महाभारत 13.141 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 141→

[mh-13-141] • 30 श्लोकाः

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तस् त्व् अर्जुनस् तूष्णीम् अभूद् वायुस् तम् अब्रवीत्। शृणु मे हैहयश्रेष्ठ कर्मात्रेः सुमहात्मनः।

bhīṣma uvāca. ity uktas tv arjunas tūṣṇīm abhūd vāyus tam abravīt. śṛṇu me haihayaśreṣṭha karmātreḥ sumahātmanaḥ.

घोरे तमस्य् अयुध्यन्त सहिता देवदानवाः। अविध्यत शरैस् तत्र स्वर्भानुः सोमभास्करौ।

ghore tamasy ayudhyanta sahitā devadānavāḥ. avidhyata śarais tatra svarbhānuḥ somabhāskarau.

अथ ते तमसा ग्रस्ता निहन्यन्ते स्म दानवैः। देवा नृपतिशार्दूल सहैव बलिभिस् तदा।

atha te tamasā grastā nihanyante sma dānavaiḥ. devā nṛpatiśārdūla sahaiva balibhis tadā.

असुरैर् वध्यमानास् ते क्षीणप्राणा दिवौकसः। अपश्यन्त तपस्यन्तम् अत्रिं विप्रं महावने।

asurair vadhyamānās te kṣīṇaprāṇā divaukasaḥ. apaśyanta tapasyantam atriṃ vipraṃ mahāvane.

अथैनम् अब्रुवन् देवाः शान्तक्रोधं जितेन्द्रियम्। असुरैर् इषुभिर् विद्धौ चन्द्रादित्याव् इमाव् उभौ।

athainam abruvan devāḥ śāntakrodhaṃ jitendriyam. asurair iṣubhir viddhau candrādityāv imāv ubhau.

वयं वध्यामहे चापि शत्रुभिस् तमसावृते। नाधिगच्छाम शान्तिं च भयात् त्रायस्व नः प्रभो।

vayaṃ vadhyāmahe cāpi śatrubhis tamasāvṛte. nādhigacchāma śāntiṃ ca bhayāt trāyasva naḥ prabho.

कथं रक्षामि भवतस् ते ऽब्रुवंश् चन्द्रमा भव। तिमिरघ्नश् च सविता दस्युहा चैव नो भव।

kathaṃ rakṣāmi bhavatas te 'bruvaṃś candramā bhava. timiraghnaś ca savitā dasyuhā caiva no bhava.

एवम् उक्तस् तदात्रिस् तु तमोनुद् अभवच् छशी। अपश्यत् सौम्यभावं च सूर्यस्य प्रतिदर्शनम्।

evam uktas tadātris tu tamonud abhavac chaśī. apaśyat saumyabhāvaṃ ca sūryasya pratidarśanam.

दृष्ट्वा नातिप्रभं सोमं तथा सूर्यं च पार्थिव। प्रकाशम् अकरोद् अत्रिस् तपसा स्वेन संयुगे।

dṛṣṭvā nātiprabhaṃ somaṃ tathā sūryaṃ ca pārthiva. prakāśam akarod atris tapasā svena saṃyuge.

जगद् वितिमिरं चापि प्रदीप्तम् अकरोत् तदा। व्यजयच् छत्रुसंघांश् च देवानां स्वेन तेजसा।

jagad vitimiraṃ cāpi pradīptam akarot tadā. vyajayac chatrusaṃghāṃś ca devānāṃ svena tejasā.

अत्रिणा दह्यमानांस् तान् दृष्ट्वा देवा महासुरान्। पराक्रमैस् ते ऽपि तदा व्यत्यघ्नन्न् अत्रिरक्षिताः।

atriṇā dahyamānāṃs tān dṛṣṭvā devā mahāsurān. parākramais te 'pi tadā vyatyaghnann atrirakṣitāḥ.

उद्भासितश् च सविता देवास् त्राता हतासुराः। अत्रिणा त्व् अथ सोमत्वं कृतम् उत्तमतेजसा।

udbhāsitaś ca savitā devās trātā hatāsurāḥ. atriṇā tv atha somatvaṃ kṛtam uttamatejasā.

