महाभारत 13.14 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 14→

[mh-13-14] • 199 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। त्वयापगेय नामानि श्रुतानीह जगत्पतेः। पितामहेशाय विभो नामान्य् आचक्ष्व शंभवे। बभ्रवे विश्वमायाय महाभाग्यं च तत्त्वतः। भीष्म उवाच। सुरासुरगुरौ देवे शंकरे ऽव्यक्तयोनये। अशक्तो ऽहं गुणान् वक्तुं महादेवस्य धीमतः। यो हि सर्वगतो देवो न च सर्वत्र दृश्यते। ब्रह्मविष्णुसुरेशानां स्रष्टा यः प्रभुर् एव च। ब्रह्मादयः पिशाचान्ता यं हि देवा उपासते। प्रकृतीनां परत्वेन पुरुषस्य च यः परः। चिन्त्यते यो योगविद्भिर् ऋषिभिस् तत्त्वदर्शिभिः। अक्षरं परमं प्राहुर् असच् च सदसच् च यः। प्रकृतिं पुरुषं चैव क्षोभयित्वा स्वतेजसा। ब्रह्माणम् असृजत् तस्माद् देवदेवः प्रजापतिः। को हि शक्तो गुणान् वक्तुं देवदेवस्य धीमतः। गर्भजन्मजरायुक्तो मर्त्यो मृत्युसमन्वितः। को हि शक्तो भवं ज्ञातुं मद्विधः परमेश्वरम्। ऋते नारायणात् पुत्र शङ्खचक्रगदाधरात्। एष विद्वान् यदुश्रेष्ठो विष्णुः परमदुर्जयः। दिव्यचक्षुर् महातेजा वीक्ष्यते योगचक्षुषा। रुद्रभक्त्या तु कृष्णेन जगद् व्याप्तं महात्मना। तं प्रसाद्य तदा देवं बदर्यां किल भारत। अर्थात् प्रियतरत्वं च सर्वलोकेषु वै तदा। प्राप्तवान् एव राजेन्द्र सुवर्णाक्षान् महेश्वरात्। पूर्णं वर्षसहस्रं तु तप्तवान् एष माधवः। प्रसाद्य वरदं देवं चराचरगुरुं शिवम्। युगे युगे तु कृष्णेन तोषितो वै महेश्वरः। भक्त्या परमया राजन् प्रीतश् चैव महात्मनः। ऐश्वर्यं यादृशं तस्य जगद्योनेर् महात्मनः। तद् अयं दृष्टवान् साक्षात् पुत्रार्थे हरिर् अच्युतः। यस्मात् परतरं चैव नान्यं पश्यामि भारत। व्याख्यातुं देवदेवस्य शक्तो नामान्य् अशेषतः। एष शक्तो महाबाहुर् वक्तुं भगवतो गुणान्। वैशंपायन उवाच। विभूतिं चैव कार्त्स्न्येन सत्यां माहेश्वरीं नृप। एवम् उक्त्वा तदा भीष्मो वासुदेवं महायशाः। भवमाहात्म्यसंयुक्तम् इदम् आह पितामहः। ध्यानेनाथ जपैः कार्या स्वधर्मम् उचिता सदा। देवे नारायणे भक्तः शंकरं साधु पूजय। वासुदेवं महात्मानम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

yudhiṣṭhira uvāca. tvayāpageya nāmāni śrutānīha jagatpateḥ. pitāmaheśāya vibho nāmāny ācakṣva śaṃbhave. babhrave viśvamāyāya mahābhāgyaṃ ca tattvataḥ. bhīṣma uvāca. surāsuragurau deve śaṃkare 'vyaktayonaye. aśakto 'haṃ guṇān vaktuṃ mahādevasya dhīmataḥ. yo hi sarvagato devo na ca sarvatra dṛśyate. brahmaviṣṇusureśānāṃ sraṣṭā yaḥ prabhur eva ca. brahmādayaḥ piśācāntā yaṃ hi devā upāsate. prakṛtīnāṃ paratvena puruṣasya ca yaḥ paraḥ. cintyate yo yogavidbhir ṛṣibhis tattvadarśibhiḥ. akṣaraṃ paramaṃ prāhur asac ca sadasac ca yaḥ. prakṛtiṃ puruṣaṃ caiva kṣobhayitvā svatejasā. brahmāṇam asṛjat tasmād devadevaḥ prajāpatiḥ. ko hi śakto guṇān vaktuṃ devadevasya dhīmataḥ. garbhajanmajarāyukto martyo mṛtyusamanvitaḥ. ko hi śakto bhavaṃ jñātuṃ madvidhaḥ parameśvaram. ṛte nārāyaṇāt putra śaṅkhacakragadādharāt. eṣa vidvān yaduśreṣṭho viṣṇuḥ paramadurjayaḥ. divyacakṣur mahātejā vīkṣyate yogacakṣuṣā. rudrabhaktyā tu kṛṣṇena jagad vyāptaṃ mahātmanā. taṃ prasādya tadā devaṃ badaryāṃ kila bhārata. arthāt priyataratvaṃ ca sarvalokeṣu vai tadā. prāptavān eva rājendra suvarṇākṣān maheśvarāt. pūrṇaṃ varṣasahasraṃ tu taptavān eṣa mādhavaḥ. prasādya varadaṃ devaṃ carācaraguruṃ śivam. yuge yuge tu kṛṣṇena toṣito vai maheśvaraḥ. bhaktyā paramayā rājan prītaś caiva mahātmanaḥ. aiśvaryaṃ yādṛśaṃ tasya jagadyoner mahātmanaḥ. tad ayaṃ dṛṣṭavān sākṣāt putrārthe harir acyutaḥ. yasmāt parataraṃ caiva nānyaṃ paśyāmi bhārata. vyākhyātuṃ devadevasya śakto nāmāny aśeṣataḥ. eṣa śakto mahābāhur vaktuṃ bhagavato guṇān. vaiśaṃpāyana uvāca. vibhūtiṃ caiva kārtsnyena satyāṃ māheśvarīṃ nṛpa. evam uktvā tadā bhīṣmo vāsudevaṃ mahāyaśāḥ. bhavamāhātmyasaṃyuktam idam āha pitāmahaḥ. dhyānenātha japaiḥ kāryā svadharmam ucitā sadā. deve nārāyaṇe bhaktaḥ śaṃkaraṃ sādhu pūjaya. vāsudevaṃ mahātmānam idaṃ vacanam abravīt.

भीष्म उवाच। सुरासुरगुरो देव विष्णो त्वं वक्तुम् अर्हसि। शिवाय विश्वरूपाय यन् मां पृच्छद् युधिष्ठिरः।

bhīṣma uvāca. surāsuraguro deva viṣṇo tvaṃ vaktum arhasi. śivāya viśvarūpāya yan māṃ pṛcchad yudhiṣṭhiraḥ.

नाम्नां सहस्रं देवस्य तण्डिना ब्रह्मयोनिना। निवेदितं ब्रह्मलोके ब्रह्मणो यत् पुराभवत्।

nāmnāṃ sahasraṃ devasya taṇḍinā brahmayoninā. niveditaṃ brahmaloke brahmaṇo yat purābhavat.

द्वैपायनप्रभृतयस् तथैवेमे तपोधनाः। ऋषयः सुव्रता दान्ताः शृण्वन्तु गदतस् तव।

dvaipāyanaprabhṛtayas tathaiveme tapodhanāḥ. ṛṣayaḥ suvratā dāntāḥ śṛṇvantu gadatas tava.

ध्रुवाय नन्दिने होत्रे गोप्त्रे विश्वसृजे ऽग्नये। महाभाग्यं विभो ब्रूहि मुण्डिने ऽथ कपर्दिने।

dhruvāya nandine hotre goptre viśvasṛje 'gnaye. mahābhāgyaṃ vibho brūhi muṇḍine 'tha kapardine.

वासुदेव उवाच। न गतिः कर्मणां शक्या वेत्तुम् ईशस्य तत्त्वतः।

vāsudeva uvāca. na gatiḥ karmaṇāṃ śakyā vettum īśasya tattvataḥ.

हिरण्यगर्भप्रमुखा देवाः सेन्द्रा महर्षयः। न विदुर् यस्य निधनम् आदिं वा सूक्ष्मदर्शिनः। स कथं नरमात्रेण शक्यो ज्ञातुं सतां गतिः।

hiraṇyagarbhapramukhā devāḥ sendrā maharṣayaḥ. na vidur yasya nidhanam ādiṃ vā sūkṣmadarśinaḥ. sa kathaṃ naramātreṇa śakyo jñātuṃ satāṃ gatiḥ.

तस्याहम् असुरघ्नस्य कांश् चिद् भगवतो गुणान्। भवतां कीर्तयिष्यामि व्रतेशाय यथातथम्।

tasyāham asuraghnasya kāṃś cid bhagavato guṇān. bhavatāṃ kīrtayiṣyāmi vrateśāya yathātatham.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्त्वा तु भगवान् गुणांस् तस्य महात्मनः। उपस्पृश्य शुचिर् भूत्वा कथयाम् आस धीमतः।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam uktvā tu bhagavān guṇāṃs tasya mahātmanaḥ. upaspṛśya śucir bhūtvā kathayām āsa dhīmataḥ.

वासुदेव उवाच। शुश्रूषध्वं ब्राह्मणेन्द्रास् त्वं च तात युधिष्ठिर। त्वं चापगेय नामानि निशामय जगत्पतेः।

vāsudeva uvāca. śuśrūṣadhvaṃ brāhmaṇendrās tvaṃ ca tāta yudhiṣṭhira. tvaṃ cāpageya nāmāni niśāmaya jagatpateḥ.

यद् अवाप्तं च मे पूर्वं साम्बहेतोः सुदुष्करम्। यथा च भगवान् दृष्टो मया पूर्वं समाधिना।

yad avāptaṃ ca me pūrvaṃ sāmbahetoḥ suduṣkaram. yathā ca bhagavān dṛṣṭo mayā pūrvaṃ samādhinā.

