महाभारत 13.24 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 24→

[mh-13-24] • 101 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। श्राद्धकाले च दैवे च धर्मे चापि पितामह। इच्छामीह त्वयाख्यातं विहितं यत् सुरर्षिभिः।

yudhiṣṭhira uvāca. śrāddhakāle ca daive ca dharme cāpi pitāmaha. icchāmīha tvayākhyātaṃ vihitaṃ yat surarṣibhiḥ.

भीष्म उवाच। दैवं पूर्वाह्णिके कुर्याद् अपराह्णे तु पैतृकम्। मङ्गलाचारसंपन्नः कृतशौचः प्रयत्नवान्।

bhīṣma uvāca. daivaṃ pūrvāhṇike kuryād aparāhṇe tu paitṛkam. maṅgalācārasaṃpannaḥ kṛtaśaucaḥ prayatnavān.

मनुष्याणां तु मध्याह्ने प्रदद्याद् उपपत्तितः। कालहीनं तु यद् दानं तं भागं रक्षसां विदुः।

manuṣyāṇāṃ tu madhyāhne pradadyād upapattitaḥ. kālahīnaṃ tu yad dānaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

लङ्घितं चावलीढं च कलिपूर्वं च यत् कृतम्। रजस्वलाभिर् दृष्टं च तं भागं रक्षसां विदुः।

laṅghitaṃ cāvalīḍhaṃ ca kalipūrvaṃ ca yat kṛtam. rajasvalābhir dṛṣṭaṃ ca taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

अवघुष्टं च यद् भुक्तम् अव्रतेन च भारत। परामृष्टं शुना चैव तं भागं रक्षसां विदुः।

avaghuṣṭaṃ ca yad bhuktam avratena ca bhārata. parāmṛṣṭaṃ śunā caiva taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

केशकीटावपतितं क्षुतं श्वभिर् अवेक्षितम्। रुदितं चावधूतं च तं भागं रक्षसां विदुः।

keśakīṭāvapatitaṃ kṣutaṃ śvabhir avekṣitam. ruditaṃ cāvadhūtaṃ ca taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

निर्ॐकारेण यद् भुक्तं सशस्त्रेण च भारत। दुरात्मना च यद् भुक्तं तं भागं रक्षसां विदुः।

niroṃkāreṇa yad bhuktaṃ saśastreṇa ca bhārata. durātmanā ca yad bhuktaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

परोच्छिष्टं च यद् भुक्तं परिभुक्तं च यद् भवेत्। दैवे पित्र्ये च सततं तं भागं रक्षसां विदुः।

parocchiṣṭaṃ ca yad bhuktaṃ paribhuktaṃ ca yad bhavet. daive pitrye ca satataṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

गर्हितं निन्दितं चैव परिविष्टं समन्युना। दैवं वाप्य् अथ वा पैत्र्यं तं भागं रक्षसां विदुः।

garhitaṃ ninditaṃ caiva pariviṣṭaṃ samanyunā. daivaṃ vāpy atha vā paitryaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

मन्त्रहीनं क्रियाहीनं यच् छ्राद्धं परिविष्यते। त्रिभिर् वर्णैर् नरश्रेष्ठ तं भागं रक्षसां विदुः।

mantrahīnaṃ kriyāhīnaṃ yac chrāddhaṃ pariviṣyate. tribhir varṇair naraśreṣṭha taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

आज्याहुतिं विना चैव यत् किं चित् परिविष्यते। दुराचारैश् च यद् भुक्तं तं भागं रक्षसां विदुः।

ājyāhutiṃ vinā caiva yat kiṃ cit pariviṣyate. durācāraiś ca yad bhuktaṃ taṃ bhāgaṃ rakṣasāṃ viduḥ.

ये भागा रक्षसां प्रोक्तास् त उक्ता भरतर्षभ। अत ऊर्ध्वं विसर्गस्य परीक्षां ब्राह्मणे शृणु।

ye bhāgā rakṣasāṃ proktās ta uktā bharatarṣabha. ata ūrdhvaṃ visargasya parīkṣāṃ brāhmaṇe śṛṇu.

यावन्तः पतिता विप्रा जडोन्मत्तास् तथैव च। दैवे वाप्य् अथ वा पित्र्ये राजन् नार्हन्ति केतनम्।

yāvantaḥ patitā viprā jaḍonmattās tathaiva ca. daive vāpy atha vā pitrye rājan nārhanti ketanam.

श्वित्री कुष्ठी च क्लीबश् च तथा यक्ष्महतश् च यः। अपस्मारी च यश् चान्धो राजन् नार्हन्ति सत्कृतिम्।

śvitrī kuṣṭhī ca klībaś ca tathā yakṣmahataś ca yaḥ. apasmārī ca yaś cāndho rājan nārhanti satkṛtim.

चिकित्सका देवलका वृथानियमधारिणः। सोमविक्रयिणश् चैव श्राद्धे नार्हन्ति केतनम्।

cikitsakā devalakā vṛthāniyamadhāriṇaḥ. somavikrayiṇaś caiva śrāddhe nārhanti ketanam.

गायना नर्तकाश् चैव प्लवका वादकास् तथा। कथका योधकाश् चैव राजन् नार्हन्ति केतनम्।

gāyanā nartakāś caiva plavakā vādakās tathā. kathakā yodhakāś caiva rājan nārhanti ketanam.

