaṃ parīkṣeta daiveṣu satataṃ naraḥ. kavyapradāne tu budhāḥ parīkṣyaṃ brāhmaṇaṃ viduḥ.

भीष्म उवाच। न ब्राह्मणः साधयते हव्यं दैवात् प्रसिध्यति। देवप्रसादाद् इज्यन्ते यजमाना न संशयः।

bhīṣma uvāca. na brāhmaṇaḥ sādhayate havyaṃ daivāt prasidhyati. devaprasādād ijyante yajamānā na saṃśayaḥ.

ब्राह्मणा भरतश्रेष्ठ सततं ब्रह्मवादिनः। मार्कण्डेयः पुरा प्राह इह लोकेषु बुद्धिमान्।

brāhmaṇā bharataśreṣṭha satataṃ brahmavādinaḥ. mārkaṇḍeyaḥ purā prāha iha lokeṣu buddhimān.

युधिष्ठिर उवाच। अपूर्वो ऽप्य् अथ वा विद्वान् संबन्धी वाथ यो भवेत्। तपस्वी यज्ञशीलो वा कथं पात्रं भवेत् तु सः।

yudhiṣṭhira uvāca. apūrvo 'py atha vā vidvān saṃbandhī vātha yo bhavet. tapasvī yajñaśīlo vā kathaṃ pātraṃ bhavet tu saḥ.

भीष्म उवाच। कुलीनः कर्मकृद् वैद्यस् तथा चाप्य् आनृशंस्यवान्। ह्रीमान् ऋजुः सत्यवादी पात्रं पूर्वे च ते त्रयः।

bhīṣma uvāca. kulīnaḥ karmakṛd vaidyas tathā cāpy ānṛśaṃsyavān. hrīmān ṛjuḥ satyavādī pātraṃ pūrve ca te trayaḥ.

तत्रेदं शृणु मे पार्थ चतुर्णां तेजसां मतम्। पृथिव्याः काश्यपस्याग्नेर् मार्कण्डेयस्य चैव हि।

tatredaṃ śṛṇu me pārtha caturṇāṃ tejasāṃ matam. pṛthivyāḥ kāśyapasyāgner mārkaṇḍeyasya caiva hi.

पृथिव्य् उवाच। यथा महार्णवे क्षिप्तः क्षिप्रं लोष्टो विनश्यति। तथा दुश्चरितं सर्वं त्रय्य् आवृत्त्या विनश्यति।

pṛthivy uvāca. yathā mahārṇave kṣiptaḥ kṣipraṃ loṣṭo vinaśyati. tathā duścaritaṃ sarvaṃ trayy āvṛttyā vinaśyati.

काश्यप उवाच। सर्वे च वेदाः सह षड्भिर् अङ्गैः; सांख्यं पुराणं च कुले च जन्म। नैतानि सर्वाणि गतिर् भवन्ति; शीलव्यपेतस्य नरस्य राजन्।

kāśyapa uvāca. sarve ca vedāḥ saha ṣaḍbhir aṅgaiḥ; sāṃkhyaṃ purāṇaṃ ca kule ca janma. naitāni sarvāṇi gatir bhavanti; śīlavyapetasya narasya rājan.

अग्निर् उवाच। अधीयानः पण्डितं मन्यमानो; यो विद्यया हन्ति यशः परेषाम्। ब्रह्मन् स तेनाचरते ब्रह्महत्यां; लोकास् तस्य ह्य् अन्तवन्तो भवन्ति।

agnir uvāca. adhīyānaḥ paṇḍitaṃ manyamāno; yo vidyayā hanti yaśaḥ pareṣām. brahman sa tenācarate brahmahatyāṃ; lokās tasya hy antavanto bhavanti.

मार्कण्डेय उवाच। अश्वमेधसहस्रं च सत्यं च तुलया धृतम्। नाभिजानामि यद्य् अस्य सत्यस्यार्धम् अवाप्नुयात्। अश्वमेधसहस्राद् धि सत्यम् एव विशिष्यते।

mārkaṇḍeya uvāca. aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā dhṛtam. nābhijānāmi yady asya satyasyārdham avāpnuyāt. aśvamedhasahasrād dhi satyam eva viśiṣyate.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्त्वा ते जग्मुर् आशु चत्वारो ऽमिततेजसः। पृथिवी काश्यपो ऽग्निश् च प्रकृष्टायुश् च भार्गवः।

bhīṣma uvāca. ity uktvā te jagmur āśu catvāro 'mitatejasaḥ. pṛthivī kāśyapo 'gniś ca prakṛṣṭāyuś ca bhārgavaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। यद् इदं ब्राह्मणा लोके व्रतिनो भुञ्जते हविः। भुक्तं ब्राह्मणकामाय कथं तत् सुकृतं भवेत्।

yudhiṣṭhira uvāca. yad idaṃ brāhmaṇā loke vratino bhuñjate haviḥ. bhuktaṃ brāhmaṇakāmāya kathaṃ tat sukṛtaṃ bhavet.