शम्बरे निहते पूर्वं रौक्मिणेयेन धीमता। अतीते द्वादशे वर्षे जाम्बवत्य् अब्रवीद् धि माम्।

śambare nihate pūrvaṃ raukmiṇeyena dhīmatā. atīte dvādaśe varṣe jāmbavaty abravīd dhi mām.

प्रद्युम्नचारुदेष्णादीन् रुक्मिण्या वीक्ष्य पुत्रकान्। पुत्रार्थिनी माम् उपेत्य वाक्यम् आह युधिष्ठिर।

pradyumnacārudeṣṇādīn rukmiṇyā vīkṣya putrakān. putrārthinī mām upetya vākyam āha yudhiṣṭhira.

शूरं बलवतां श्रेष्ठं कान्तरूपम् अकल्मषम्। आत्मतुल्यं मम सुतं प्रयच्छाच्युत माचिरम्।

śūraṃ balavatāṃ śreṣṭhaṃ kāntarūpam akalmaṣam. ātmatulyaṃ mama sutaṃ prayacchācyuta māciram.

न हि ते ऽप्राप्यम् अस्तीह त्रिषु लोकेषु किं चन। लोकान् सृजेस् त्वम् अपरान् इच्छन् यदुकुलोद्वह।

na hi te 'prāpyam astīha triṣu lokeṣu kiṃ cana. lokān sṛjes tvam aparān icchan yadukulodvaha.

त्वया द्वादश वर्षाणि वायुभूतेन शुष्यता। आराध्य पशुभर्तारं रुक्मिण्या जनिताः सुताः।

tvayā dvādaśa varṣāṇi vāyubhūtena śuṣyatā. ārādhya paśubhartāraṃ rukmiṇyā janitāḥ sutāḥ.

चारुदेष्णः सुचारुश् च चारुवेषो यशोधरः। चारुश्रवाश् चारुयशाः प्रद्युम्नः शंभुर् एव च।

cārudeṣṇaḥ sucāruś ca cāruveṣo yaśodharaḥ. cāruśravāś cāruyaśāḥ pradyumnaḥ śaṃbhur eva ca.

यथा ते जनिताः पुत्रा रुक्मिण्याश् चारुविक्रमाः। तथा ममापि तनयं प्रयच्छ बलशालिनम्।

yathā te janitāḥ putrā rukmiṇyāś cāruvikramāḥ. tathā mamāpi tanayaṃ prayaccha balaśālinam.

इत्य् एवं चोदितो देव्या ताम् अवोचं सुमध्यमाम्। अनुजानीहि मां राज्ञि करिष्ये वचनं तव। सा च माम् अब्रवीद् गच्छ विजयाय शिवाय च।

ity evaṃ codito devyā tām avocaṃ sumadhyamām. anujānīhi māṃ rājñi kariṣye vacanaṃ tava. sā ca mām abravīd gaccha vijayāya śivāya ca.

ब्रह्मा शिवः काश्यपश् च नद्यो देवा मनोनुगाः। क्षेत्रौषध्यो यज्ञवाहाच् छन्दांस्य् ऋषिगणा धरा।

brahmā śivaḥ kāśyapaś ca nadyo devā manonugāḥ. kṣetrauṣadhyo yajñavāhāc chandāṃsy ṛṣigaṇā dharā.

समुद्रा दक्षिणा स्तोभा ऋक्षाणि पितरो ग्रहाः। देवपत्न्यो देवकन्या देवमातर एव च।

samudrā dakṣiṇā stobhā ṛkṣāṇi pitaro grahāḥ. devapatnyo devakanyā devamātara eva ca.

मन्वन्तराणि गावश् च चन्द्रमाः सविता हरिः। सावित्री ब्रह्मविद्या च ऋतवो वत्सराः क्षपाः।

manvantarāṇi gāvaś ca candramāḥ savitā hariḥ. sāvitrī brahmavidyā ca ṛtavo vatsarāḥ kṣapāḥ.

क्षणा लवा मुहूर्ताश् च निमेषा युगपर्ययाः। रक्षन्तु सर्वत्र गतं त्वां यादव सुखावहम्। अरिष्टं गच्छ पन्थानम् अप्रमत्तो भवानघ।

kṣaṇā lavā muhūrtāś ca nimeṣā yugaparyayāḥ. rakṣantu sarvatra gataṃ tvāṃ yādava sukhāvaham. ariṣṭaṃ gaccha panthānam apramatto bhavānagha.

एवं कृतस्वस्त्ययनस् तयाहं; ताम् अभ्यनुज्ञाय कपीन्द्रपुत्रीम्। पितुः समीपे नरसत्तमस्य; मातुश् च राज्ञश् च तथाहुकस्य।

evaṃ kṛtasvastyayanas tayāhaṃ; tām abhyanujñāya kapīndraputrīm. pituḥ samīpe narasattamasya; mātuś ca rājñaś ca tathāhukasya.

तम् अर्थम् आवेद्य यद् अब्रवीन् मां; विद्याधरेन्द्रस्य सुता भृशार्ता। तान् अभ्यनुज्ञाय तदातिदुःखाद्; गदं तथैवातिबलं च रामम्। अथोचतुः प्रीतियुतौ तदानीं। तपःसमृद्धिर् भवतो ऽस्त्व् अविघ्नम्।

tam artham āvedya yad abravīn māṃ; vidyādharendrasya sutā bhṛśārtā. tān abhyanujñāya tadātiduḥkhād; gadaṃ tathaivātibalaṃ ca rāmam. athocatuḥ prītiyutau tadānīṃ. tapaḥsamṛddhir bhavato 'stv avighnam.

प्राप्यानुज्ञां गुरुजनाद् अहं तार्क्ष्यम् अचिन्तयम्। सो ऽवहद् धिमवन्तं मां प्राप्य चैनं व्यसर्जयम्। प्राप्यानुज्ञां गुरुमुखाद् आजमीढ। तार्क्ष्यं तदा मनसा चिन्तयित्वा। कृत्वा प्रणामं शिरसा भवाय। ततो ऽभ्यगां प्राग् उदीचीं सुरम्याम्। ततो मया ह्य् अनुसृष्टः खगेन्द्रो। वितत्य पक्षौ दिवम् उत्पपात। तस्मिन् गते वैनतेये ऽन्तरिक्षं। गिरौ तदा सर्वकामोपपन्ने। पुष्पैः फलैः सुसमिद्धैर् यथावत्। स्थितः प्रहृष्टो भवभावभावितः। ततः कृतस्वस्त्ययनस् तयाहं। निवेद्य मातुश् च पितुः समीपे। तथाभ्यनुज्ञाय गुरूंश् च सर्वान्। महाबलं तार्क्ष्यम् अचिन्तयं वै। सो ऽहं हिमवतः पार्श्वं प्राप्य तार्क्ष्यं व्यसर्जयम्।

prāpyānujñāṃ gurujanād ahaṃ tārkṣyam acintayam. so 'vahad dhimavantaṃ māṃ prāpya cainaṃ vyasarjayam. prāpyānujñāṃ gurumukhād ājamīḍha. tārkṣyaṃ tadā manasā cintayitvā. kṛtvā praṇāmaṃ śirasā bhavāya. tato 'bhyagāṃ prāg udīcīṃ suramyām. tato mayā hy anusṛṣṭaḥ khagendro. vitatya pakṣau divam utpapāta. tasmin gate vainateye 'ntarikṣaṃ. girau tadā sarvakāmopapanne. puṣpaiḥ phalaiḥ susamiddhair yathāvat. sthitaḥ prahṛṣṭo bhavabhāvabhāvitaḥ. tataḥ kṛtasvastyayanas tayāhaṃ. nivedya mātuś ca pituḥ samīpe. tathābhyanujñāya gurūṃś ca sarvān. mahābalaṃ tārkṣyam acintayaṃ vai. so 'haṃ himavataḥ pārśvaṃ prāpya tārkṣyaṃ vyasarjayam.

तत्राहम् अद्भुतान् भावान् अपश्यं गिरिसत्तमे। क्षेत्रं च तपसां श्रेष्ठं पश्याम्य् आश्रमम् उत्तमम्।

tatrāham adbhutān bhāvān apaśyaṃ girisattame. kṣetraṃ ca tapasāṃ śreṣṭhaṃ paśyāmy āśramam uttamam.

दिव्यं वैयाघ्रपद्यस्य उपमन्योर् महात्मनः। पूजितं देवगन्धर्वैर् ब्राह्म्या लक्ष्म्या समन्वितम्।

divyaṃ vaiyāghrapadyasya upamanyor mahātmanaḥ. pūjitaṃ devagandharvair brāhmyā lakṣmyā samanvitam.

धवककुभकदम्बनारिकेलैः; कुरबककेतकजम्बुपाटलाभिः। वटवरुणकवत्सनाभबिल्वैः; सरलकपित्थप्रियालसालतालैः।

dhavakakubhakadambanārikelaiḥ; kurabakaketakajambupāṭalābhiḥ. vaṭavaruṇakavatsanābhabilvaiḥ; saralakapitthapriyālasālatālaiḥ.

बदरीकुन्दपुन्नागैर् अशोकाम्रातिमुक्तकैः। भल्लातकैर् मधूकैश् च चम्पकैः पनसैस् तथा।

badarīkundapunnāgair aśokāmrātimuktakaiḥ. bhallātakair madhūkaiś ca campakaiḥ panasais tathā.

वन्यैर् बहुविधैर् वृक्षैः फलपुष्पप्रदैर् युतम्। पुष्पगुल्मलताकीर्णं कदलीषण्डशोभितम्।

vanyair bahuvidhair vṛkṣaiḥ phalapuṣpapradair yutam. puṣpagulmalatākīrṇaṃ kadalīṣaṇḍaśobhitam.