होतारो वृषलानां च वृषलाध्यापकास् तथा। तथा वृषलशिष्याश् च राजन् नार्हन्ति केतनम्।

hotāro vṛṣalānāṃ ca vṛṣalādhyāpakās tathā. tathā vṛṣalaśiṣyāś ca rājan nārhanti ketanam.

अनुयोक्ता च यो विप्रो अनुयुक्तश् च भारत। नार्हतस् ताव् अपि श्राद्धं ब्रह्मविक्रयिणौ हि तौ।

anuyoktā ca yo vipro anuyuktaś ca bhārata. nārhatas tāv api śrāddhaṃ brahmavikrayiṇau hi tau.

अग्रणीर् यः कृतः पूर्वं वर्णावरपरिग्रहः। ब्राह्मणः सर्वविद्यो ऽपि राजन् नार्हति केतनम्।

agraṇīr yaḥ kṛtaḥ pūrvaṃ varṇāvaraparigrahaḥ. brāhmaṇaḥ sarvavidyo 'pi rājan nārhati ketanam.

अनग्नयश् च ये विप्रा मृतनिर्यातकाश् च ये। स्तेनाश् च पतिताश् चैव राजन् नार्हन्ति केतनम्।

anagnayaś ca ye viprā mṛtaniryātakāś ca ye. stenāś ca patitāś caiva rājan nārhanti ketanam.

अपरिज्ञातपूर्वाश् च गणपूर्वाश् च भारत। पुत्रिकापूर्वपुत्राश् च श्राद्धे नार्हन्ति केतनम्।

aparijñātapūrvāś ca gaṇapūrvāś ca bhārata. putrikāpūrvaputrāś ca śrāddhe nārhanti ketanam.

ऋणकर्ता च यो राजन् यश् च वार्धुषिको द्विजः। प्राणिविक्रयवृत्तिश् च राजन् नार्हन्ति केतनम्।

ṛṇakartā ca yo rājan yaś ca vārdhuṣiko dvijaḥ. prāṇivikrayavṛttiś ca rājan nārhanti ketanam.

स्त्रीपूर्वाः काण्डपृष्ठाश् च यावन्तो भरतर्षभ। अजपा ब्राह्मणाश् चैव श्राद्धे नार्हन्ति केतनम्।

strīpūrvāḥ kāṇḍapṛṣṭhāś ca yāvanto bharatarṣabha. ajapā brāhmaṇāś caiva śrāddhe nārhanti ketanam.

श्राद्धे दैवे च निर्दिष्टा ब्राह्मणा भरतर्षभ। दातुः प्रतिग्रहीतुश् च शृणुष्वानुग्रहं पुनः।

śrāddhe daive ca nirdiṣṭā brāhmaṇā bharatarṣabha. dātuḥ pratigrahītuś ca śṛṇuṣvānugrahaṃ punaḥ.

चीर्णव्रता गुणैर् युक्ता भवेयुर् ये ऽपि कर्षकाः। सावित्रीज्ञाः क्रियावन्तस् ते राजन् केतनक्षमाः।

cīrṇavratā guṇair yuktā bhaveyur ye 'pi karṣakāḥ. sāvitrījñāḥ kriyāvantas te rājan ketanakṣamāḥ.

क्षात्रधर्मिणम् अप्य् आजौ केतयेत् कुलजं द्विजम्। न त्व् एव वणिजं तात श्राद्धेषु परिकल्पयेत्।

kṣātradharmiṇam apy ājau ketayet kulajaṃ dvijam. na tv eva vaṇijaṃ tāta śrāddheṣu parikalpayet.

अग्निहोत्री च यो विप्रो ग्रामवासी च यो भवेत्। अस्तेनश् चातिथिज्ञश् च स राजन् केतनक्षमः।

agnihotrī ca yo vipro grāmavāsī ca yo bhavet. astenaś cātithijñaś ca sa rājan ketanakṣamaḥ.

सावित्रीं जपते यस् तु त्रिकालं भरतर्षभ। राजप्रेष्यो ऽपि सावित्रीं जपन् नित्यं समाहितः। भिक्षावृत्तिः क्रियावांश् च स राजन् केतनक्षमः। माता पात्रं पिता पात्रं पात्रं क्षीणाश् च बान्धवाः। दीनः पात्रं व्रती पात्रं पात्रं वृत्तैर् अलंकृतम्।

sāvitrīṃ japate yas tu trikālaṃ bharatarṣabha. rājapreṣyo 'pi sāvitrīṃ japan nityaṃ samāhitaḥ. bhikṣāvṛttiḥ kriyāvāṃś ca sa rājan ketanakṣamaḥ. mātā pātraṃ pitā pātraṃ pātraṃ kṣīṇāś ca bāndhavāḥ. dīnaḥ pātraṃ vratī pātraṃ pātraṃ vṛttair alaṃkṛtam.

उदितास्तमितो यश् च तथैवास्तमितोदितः। अहिंस्रश् चाल्पदोषश् च स राजन् केतनक्षमः।

uditāstamito yaś ca tathaivāstamitoditaḥ. ahiṃsraś cālpadoṣaś ca sa rājan ketanakṣamaḥ.

