महाभारत 13.145 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 145→

[mh-13-145] • 41 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। दुर्वाससः प्रसादात् ते यत् तदा मधुसूदन। अवाप्तम् इह विज्ञानं तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

yudhiṣṭhira uvāca. durvāsasaḥ prasādāt te yat tadā madhusūdana. avāptam iha vijñānaṃ tan me vyākhyātum arhasi.

महाभाग्यं च यत् तस्य नामानि च महात्मनः। तत्त्वतो ज्ञातुम् इच्छामि सर्वं मतिमतां वर।

mahābhāgyaṃ ca yat tasya nāmāni ca mahātmanaḥ. tattvato jñātum icchāmi sarvaṃ matimatāṃ vara.

वासुदेव उवाच। हन्त ते कथयिष्यामि नमस्कृत्वा कपर्दिने। यद् अवाप्तं महाराज श्रेयो यच् चार्जितं यशः।

vāsudeva uvāca. hanta te kathayiṣyāmi namaskṛtvā kapardine. yad avāptaṃ mahārāja śreyo yac cārjitaṃ yaśaḥ.

प्रयतः प्रातर् उत्थाय यद् अधीये विशां पते। प्राञ्जलिः शतरुद्रीयं तन् मे निगदतः शृणु। शिवः सर्वगतो रुद्रः स्रष्टा यस् तं शृणुष्व मे।

prayataḥ prātar utthāya yad adhīye viśāṃ pate. prāñjaliḥ śatarudrīyaṃ tan me nigadataḥ śṛṇu. śivaḥ sarvagato rudraḥ sraṣṭā yas taṃ śṛṇuṣva me.

प्रजापतिस् तत् ससृजे तपसो ऽन्ते महातपाः। शंकरस् त्व् असृजत् तात प्रजाः स्थावरजङ्गमाः।

prajāpatis tat sasṛje tapaso 'nte mahātapāḥ. śaṃkaras tv asṛjat tāta prajāḥ sthāvarajaṅgamāḥ.

नास्ति किं चित् परं भूतं महादेवाद् विशां पते। इह त्रिष्व् अपि लोकेषु भूतानां प्रभवो हि सः।

nāsti kiṃ cit paraṃ bhūtaṃ mahādevād viśāṃ pate. iha triṣv api lokeṣu bhūtānāṃ prabhavo hi saḥ.

न चैवोत्सहते स्थातुं कश् चिद् अग्रे महात्मनः। न हि भूतं समं तेन त्रिषु लोकेषु विद्यते।

na caivotsahate sthātuṃ kaś cid agre mahātmanaḥ. na hi bhūtaṃ samaṃ tena triṣu lokeṣu vidyate.

गन्धेनापि हि संग्रामे तस्य क्रुद्धस्य शत्रवः। विसंज्ञा हतभूयिष्ठा वेपन्ति च पतन्ति च।

gandhenāpi hi saṃgrāme tasya kruddhasya śatravaḥ. visaṃjñā hatabhūyiṣṭhā vepanti ca patanti ca.

घोरं च निनदं तस्य पर्जन्यनिनदोपमम्। श्रुत्वा विदीर्येद् धृदयं देवानाम् अपि संयुगे।

ghoraṃ ca ninadaṃ tasya parjanyaninadopamam. śrutvā vidīryed dhṛdayaṃ devānām api saṃyuge.

यांश् च घोरेण रूपेण पश्येत् क्रुद्धः पिनाकधृक्। तत्क्षणाद् एव कुर्यात् स भस्म वह्निशिखा यथा। न सुरा नासुरा लोके न गन्धर्वा न पन्नगाः। कुपिते सुखम् एधन्ते तस्मिन्न् अपि गुहागताः।

yāṃś ca ghoreṇa rūpeṇa paśyet kruddhaḥ pinākadhṛk. tatkṣaṇād eva kuryāt sa bhasma vahniśikhā yathā. na surā nāsurā loke na gandharvā na pannagāḥ. kupite sukham edhante tasminn api guhāgatāḥ.