नानाशकुनिसंभोज्यैः फलैर् वृक्षैर् अलंकृतम्। यथास्थानविनिक्षिप्तैर् भूषितं वनराजिभिः। नित्यपुष्पफलोपेतैर् वृक्षैर् अविरलैर् वृतम्। सुपुष्पैश् च लतागुल्मैर् निर्भयैश् च मृगैर् युतम्। विशालैश् चाग्निशरणैर् यथास्थानाहिताग्निभिः।

nānāśakunisaṃbhojyaiḥ phalair vṛkṣair alaṃkṛtam. yathāsthānavinikṣiptair bhūṣitaṃ vanarājibhiḥ. nityapuṣpaphalopetair vṛkṣair aviralair vṛtam. supuṣpaiś ca latāgulmair nirbhayaiś ca mṛgair yutam. viśālaiś cāgniśaraṇair yathāsthānāhitāgnibhiḥ.

रुरुवारणशार्दूलसिंहद्वीपिसमाकुलम्। कुरङ्गबर्हिणाकीर्णं मार्जारभुजगावृतम्। पूगैश् च मृगजातीनां महिषर्क्षनिषेवितम्। सकृत्प्रभिन्नैश् च गजैर् विभूषितं। प्रहृष्टनानाविधपक्षिसेवितम्। सुपुष्पितैर् अम्बुधरप्रकाशैर्। महीरुहाणां च वनैर् विचित्रैः।

ruruvāraṇaśārdūlasiṃhadvīpisamākulam. kuraṅgabarhiṇākīrṇaṃ mārjārabhujagāvṛtam. pūgaiś ca mṛgajātīnāṃ mahiṣarkṣaniṣevitam. sakṛtprabhinnaiś ca gajair vibhūṣitaṃ. prahṛṣṭanānāvidhapakṣisevitam. supuṣpitair ambudharaprakāśair. mahīruhāṇāṃ ca vanair vicitraiḥ.

नानापुष्परजोमिश्रो गजदानाधिवासितः। दिव्यस्त्रीगीतबहुलो मारुतो ऽत्र सुखो ववौ।

nānāpuṣparajomiśro gajadānādhivāsitaḥ. divyastrīgītabahulo māruto 'tra sukho vavau.

धारानिनादैर् विहगप्रणादैः; शुभैस् तथा बृंहितैः कुञ्जराणाम्। गीतैस् तथा किंनराणाम् उदारैः; शुभैः स्वनैः सामगानां च वीर।

dhārāninādair vihagapraṇādaiḥ; śubhais tathā bṛṃhitaiḥ kuñjarāṇām. gītais tathā kiṃnarāṇām udāraiḥ; śubhaiḥ svanaiḥ sāmagānāṃ ca vīra.

अचिन्त्यं मनसाप्य् अन्यैः सरोभिः समलंकृतम्। विशालैश् चाग्निशरणैर् भूषितं कुशसंवृतम्।

acintyaṃ manasāpy anyaiḥ sarobhiḥ samalaṃkṛtam. viśālaiś cāgniśaraṇair bhūṣitaṃ kuśasaṃvṛtam.

विभूषितं पुण्यपवित्रतोयया; सदा च जुष्टं नृप जह्नुकन्यया। महात्मभिर् धर्मभृतां वरिष्ठैर्; महर्षिभिर् भूषितम् अग्निकल्पैः।

vibhūṣitaṃ puṇyapavitratoyayā; sadā ca juṣṭaṃ nṛpa jahnukanyayā. mahātmabhir dharmabhṛtāṃ variṣṭhair; maharṣibhir bhūṣitam agnikalpaiḥ.

वाय्वाहारैर् अम्बुपैर् जप्यनित्यैः; संप्रक्षालैर् यतिभिर् ध्याननित्यैः। धूमाशनैर् ऊष्मपैः क्षीरपैश् च; विभूषितं ब्राह्मणेन्द्रैः समन्तात्। नानावृन्दैर् वेदषडङ्गपारगैर्। धर्माभिरामैर् मुनिभिः समाहितैः।

vāyvāhārair ambupair japyanityaiḥ; saṃprakṣālair yatibhir dhyānanityaiḥ. dhūmāśanair ūṣmapaiḥ kṣīrapaiś ca; vibhūṣitaṃ brāhmaṇendraiḥ samantāt. nānāvṛndair vedaṣaḍaṅgapāragair. dharmābhirāmair munibhiḥ samāhitaiḥ.

गोचारिणो ऽथाश्मकुट्टा दन्तोलूखलिनस् तथा। मरीचिपाः फेनपाश् च तथैव मृगचारिणः। अश्वत्थफलभक्षाश् च तथा ह्य् उदकशायिनः। चीरचर्माम्बरधरास् तथा वल्कलधारिणः।

gocāriṇo 'thāśmakuṭṭā dantolūkhalinas tathā. marīcipāḥ phenapāś ca tathaiva mṛgacāriṇaḥ. aśvatthaphalabhakṣāś ca tathā hy udakaśāyinaḥ. cīracarmāmbaradharās tathā valkaladhāriṇaḥ.

सुदुःखान् नियमांस् तांस् तान् वहतः सुतपोन्वितान्। पश्यन्न् उत्फुल्लनयनः प्रवेष्टुम् उपचक्रमे।

suduḥkhān niyamāṃs tāṃs tān vahataḥ sutaponvitān. paśyann utphullanayanaḥ praveṣṭum upacakrame.

सुपूजितं देवगणैर् महात्मभिः; शिवादिभिर् भारत पुण्यकर्मभिः। रराज तच् चाश्रममण्डलं सदा; दिवीव राजन् रविमण्डलं यथा।

supūjitaṃ devagaṇair mahātmabhiḥ; śivādibhir bhārata puṇyakarmabhiḥ. rarāja tac cāśramamaṇḍalaṃ sadā; divīva rājan ravimaṇḍalaṃ yathā.

क्रीडन्ति सर्पैर् नकुला मृगैर् व्याघ्राश् च मित्रवत्। प्रभावाद् दीप्ततपसः संनिकर्षगुणान्विताः।

krīḍanti sarpair nakulā mṛgair vyāghrāś ca mitravat. prabhāvād dīptatapasaḥ saṃnikarṣaguṇānvitāḥ.

तत्राश्रमपदे श्रेष्ठे सर्वभूतमनोरमे। सेविते द्विजशार्दूलैर् वेदवेदाङ्गपारगैः।

tatrāśramapade śreṣṭhe sarvabhūtamanorame. sevite dvijaśārdūlair vedavedāṅgapāragaiḥ.

नानानियमविख्यातैर् ऋषिभिश् च महात्मभिः। प्रविशन्न् एव चापश्यं जटाचीरधरं प्रभुम्।

nānāniyamavikhyātair ṛṣibhiś ca mahātmabhiḥ. praviśann eva cāpaśyaṃ jaṭācīradharaṃ prabhum.

तेजसा तपसा चैव दीप्यमानं यथानलम्। शिष्यमध्यगतं शान्तं युवानं ब्राह्मणर्षभम्। शिरसा वन्दमानं माम् उपमन्युर् अभाषत।

tejasā tapasā caiva dīpyamānaṃ yathānalam. śiṣyamadhyagataṃ śāntaṃ yuvānaṃ brāhmaṇarṣabham. śirasā vandamānaṃ mām upamanyur abhāṣata.

स्वागतं पुण्डरीकाक्ष सफलानि तपांसि नः। यत् पूज्यः पूजयसि नो द्रष्टव्यो द्रष्टुम् इच्छसि। मनुष्यतानुवृत्त्या त्वां ज्ञात्वा तिष्ठाम सर्वगम्।

svāgataṃ puṇḍarīkākṣa saphalāni tapāṃsi naḥ. yat pūjyaḥ pūjayasi no draṣṭavyo draṣṭum icchasi. manuṣyatānuvṛttyā tvāṃ jñātvā tiṣṭhāma sarvagam.

तम् अहं प्राञ्जलिर् भूत्वा मृगपक्षिष्व् अथाग्निषु। धर्मे च शिष्यवर्गे च समपृच्छम् अनामयम्।

tam ahaṃ prāñjalir bhūtvā mṛgapakṣiṣv athāgniṣu. dharme ca śiṣyavarge ca samapṛccham anāmayam.

ततो मां भगवान् आह साम्ना परमवल्गुना। लप्स्यसे तनयं कृष्ण आत्मतुल्यम् असंशयम्।

tato māṃ bhagavān āha sāmnā paramavalgunā. lapsyase tanayaṃ kṛṣṇa ātmatulyam asaṃśayam.

तपः सुमहद् आस्थाय तोषयेशानम् ईश्वरम्। इह देवः सपत्नीकः समाक्रीडत्य् अधोक्षज।

tapaḥ sumahad āsthāya toṣayeśānam īśvaram. iha devaḥ sapatnīkaḥ samākrīḍaty adhokṣaja.

इहैव देवताश्रेष्ठं देवाः सर्षिगणाः पुरा। तपसा ब्रह्मचर्येण सत्येन च दमेन च। तोषयित्वा शुभान् कामान् प्राप्नुवंस् ते जनार्दन।

ihaiva devatāśreṣṭhaṃ devāḥ sarṣigaṇāḥ purā. tapasā brahmacaryeṇa satyena ca damena ca. toṣayitvā śubhān kāmān prāpnuvaṃs te janārdana.

तेजसां तपसां चैव निधिः स भगवान् इह। शुभाशुभान्वितान् भावान् विसृजन् संक्षिपन्न् अपि। आस्ते देव्या सहाचिन्त्यो यं प्रार्थयसि शत्रुहन्।

tejasāṃ tapasāṃ caiva nidhiḥ sa bhagavān iha. śubhāśubhānvitān bhāvān visṛjan saṃkṣipann api. āste devyā sahācintyo yaṃ prārthayasi śatruhan.