अकल्कको ह्य् अतर्कश् च ब्राह्मणो भरतर्षभ। ससंज्ञो भैक्ष्यवृत्तिश् च स राजन् केतनक्षमः।

akalkako hy atarkaś ca brāhmaṇo bharatarṣabha. sasaṃjño bhaikṣyavṛttiś ca sa rājan ketanakṣamaḥ.

अव्रती कितवः स्तेनः प्राणिविक्रय्य् अथो वणिक्। पश्चाच् च पीतवान् सोमं स राजन् केतनक्षमः।

avratī kitavaḥ stenaḥ prāṇivikrayy atho vaṇik. paścāc ca pītavān somaṃ sa rājan ketanakṣamaḥ.

अर्जयित्वा धनं पूर्वं दारुणैः कृषिकर्मभिः। भवेत् सर्वातिथिः पश्चात् स राजन् केतनक्षमः।

arjayitvā dhanaṃ pūrvaṃ dāruṇaiḥ kṛṣikarmabhiḥ. bhavet sarvātithiḥ paścāt sa rājan ketanakṣamaḥ.

ब्रह्मविक्रयनिर्दिष्टं स्त्रिया यच् चार्जितं धनम्। अदेयं पितृदेवेभ्यो यच् च क्लैब्याद् उपार्जितम्।

brahmavikrayanirdiṣṭaṃ striyā yac cārjitaṃ dhanam. adeyaṃ pitṛdevebhyo yac ca klaibyād upārjitam.

क्रियमाणे ऽपवर्गे तु यो द्विजो भरतर्षभ। न व्याहरति यद् युक्तं तस्याधर्मो गवानृतम्।

kriyamāṇe 'pavarge tu yo dvijo bharatarṣabha. na vyāharati yad yuktaṃ tasyādharmo gavānṛtam.

श्राद्धस्य ब्राह्मणः कालः प्राप्तं दधि घृतं तथा। सोमक्षयश् च मांसं च यद् आरण्यं युधिष्ठिर। मुहूर्तानां त्रयं पूर्वम् अह्नः प्रातर् इति स्मृतम्। जपध्यानादिभिस् तस्मिन् विप्रैः कार्यं शुभव्रतम्। संगवाख्यं त्रिभागं तु मध्याह्नस् त्रिमुहूर्तकः। लौकिकं संगवे ऽर्धं च स्नानादि ह्य् अथ मध्यमे। चतुर्थम् अपराह्णं तु त्रिमुहूर्तं तु पित्र्यकम्। सायाह्नस् त्रिमुहूर्तं च मध्यमं कविभिः स्मृतम्। चतुर्थे त्व् अपराह्णाख्ये श्राद्धं कुर्यात् सदा नृप। प्रागुदीचीमुखा विप्रा विश्वेदेवाश् च दक्षिणाः। श्रावितेषु सुतृप्तेषु पिण्डं दद्यात् सदक्षिणम्।

śrāddhasya brāhmaṇaḥ kālaḥ prāptaṃ dadhi ghṛtaṃ tathā. somakṣayaś ca māṃsaṃ ca yad āraṇyaṃ yudhiṣṭhira. muhūrtānāṃ trayaṃ pūrvam ahnaḥ prātar iti smṛtam. japadhyānādibhis tasmin vipraiḥ kāryaṃ śubhavratam. saṃgavākhyaṃ tribhāgaṃ tu madhyāhnas trimuhūrtakaḥ. laukikaṃ saṃgave 'rdhaṃ ca snānādi hy atha madhyame. caturtham aparāhṇaṃ tu trimuhūrtaṃ tu pitryakam. sāyāhnas trimuhūrtaṃ ca madhyamaṃ kavibhiḥ smṛtam. caturthe tv aparāhṇākhye śrāddhaṃ kuryāt sadā nṛpa. prāgudīcīmukhā viprā viśvedevāś ca dakṣiṇāḥ. śrāviteṣu sutṛpteṣu piṇḍaṃ dadyāt sadakṣiṇam.

श्राद्धापवर्गे विप्रस्य स्वधा वै स्वदिता भवेत्। क्षत्रियस्याप्य् अथो ब्रूयात् प्रीयन्तां पितरस् त्व् इति।

śrāddhāpavarge viprasya svadhā vai svaditā bhavet. kṣatriyasyāpy atho brūyāt prīyantāṃ pitaras tv iti.

अपवर्गे तु वैश्यस्य श्राद्धकर्मणि भारत। अक्षय्यम् अभिधातव्यं स्वस्ति शूद्रस्य भारत।

apavarge tu vaiśyasya śrāddhakarmaṇi bhārata. akṣayyam abhidhātavyaṃ svasti śūdrasya bhārata.

