महाभारत 13.146 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 146→

[mh-13-146] • 29 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। युधिष्ठिर महाबाहो महाभाग्यं महात्मनः। रुद्राय बहुरूपाय बहुनाम्ने निबोध मे।

vāsudeva uvāca. yudhiṣṭhira mahābāho mahābhāgyaṃ mahātmanaḥ. rudrāya bahurūpāya bahunāmne nibodha me.

वदन्त्य् अग्निं महादेवं तथा स्थाणुं महेश्वरम्। एकाक्षं त्र्यम्बकं चैव विश्वरूपं शिवं तथा।

vadanty agniṃ mahādevaṃ tathā sthāṇuṃ maheśvaram. ekākṣaṃ tryambakaṃ caiva viśvarūpaṃ śivaṃ tathā.

द्वे तनू तस्य देवस्य वेदज्ञा ब्राह्मणा विदुः। घोराम् अन्यां शिवाम् अन्यां ते तनू बहुधा पुनः।

dve tanū tasya devasya vedajñā brāhmaṇā viduḥ. ghorām anyāṃ śivām anyāṃ te tanū bahudhā punaḥ.

उग्रा घोरा तनूर् यास्य सो ऽग्निर् विद्युत् स भास्करः। शिवा सौम्या च या तस्य धर्मस् त्व् आपो ऽथ चन्द्रमाः।

ugrā ghorā tanūr yāsya so 'gnir vidyut sa bhāskaraḥ. śivā saumyā ca yā tasya dharmas tv āpo 'tha candramāḥ.

आत्मनो ऽर्धं तु तस्याग्निर् उच्यते भरतर्षभ। ब्रह्मचर्यं चरत्य् एष शिवा यास्य तनुस् तथा।

ātmano 'rdhaṃ tu tasyāgnir ucyate bharatarṣabha. brahmacaryaṃ caraty eṣa śivā yāsya tanus tathā.

यास्य घोरतमा मूर्तिर् जगत् संहरते तया। ईश्वरत्वान् महत्त्वाच् च महेश्वर इति स्मृतः।

yāsya ghoratamā mūrtir jagat saṃharate tayā. īśvaratvān mahattvāc ca maheśvara iti smṛtaḥ.

यन् निर्दहति यत् तीक्ष्णो यद् उग्रो यत् प्रतापवान्। मांसशोणितमज्जादो यत् ततो रुद्र उच्यते।

yan nirdahati yat tīkṣṇo yad ugro yat pratāpavān. māṃsaśoṇitamajjādo yat tato rudra ucyate.

देवानां सुमहान् यच् च यच् चास्य विषयो महान्। यच् च विश्वं महत् पाति महादेवस् ततः स्मृतः।

devānāṃ sumahān yac ca yac cāsya viṣayo mahān. yac ca viśvaṃ mahat pāti mahādevas tataḥ smṛtaḥ.

समेधयति यन् नित्यं सर्वार्थान् सर्वकर्मभिः। शिवम् इच्छन् मनुष्याणां तस्माद् एष शिवः स्मृतः।

samedhayati yan nityaṃ sarvārthān sarvakarmabhiḥ. śivam icchan manuṣyāṇāṃ tasmād eṣa śivaḥ smṛtaḥ.

दहत्य् ऊर्ध्वं स्थितो यच् च प्राणोत्पत्तिः स्थितिश् च यत्। स्थिरलिङ्गश् च यन् नित्यं तस्मात् स्थाणुर् इति स्मृतः।

dahaty ūrdhvaṃ sthito yac ca prāṇotpattiḥ sthitiś ca yat. sthiraliṅgaś ca yan nityaṃ tasmāt sthāṇur iti smṛtaḥ.

यद् अस्य बहुधा रूपं भूतं भव्यं भवत् तथा। स्थावरं जङ्गमं चैव बहुरूपस् ततः स्मृतः।

yad asya bahudhā rūpaṃ bhūtaṃ bhavyaṃ bhavat tathā. sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva bahurūpas tataḥ smṛtaḥ.

धूम्रं रूपं च यत् तस्य धूर्जटीत्य् अत उच्यते। विश्वे देवाश् च यत् तस्मिन् विश्वरूपस् ततः स्मृतः।

dhūmraṃ rūpaṃ ca yat tasya dhūrjaṭīty ata ucyate. viśve devāś ca yat tasmin viśvarūpas tataḥ smṛtaḥ.

सहस्राक्षो ऽयुताक्षो वा सर्वतोक्षिमयो ऽपि वा। चक्षुषः प्रभवस् तेजो नास्त्य् अन्तो ऽथास्य चक्षुषाम्।

sahasrākṣo 'yutākṣo vā sarvatokṣimayo 'pi vā. cakṣuṣaḥ prabhavas tejo nāsty anto 'thāsya cakṣuṣām.

सर्वथा यत् पशून् पाति तैश् च यद् रमते पुनः। तेषाम् अधिपतिर् यच् च तस्मात् पशुपतिः स्मृतः।

sarvathā yat paśūn pāti taiś ca yad ramate punaḥ. teṣām adhipatir yac ca tasmāt paśupatiḥ smṛtaḥ.

नित्येन ब्रह्मचर्येण लिङ्गम् अस्य यदा स्थितम्। महयन्त्य् अस्य लोकाश् च महेश्वर इति स्मृतः। अर्चयन्ति च ये लोकाः प्रियास् तस्य महात्मनः। भक्तानुग्रहणार्थाय गूढलिङ्गस् ततः स्मृतः।

nityena brahmacaryeṇa liṅgam asya yadā sthitam. mahayanty asya lokāś ca maheśvara iti smṛtaḥ. arcayanti ca ye lokāḥ priyās tasya mahātmanaḥ. bhaktānugrahaṇārthāya gūḍhaliṅgas tataḥ smṛtaḥ.