अद्वितीयेन मुनिना जपता चर्मवाससा। फलभक्षेण राजर्षे पश्य कर्मात्रिणा कृतम्।

advitīyena muninā japatā carmavāsasā. phalabhakṣeṇa rājarṣe paśya karmātriṇā kṛtam.

तस्यापि विस्तरेणोक्तं कर्मात्रेः सुमहात्मनः। ब्रवीम्य् अहं ब्रूहि वा त्वम् अत्रितः क्षत्रियं वरम्। एवम् अत्रेर् महाराज कथितं कर्म चाद्भुतम्।

tasyāpi vistareṇoktaṃ karmātreḥ sumahātmanaḥ. bravīmy ahaṃ brūhi vā tvam atritaḥ kṣatriyaṃ varam. evam atrer mahārāja kathitaṃ karma cādbhutam.

इत्य् उक्तस् त्व् अर्जुनस् तूष्णीम् अभूद् वायुस् तम् अब्रवीत्। शृणु राजन् महत् कर्म च्यवनस्य महात्मनः।

ity uktas tv arjunas tūṣṇīm abhūd vāyus tam abravīt. śṛṇu rājan mahat karma cyavanasya mahātmanaḥ.

अश्विनोः प्रतिसंश्रुत्य च्यवनः पाकशासनम्। प्रोवाच सहितं देवैः सोमपाव् अश्विनौ कुरु। च्यवनस्य महाराज शृणु माहात्म्यम् उत्तमम्। इष्ट्वा यज्ञं महाभाग च्यवनः सुमहातपाः। नासत्यौ बलिनौ राजंश् चक्रे वै सोमपीथिनौ।

aśvinoḥ pratisaṃśrutya cyavanaḥ pākaśāsanam. provāca sahitaṃ devaiḥ somapāv aśvinau kuru. cyavanasya mahārāja śṛṇu māhātmyam uttamam. iṣṭvā yajñaṃ mahābhāga cyavanaḥ sumahātapāḥ. nāsatyau balinau rājaṃś cakre vai somapīthinau.

इन्द्र उवाच। अस्माभिर् वर्जिताव् एतौ भवेतां सोमपौ कथम्। देवैर् न संमिताव् एतौ तस्मान् मैवं वदस्व नः।

indra uvāca. asmābhir varjitāv etau bhavetāṃ somapau katham. devair na saṃmitāv etau tasmān maivaṃ vadasva naḥ.

अश्विभ्यां सह नेच्छामः पातुं सोमं महाव्रत। च्यवन उवाच। यद् अन्यद् वक्ष्यसे विप्र तत् करिष्याम ते वचः। पिबेताम् अश्विनौ सोमं भवद्भिः सहिताव् इमौ। उभाव् एताव् अपि सुरौ सूर्यपुत्रौ सुरेश्वर। क्रियतां मद्वचो देवा यथा वै समुदाहृतम्। इन्द्र उवाच। एतद् वः कुर्वतां श्रेयो भवेन् नैतद् अकुर्वताम्। अश्विभ्यां सह सोमं वै न पास्यामि द्विजोत्तम। पिबन्त्व् अन्ये यथाकामं नाहं पातुम् इहोत्सहे।

aśvibhyāṃ saha necchāmaḥ pātuṃ somaṃ mahāvrata. cyavana uvāca. yad anyad vakṣyase vipra tat kariṣyāma te vacaḥ. pibetām aśvinau somaṃ bhavadbhiḥ sahitāv imau. ubhāv etāv api surau sūryaputrau sureśvara. kriyatāṃ madvaco devā yathā vai samudāhṛtam. indra uvāca. etad vaḥ kurvatāṃ śreyo bhaven naitad akurvatām. aśvibhyāṃ saha somaṃ vai na pāsyāmi dvijottama. pibantv anye yathākāmaṃ nāhaṃ pātum ihotsahe.

च्यवन उवाच। न चेत् करिष्यसि वचो मयोक्तं बलसूदन। मया प्रमथितः सद्यः सोमं पास्यसि वै मखे।

cyavana uvāca. na cet kariṣyasi vaco mayoktaṃ balasūdana. mayā pramathitaḥ sadyaḥ somaṃ pāsyasi vai makhe.

ततः कर्म समारब्धं हिताय सहसाश्विनोः। च्यवनेन ततो मन्त्रैर् अभिभूताः सुराभवन्।

tataḥ karma samārabdhaṃ hitāya sahasāśvinoḥ. cyavanena tato mantrair abhibhūtāḥ surābhavan.