पुण्याहवाचनं दैवे ब्राह्मणस्य विधीयते। एतद् एव निर्ॐकारं क्षत्रियस्य विधीयते। गोहिंसायां चतुर्भागं पूर्वं विप्रादिकेतनः। वर्णावरेषु भुञ्जानं क्रमाच् छूद्रे चतुर्गुणम्। नान्यत्र ब्राह्मणो ब्रूयात् पूर्वं विप्रेण केतितः। अभोजने च दोषः स्याद् वर्जयेच् छूद्रकेतनम्। शूद्रान्नरसपुष्टाङ्गो द्विजो नोर्ध्वां गतिं लभेत्। अशुचिर् नैव चाश्नीयान् नास्तिको मानवर्जितः। न पूर्वं लङ्घयेल् लोभाद् एकवर्णो ऽपि पार्थिव। विप्राः स्मृता भूमिदेवा उपकुर्वाणवर्जिताः। वैश्यस्य चैव वक्तव्यं प्रीयन्तां देवता इति।

puṇyāhavācanaṃ daive brāhmaṇasya vidhīyate. etad eva niroṃkāraṃ kṣatriyasya vidhīyate. gohiṃsāyāṃ caturbhāgaṃ pūrvaṃ viprādiketanaḥ. varṇāvareṣu bhuñjānaṃ kramāc chūdre caturguṇam. nānyatra brāhmaṇo brūyāt pūrvaṃ vipreṇa ketitaḥ. abhojane ca doṣaḥ syād varjayec chūdraketanam. śūdrānnarasapuṣṭāṅgo dvijo nordhvāṃ gatiṃ labhet. aśucir naiva cāśnīyān nāstiko mānavarjitaḥ. na pūrvaṃ laṅghayel lobhād ekavarṇo 'pi pārthiva. viprāḥ smṛtā bhūmidevā upakurvāṇavarjitāḥ. vaiśyasya caiva vaktavyaṃ prīyantāṃ devatā iti.

कर्मणाम् आनुपूर्वीं च विधिपूर्वकृतं शृणु। जातकर्मादिकान् सर्वांस् त्रिषु वर्णेषु भारत। ब्रह्मक्षत्रे हि मन्त्रोक्ता वैश्यस्य च युधिष्ठिर।

karmaṇām ānupūrvīṃ ca vidhipūrvakṛtaṃ śṛṇu. jātakarmādikān sarvāṃs triṣu varṇeṣu bhārata. brahmakṣatre hi mantroktā vaiśyasya ca yudhiṣṭhira.

विप्रस्य रशना मौञ्जी मौर्वी राजन्यगामिनी। बाल्वजीत्य् एव वैश्यस्य धर्म एष युधिष्ठिर। पालाशो द्विजदण्डः स्याद् अश्वत्थः क्षत्रियस्य तु। औदुम्बरश् च वैश्यस्य धर्म एष युधिष्ठिर।

viprasya raśanā mauñjī maurvī rājanyagāminī. bālvajīty eva vaiśyasya dharma eṣa yudhiṣṭhira. pālāśo dvijadaṇḍaḥ syād aśvatthaḥ kṣatriyasya tu. audumbaraś ca vaiśyasya dharma eṣa yudhiṣṭhira.

दातुः प्रतिग्रहीतुश् च धर्माधर्माव् इमौ शृणु। ब्राह्मणस्यानृते ऽधर्मः प्रोक्तः पातकसंज्ञितः। चतुर्गुणः क्षत्रियस्य वैश्यस्याष्टगुणः स्मृतः।

dātuḥ pratigrahītuś ca dharmādharmāv imau śṛṇu. brāhmaṇasyānṛte 'dharmaḥ proktaḥ pātakasaṃjñitaḥ. caturguṇaḥ kṣatriyasya vaiśyasyāṣṭaguṇaḥ smṛtaḥ.

नान्यत्र ब्राह्मणो ऽश्नीयात् पूर्वं विप्रेण केतितः। यवीयान् पशुहिंसायां तुल्यधर्मो भवेत् स हि।

nānyatra brāhmaṇo 'śnīyāt pūrvaṃ vipreṇa ketitaḥ. yavīyān paśuhiṃsāyāṃ tulyadharmo bhavet sa hi.

अथ राजन्यवैश्याभ्यां यद्य् अश्नीयात् तु केतितः। यवीयान् पशुहिंसायां भागार्धं समवाप्नुयात्।

atha rājanyavaiśyābhyāṃ yady aśnīyāt tu ketitaḥ. yavīyān paśuhiṃsāyāṃ bhāgārdhaṃ samavāpnuyāt.

दैवं वाप्य् अथ वा पित्र्यं यो ऽश्नीयाद् ब्राह्मणादिषु। अस्नातो ब्राह्मणो राजंस् तस्याधर्मो गवानृतम्।

daivaṃ vāpy atha vā pitryaṃ yo 'śnīyād brāhmaṇādiṣu. asnāto brāhmaṇo rājaṃs tasyādharmo gavānṛtam.

आशौचो ब्राह्मणो राजन् यो ऽश्नीयाद् ब्राह्मणादिषु। ज्ञानपूर्वम् अथो लोभात् तस्याधर्मो गवानृतम्।

āśauco brāhmaṇo rājan yo 'śnīyād brāhmaṇādiṣu. jñānapūrvam atho lobhāt tasyādharmo gavānṛtam.

अन्नेनान्नं च यो लिप्सेत् कर्मार्थं चैव भारत। आमन्त्रयति राजेन्द्र तस्याधर्मो ऽनृतं स्मृतम्।

annenānnaṃ ca yo lipset karmārthaṃ caiva bhārata. āmantrayati rājendra tasyādharmo 'nṛtaṃ smṛtam.

अवेदव्रतचारित्रास् त्रिभिर् वर्णैर् युधिष्ठिर। मन्त्रवत् परिविष्यन्ते तेष्व् अधर्मो गवानृतम्।

avedavratacāritrās tribhir varṇair yudhiṣṭhira. mantravat pariviṣyante teṣv adharmo gavānṛtam.