प्रजापतेश् च दक्षस्य यजतो वितते क्रतौ। विव्याध कुपितो यज्ञं निर्भयस् तु भवस् तदा। धनुषा बाणम् उत्सृज्य सघोषं विननाद च।

prajāpateś ca dakṣasya yajato vitate kratau. vivyādha kupito yajñaṃ nirbhayas tu bhavas tadā. dhanuṣā bāṇam utsṛjya saghoṣaṃ vinanāda ca.

ते न शर्म कुतः शान्तिं विषादं लेभिरे सुराः। विद्रुते सहसा यज्ञे कुपिते च महेश्वरे।

te na śarma kutaḥ śāntiṃ viṣādaṃ lebhire surāḥ. vidrute sahasā yajñe kupite ca maheśvare.

तेन ज्यातलघोषेण सर्वे लोकाः समाकुलाः। बभूवुर् अवशाः पार्थ विषेदुश् च सुरासुराः।

tena jyātalaghoṣeṇa sarve lokāḥ samākulāḥ. babhūvur avaśāḥ pārtha viṣeduś ca surāsurāḥ.

आपश् चुक्षुभिरे चैव चकम्पे च वसुंधरा। व्यद्रवन् गिरयश् चापि द्यौः पफाल च सर्वशः।

āpaś cukṣubhire caiva cakampe ca vasuṃdharā. vyadravan girayaś cāpi dyauḥ paphāla ca sarvaśaḥ.

अन्धेन तमसा लोकाः प्रावृता न चकाशिरे। प्रनष्टा ज्योतिषां भाश् च सह सूर्येण भारत।

andhena tamasā lokāḥ prāvṛtā na cakāśire. pranaṣṭā jyotiṣāṃ bhāś ca saha sūryeṇa bhārata.

भृशं भीतास् ततः शान्तिं चक्रुः स्वस्त्ययनानि च। ऋषयः सर्वभूतानाम् आत्मनश् च हितैषिणः।

bhṛśaṃ bhītās tataḥ śāntiṃ cakruḥ svastyayanāni ca. ṛṣayaḥ sarvabhūtānām ātmanaś ca hitaiṣiṇaḥ.

ततः सो ऽभ्यद्रवद् देवान् क्रुद्धो रौद्रपराक्रमः। भगस्य नयने क्रुद्धः प्रहारेण व्यशातयत्।

tataḥ so 'bhyadravad devān kruddho raudraparākramaḥ. bhagasya nayane kruddhaḥ prahāreṇa vyaśātayat.

पूषाणं चाभिदुद्राव परेण वपुषान्वितः। पुरोडाशं भक्षयतो दशनान् वै व्यशातयत्।

pūṣāṇaṃ cābhidudrāva pareṇa vapuṣānvitaḥ. puroḍāśaṃ bhakṣayato daśanān vai vyaśātayat.

ततः प्रणेमुर् देवास् ते वेपमानाः स्म शंकरम्। पुनश् च संदधे रुद्रो दीप्तं सुनिशितं शरम्।

tataḥ praṇemur devās te vepamānāḥ sma śaṃkaram. punaś ca saṃdadhe rudro dīptaṃ suniśitaṃ śaram.

रुद्रस्य विक्रमं दृष्ट्वा भीता देवाः सहर्षिभिः। ततः प्रसादयाम् आसुः शर्वं ते विबुधोत्तमाः।

rudrasya vikramaṃ dṛṣṭvā bhītā devāḥ saharṣibhiḥ. tataḥ prasādayām āsuḥ śarvaṃ te vibudhottamāḥ.

जेपुश् च शतरुद्रीयं देवाः कृत्वाञ्जलिं ततः। संस्तूयमानस् त्रिदशैः प्रससाद महेश्वरः।

jepuś ca śatarudrīyaṃ devāḥ kṛtvāñjaliṃ tataḥ. saṃstūyamānas tridaśaiḥ prasasāda maheśvaraḥ.

