महाभारत 13.147 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 147→

[mh-13-147] • 25 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्तवति वाक्यं तु कृष्णे देवकिनन्दने। भीष्मं शांतनवं भूयः पर्यपृच्छद् युधिष्ठिरः।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktavati vākyaṃ tu kṛṣṇe devakinandane. bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ bhūyaḥ paryapṛcchad yudhiṣṭhiraḥ.

निर्णये वा महाबुद्धे सर्वधर्मभृतां वर। प्रत्यक्षम् आगमो वेति किं तयोः कारणं भवेत्।

nirṇaye vā mahābuddhe sarvadharmabhṛtāṃ vara. pratyakṣam āgamo veti kiṃ tayoḥ kāraṇaṃ bhavet.

भीष्म उवाच। नास्त्य् अत्र संशयः कश् चिद् इति मे वर्तते मतिः। शृणु वक्ष्यामि ते प्राज्ञ सम्यक् त्वम् अनुपृच्छसि।

bhīṣma uvāca. nāsty atra saṃśayaḥ kaś cid iti me vartate matiḥ. śṛṇu vakṣyāmi te prājña samyak tvam anupṛcchasi.

संशयः सुगमो राजन् निर्णयस् त्व् अत्र दुर्गमः। दृष्टं श्रुतम् अनन्तं हि यत्र संशयदर्शनम्।

saṃśayaḥ sugamo rājan nirṇayas tv atra durgamaḥ. dṛṣṭaṃ śrutam anantaṃ hi yatra saṃśayadarśanam.

प्रत्यक्षं कारणं दृष्टं हेतुकाः प्राज्ञमानिनः। नास्तीत्य् एवं व्यवस्यन्ति सत्यं संशयम् एव च। तद् अयुक्तं व्यवस्यन्ति बालाः पण्डितमानिनः।

pratyakṣaṃ kāraṇaṃ dṛṣṭaṃ hetukāḥ prājñamāninaḥ. nāstīty evaṃ vyavasyanti satyaṃ saṃśayam eva ca. tad ayuktaṃ vyavasyanti bālāḥ paṇḍitamāninaḥ.

अथ चेन् मन्यसे चैकं कारणं किं भवेद् इति। शक्यं दीर्घेण कालेन युक्तेनातन्द्रितेन च। प्राणयात्राम् अनेकां च कल्पयानेन भारत।

atha cen manyase caikaṃ kāraṇaṃ kiṃ bhaved iti. śakyaṃ dīrgheṇa kālena yuktenātandritena ca. prāṇayātrām anekāṃ ca kalpayānena bhārata.

तत्परेणैव नान्येन शक्यं ह्य् एतत् तु कारणम्। हेतूनाम् अन्तम् आसाद्य विपुलं ज्ञानम् उत्तमम्। हेतुनामन्त्रिते वापि धर्मशास्त्रेण चोत्तमम्। ज्योतिः सर्वस्य लोकस्य विपुलं प्रतिपद्यते।

tatpareṇaiva nānyena śakyaṃ hy etat tu kāraṇam. hetūnām antam āsādya vipulaṃ jñānam uttamam. hetunāmantrite vāpi dharmaśāstreṇa cottamam. jyotiḥ sarvasya lokasya vipulaṃ pratipadyate.

तत्त्वेनागमनं राजन् हेत्वन्तगमनं तथा। अग्राह्यम् अनिबद्धं च वाचः संपरिवर्जनम्।

tattvenāgamanaṃ rājan hetvantagamanaṃ tathā. agrāhyam anibaddhaṃ ca vācaḥ saṃparivarjanam.

युधिष्ठिर उवाच। प्रत्यक्षं लोकतः सिद्धं लोकाश् चागमपूर्वकाः। शिष्टाचारो बहुविधो ब्रूहि तन् मे पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. pratyakṣaṃ lokataḥ siddhaṃ lokāś cāgamapūrvakāḥ. śiṣṭācāro bahuvidho brūhi tan me pitāmaha.

भीष्म उवाच। धर्मस्य ह्रियमाणस्य बलवद्भिर् दुरात्मभिः। संस्था यत्नैर् अपि कृता कालेन परिभिद्यते।

bhīṣma uvāca. dharmasya hriyamāṇasya balavadbhir durātmabhiḥ. saṃsthā yatnair api kṛtā kālena paribhidyate.

अधर्मा धर्मरूपेण तृणैः कूपा इवावृताः। ततस् तैर् भिद्यते वृत्तं शृणु चैव युधिष्ठिर।

adharmā dharmarūpeṇa tṛṇaiḥ kūpā ivāvṛtāḥ. tatas tair bhidyate vṛttaṃ śṛṇu caiva yudhiṣṭhira.

अवृत्त्या ये च भिन्दन्ति श्रुतत्यागपरायणाः। धर्मविद्वेषिणो मन्दा इत्य् उक्तस् तेषु संशयः।

avṛttyā ye ca bhindanti śrutatyāgaparāyaṇāḥ. dharmavidveṣiṇo mandā ity uktas teṣu saṃśayaḥ.