युधिष्ठिर उवाच। पित्र्यं वाप्य् अथ वा दैवं दीयते यत् पितामह। एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं दत्तं येषु महाफलम्।

yudhiṣṭhira uvāca. pitryaṃ vāpy atha vā daivaṃ dīyate yat pitāmaha. etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ dattaṃ yeṣu mahāphalam.

भीष्म उवाच। येषां दाराः प्रतीक्षन्ते सुवृष्टिम् इव कर्षकाः। उच्छेषपरिशेषं हि तान् भोजय युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. yeṣāṃ dārāḥ pratīkṣante suvṛṣṭim iva karṣakāḥ. uccheṣapariśeṣaṃ hi tān bhojaya yudhiṣṭhira.

चारित्रनियता राजन् ये कृशाः कृशवृत्तयः। अर्थिनश् चोपगच्छन्ति तेषु दत्तं महाफलम्।

cāritraniyatā rājan ye kṛśāḥ kṛśavṛttayaḥ. arthinaś copagacchanti teṣu dattaṃ mahāphalam.

तद्भक्तास् तद्गृहा राजंस् तद्धनास् तदपाश्रयाः। अर्थिनश् च भवन्त्य् अर्थे तेषु दत्तं महाफलम्।

tadbhaktās tadgṛhā rājaṃs taddhanās tadapāśrayāḥ. arthinaś ca bhavanty arthe teṣu dattaṃ mahāphalam.

तस्करेभ्यः परेभ्यो वा ये भयार्ता युधिष्ठिर। अर्थिनो भोक्तुम् इच्छन्ति तेषु दत्तं महाफलम्।

taskarebhyaḥ parebhyo vā ye bhayārtā yudhiṣṭhira. arthino bhoktum icchanti teṣu dattaṃ mahāphalam.

अकल्ककस्य विप्रस्य भैक्षोत्करकृतात्मनः। बटवो यस्य भिक्षन्ति तेभ्यो दत्तं महाफलम्।

akalkakasya viprasya bhaikṣotkarakṛtātmanaḥ. baṭavo yasya bhikṣanti tebhyo dattaṃ mahāphalam.

हृतस्वा हृतदाराश् च ये विप्रा देशसंप्लवे। अर्थार्थम् अभिगच्छन्ति तेभ्यो दत्तं महाफलम्।

hṛtasvā hṛtadārāś ca ye viprā deśasaṃplave. arthārtham abhigacchanti tebhyo dattaṃ mahāphalam.

व्रतिनो नियमस्थाश् च ये विप्राः श्रुतसंमताः। तत्समाप्त्यर्थम् इच्छन्ति तेषु दत्तं महाफलम्।

vratino niyamasthāś ca ye viprāḥ śrutasaṃmatāḥ. tatsamāptyartham icchanti teṣu dattaṃ mahāphalam.

अव्युत्क्रान्ताश् च धर्मेषु पाषण्डसमयेषु च। कृशप्राणाः कृशधनास् तेषु दत्तं महाफलम्। व्रतानां पारणार्थाय गुर्वर्थे यज्ञदक्षिणाम्। निवेशार्थं च विद्वांसस् तेषां दत्तं महाफलम्। पित्रोश् च रक्षणार्थाय पुत्रदारार्थम् एव च। महाव्याधिविमोक्षार्थं तेषु दत्तं महाफलम्। बालाः स्त्रियश् च वाञ्छन्ति सुभक्तं चाप्य् असाधनाः। स्वर्गम् आयान्ति दत्त्वैषां निरयान् नोपयान्ति ते।

avyutkrāntāś ca dharmeṣu pāṣaṇḍasamayeṣu ca. kṛśaprāṇāḥ kṛśadhanās teṣu dattaṃ mahāphalam. vratānāṃ pāraṇārthāya gurvarthe yajñadakṣiṇām. niveśārthaṃ ca vidvāṃsas teṣāṃ dattaṃ mahāphalam. pitroś ca rakṣaṇārthāya putradārārtham eva ca. mahāvyādhivimokṣārthaṃ teṣu dattaṃ mahāphalam. bālāḥ striyaś ca vāñchanti subhaktaṃ cāpy asādhanāḥ. svargam āyānti dattvaiṣāṃ nirayān nopayānti te.

कृतसर्वस्वहरणा निर्दोषाः प्रभविष्णुभिः। स्पृहयन्ति च भुक्तान्नं तेषु दत्तं महाफलम्।

kṛtasarvasvaharaṇā nirdoṣāḥ prabhaviṣṇubhiḥ. spṛhayanti ca bhuktānnaṃ teṣu dattaṃ mahāphalam.

तपस्विनस् तपोनिष्ठास् तेषां भैक्षचराश् च ये। अर्थिनः किं चिद् इच्छन्ति तेषु दत्तं महाफलम्।

tapasvinas taponiṣṭhās teṣāṃ bhaikṣacarāś ca ye. arthinaḥ kiṃ cid icchanti teṣu dattaṃ mahāphalam.

महाफलविधिर् दाने श्रुतस् ते भरतर्षभ। निरयं येन गच्छन्ति स्वर्गं चैव हि तच् छृणु।

mahāphalavidhir dāne śrutas te bharatarṣabha. nirayaṃ yena gacchanti svargaṃ caiva hi tac chṛṇu.