भीष्म उवाच। आदिष्टिनो ये राजेन्द्र ब्राह्मणा वेदपारगाः। भुञ्जते ब्रह्मकामाय व्रतलुप्ता भवन्ति ते।

bhīṣma uvāca. ādiṣṭino ye rājendra brāhmaṇā vedapāragāḥ. bhuñjate brahmakāmāya vrataluptā bhavanti te.

युधिष्ठिर उवाच। अनेकान्तं बहुद्वारं धर्मम् आहुर् मनीषिणः। किं निश्चितं भवेत् तत्र तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. anekāntaṃ bahudvāraṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ. kiṃ niścitaṃ bhavet tatra tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अहिंसा सत्यम् अक्रोध आनृशंस्यं दमस् तथा। आर्जवं चैव राजेन्द्र निश्चितं धर्मलक्षणम्।

bhīṣma uvāca. ahiṃsā satyam akrodha ānṛśaṃsyaṃ damas tathā. ārjavaṃ caiva rājendra niścitaṃ dharmalakṣaṇam.

ये तु धर्मं प्रशंसन्तश् चरन्ति पृथिवीम् इमाम्। अनाचरन्तस् तद् धर्मं संकरे निरताः प्रभो।

ye tu dharmaṃ praśaṃsantaś caranti pṛthivīm imām. anācarantas tad dharmaṃ saṃkare niratāḥ prabho.

तेभ्यो रत्नं हिरण्यं वा गाम् अश्वान् वा ददाति यः। दश वर्षाणि विष्ठां स भुङ्क्ते निरयम् आश्रितः।

tebhyo ratnaṃ hiraṇyaṃ vā gām aśvān vā dadāti yaḥ. daśa varṣāṇi viṣṭhāṃ sa bhuṅkte nirayam āśritaḥ.

मेदानां पुल्कसानां च तथैवान्तावसायिनाम्। कृतं कर्माकृतं चापि रागमोहेन जल्पताम्।

medānāṃ pulkasānāṃ ca tathaivāntāvasāyinām. kṛtaṃ karmākṛtaṃ cāpi rāgamohena jalpatām.

वैश्वदेवं च ये मूढा विप्राय ब्रह्मचारिणे। ददतीह न राजेन्द्र ते लोकान् भुञ्जते ऽशुभान्।

vaiśvadevaṃ ca ye mūḍhā viprāya brahmacāriṇe. dadatīha na rājendra te lokān bhuñjate 'śubhān.

युधिष्ठिर उवाच। किं परं ब्रह्मचर्यस्य किं परं धर्मलक्षणम्। किं च श्रेष्ठतमं शौचं तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. kiṃ paraṃ brahmacaryasya kiṃ paraṃ dharmalakṣaṇam. kiṃ ca śreṣṭhatamaṃ śaucaṃ tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। ब्रह्मचर्यं परं तात मधुमांसस्य वर्जनम्। मर्यादायां स्थितो धर्मः शमः शौचस्य लक्षणम्।

bhīṣma uvāca. brahmacaryaṃ paraṃ tāta madhumāṃsasya varjanam. maryādāyāṃ sthito dharmaḥ śamaḥ śaucasya lakṣaṇam.

युधिष्ठिर उवाच। कस्मिन् काले चरेद् धर्मं कस्मिन् काले ऽर्थम् आचरेत्। कस्मिन् काले सुखी च स्यात् तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. kasmin kāle cared dharmaṃ kasmin kāle 'rtham ācaret. kasmin kāle sukhī ca syāt tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। काल्यम् अर्थं निषेवेत ततो धर्मम् अनन्तरम्। पश्चात् कामं निषेवेत न च गच्छेत् प्रसङ्गिताम्।

bhīṣma uvāca. kālyam arthaṃ niṣeveta tato dharmam anantaram. paścāt kāmaṃ niṣeveta na ca gacchet prasaṅgitām.

ब्राह्मणांश् चाभिमन्येत गुरूंश् चाप्य् अभिपूजयेत्। सर्वभूतानुलोमश् च मृदुशीलः प्रियंवदः।

brāhmaṇāṃś cābhimanyeta gurūṃś cāpy abhipūjayet. sarvabhūtānulomaś ca mṛduśīlaḥ priyaṃvadaḥ.