हिरण्यकशिपुर् यो ऽभूद् दानवो मेरुकम्पनः। तेन सर्वामरैश्वर्यं शर्वात् प्राप्तं समार्बुदम्।

hiraṇyakaśipur yo 'bhūd dānavo merukampanaḥ. tena sarvāmaraiśvaryaṃ śarvāt prāptaṃ samārbudam.

तस्यैव पुत्रप्रवरो मन्दरो नाम विश्रुतः। महादेववराच् छक्रं वर्षार्बुदम् अयोधयत्।

tasyaiva putrapravaro mandaro nāma viśrutaḥ. mahādevavarāc chakraṃ varṣārbudam ayodhayat.

विष्णोश् चक्रं च तद् घोरं वज्रम् आखण्डलस्य च। शीर्णं पुराभवत् तात ग्रहस्याङ्गेषु केशव। यत् तद् भगवता पूर्वं दत्तं चक्रं तवानघ। जलान्तरचरं हत्वा दैत्यं च बलगर्वितम्। उत्पादितं वृषाङ्केन दीप्तज्वलनसंनिभम्। दत्तं भगवता तुभ्यं दुर्दर्शं तेजसाद्भुतम्। न शक्यं द्रष्टुम् अन्येन वर्जयित्वा पिनाकिनम्। सुदर्शनं भवेत्य् एवं भवेनोक्तं तदा तु तत्। सुदर्शनं तदा तस्य लोके नाम प्रतिष्ठितम्। तज् जीर्णम् अभवत् तात ग्रहस्याङ्गेषु केशव। ग्रहस्यातिबलस्याङ्गे वरदत्तस्य धीमतः। न शस्त्राणि वहन्त्य् अङ्गे चक्रवज्रशतान्य् अपि। सदृशं भवतेत्य् उक्तं दर्शनेन तथास्तु तत्।

viṣṇoś cakraṃ ca tad ghoraṃ vajram ākhaṇḍalasya ca. śīrṇaṃ purābhavat tāta grahasyāṅgeṣu keśava. yat tad bhagavatā pūrvaṃ dattaṃ cakraṃ tavānagha. jalāntaracaraṃ hatvā daityaṃ ca balagarvitam. utpāditaṃ vṛṣāṅkena dīptajvalanasaṃnibham. dattaṃ bhagavatā tubhyaṃ durdarśaṃ tejasādbhutam. na śakyaṃ draṣṭum anyena varjayitvā pinākinam. sudarśanaṃ bhavety evaṃ bhavenoktaṃ tadā tu tat. sudarśanaṃ tadā tasya loke nāma pratiṣṭhitam. taj jīrṇam abhavat tāta grahasyāṅgeṣu keśava. grahasyātibalasyāṅge varadattasya dhīmataḥ. na śastrāṇi vahanty aṅge cakravajraśatāny api. sadṛśaṃ bhavatety uktaṃ darśanena tathāstu tat.

अर्द्यमानाश् च विबुधा ग्रहेण सुबलीयसा। शिवदत्तवराञ् जघ्नुर् असुरेन्द्रान् सुरा भृशम्।

ardyamānāś ca vibudhā graheṇa subalīyasā. śivadattavarāñ jaghnur asurendrān surā bhṛśam.

तुष्टो विद्युत्प्रभस्यापि त्रिलोकेश्वरताम् अदात्। शतं वर्षसहस्राणां सर्वलोकेश्वरो ऽभवत्। ममैवानुचरो नित्यं भवितासीति चाब्रवीत्।

tuṣṭo vidyutprabhasyāpi trilokeśvaratām adāt. śataṃ varṣasahasrāṇāṃ sarvalokeśvaro 'bhavat. mamaivānucaro nityaṃ bhavitāsīti cābravīt.

तथा पुत्रसहस्राणाम् अयुतं च ददौ प्रभुः। कुशद्वीपं च स ददौ राज्येन भगवान् अजः।

tathā putrasahasrāṇām ayutaṃ ca dadau prabhuḥ. kuśadvīpaṃ ca sa dadau rājyena bhagavān ajaḥ.

तथा शतमुखो नाम धात्रा सृष्टो महासुरः। येन वर्षशतं साग्रम् आत्ममांसैर् हुतो ऽनलः। तं प्राह भगवांस् तुष्टः किं करोमीति शंकरः।

tathā śatamukho nāma dhātrā sṛṣṭo mahāsuraḥ. yena varṣaśataṃ sāgram ātmamāṃsair huto 'nalaḥ. taṃ prāha bhagavāṃs tuṣṭaḥ kiṃ karomīti śaṃkaraḥ.

तं वै शतमुखः प्राह योगो भवतु मे ऽद्भुतः। बलं च दैवतश्रेष्ठ शाश्वतं संप्रयच्छ मे। तथेति भगवान् आह तस्य तद् वचनं विभुः।

taṃ vai śatamukhaḥ prāha yogo bhavatu me 'dbhutaḥ. balaṃ ca daivataśreṣṭha śāśvataṃ saṃprayaccha me. tatheti bhagavān āha tasya tad vacanaṃ vibhuḥ.

स्वायंभुवः क्रतुश् चापि पुत्रार्थम् अभवत् पुरा। आविश्य योगेनात्मानं त्रीणि वर्षशतान्य् अपि।

svāyaṃbhuvaḥ kratuś cāpi putrārtham abhavat purā. āviśya yogenātmānaṃ trīṇi varṣaśatāny api.

तस्य देवो ऽददत् पुत्रान् सहस्रं क्रतुसंमितान्। योगेश्वरं देवगीतं वेत्थ कृष्ण न संशयः। याज्ञवल्क्य इति ख्यात ऋषिः परमधार्मिकः। आराध्य स महादेवं प्राप्तवाञ् ज्ञानम् उत्तमम्। वेदव्यासश् च योगात्मा पराशरसुतो मुनिः। सो ऽपि शंकरम् आराध्य प्राप्तवान् अतुलं यशः।

tasya devo 'dadat putrān sahasraṃ kratusaṃmitān. yogeśvaraṃ devagītaṃ vettha kṛṣṇa na saṃśayaḥ. yājñavalkya iti khyāta ṛṣiḥ paramadhārmikaḥ. ārādhya sa mahādevaṃ prāptavāñ jñānam uttamam. vedavyāsaś ca yogātmā parāśarasuto muniḥ. so 'pi śaṃkaram ārādhya prāptavān atulaṃ yaśaḥ.

वालखिल्या मघवता अवज्ञाताः पुरा किल। तैः क्रुद्धैर् भगवान् रुद्रस् तपसा तोषितो ह्य् अभूत्।

vālakhilyā maghavatā avajñātāḥ purā kila. taiḥ kruddhair bhagavān rudras tapasā toṣito hy abhūt.

तांश् चापि दैवतश्रेष्ठः प्राह प्रीतो जगत्पतिः। सुपर्णं सोमहर्तारं तपसोत्पादयिष्यथ। अत्रेर् भार्या सुतं दत्तं सोमं दुर्वाससं प्रभोः।

tāṃś cāpi daivataśreṣṭhaḥ prāha prīto jagatpatiḥ. suparṇaṃ somahartāraṃ tapasotpādayiṣyatha. atrer bhāryā sutaṃ dattaṃ somaṃ durvāsasaṃ prabhoḥ.

महादेवस्य रोषाच् च आपो नष्टाः पुराभवन्। ताश् च सप्तकपालेन देवैर् अन्याः प्रवर्तिताः। ततः पानीयम् अभवत् प्रसन्ने त्र्यम्बके भुवि।

mahādevasya roṣāc ca āpo naṣṭāḥ purābhavan. tāś ca saptakapālena devair anyāḥ pravartitāḥ. tataḥ pānīyam abhavat prasanne tryambake bhuvi.

अत्रेर् भार्यापि भर्तारं संत्यज्य ब्रह्मवादिनी। नाहं तस्य मुनेर् भूयो वशगा स्यां कथं चन। इत्य् उक्त्वा सा महादेवम् अगच्छच् छरणं किल।

atrer bhāryāpi bhartāraṃ saṃtyajya brahmavādinī. nāhaṃ tasya muner bhūyo vaśagā syāṃ kathaṃ cana. ity uktvā sā mahādevam agacchac charaṇaṃ kila.

निराहारा भयाद् अत्रेस् त्रीणि वर्षशतान्य् अपि। अशेत मुसलेष्व् एव प्रसादार्थं भवस्य सा।

nirāhārā bhayād atres trīṇi varṣaśatāny api. aśeta musaleṣv eva prasādārthaṃ bhavasya sā.

ताम् अब्रवीद् धसन् देवो भविता वै सुतस् तव। विना भर्त्रा चरुद्रेण भविष्यति न संशयः। विकर्णश् च महादेवं तथा भक्तसुखावहम्। प्रसाद्य भगवान् सिद्धिं प्राप्तवान् मधुसूदन। वंशे तवैव नाम्ना तु ख्यातिं यास्यति चेप्सिताम्।

tām abravīd dhasan devo bhavitā vai sutas tava. vinā bhartrā carudreṇa bhaviṣyati na saṃśayaḥ. vikarṇaś ca mahādevaṃ tathā bhaktasukhāvaham. prasādya bhagavān siddhiṃ prāptavān madhusūdana. vaṃśe tavaiva nāmnā tu khyātiṃ yāsyati cepsitām.

शाकल्यः संशितात्मा वै नव वर्षशतान्य् अपि। आराधयाम् आस भवं मनोयज्ञेन केशव।

śākalyaḥ saṃśitātmā vai nava varṣaśatāny api. ārādhayām āsa bhavaṃ manoyajñena keśava.