गुर्वर्थं वाभयार्थं वा वर्जयित्वा युधिष्ठिर। ये ऽनृतं कथयन्ति स्म ते वै निरयगामिनः।

gurvarthaṃ vābhayārthaṃ vā varjayitvā yudhiṣṭhira. ye 'nṛtaṃ kathayanti sma te vai nirayagāminaḥ.

परदाराभिहर्तारः परदाराभिमर्शिनः। परदारप्रयोक्तारस् ते वै निरयगामिनः।

paradārābhihartāraḥ paradārābhimarśinaḥ. paradāraprayoktāras te vai nirayagāminaḥ.

ये परस्वापहर्तारः परस्वानां च नाशकाः। सूचकाश् च परेषां ये ते वै निरयगामिनः।

ye parasvāpahartāraḥ parasvānāṃ ca nāśakāḥ. sūcakāś ca pareṣāṃ ye te vai nirayagāminaḥ.

प्रपाणां च सभानां च संक्रमाणां च भारत। अगाराणां च भेत्तारो नरा निरयगामिनः।

prapāṇāṃ ca sabhānāṃ ca saṃkramāṇāṃ ca bhārata. agārāṇāṃ ca bhettāro narā nirayagāminaḥ.

अनाथां प्रमदां बालां वृद्धां भीतां तपस्विनीम्। वञ्चयन्ति नरा ये च ते वै निरयगामिनः।

anāthāṃ pramadāṃ bālāṃ vṛddhāṃ bhītāṃ tapasvinīm. vañcayanti narā ye ca te vai nirayagāminaḥ.

वृत्तिच्छेदं गृहच्छेदं दारच्छेदं च भारत। मित्रच्छेदं तथाशायास् ते वै निरयगामिनः।

vṛtticchedaṃ gṛhacchedaṃ dāracchedaṃ ca bhārata. mitracchedaṃ tathāśāyās te vai nirayagāminaḥ.

सूचकाः संधिभेत्तारः परवृत्त्युपजीवकाः। अकृतज्ञाश् च मित्राणां ते वै निरयगामिनः।

sūcakāḥ saṃdhibhettāraḥ paravṛttyupajīvakāḥ. akṛtajñāś ca mitrāṇāṃ te vai nirayagāminaḥ.

पाषण्डा दूषकाश् चैव समयानां च दूषकाः। ये प्रत्यवसिताश् चैव ते वै निरयगामिनः। विषमव्यवहाराश् च विषमाश् चैव वृद्धिषु। लाभेषु विषमाश् चैव ते वै निरयगामिनः। द्यूतसंव्यवहाराश् च निष्परीक्षाश् च मानवाः। प्राणिहिंसाप्रवृत्ताश् च ते वै निरयगामिनः।

pāṣaṇḍā dūṣakāś caiva samayānāṃ ca dūṣakāḥ. ye pratyavasitāś caiva te vai nirayagāminaḥ. viṣamavyavahārāś ca viṣamāś caiva vṛddhiṣu. lābheṣu viṣamāś caiva te vai nirayagāminaḥ. dyūtasaṃvyavahārāś ca niṣparīkṣāś ca mānavāḥ. prāṇihiṃsāpravṛttāś ca te vai nirayagāminaḥ.

कृताशं कृतनिर्वेशं कृतभक्तं कृतश्रमम्। भेदैर् ये व्यपकर्षन्ति ते वै निरयगामिनः।

kṛtāśaṃ kṛtanirveśaṃ kṛtabhaktaṃ kṛtaśramam. bhedair ye vyapakarṣanti te vai nirayagāminaḥ.

पर्यश्नन्ति च ये दारान् अग्निभृत्यातिथींस् तथा। उत्सन्नपितृदेवेज्यास् ते वै निरयगामिनः।

paryaśnanti ca ye dārān agnibhṛtyātithīṃs tathā. utsannapitṛdevejyās te vai nirayagāminaḥ.

वेदविक्रयिणश् चैव वेदानां चैव दूषकाः। वेदानां लेखकाश् चैव ते वै निरयगामिनः।

vedavikrayiṇaś caiva vedānāṃ caiva dūṣakāḥ. vedānāṃ lekhakāś caiva te vai nirayagāminaḥ.

चातुराश्रम्यबाह्याश् च श्रुतिबाह्याश् च ये नराः। विकर्मभिश् च जीवन्ति ते वै निरयगामिनः।

cāturāśramyabāhyāś ca śrutibāhyāś ca ye narāḥ. vikarmabhiś ca jīvanti te vai nirayagāminaḥ.

केशविक्रयिका राजन् विषविक्रयिकाश् च ये। क्षीरविक्रयिकाश् चैव ते वै निरयगामिनः।

keśavikrayikā rājan viṣavikrayikāś ca ye. kṣīravikrayikāś caiva te vai nirayagāminaḥ.

ब्राह्मणानां गवां चैव कन्यानां च युधिष्ठिर। ये ऽन्तरं यान्ति कार्येषु ते वै निरयगामिनः।

brāhmaṇānāṃ gavāṃ caiva kanyānāṃ ca yudhiṣṭhira. ye 'ntaraṃ yānti kāryeṣu te vai nirayagāminaḥ.