अतृप्यन्तस् तु साधूनां य एवागमबुद्धयः। परम् इत्य् एव संतुष्टास् तान् उपास्स्व च पृच्छ च।

atṛpyantas tu sādhūnāṃ ya evāgamabuddhayaḥ. param ity eva saṃtuṣṭās tān upāssva ca pṛccha ca.

कामार्थौ पृष्ठतः कृत्वा लोभमोहानुसारिणौ। धर्म इत्य् एव संबुद्धास् तान् उपास्स्व च पृच्छ च।

kāmārthau pṛṣṭhataḥ kṛtvā lobhamohānusāriṇau. dharma ity eva saṃbuddhās tān upāssva ca pṛccha ca.

न तेषां भिद्यते वृत्तं यज्ञस्वाध्यायकर्मभिः। मूलाचारस् तु साधूनां यज्ञस्वाध्यायवृत्ततः। आचारः कारणं चैव धर्मश् चैव त्रयं पुनः। ये धर्मम् अभ्यसूयन्ते ते धर्मं पर्युपासते।

na teṣāṃ bhidyate vṛttaṃ yajñasvādhyāyakarmabhiḥ. mūlācāras tu sādhūnāṃ yajñasvādhyāyavṛttataḥ. ācāraḥ kāraṇaṃ caiva dharmaś caiva trayaṃ punaḥ. ye dharmam abhyasūyante te dharmaṃ paryupāsate.

युधिष्ठिर उवाच। पुनर् एवेह मे बुद्धिः संशये परिमुह्यते। अपारे मार्गमाणस्य परं तीरम् अपश्यतः।

yudhiṣṭhira uvāca. punar eveha me buddhiḥ saṃśaye parimuhyate. apāre mārgamāṇasya paraṃ tīram apaśyataḥ.

वेदाः प्रत्यक्षम् आचारः प्रमाणं तत् त्रयं यदि। पृथक्त्वं लभ्यते चैषां धर्मश् चैकस् त्रयं कथम्।

vedāḥ pratyakṣam ācāraḥ pramāṇaṃ tat trayaṃ yadi. pṛthaktvaṃ labhyate caiṣāṃ dharmaś caikas trayaṃ katham.

भीष्म उवाच। धर्मस्य ह्रियमाणस्य बलवद्भिर् दुरात्मभिः। यद्य् एवं मन्यसे राजंस् त्रिधा धर्मविचारणा।

bhīṣma uvāca. dharmasya hriyamāṇasya balavadbhir durātmabhiḥ. yady evaṃ manyase rājaṃs tridhā dharmavicāraṇā.

एक एवेति जानीहि त्रिधा तस्य प्रदर्शनम्। पृथक्त्वे चैव मे बुद्धिस् त्रयाणाम् अपि वै तथा।

eka eveti jānīhi tridhā tasya pradarśanam. pṛthaktve caiva me buddhis trayāṇām api vai tathā.

उक्तो मार्गस् त्रयाणां च तत् तथैव समाचर। जिज्ञासा तु न कर्तव्या धर्मस्य परितर्कणात्।

ukto mārgas trayāṇāṃ ca tat tathaiva samācara. jijñāsā tu na kartavyā dharmasya paritarkaṇāt.

सदैव भरतश्रेष्ठ मा ते भूद् अत्र संशयः। अन्धो जड इवाशङ्को यद् ब्रवीमि तद् आचर।

sadaiva bharataśreṣṭha mā te bhūd atra saṃśayaḥ. andho jaḍa ivāśaṅko yad bravīmi tad ācara.

अहिंसा सत्यम् अक्रोधो दानम् एतच् चतुष्टयम्। अजातशत्रो सेवस्व धर्म एष सनातनः।

ahiṃsā satyam akrodho dānam etac catuṣṭayam. ajātaśatro sevasva dharma eṣa sanātanaḥ.

ब्राह्मणेषु च वृत्तिर् या पितृपैतामहोचिता। ताम् अन्वेहि महाबाहो स्वर्गस्यैते हि देशिकाः।

brāhmaṇeṣu ca vṛttir yā pitṛpaitāmahocitā. tām anvehi mahābāho svargasyaite hi deśikāḥ.

प्रमाणम् अप्रमाणं वै यः कुर्याद् अबुधो नरः। न स प्रमाणताम् अर्हो विवादजननो हि सः।

pramāṇam apramāṇaṃ vai yaḥ kuryād abudho naraḥ. na sa pramāṇatām arho vivādajanano hi saḥ.

ब्राह्मणान् एव सेवस्व सत्कृत्य बहुमन्य च। एतेष्व् एव त्व् इमे लोकाः कृत्स्ना इति निबोध तान्।

brāhmaṇān eva sevasva satkṛtya bahumanya ca. eteṣv eva tv ime lokāḥ kṛtsnā iti nibodha tān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...