तं चाह भगवांस् तुष्टो ग्रन्थकारो भविष्यसि। वत्साक्षया च ते कीर्तिस् त्रैलोक्ये वै भविष्यति। अक्षयं च कुलं ते ऽस्तु महर्षिभिर् अलंकृतम्। भविष्यति द्विजश्रेष्ठ सूत्रकर्ता सुतस् तव।

taṃ cāha bhagavāṃs tuṣṭo granthakāro bhaviṣyasi. vatsākṣayā ca te kīrtis trailokye vai bhaviṣyati. akṣayaṃ ca kulaṃ te 'stu maharṣibhir alaṃkṛtam. bhaviṣyati dvijaśreṣṭha sūtrakartā sutas tava.

सावर्णिश् चापि विख्यात ऋषिर् आसीत् कृते युगे। इह तेन तपस् तप्तं षष्टिं वर्षशतान्य् अथ।

sāvarṇiś cāpi vikhyāta ṛṣir āsīt kṛte yuge. iha tena tapas taptaṃ ṣaṣṭiṃ varṣaśatāny atha.

तम् आह भगवान् रुद्रः साक्षात् तुष्टो ऽस्मि ते ऽनघ। ग्रन्थकृल् लोकविख्यातो भवितास्य् अजरामरः। शक्रेण तु पुरा देवो वाराणस्यां जनार्दन। आराधितो ऽभूद् भक्तेन दिग्वासा भस्मगुण्ठनः। आराध्य स महादेवं देवराज्यम् अवाप्तवान्। नारदेन तु भक्त्यासौ भव आराधितः पुरा। तस्य प्रीतो महादेवो जगौ देवगुरुर् गुरुः। तेजसा तपसा कीर्त्या त्वत्समो न भविष्यति। गीतेनैव च दिव्येन नित्यं माम् अनुयास्यसि। शाकल्यो ग्रन्थकर्ता च सावर्णिश् च तथाभवत्। बाणः स्कन्दसमत्वं च कामो दर्पविमोक्षणम्। लवणो ऽवध्यताम् अन्यैर् दशास्यश् च पुनर् बलम्। अन्तको ऽन्तम् अनुप्राप्तस् तस्मात् को ऽन्यो ऽपरः प्रभुः।

tam āha bhagavān rudraḥ sākṣāt tuṣṭo 'smi te 'nagha. granthakṛl lokavikhyāto bhavitāsy ajarāmaraḥ. śakreṇa tu purā devo vārāṇasyāṃ janārdana. ārādhito 'bhūd bhaktena digvāsā bhasmaguṇṭhanaḥ. ārādhya sa mahādevaṃ devarājyam avāptavān. nāradena tu bhaktyāsau bhava ārādhitaḥ purā. tasya prīto mahādevo jagau devagurur guruḥ. tejasā tapasā kīrtyā tvatsamo na bhaviṣyati. gītenaiva ca divyena nityaṃ mām anuyāsyasi. śākalyo granthakartā ca sāvarṇiś ca tathābhavat. bāṇaḥ skandasamatvaṃ ca kāmo darpavimokṣaṇam. lavaṇo 'vadhyatām anyair daśāsyaś ca punar balam. antako 'ntam anuprāptas tasmāt ko 'nyo 'paraḥ prabhuḥ.

मयापि च यथा दृष्टो देवदेवः पुरा विभुः। साक्षात् पशुपतिस् तात तच् चापि शृणु माधव।

mayāpi ca yathā dṛṣṭo devadevaḥ purā vibhuḥ. sākṣāt paśupatis tāta tac cāpi śṛṇu mādhava.

यदर्थं च महादेवः प्रयतेन मया पुरा। आराधितो महातेजास् तच् चापि शृणु विस्तरम्। महादेवो मया प्रभुः। यत्नेन महता चापि।

yadarthaṃ ca mahādevaḥ prayatena mayā purā. ārādhito mahātejās tac cāpi śṛṇu vistaram. mahādevo mayā prabhuḥ. yatnena mahatā cāpi.

यद् अवाप्तं च मे पूर्वं देवदेवान् महेश्वरात्। तत् सर्वम् अखिलेनाद्य कथयिष्यामि ते ऽनघ।

yad avāptaṃ ca me pūrvaṃ devadevān maheśvarāt. tat sarvam akhilenādya kathayiṣyāmi te 'nagha.

पुरा कृतयुगे तात ऋषिर् आसीन् महायशाः। व्याघ्रपाद इति ख्यातो वेदवेदाङ्गपारगः। तस्याहम् अभवं पुत्रो धौम्यश् चापि ममानुजः।

purā kṛtayuge tāta ṛṣir āsīn mahāyaśāḥ. vyāghrapāda iti khyāto vedavedāṅgapāragaḥ. tasyāham abhavaṃ putro dhaumyaś cāpi mamānujaḥ.

कस्य चित् त्व् अथ कालस्य धौम्येन सह माधव। आगच्छम् आश्रमं क्रीडन् मुनीनां भावितात्मनाम्।

kasya cit tv atha kālasya dhaumyena saha mādhava. āgaccham āśramaṃ krīḍan munīnāṃ bhāvitātmanām.

तत्रापि च मया दृष्टा दुह्यमाना पयस्विनी। लक्षितं च मया क्षीरं स्वादुतो ह्य् अमृतोपमम्। तदाप्रभृति चैवाहम् अरुदं मधुसूदन। दीयतां दीयतां क्षीरं मम मातर् इतीरितम्।

tatrāpi ca mayā dṛṣṭā duhyamānā payasvinī. lakṣitaṃ ca mayā kṣīraṃ svāduto hy amṛtopamam. tadāprabhṛti caivāham arudaṃ madhusūdana. dīyatāṃ dīyatāṃ kṣīraṃ mama mātar itīritam.

ततः पिष्टं समालोड्य तोयेन सह माधव। आवयोः क्षीरम् इत्य् एव पानार्थम् उपनीयते।

tataḥ piṣṭaṃ samāloḍya toyena saha mādhava. āvayoḥ kṣīram ity eva pānārtham upanīyate.

अथ गव्यं पयस् तात कदा चित् प्राशितं मया। पित्राहं यज्ञकाले हि नीतो ज्ञातिकुलं महत्। तत्र सा क्षरते देवी दिव्या गौः सुरनन्दिनी। तस्याहं तत् पयः पीत्वा रसेन ह्य् अमृतोपमम्। ज्ञात्वा क्षीरगुणांश् चैव उपलभ्य हि संभवम्। ततः पिष्टरसं तात न मे प्रीतिम् उदावहत्।

atha gavyaṃ payas tāta kadā cit prāśitaṃ mayā. pitrāhaṃ yajñakāle hi nīto jñātikulaṃ mahat. tatra sā kṣarate devī divyā gauḥ suranandinī. tasyāhaṃ tat payaḥ pītvā rasena hy amṛtopamam. jñātvā kṣīraguṇāṃś caiva upalabhya hi saṃbhavam. tataḥ piṣṭarasaṃ tāta na me prītim udāvahat.

ततो ऽहम् अब्रुवं बाल्याज् जननीम् आत्मनस् तदा। क्षीरोदनसमायुक्तं भोजनं च प्रयच्छ मे। नेदं क्षीरौदनं मातर् यत् त्वं मे दत्तवत्य् असि। अभावाच् चैव दुग्धस्य दुःखिता जननी तदा।

tato 'ham abruvaṃ bālyāj jananīm ātmanas tadā. kṣīrodanasamāyuktaṃ bhojanaṃ ca prayaccha me. nedaṃ kṣīraudanaṃ mātar yat tvaṃ me dattavaty asi. abhāvāc caiva dugdhasya duḥkhitā jananī tadā.

ततो माम् अब्रवीन् माता दुःखशोकसमन्विता। पुत्रस्नेहात् परिष्वज्य मूर्ध्नि चाघ्राय माधव।

tato mām abravīn mātā duḥkhaśokasamanvitā. putrasnehāt pariṣvajya mūrdhni cāghrāya mādhava.

कुतः क्षीरोदनं वत्स मुनीनां भावितात्मनाम्। वने निवसतां नित्यं कन्दमूलफलाशिनाम्। आस्थितानां नदीं दिव्यां वालखिल्यैर् निषेविताम्। कुतः क्षीरं वनस्थानां मुनीनां गिरिवासिनाम्। पावनानां वनाशानां वनाश्रमनिवासिनाम्। ग्राम्याहारनिवृत्तानाम् आरण्यफलभोजिनाम्। नास्ति पुत्र पयो ऽरण्ये सुरभीगोत्रवर्जिते। नदीगह्वरशैलेषु तीर्थेषु विविधेषु च। तपसा जप्यनित्यानां शिवो नः परमा गतिः।

kutaḥ kṣīrodanaṃ vatsa munīnāṃ bhāvitātmanām. vane nivasatāṃ nityaṃ kandamūlaphalāśinām. āsthitānāṃ nadīṃ divyāṃ vālakhilyair niṣevitām. kutaḥ kṣīraṃ vanasthānāṃ munīnāṃ girivāsinām. pāvanānāṃ vanāśānāṃ vanāśramanivāsinām. grāmyāhāranivṛttānām āraṇyaphalabhojinām. nāsti putra payo 'raṇye surabhīgotravarjite. nadīgahvaraśaileṣu tīrtheṣu vividheṣu ca. tapasā japyanityānāṃ śivo naḥ paramā gatiḥ.

अप्रसाद्य विरूपाक्षं वरदं स्थाणुम् अव्ययम्। कुतः क्षीरोदनं वत्स सुखानि वसनानि च। सर्वकारणभूतो ऽयं धाता रुद्रस् त्रिलोचनः। अष्टबाहुर् जटी नागभूषणश् चन्द्रशेखरः। नागोपवीती सगणो नीलकण्ठ उमापतिः। सुदंष्ट्रः सुस्मितो नागकुण्डलो भस्मभासितः। सर्वकामप्रदो भक्त्या पूजितः पुष्पमूलकैः।

aprasādya virūpākṣaṃ varadaṃ sthāṇum avyayam. kutaḥ kṣīrodanaṃ vatsa sukhāni vasanāni ca. sarvakāraṇabhūto 'yaṃ dhātā rudras trilocanaḥ. aṣṭabāhur jaṭī nāgabhūṣaṇaś candraśekharaḥ. nāgopavītī sagaṇo nīlakaṇṭha umāpatiḥ. sudaṃṣṭraḥ susmito nāgakuṇḍalo bhasmabhāsitaḥ. sarvakāmaprado bhaktyā pūjitaḥ puṣpamūlakaiḥ.