तत् तु कर्म समारब्धं दृष्ट्वेन्द्रः क्रोधमूर्छितः। उद्यम्य विपुलं शैलं च्यवनं समुपाद्रवत्। तथा वज्रेण भगवान् अमर्षाकुललोचनः।

tat tu karma samārabdhaṃ dṛṣṭvendraḥ krodhamūrchitaḥ. udyamya vipulaṃ śailaṃ cyavanaṃ samupādravat. tathā vajreṇa bhagavān amarṣākulalocanaḥ.

तम् आपतन्तं दृष्ट्वैव च्यवनस् तपसान्वितः। अद्भिः सिक्त्वास्तम्भयत् तं सवज्रं सहपर्वतम्।

tam āpatantaṃ dṛṣṭvaiva cyavanas tapasānvitaḥ. adbhiḥ siktvāstambhayat taṃ savajraṃ sahaparvatam.

अथेन्द्रस्य महाघोरं सो ऽसृजच् छत्रुम् एव ह। मदं मन्त्राहुतिमयं व्यादितास्यं महामुनिः।

athendrasya mahāghoraṃ so 'sṛjac chatrum eva ha. madaṃ mantrāhutimayaṃ vyāditāsyaṃ mahāmuniḥ.

तस्य दन्तसहस्रं तु बभूव शतयोजनम्। द्वियोजनशतास् तस्य दंष्ट्राः परमदारुणाः। हनुस् तस्याभवद् भूमाव् एकश् चास्यास्पृशद् दिवम्।

tasya dantasahasraṃ tu babhūva śatayojanam. dviyojanaśatās tasya daṃṣṭrāḥ paramadāruṇāḥ. hanus tasyābhavad bhūmāv ekaś cāsyāspṛśad divam.

जिह्वामूले स्थितास् तस्य सर्वे देवाः सवासवाः। तिमेर् आस्यम् अनुप्राप्ता यथा मत्स्या महार्णवे।

jihvāmūle sthitās tasya sarve devāḥ savāsavāḥ. timer āsyam anuprāptā yathā matsyā mahārṇave.

ते संमन्त्र्य ततो देवा मदस्यास्यगतास् तदा। अब्रुवन् सहिताः शक्रं प्रणमास्मै द्विजातये। अश्विभ्यां सह सोमं च पिबामो विगतज्वराः।

te saṃmantrya tato devā madasyāsyagatās tadā. abruvan sahitāḥ śakraṃ praṇamāsmai dvijātaye. aśvibhyāṃ saha somaṃ ca pibāmo vigatajvarāḥ.

ततः स प्रणतः शक्रश् चकार च्यवनस्य तत्। तथेति शक्रस् तस्याथ प्रणामम् अकरोन् नृप। च्यवनः कृतवांस् तौ चाप्य् अश्विनौ सोमपीथिनौ।

tataḥ sa praṇataḥ śakraś cakāra cyavanasya tat. tatheti śakras tasyātha praṇāmam akaron nṛpa. cyavanaḥ kṛtavāṃs tau cāpy aśvinau somapīthinau.

ततः प्रत्याहरत् कर्म मदं च व्यभजन् मुनिः। अक्षेषु मृगयायां च पाने स्त्रीषु च वीर्यवान्।

tataḥ pratyāharat karma madaṃ ca vyabhajan muniḥ. akṣeṣu mṛgayāyāṃ ca pāne strīṣu ca vīryavān.

एतैर् दोषैर् नरो राजन् क्षयं याति न संशयः। तस्माद् एतान् नरो नित्यं दूरतः परिवर्जयेत्।

etair doṣair naro rājan kṣayaṃ yāti na saṃśayaḥ. tasmād etān naro nityaṃ dūrataḥ parivarjayet.

एतत् ते च्यवनस्यापि कर्म राजन् प्रकीर्तितम्। ब्रवीम्य् अहं ब्रूहि वा त्वं च्यवनात् क्षत्रियं वरम्।

etat te cyavanasyāpi karma rājan prakīrtitam. bravīmy ahaṃ brūhi vā tvaṃ cyavanāt kṣatriyaṃ varam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...