विग्रहं पूजयेद् यो वै लिङ्गं वापि महात्मनः। लिङ्गं पूजयिता नित्यं महतीं श्रियम् अश्नुते।

vigrahaṃ pūjayed yo vai liṅgaṃ vāpi mahātmanaḥ. liṅgaṃ pūjayitā nityaṃ mahatīṃ śriyam aśnute.

ऋषयश् चापि देवाश् च गन्धर्वाप्सरसस् तथा। लिङ्गम् एवार्चयन्ति स्म यत् तद् ऊर्ध्वं समास्थितम्।

ṛṣayaś cāpi devāś ca gandharvāpsarasas tathā. liṅgam evārcayanti sma yat tad ūrdhvaṃ samāsthitam.

पूज्यमाने ततस् तस्मिन् मोदते स महेश्वरः। सुखं ददाति प्रीतात्मा भक्तानां भक्तवत्सलः। प्रहृष्टश् चैव शंकरः। सुखं वित्तं परं लोके।

pūjyamāne tatas tasmin modate sa maheśvaraḥ. sukhaṃ dadāti prītātmā bhaktānāṃ bhaktavatsalaḥ. prahṛṣṭaś caiva śaṃkaraḥ. sukhaṃ vittaṃ paraṃ loke.

एष एव श्मशानेषु देवो वसति नित्यशः। यजन्ते तं जनास् तत्र वीरस्थाननिषेविणम्।

eṣa eva śmaśāneṣu devo vasati nityaśaḥ. yajante taṃ janās tatra vīrasthānaniṣeviṇam.

विषमस्थः शरीरेषु स मृत्युः प्राणिनाम् इह। स च वायुः शरीरेषु प्राणो ऽपानः शरीरिणाम्।

viṣamasthaḥ śarīreṣu sa mṛtyuḥ prāṇinām iha. sa ca vāyuḥ śarīreṣu prāṇo 'pānaḥ śarīriṇām.

तस्य घोराणि रूपाणि दीप्तानि च बहूनि च। लोके यान्य् अस्य पूज्यन्ते विप्रास् तानि विदुर् बुधाः।

tasya ghorāṇi rūpāṇi dīptāni ca bahūni ca. loke yāny asya pūjyante viprās tāni vidur budhāḥ.

नामधेयानि वेदेषु बहून्य् अस्य यथार्थतः। निरुच्यन्ते महत्त्वाच् च विभुत्वात् कर्मभिस् तथा।

nāmadheyāni vedeṣu bahūny asya yathārthataḥ. nirucyante mahattvāc ca vibhutvāt karmabhis tathā.

वेदे चास्य विदुर् विप्राः शतरुद्रीयम् उत्तमम्। व्यासाद् अनन्तरं यच् चाप्य् उपस्थानं महात्मनः।

vede cāsya vidur viprāḥ śatarudrīyam uttamam. vyāsād anantaraṃ yac cāpy upasthānaṃ mahātmanaḥ.

प्रदाता सर्वलोकानां विश्वं चाप्य् उच्यते महत्। ज्येष्ठभूतं वदन्त्य् एनं ब्राह्मणा ऋषयो ऽपरे।

pradātā sarvalokānāṃ viśvaṃ cāpy ucyate mahat. jyeṣṭhabhūtaṃ vadanty enaṃ brāhmaṇā ṛṣayo 'pare.

प्रथमो ह्य् एष देवानां मुखाद् अग्निर् अजायत। ग्रहैर् बहुविधैः प्राणान् संरुद्धान् उत्सृजत्य् अपि।

prathamo hy eṣa devānāṃ mukhād agnir ajāyata. grahair bahuvidhaiḥ prāṇān saṃruddhān utsṛjaty api.

स मोचयति पुण्यात्मा शरण्यः शरणागतान्। आयुर् आरोग्यम् ऐश्वर्यं वित्तं कामांश् च पुष्कलान्।

sa mocayati puṇyātmā śaraṇyaḥ śaraṇāgatān. āyur ārogyam aiśvaryaṃ vittaṃ kāmāṃś ca puṣkalān.

स ददाति मनुष्येभ्यः स एवाक्षिपते पुनः। शक्रादिषु च देवेषु तस्य चैश्वर्यम् उच्यते।

sa dadāti manuṣyebhyaḥ sa evākṣipate punaḥ. śakrādiṣu ca deveṣu tasya caiśvaryam ucyate.

स एवाभ्यधिको नित्यं त्रैलोक्यस्य शुभाशुभे। ऐश्वर्याच् चैव कामानाम् ईश्वरः पुनर् उच्यते।

sa evābhyadhiko nityaṃ trailokyasya śubhāśubhe. aiśvaryāc caiva kāmānām īśvaraḥ punar ucyate.

महेश्वरश् च लोकानां महताम् ईश्वरश् च सः। बहुभिर् विविधै रूपैर् विश्वं व्याप्तम् इदं जगत्। तस्य देवस्य यद् वक्त्रं समुद्रे वडवामुखम्।

maheśvaraś ca lokānāṃ mahatām īśvaraś ca saḥ. bahubhir vividhai rūpair viśvaṃ vyāptam idaṃ jagat. tasya devasya yad vaktraṃ samudre vaḍavāmukham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...