तं प्रपद्य सदा वत्स सर्वभावेन शंकरम्। भक्त्या प्रत्यक्षतां नीतः सर्वकामप्रदो हरः। तत्प्रसादाच् च कामेभ्यः फलं प्राप्स्यसि पुत्रक। जनन्यास् तद् वचः श्रुत्वा तदाप्रभृति शत्रुहन्। प्राञ्जलिः प्रणतो भूत्वा इदम् अम्बाम् अचोदयम्। को ऽयम् अम्ब महादेवः स कथं च प्रसीदति। कुत्र वा वसते देवो द्रष्टव्यो वा कथं च सः। तुष्यते वा कथं शर्वो रूपं वा तस्य कीदृशम्। कथं ज्ञेयः प्रसन्नो वा दर्शयेज् जननी मम। एवम् उक्ता तदा कृष्ण माता मे सुतवत्सला। मूर्धन्य् आघ्राय गोविन्द सबाष्पाकुललोचना। प्रमार्जन्ती च गात्राणि मम वै मधुसूदन। अम्बा। धैर्यम् आलम्ब्य जननी इदम् आह सुरोत्तम। दुर्विज्ञेयो महादेवो दुराराध्यो दुरन्तकः। दुराधृष्यश् च दुर्ग्राह्यो दुर्दृश्यो ह्य् अकृतात्मभिः। यस्य रूपाण्य् अनेकानि प्रवदन्ति मनीषिणः। स्थानानि च विचित्राणि प्रसादाश् चाप्य् अनेकशः। को हि तत्त्वेन तद् वेद ईशस्य चरितं शुभम्। कृतवान् यानि रूपाणि देवदेवः पुरा किल। क्रीडते च यथा शर्वः प्रसीदति यथा च वै। हृदिस्थः सर्वभूतानां विश्वरूपो महेश्वरः। भक्तानाम् अनुकम्पार्थं दर्शनं च यथाश्रुतम्। मुनीनां ब्रुवतां दिव्याम् ईशानचरितां कथाम्। कृतवान् यानि रूपाणि कथितानि दिवौकसैः। अनुग्रहार्थं विप्राणां शृणु वत्स समासतः। तानि ते कीर्तयिष्यामि यन् मां त्वं परिपृच्छसि। ब्रह्मविष्णुसुरेन्द्राणां रुद्रादित्याश्विनाम् अपि। विश्वेषाम् अपि देवानां वपुर् धारयते भवः। नराणां देवनारीणां तथा प्रेतपिशाचयोः। किरातशबराणां च जलजानाम् अनेकशः। करोति भगवान् रूपम् आटव्यशबराण्य् अपि। कूर्मो मत्स्यस् तथा शङ्खः प्रवालाङ्कुरभूषणः। यक्षराक्षससर्पाणां दैत्यदानवयोर् अपि। वपुर् धारयते देवो भूयश् च बिलवासिनाम्। व्याघ्रसिंहमृगाणां च तरक्ष्वृक्षपतत्रिणाम्। उलूकश्वशृगालानां रूपाणि कुरुते ऽपि च। हंसकाकमयूराणां कृकलासकसारसाम्। रूपाणि च बलाकानां गृध्रचक्राङ्गयोर् अपि। करोति वा स रूपाणि धारयत्य् अपि पर्वतम्। गोरूपी च महादेवो हस्त्यश्वोष्ट्रखराकृतिः। छागशार्दूलरूपश् च अनेकमृगरूपधृक्। अण्डजानां च दिव्यानां वपुर् धारयते भवः। दण्डी छत्री च कुण्डी च द्विजानां धारणस् तथा। षण्मुखो वै बहुमुखस् त्रिनेत्रो बहुशीर्षकः। अनेककटिपादश् च अनेकोदरवक्त्रधृक्। अनेकपाणिपार्श्वश् च अनेकगणसंवृतः। ऋषिगन्धर्वरूपश् च सिद्धचारणरूपधृक्। भस्मपाण्डुरगात्रश् च चन्द्रार्धकृतभूषणः। अनेकरावसंघुष्टश् चानेकस्तुतिसंस्तुतः। सर्वभूतान्तकः सर्वः सर्वलोकप्रतिष्ठितः। सर्वलोकान्तरात्मा च सर्वगः सर्ववाद्य् अपि। सर्वत्र भगवाञ् ज्ञेयो हृदिस्थः सर्वदेहिनाम्। यो हि यं कामयेत् कामं यस्मिन्न् अर्थे ऽर्च्यते पुनः। तत् सर्वं वेत्ति देवेशस् तं प्रपद्य यदीच्छसि। नन्दते कुप्यते चापि तथा हुंकारयत्य् अपि। चक्री शूली गदापाणिर् मुसली खड्गपट्टिशी। भूधरो नागमौञ्जी च नागकुण्डलकुण्डली। नागयज्ञोपवीती च नागचर्मोत्तरच्छदः। हसते गायते चैव नृत्यते सुमनोहरम्। वादयत्य् अपि वाद्यानि विचित्राणि गणैर् वृतः। वल्गते जृम्भते चैव रुदते रोदयत्य् अपि। उन्मत्तमत्तरूपं च भाषते चापि सुस्वरः। अतीव हसते रौद्रस् त्रासयन् नयनैर् जनम्। जागर्ति चैव स्वपिति जृम्भते च यथासुखम्। जपते जप्यते चैव तपते तप्यते पुनः। ददाति प्रतिगृह्णाति युञ्जते ध्यायते ऽपि च। वेदीमध्ये तथा यूपे गोष्ठमध्ये हुताशने। दृश्यते दृश्यते चापि बालो वृद्धो युवा तथा। क्रीडते ऋषिकन्याभिर् ऋषिपत्नीभिर् एव च। ऊर्ध्वकेशो महाशेफो नग्नो विकृतलोचनः। गौरः श्यामस् तथा कृष्णः पाण्डुरो धूमलोहितः। विकृताक्षो विशालाक्षो दिग्वासाः सर्ववासकः। अरूपस्याद्यरूपस्य अतिरूपाद्यरूपिणः। अनाद्यन्तम् अजस्यान्तं वेत्स्यते को ऽस्य तत्त्वतः। हृदि प्राणो मनो जीवो योगात्मा योगसंज्ञितः। ध्यानं तत् परमात्मा च भावग्राह्यो महेश्वरः। वादको गायनश् चैव सहस्रशतलोचनः। एकवक्त्रो द्विवक्त्रश् च त्रिवक्त्रो ऽनेकवक्त्रकः। तद्भक्तस् तद्गतो नित्यं तन्निष्ठस् तत्परायणः। भज पुत्र महादेवं ततः प्राप्स्यसि चेप्सितम्।