शस्त्रविक्रयकाश् चैव कर्तारश् च युधिष्ठिर। शल्यानां धनुषां चैव ते वै निरयगामिनः।

śastravikrayakāś caiva kartāraś ca yudhiṣṭhira. śalyānāṃ dhanuṣāṃ caiva te vai nirayagāminaḥ.

शल्यैर् वा शङ्कुभिर् वापि श्वभ्रैर् वा भरतर्षभ। ये मार्गम् अनुरुन्धन्ति ते वै निरयगामिनः।

śalyair vā śaṅkubhir vāpi śvabhrair vā bharatarṣabha. ye mārgam anurundhanti te vai nirayagāminaḥ.

उपाध्यायांश् च भृत्यांश् च भक्तांश् च भरतर्षभ। ये त्यजन्त्य् असमर्थांस् तांस् ते वै निरयगामिनः।

upādhyāyāṃś ca bhṛtyāṃś ca bhaktāṃś ca bharatarṣabha. ye tyajanty asamarthāṃs tāṃs te vai nirayagāminaḥ.

अप्राप्तदमकाश् चैव नासानां वेधकास् तथा। बन्धकाश् च पशूनां ये ते वै निरयगामिनः।

aprāptadamakāś caiva nāsānāṃ vedhakās tathā. bandhakāś ca paśūnāṃ ye te vai nirayagāminaḥ.

अगोप्तारश् छलद्रव्या बलिषड्भागतत्पराः। समर्थाश् चाप्य् अदातारस् ते वै निरयगामिनः। संश्रुत्य चाप्रदातारो दरिद्राणां विनिन्दकाः। श्रोत्रियाणां विनीतानां दरिद्राणां विनिन्दकाः। क्षमिणां निन्दकाश् चैव ते वै निरयगामिनः।

agoptāraś chaladravyā baliṣaḍbhāgatatparāḥ. samarthāś cāpy adātāras te vai nirayagāminaḥ. saṃśrutya cāpradātāro daridrāṇāṃ vinindakāḥ. śrotriyāṇāṃ vinītānāṃ daridrāṇāṃ vinindakāḥ. kṣamiṇāṃ nindakāś caiva te vai nirayagāminaḥ.

क्षान्तान् दान्तांस् तथा प्राज्ञान् दीर्घकालं सहोषितान्। त्यजन्ति कृतकृत्या ये ते वै निरयगामिनः।

kṣāntān dāntāṃs tathā prājñān dīrghakālaṃ sahoṣitān. tyajanti kṛtakṛtyā ye te vai nirayagāminaḥ.

बालानाम् अथ वृद्धानां दासानां चैव ये नराः। अदत्त्वा भक्षयन्त्य् अग्रे ते वै निरयगामिनः।

bālānām atha vṛddhānāṃ dāsānāṃ caiva ye narāḥ. adattvā bhakṣayanty agre te vai nirayagāminaḥ.

एते पूर्वर्षिभिर् दृष्टाः प्रोक्ता निरयगामिनः। भागिनः स्वर्गलोकस्य वक्ष्यामि भरतर्षभ।

ete pūrvarṣibhir dṛṣṭāḥ proktā nirayagāminaḥ. bhāginaḥ svargalokasya vakṣyāmi bharatarṣabha.

सर्वेष्व् एव तु कार्येषु दैवपूर्वेषु भारत। हन्ति पुत्रान् पशून् कृत्स्नान् ब्राह्मणातिक्रमः कृतः।

sarveṣv eva tu kāryeṣu daivapūrveṣu bhārata. hanti putrān paśūn kṛtsnān brāhmaṇātikramaḥ kṛtaḥ.

दानेन तपसा चैव सत्येन च युधिष्ठिर। ये धर्मम् अनुवर्तन्ते ते नराः स्वर्गगामिनः।

dānena tapasā caiva satyena ca yudhiṣṭhira. ye dharmam anuvartante te narāḥ svargagāminaḥ.

शुश्रूषाभिस् तपोभिश् च श्रुतम् आदाय भारत। ये प्रतिग्रहनिःस्नेहास् ते नराः स्वर्गगामिनः।

śuśrūṣābhis tapobhiś ca śrutam ādāya bhārata. ye pratigrahaniḥsnehās te narāḥ svargagāminaḥ.

भयात् पापात् तथाबाधाद् दारिद्र्याद् व्याधिधर्षणात्। यत्कृते प्रतिमुच्यन्ते ते नराः स्वर्गगामिनः।

bhayāt pāpāt tathābādhād dāridryād vyādhidharṣaṇāt. yatkṛte pratimucyante te narāḥ svargagāminaḥ.

क्षमावन्तश् च धीराश् च धर्मकार्येषु चोत्थिताः। मङ्गलाचारयुक्ताश् च ते नराः स्वर्गगामिनः।

kṣamāvantaś ca dhīrāś ca dharmakāryeṣu cotthitāḥ. maṅgalācārayuktāś ca te narāḥ svargagāminaḥ.

निवृत्ता मधुमांसेभ्यः परदारेभ्य एव च। निवृत्ताश् चैव मद्येभ्यस् ते नराः स्वर्गगामिनः।

nivṛttā madhumāṃsebhyaḥ paradārebhya eva ca. nivṛttāś caiva madyebhyas te narāḥ svargagāminaḥ.