रुद्रस्य भागं यज्ञे च विशिष्टं ते त्व् अकल्पयन्। भयेन त्रिदशा राजञ् शरणं च प्रपेदिरे।

rudrasya bhāgaṃ yajñe ca viśiṣṭaṃ te tv akalpayan. bhayena tridaśā rājañ śaraṇaṃ ca prapedire.

तेन चैवातिकोपेन स यज्ञः संधितो ऽभवत्। यद् यच् चापि हतं तत्र तत् तथैव प्रदीयते।

tena caivātikopena sa yajñaḥ saṃdhito 'bhavat. yad yac cāpi hataṃ tatra tat tathaiva pradīyate.

युधिष्ठिरः। त्रिपुराणि महाबाहो जितवान् स महेश्वरः। वासुदेवः। आचक्ष्व मे यथातत्त्वं सर्वज्ञ मधुसूदन। शृणु मे गदतस् तात यथा दग्धं पुरत्रयम्। असुराणां पुराण्य् आसंस् त्रीणि वीर्यवतां दिवि। आयसं राजतं चैव सौवर्णम् अपरं तथा।

yudhiṣṭhiraḥ. tripurāṇi mahābāho jitavān sa maheśvaraḥ. vāsudevaḥ. ācakṣva me yathātattvaṃ sarvajña madhusūdana. śṛṇu me gadatas tāta yathā dagdhaṃ puratrayam. asurāṇāṃ purāṇy āsaṃs trīṇi vīryavatāṃ divi. āyasaṃ rājataṃ caiva sauvarṇam aparaṃ tathā.

नाशकत् तानि मघवा भेत्तुं सर्वायुधैर् अपि। अथ सर्वे ऽमरा रुद्रं जग्मुः शरणमर्दिताः।

nāśakat tāni maghavā bhettuṃ sarvāyudhair api. atha sarve 'marā rudraṃ jagmuḥ śaraṇamarditāḥ.

तत ऊचुर् महात्मानो देवाः सर्वे समागताः। रुद्र रौद्रा भविष्यन्ति पशवः सर्वकर्मसु। रुद्रं तं रौद्रकर्माणि सर्वास्त्रकुशलं प्रभुम्। जहि दैत्यान् सह पुरैर् लोकांस् त्रायस्व मानद।

tata ūcur mahātmāno devāḥ sarve samāgatāḥ. rudra raudrā bhaviṣyanti paśavaḥ sarvakarmasu. rudraṃ taṃ raudrakarmāṇi sarvāstrakuśalaṃ prabhum. jahi daityān saha purair lokāṃs trāyasva mānada.

स तथोक्तस् तथेत्य् उक्त्वा विष्णुं कृत्वा शरोत्तमम्। शल्यम् अग्निं तथा कृत्वा पुङ्खं वैवस्वतं यमम्। वेदान् कृत्वा धनुः सर्वाञ् ज्यां च सावित्रिम् उत्तमाम्।

sa tathoktas tathety uktvā viṣṇuṃ kṛtvā śarottamam. śalyam agniṃ tathā kṛtvā puṅkhaṃ vaivasvataṃ yamam. vedān kṛtvā dhanuḥ sarvāñ jyāṃ ca sāvitrim uttamām.

देवान् रथवरं कृत्वा विनियुज्य च सर्वशः। त्रिपर्वणा त्रिशल्येन तेन तानि बिभेद सः।

devān rathavaraṃ kṛtvā viniyujya ca sarvaśaḥ. triparvaṇā triśalyena tena tāni bibheda saḥ.

शरेणादित्यवर्णेन कालाग्निसमतेजसा। ते ऽसुराः सपुरास् तत्र दग्धा रुद्रेण भारत। हतानि पेतुः सहसा विपुले सागराम्भसि।

śareṇādityavarṇena kālāgnisamatejasā. te 'surāḥ sapurās tatra dagdhā rudreṇa bhārata. hatāni petuḥ sahasā vipule sāgarāmbhasi.

तं चैवाङ्कगतं दृष्ट्वा बालं पञ्चशिखं पुनः। उमा जिज्ञासमाना वै को ऽयम् इत्य् अब्रवीत् तदा।

taṃ caivāṅkagataṃ dṛṣṭvā bālaṃ pañcaśikhaṃ punaḥ. umā jijñāsamānā vai ko 'yam ity abravīt tadā.