taṃ prapadya sadā vatsa sarvabhāvena śaṃkaram. bhaktyā pratyakṣatāṃ nītaḥ sarvakāmaprado haraḥ. tatprasādāc ca kāmebhyaḥ phalaṃ prāpsyasi putraka. jananyās tad vacaḥ śrutvā tadāprabhṛti śatruhan. prāñjaliḥ praṇato bhūtvā idam ambām acodayam. ko 'yam amba mahādevaḥ sa kathaṃ ca prasīdati. kutra vā vasate devo draṣṭavyo vā kathaṃ ca saḥ. tuṣyate vā kathaṃ śarvo rūpaṃ vā tasya kīdṛśam. kathaṃ jñeyaḥ prasanno vā darśayej jananī mama. evam uktā tadā kṛṣṇa mātā me sutavatsalā. mūrdhany āghrāya govinda sabāṣpākulalocanā. pramārjantī ca gātrāṇi mama vai madhusūdana. ambā. dhairyam ālambya jananī idam āha surottama. durvijñeyo mahādevo durārādhyo durantakaḥ. durādhṛṣyaś ca durgrāhyo durdṛśyo hy akṛtātmabhiḥ. yasya rūpāṇy anekāni pravadanti manīṣiṇaḥ. sthānāni ca vicitrāṇi prasādāś cāpy anekaśaḥ. ko hi tattvena tad veda īśasya caritaṃ śubham. kṛtavān yāni rūpāṇi devadevaḥ purā kila. krīḍate ca yathā śarvaḥ prasīdati yathā ca vai. hṛdisthaḥ sarvabhūtānāṃ viśvarūpo maheśvaraḥ. bhaktānām anukampārthaṃ darśanaṃ ca yathāśrutam. munīnāṃ bruvatāṃ divyām īśānacaritāṃ kathām. kṛtavān yāni rūpāṇi kathitāni divaukasaiḥ. anugrahārthaṃ viprāṇāṃ śṛṇu vatsa samāsataḥ. tāni te kīrtayiṣyāmi yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. brahmaviṣṇusurendrāṇāṃ rudrādityāśvinām api. viśveṣām api devānāṃ vapur dhārayate bhavaḥ. narāṇāṃ devanārīṇāṃ tathā pretapiśācayoḥ. kirātaśabarāṇāṃ ca jalajānām anekaśaḥ. karoti bhagavān rūpam āṭavyaśabarāṇy api. kūrmo matsyas tathā śaṅkhaḥ pravālāṅkurabhūṣaṇaḥ. yakṣarākṣasasarpāṇāṃ daityadānavayor api. vapur dhārayate devo bhūyaś ca bilavāsinām. vyāghrasiṃhamṛgāṇāṃ ca tarakṣvṛkṣapatatriṇām. ulūkaśvaśṛgālānāṃ rūpāṇi kurute 'pi ca. haṃsakākamayūrāṇāṃ kṛkalāsakasārasām. rūpāṇi ca balākānāṃ gṛdhracakrāṅgayor api. karoti vā sa rūpāṇi dhārayaty api parvatam. gorūpī ca mahādevo hastyaśvoṣṭrakharākṛtiḥ. chāgaśārdūlarūpaś ca anekamṛgarūpadhṛk. aṇḍajānāṃ ca divyānāṃ vapur dhārayate bhavaḥ. daṇḍī chatrī ca kuṇḍī ca dvijānāṃ dhāraṇas tathā. ṣaṇmukho vai bahumukhas trinetro bahuśīrṣakaḥ. anekakaṭipādaś ca anekodaravaktradhṛk. anekapāṇipārśvaś ca anekagaṇasaṃvṛtaḥ. ṛṣigandharvarūpaś ca siddhacāraṇarūpadhṛk. bhasmapāṇḍuragātraś ca candrārdhakṛtabhūṣaṇaḥ. anekarāvasaṃghuṣṭaś cānekastutisaṃstutaḥ. sarvabhūtāntakaḥ sarvaḥ sarvalokapratiṣṭhitaḥ. sarvalokāntarātmā ca sarvagaḥ sarvavādy api. sarvatra bhagavāñ jñeyo hṛdisthaḥ sarvadehinām. yo hi yaṃ kāmayet kāmaṃ yasminn arthe 'rcyate punaḥ. tat sarvaṃ vetti deveśas taṃ prapadya yadīcchasi. nandate kupyate cāpi tathā huṃkārayaty api. cakrī śūlī gadāpāṇir musalī khaḍgapaṭṭiśī. bhūdharo nāgamauñjī ca nāgakuṇḍalakuṇḍalī. nāgayajñopavītī ca nāgacarmottaracchadaḥ. hasate gāyate caiva nṛtyate sumanoharam. vādayaty api vādyāni vicitrāṇi gaṇair vṛtaḥ. valgate jṛmbhate caiva rudate rodayaty api. unmattamattarūpaṃ ca bhāṣate cāpi susvaraḥ. atīva hasate raudras trāsayan nayanair janam. jāgarti caiva svapiti jṛmbhate ca yathāsukham. japate japyate caiva tapate tapyate punaḥ. dadāti pratigṛhṇāti yuñjate dhyāyate 'pi ca. vedīmadhye tathā yūpe goṣṭhamadhye hutāśane. dṛśyate dṛśyate cāpi bālo vṛddho yuvā tathā. krīḍate ṛṣikanyābhir ṛṣipatnībhir eva ca. ūrdhvakeśo mahāśepho nagno vikṛtalocanaḥ. gauraḥ śyāmas tathā kṛṣṇaḥ pāṇḍuro dhūmalohitaḥ. vikṛtākṣo viśālākṣo digvāsāḥ sarvavāsakaḥ. arūpasyādyarūpasya atirūpādyarūpiṇaḥ. anādyantam ajasyāntaṃ vetsyate ko 'sya tattvataḥ. hṛdi prāṇo mano jīvo yogātmā yogasaṃjñitaḥ. dhyānaṃ tat paramātmā ca bhāvagrāhyo maheśvaraḥ. vādako gāyanaś caiva sahasraśatalocanaḥ. ekavaktro dvivaktraś ca trivaktro 'nekavaktrakaḥ. tadbhaktas tadgato nityaṃ tanniṣṭhas tatparāyaṇaḥ. bhaja putra mahādevaṃ tataḥ prāpsyasi cepsitam.

जनन्यास् तद् वचः श्रुत्वा तदाप्रभृति शत्रुहन्। मम भक्तिर् महादेवे नैष्ठिकी समपद्यत।

jananyās tad vacaḥ śrutvā tadāprabhṛti śatruhan. mama bhaktir mahādeve naiṣṭhikī samapadyata.

ततो ऽहं तप आस्थाय तोषयाम् आस शंकरम्। दिव्यं वर्षसहस्रं तु पादाङ्गुष्ठाग्रविष्ठितः।

tato 'haṃ tapa āsthāya toṣayām āsa śaṃkaram. divyaṃ varṣasahasraṃ tu pādāṅguṣṭhāgraviṣṭhitaḥ.

एकं वर्षशतं चैव फलाहारस् तदाभवम्। द्वितीयं शीर्णपर्णाशी तृतीयं चाम्बुभोजनः। शतानि सप्त चैवाहं वायुभक्षस् तदाभवम्। एवं वर्षसहस्रं तु दिव्यम् आराधितो मया।

ekaṃ varṣaśataṃ caiva phalāhāras tadābhavam. dvitīyaṃ śīrṇaparṇāśī tṛtīyaṃ cāmbubhojanaḥ. śatāni sapta caivāhaṃ vāyubhakṣas tadābhavam. evaṃ varṣasahasraṃ tu divyam ārādhito mayā.

ततः प्रीतो महादेवः सर्वलोकेश्वरः प्रभुः। एकभक्त इति ज्ञात्वा जिज्ञासां कुरुते तदा। शक्ररूपं स कृत्वा तु सर्वैर् देवगणैर् वृतः। सहस्राक्षस् तदा भूत्वा वज्रपाणिर् महायशाः।

tataḥ prīto mahādevaḥ sarvalokeśvaraḥ prabhuḥ. ekabhakta iti jñātvā jijñāsāṃ kurute tadā. śakrarūpaṃ sa kṛtvā tu sarvair devagaṇair vṛtaḥ. sahasrākṣas tadā bhūtvā vajrapāṇir mahāyaśāḥ.

सुधावदातं रक्ताक्षं स्तब्धकर्णं मदोत्कटम्। आवेष्टितकरं रौद्रं चतुर्दंष्ट्रं महागजम्।

sudhāvadātaṃ raktākṣaṃ stabdhakarṇaṃ madotkaṭam. āveṣṭitakaraṃ raudraṃ caturdaṃṣṭraṃ mahāgajam.

समास्थितश् च भगवान् दीप्यमानः स्वतेजसा। आजगाम किरीटी तु हारकेयूरभूषितः।

samāsthitaś ca bhagavān dīpyamānaḥ svatejasā. ājagāma kirīṭī tu hārakeyūrabhūṣitaḥ.

पाण्डुरेणातपत्रेण ध्रियमाणेन मूर्धनि। सेव्यमानो ऽप्सरोभिश् च दिव्यगन्धर्वनादितः।

pāṇḍureṇātapatreṇa dhriyamāṇena mūrdhani. sevyamāno 'psarobhiś ca divyagandharvanāditaḥ.

ततो माम् आह देवेन्द्रः प्रीतस् ते ऽहं द्विजोत्तम। वरं वृणीष्व मत्तस् त्वं यत् ते मनसि वर्तते।

tato mām āha devendraḥ prītas te 'haṃ dvijottama. varaṃ vṛṇīṣva mattas tvaṃ yat te manasi vartate.

शक्रस्य तु वचः श्रुत्वा नाहं प्रीतमनाभवम्। अब्रुवं च तदा कृष्ण देवराजम् इदं वचः। अहं तम् अब्रुवं तात देवेन्द्रं मधुसूदन।

śakrasya tu vacaḥ śrutvā nāhaṃ prītamanābhavam. abruvaṃ ca tadā kṛṣṇa devarājam idaṃ vacaḥ. ahaṃ tam abruvaṃ tāta devendraṃ madhusūdana.

नाहं त्वत्तो वरं काङ्क्षे नान्यस्माद् अपि दैवतात्। महादेवाद् ऋते सौम्य सत्यम् एतद् ब्रवीमि ते। सत्यं सत्यं हि नः शक्र वाक्यम् एतत् सुनिश्चितम्। न यन् महेश्वरं मुक्त्वा कथान्या मम रोचते। सत्यं कौशिक संसारान् मा ममास्तु विनिर्वृतिः। अद्य महेश्वरबद्धा कथा ममान्या प्रिया श्रोतुम्।

nāhaṃ tvatto varaṃ kāṅkṣe nānyasmād api daivatāt. mahādevād ṛte saumya satyam etad bravīmi te. satyaṃ satyaṃ hi naḥ śakra vākyam etat suniścitam. na yan maheśvaraṃ muktvā kathānyā mama rocate. satyaṃ kauśika saṃsārān mā mamāstu vinirvṛtiḥ. adya maheśvarabaddhā kathā mamānyā priyā śrotum.

पशुपतिवचनाद् भवामि सद्यः; कृमिर् अथ वा तरुर् अप्य् अनेकशाखः। अपशुपतिवरप्रसादजा मे; त्रिभुवनराज्यविभूतिर् अप्य् अनिष्टा। जन्म श्वपाकमध्ये ऽपि मे ऽस्तु हरचरणवन्दनरतस्य। मा वानीश्वरभक्तो भवामि भवने ऽपि शक्रस्य। वाय्वम्बुभुजो ऽपि सतो नरस्य दुःखक्षयः कुतस् तस्य। भवति हि सुरासुरगुरौ यस्य न विश्वेश्वरे भक्तिः। अलम् अन्याभिस् तेषां कथाभिर् अत्यर्थधर्मयुक्ताभिः। येषां न क्षणम् अपि रुचितो हरचरणस्मरणविच्छेदः। हरचरणनिरतमतिना भवितव्यम् अनार्जवं युगं प्राप्य। संसारभयं न भवति हरभक्तिरसायनं पीत्वा। दिवसं दिवसार्धं वा मुहूर्तं वा क्षणं लवम्। न ह्य् अलब्धप्रसादस्य भक्तिर् भवति शंकरे।

paśupativacanād bhavāmi sadyaḥ; kṛmir atha vā tarur apy anekaśākhaḥ. apaśupativaraprasādajā me; tribhuvanarājyavibhūtir apy aniṣṭā. janma śvapākamadhye 'pi me 'stu haracaraṇavandanaratasya. mā vānīśvarabhakto bhavāmi bhavane 'pi śakrasya. vāyvambubhujo 'pi sato narasya duḥkhakṣayaḥ kutas tasya. bhavati hi surāsuragurau yasya na viśveśvare bhaktiḥ. alam anyābhis teṣāṃ kathābhir atyarthadharmayuktābhiḥ. yeṣāṃ na kṣaṇam api rucito haracaraṇasmaraṇavicchedaḥ. haracaraṇaniratamatinā bhavitavyam anārjavaṃ yugaṃ prāpya. saṃsārabhayaṃ na bhavati harabhaktirasāyanaṃ pītvā. divasaṃ divasārdhaṃ vā muhūrtaṃ vā kṣaṇaṃ lavam. na hy alabdhaprasādasya bhaktir bhavati śaṃkare.