आश्रमाणां च कर्तारः कुलानां चैव भारत। देशानां नगराणां च ते नराः स्वर्गगामिनः।

āśramāṇāṃ ca kartāraḥ kulānāṃ caiva bhārata. deśānāṃ nagarāṇāṃ ca te narāḥ svargagāminaḥ.

वस्त्राभरणदातारो भक्षपानान्नदास् तथा। कुटुम्बानां च दातारस् ते नराः स्वर्गगामिनः।

vastrābharaṇadātāro bhakṣapānānnadās tathā. kuṭumbānāṃ ca dātāras te narāḥ svargagāminaḥ.

सर्वहिंसानिवृत्ताश् च नराः सर्वसहाश् च ये। सर्वस्याश्रयभूताश् च ते नराः स्वर्गगामिनः।

sarvahiṃsānivṛttāś ca narāḥ sarvasahāś ca ye. sarvasyāśrayabhūtāś ca te narāḥ svargagāminaḥ.

मातरं पितरं चैव शुश्रूषन्ति जितेन्द्रियाः। भ्रातॄणां चैव सस्नेहास् ते नराः स्वर्गगामिनः।

mātaraṃ pitaraṃ caiva śuśrūṣanti jitendriyāḥ. bhrātṝṇāṃ caiva sasnehās te narāḥ svargagāminaḥ.

आढ्याश् च बलवन्तश् च यौवनस्थाश् च भारत। ये वै जितेन्द्रिया धीरास् ते नराः स्वर्गगामिनः।

āḍhyāś ca balavantaś ca yauvanasthāś ca bhārata. ye vai jitendriyā dhīrās te narāḥ svargagāminaḥ.

अपराद्धेषु सस्नेहा मृदवो मित्रवत्सलाः। आराधनसुखाश् चापि ते नराः स्वर्गगामिनः।

aparāddheṣu sasnehā mṛdavo mitravatsalāḥ. ārādhanasukhāś cāpi te narāḥ svargagāminaḥ.

सहस्रपरिवेष्टारस् तथैव च सहस्रदाः। त्रातारश् च सहस्राणां पुरुषाः स्वर्गगामिनः।

sahasrapariveṣṭāras tathaiva ca sahasradāḥ. trātāraś ca sahasrāṇāṃ puruṣāḥ svargagāminaḥ.

सुवर्णस्य च दातारो गवां च भरतर्षभ। यानानां वाहनानां च ते नराः स्वर्गगामिनः।

suvarṇasya ca dātāro gavāṃ ca bharatarṣabha. yānānāṃ vāhanānāṃ ca te narāḥ svargagāminaḥ.

वैवाहिकानां कन्यानां प्रेष्याणां च युधिष्ठिर। दातारो वाससां चैव ते नराः स्वर्गगामिनः।

vaivāhikānāṃ kanyānāṃ preṣyāṇāṃ ca yudhiṣṭhira. dātāro vāsasāṃ caiva te narāḥ svargagāminaḥ.

विहारावसथोद्यानकूपारामसभाप्रदाः। वप्राणां चैव कर्तारस् ते नराः स्वर्गगामिनः। भक्ष्यपानान्नदातारस् तथा पादुकदा नराः। ये वै स्वशक्तितः कुर्युस् ते वै निरयशत्रवः।

vihārāvasathodyānakūpārāmasabhāpradāḥ. vaprāṇāṃ caiva kartāras te narāḥ svargagāminaḥ. bhakṣyapānānnadātāras tathā pādukadā narāḥ. ye vai svaśaktitaḥ kuryus te vai nirayaśatravaḥ.

निवेशनानां क्षेत्राणां वसतीनां च भारत। दातारः प्रार्थितानां च ते नराः स्वर्गगामिनः।

niveśanānāṃ kṣetrāṇāṃ vasatīnāṃ ca bhārata. dātāraḥ prārthitānāṃ ca te narāḥ svargagāminaḥ.

रसानाम् अथ बीजानां धान्यानां च युधिष्ठिर। स्वयम् उत्पाद्य दातारः पुरुषाः स्वर्गगामिनः।

rasānām atha bījānāṃ dhānyānāṃ ca yudhiṣṭhira. svayam utpādya dātāraḥ puruṣāḥ svargagāminaḥ.

यस्मिन् कस्मिन् कुले जाता बहुपुत्राः शतायुषः। सानुक्रोशा जितक्रोधाः पुरुषाः स्वर्गगामिनः। गङ्गादितीर्थनिरताः पितृतीर्थकराश् च ये। इष्टापूर्तरता ये च ते नराः स्वर्गगामिनः।

yasmin kasmin kule jātā bahuputrāḥ śatāyuṣaḥ. sānukrośā jitakrodhāḥ puruṣāḥ svargagāminaḥ. gaṅgāditīrthaniratāḥ pitṛtīrthakarāś ca ye. iṣṭāpūrtaratā ye ca te narāḥ svargagāminaḥ.

एतद् उक्तम् अमुत्रार्थं दैवं पित्र्यं च भारत। धर्माधर्मौ च दानस्य यथा पूर्वर्षिभिः कृतौ।

etad uktam amutrārthaṃ daivaṃ pitryaṃ ca bhārata. dharmādharmau ca dānasya yathā pūrvarṣibhiḥ kṛtau.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...