अधिकारे यद् अनृतं राजगामि च पैशुनम्। गुरोश् चालीककरणं समं तद् ब्रह्महत्यया।

adhikāre yad anṛtaṃ rājagāmi ca paiśunam. guroś cālīkakaraṇaṃ samaṃ tad brahmahatyayā.

प्रहरेन् न नरेन्द्रेषु न गां हन्यात् तथैव च। भ्रूणहत्यासमं चैतद् उभयं यो निषेवते।

praharen na narendreṣu na gāṃ hanyāt tathaiva ca. bhrūṇahatyāsamaṃ caitad ubhayaṃ yo niṣevate.

नाग्निं परित्यजेज् जातु न च वेदान् परित्यजेत्। न च ब्राह्मणम् आक्रोशेत् समं तद् ब्रह्महत्यया।

nāgniṃ parityajej jātu na ca vedān parityajet. na ca brāhmaṇam ākrośet samaṃ tad brahmahatyayā.

युधिष्ठिर उवाच। कीदृशाः साधवो विप्राः केभ्यो दत्तं महाफलम्। कीदृशानां च भोक्तव्यं तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. kīdṛśāḥ sādhavo viprāḥ kebhyo dattaṃ mahāphalam. kīdṛśānāṃ ca bhoktavyaṃ tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अक्रोधना धर्मपराः सत्यनित्या दमे रताः। तादृशाः साधवो विप्रास् तेभ्यो दत्तं महाफलम्।

bhīṣma uvāca. akrodhanā dharmaparāḥ satyanityā dame ratāḥ. tādṛśāḥ sādhavo viprās tebhyo dattaṃ mahāphalam.

अमानिनः सर्वसहा दृष्टार्था विजितेन्द्रियाः। सर्वभूतहिता मैत्रास् तेभ्यो दत्तं महाफलम्।

amāninaḥ sarvasahā dṛṣṭārthā vijitendriyāḥ. sarvabhūtahitā maitrās tebhyo dattaṃ mahāphalam.

अलुब्धाः शुचयो वैद्या ह्रीमन्तः सत्यवादिनः। स्वकर्मनिरता ये च तेभ्यो दत्तं महाफलम्।

alubdhāḥ śucayo vaidyā hrīmantaḥ satyavādinaḥ. svakarmaniratā ye ca tebhyo dattaṃ mahāphalam.

साङ्गांश् च चतुरो वेदान् यो ऽधीयीत द्विजर्षभः। षड्भ्यो निवृत्तः कर्मभ्यस् तं पात्रम् ऋषयो विदुः।

sāṅgāṃś ca caturo vedān yo 'dhīyīta dvijarṣabhaḥ. ṣaḍbhyo nivṛttaḥ karmabhyas taṃ pātram ṛṣayo viduḥ.

ये त्व् एवंगुणजातीयास् तेभ्यो दत्तं महाफलम्। सहस्रगुणम् आप्नोति गुणार्हाय प्रदायकः।

ye tv evaṃguṇajātīyās tebhyo dattaṃ mahāphalam. sahasraguṇam āpnoti guṇārhāya pradāyakaḥ.

प्रज्ञाश्रुताभ्यां वृत्तेन शीलेन च समन्वितः। तारयेत कुलं कृत्स्नम् एको ऽपीह द्विजर्षभः।

prajñāśrutābhyāṃ vṛttena śīlena ca samanvitaḥ. tārayeta kulaṃ kṛtsnam eko 'pīha dvijarṣabhaḥ.

गाम् अश्वं वित्तम् अन्नं वा तद्विधे प्रतिपादयेत्। द्रव्याणि चान्यानि तथा प्रेत्यभावे न शोचति।

gām aśvaṃ vittam annaṃ vā tadvidhe pratipādayet. dravyāṇi cānyāni tathā pretyabhāve na śocati.

तारयेत कुलं कृत्स्नम् एको ऽपीह द्विजोत्तमः। किम् अङ्ग पुनर् एकं वै तस्मात् पात्रं समाचरेत्। तृप्ते तृप्ताः सर्वदेवाः पितरो मुनयो ऽपि च।

tārayeta kulaṃ kṛtsnam eko 'pīha dvijottamaḥ. kim aṅga punar ekaṃ vai tasmāt pātraṃ samācaret. tṛpte tṛptāḥ sarvadevāḥ pitaro munayo 'pi ca.

निशम्य च गुणोपेतं ब्राह्मणं साधुसंमतम्। दूराद् आनाययेत् कृत्ये सर्वतश् चाभिपूजयेत्।

niśamya ca guṇopetaṃ brāhmaṇaṃ sādhusaṃmatam. dūrād ānāyayet kṛtye sarvataś cābhipūjayet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...