असूयतश् च शक्रस्य वज्रेण प्रहरिष्यतः। सवज्रं स्तम्भयाम् आस तं बाहुं परिघोपमम्।

asūyataś ca śakrasya vajreṇa prahariṣyataḥ. savajraṃ stambhayām āsa taṃ bāhuṃ parighopamam.

न संबुबुधिरे चैनं देवास् तं भुवनेश्वरम्। सप्रजापतयः सर्वे तस्मिन् मुमुहुर् ईश्वरे।

na saṃbubudhire cainaṃ devās taṃ bhuvaneśvaram. saprajāpatayaḥ sarve tasmin mumuhur īśvare.

ततो ध्यात्वाथ भगवान् ब्रह्मा तम् अमितौजसम्। अयं श्रेष्ठ इति ज्ञात्वा ववन्दे तम् उमापतिम्।

tato dhyātvātha bhagavān brahmā tam amitaujasam. ayaṃ śreṣṭha iti jñātvā vavande tam umāpatim.

ततः प्रसादयाम् आसुर् उमां रुद्रं च ते सुराः। बभूव स तदा बाहुर् बलहन्तुर् यथा पुरा।

tataḥ prasādayām āsur umāṃ rudraṃ ca te surāḥ. babhūva sa tadā bāhur balahantur yathā purā.

स चापि ब्राह्मणो भूत्वा दुर्वासा नाम वीर्यवान्। द्वारवत्यां मम गृहे चिरं कालम् उपावसत्।

sa cāpi brāhmaṇo bhūtvā durvāsā nāma vīryavān. dvāravatyāṃ mama gṛhe ciraṃ kālam upāvasat.

विप्रकारान् प्रयुङ्क्ते स्म सुबहून् मम वेश्मनि। तान् उदारतया चाहम् अक्षमं तस्य दुःसहम्। स वै रुद्रः स च शिवः सो ऽग्निः शर्वः स सर्वजित्।

viprakārān prayuṅkte sma subahūn mama veśmani. tān udāratayā cāham akṣamaṃ tasya duḥsaham. sa vai rudraḥ sa ca śivaḥ so 'gniḥ śarvaḥ sa sarvajit.

स देवेन्द्रश् च वायुश् च सो ऽश्विनौ स च विद्युतः। स चन्द्रमाः स चेशानः स सूर्यो वरुणश् च सः।

sa devendraś ca vāyuś ca so 'śvinau sa ca vidyutaḥ. sa candramāḥ sa ceśānaḥ sa sūryo varuṇaś ca saḥ.

स कालः सो ऽन्तको मृत्युः स तमो रात्र्यहानि च। मासार्धमासा ऋतवः संध्ये संवत्सरश् च सः।

sa kālaḥ so 'ntako mṛtyuḥ sa tamo rātryahāni ca. māsārdhamāsā ṛtavaḥ saṃdhye saṃvatsaraś ca saḥ.

स धाता स विधाता च विश्वकर्मा स सर्ववित्। नक्षत्राणि दिशश् चैव प्रदिशो ऽथ ग्रहास् तथा। विश्वमूर्तिर् अमेयात्मा भगवान् अमितद्युतिः।

sa dhātā sa vidhātā ca viśvakarmā sa sarvavit. nakṣatrāṇi diśaś caiva pradiśo 'tha grahās tathā. viśvamūrtir ameyātmā bhagavān amitadyutiḥ.

एकधा च द्विधा चैव बहुधा च स एव च। शतधा सहस्रधा चैव तथा शतसहस्रधा।

ekadhā ca dvidhā caiva bahudhā ca sa eva ca. śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā.

ईदृशः स महादेवो भूयश् च भगवान् अतः। न हि शक्या गुणा वक्तुम् अपि वर्षशतैर् अपि।

īdṛśaḥ sa mahādevo bhūyaś ca bhagavān ataḥ. na hi śakyā guṇā vaktum api varṣaśatair api.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...