अपि कीटः पतंगो वा भवेयं शंकराज्ञया। न तु शक्र त्वया दत्तं त्रैलोक्यम् अपि कामये। श्वापि महेश्वरवचनाद् भवामि स हि नः परः कामः। त्रिदशगणराज्यम् अपि खलु नेच्छाम्य् अमहेश्वराज्ञप्तम्। न नाकपृष्ठं न च देवराज्यं। न ब्रह्मलोकं न च निष्कलत्वम्। न सर्वकामान् अखिलान् वृणोमि। हरस्य दासत्वम् अहं वृणोमि।

api kīṭaḥ pataṃgo vā bhaveyaṃ śaṃkarājñayā. na tu śakra tvayā dattaṃ trailokyam api kāmaye. śvāpi maheśvaravacanād bhavāmi sa hi naḥ paraḥ kāmaḥ. tridaśagaṇarājyam api khalu necchāmy amaheśvarājñaptam. na nākapṛṣṭhaṃ na ca devarājyaṃ. na brahmalokaṃ na ca niṣkalatvam. na sarvakāmān akhilān vṛṇomi. harasya dāsatvam ahaṃ vṛṇomi.

यावच् छशाङ्कशकलामलबद्धमौलिर्; न प्रीयते पशुपतिर् भगवान् ममेशः। तावज् जरामरणजन्मशताभिघातैर्; दुःखानि देहविहितानि समुद्वहामि।

yāvac chaśāṅkaśakalāmalabaddhamaulir; na prīyate paśupatir bhagavān mameśaḥ. tāvaj jarāmaraṇajanmaśatābhighātair; duḥkhāni dehavihitāni samudvahāmi.

दिवसकरशशाङ्कवह्निदीप्तं; त्रिभुवनसारम् अपारम् आद्यम् एकम्। अजरम् अमरम् अप्रसाद्य रुद्रं; जगति पुमान् इह को लभेत शान्तिम्। यदि नाम जन्म भूयो भवति मदीयैः पुनर् दोषैः। तस्मिंस् तस्मिञ् जन्मनि भवे भवेन् मे ऽक्षया भक्तिः। धिक् तेषां धिक् तेषां पुनर् अपि धिग् अस्तु धिक् तेषाम्। येषां न वसति हृदये कुपथगतिविमोक्षको रुद्रः।

divasakaraśaśāṅkavahnidīptaṃ; tribhuvanasāram apāram ādyam ekam. ajaram amaram aprasādya rudraṃ; jagati pumān iha ko labheta śāntim. yadi nāma janma bhūyo bhavati madīyaiḥ punar doṣaiḥ. tasmiṃs tasmiñ janmani bhave bhaven me 'kṣayā bhaktiḥ. dhik teṣāṃ dhik teṣāṃ punar api dhig astu dhik teṣām. yeṣāṃ na vasati hṛdaye kupathagativimokṣako rudraḥ.

शक्र उवाच। कः पुनस् तव हेतुर् वै ईशे कारणकारणे। येन देवाद् ऋते ऽन्यस्मात् प्रसादं नाभिकाङ्क्षसि। उपमन्युः। सद् असद् व्यक्तम् अव्यक्तं यम् आहुर् ब्रह्मवादिनः। नित्यम् एकम् अनेकं च वरं तस्माद् वृणोम्य् अहम्। अनादिमध्यपर्यन्तं ज्ञानैश्वर्यम् अचिन्तितम्। आत्मानं परमं यस्माद् वरं तस्माद् वृणीमहे। ऐश्वर्यं सकलं यस्माद् अनुत्पादितम् अव्ययम्। अबीजाद् बीजसंभूतं वरं तस्माद् वृणीमहे। तमसः परमं ज्योतिस् तपस् तद्वृत्तिनां परम्। यं ज्ञात्वा नानुशोचन्ति वरं तस्माद् वृणीमहे। भूतभावनभावज्ञं सर्वभूताभिभावनम्। सर्वगं सर्वदं देवं पूजयामि पुरंदर। हेतुवादैर् विनिर्मुक्तं सांख्ययोगार्थदं परम्। यम् उपासन्ति तत्त्वज्ञा वरं तस्माद् वृणीमहे। मघवन् मघवात्मानं यं वदन्ति सुरेश्वरम्। सर्वभूतगुरुं देवं वरं तस्माद् वृणीमहे। यः पूर्वम् असृजद् देवं ब्रह्माणं लोकभावनम्। अण्डम् आकाशम् आपूर्य वरं तस्माद् वृणीमहे। अग्निर् आपो ऽनिलः पृथ्वी खं बुद्धिश् च मनो महान्। स्रष्टा चैषां भवेद् यो ऽन्यो ब्रूहि कः परमेश्वरात्। मनो मतिर् अहंकारस् तन्मात्राणीन्द्रियाणि च। ब्रूहि चैषां भवेच् छक्र को ऽन्यो ऽस्ति परमः शिवात्। स्रष्टारं भुवनस्येह वदन्तीह पितामहम्। आराध्य स तु देवेशम् अश्नुते महतीं श्रियम्। भगवत्य् उत्तमैश्वर्यं ब्रह्मविष्णुपुरोगमम्। विद्यते वै महादेवाद् ब्रूहि कः परमेश्वरात्। दैत्यदानवमुख्यानाम् आधिपत्यारिमर्दनात्। को ऽन्यः शक्नोति देवेशाद् ऋते संपादितुं सुतान्। दिक्कालसूर्यतेजांसि ग्रहवाय्विन्दुतारकाः। विद्धि त्व् एते महादेवाद् ब्रूहि कः परमेश्वरात्। अथोत्पत्तिविनाशे वा यज्ञस्य त्रिपुरस्य वा। दैत्यदानवमुख्यानाम् आधिपत्यारिमर्दनः। किं चात्र बहुभिः सूक्तैर् हेतुवादैः पुरंदर। सहस्रनयनं दृष्ट्वा त्वाम् एव सुरसत्तम। पूजितं सिद्धगन्धर्वैर् देवैश् च ऋषिभिस् तथा। देवदेवप्रसादेन तत् सर्वं कुशिकोत्तम। अव्यक्तमुक्तकेशाय सर्वगस्येदम् आत्मकम्। चेतनाचेतनाद्येषु शक्र विद्धि महेश्वरात्। भुवाद्येषु महान्तेषु लोकालोकान्तरेषु च। द्वीपस्थानेषु मेरोश् च विभवेष्व् अन्तरेषु च। भगवन् मघवन् देवं वदन्ते तत्त्वदर्शिनः। यदि देवाः सुराः शक्र पश्यन्त्य् अन्यां भवाकृतिम्। किं न गच्छन्ति शरणं मर्दिताश् चासुरैः सुराः। अभिघातेषु देवानां सयक्षोरगरक्षसाम्। परस्परविनाशेषु स्वस्थानैश्वर्यदो भवः। अन्धकस्याथ शुम्भस्य दुंदुभेर् महिषस्य च। यक्षेन्द्रबलरक्षःसु निवातकवचेषु च। वरदानावघाताय ब्रूहि को ऽन्यो महेश्वरात्। सुरासुरगुरोर् वक्त्रे कस्य रेतः पुरा हुतम्। कस्य वान्यस्य रेतस् तद् येन हैमो गिरिः कृतः। दिग्वासाः कीर्त्यते को ऽन्यो लोके कश् चोर्ध्वरेतसः। कस्य चार्धे स्थिता कान्ता अनङ्गः केन निर्जितः। ब्रूहीन्द्र परमं स्थानं कस्य देवैः प्रशस्यते। श्मशाने कस्य क्रीडार्थं नृत्ये वा को ऽभिभाष्यते। कस्यैश्वर्यं समानं वा भूतैः को वापि क्रीडते। कस्य तुल्यबला देवगणा ऐश्वर्यदर्पिताः। घुष्यते ह्य् अचलं स्थानं कस्य त्रैलोक्यपूजितम्। वर्षते तपते को ऽन्यो ज्वलते तेजसा च कः। कस्माद् ओषधिसंपत्तिः को वा धारयते वसु। प्रकामं क्रीडते को वा त्रैलोक्ये सचराचरे। ज्ञानसिद्धिक्रियायोगैः सेव्यमानश् च योगिभिः। ऋषिगन्धर्वसिद्धैश् च विहितं कारणं परम्। कर्मयज्ञक्रियायोगैः सेव्यमानः सुरासुरैः। नित्यं कर्मफलैर् हीनं तम् अहं कारणं वदे। स्थूलं सूक्ष्मम् अनौपम्यम् अग्राह्यं गुणगोचरम्। गुणहीनं गुणाध्यक्षं परं माहेश्वरं पदम्। विश्वेशं कारणगुरुं लोकालोकान्तकारणम्। भूताभूतभविष्यच् च जनकं सर्वकारणम्। अक्षराक्षरम् अव्यक्तं विद्याविद्ये कृताकृते। धर्माधर्मौ यतः शक्र तम् अहं कारणं वदे। प्रत्यक्षम् इह देवेन्द्र पश्य लिङ्गं भगाङ्कितम्। देवदेवेन रुद्रेण सृष्टिसंहारहेतुना। मात्रा पूर्वं ममाख्यातं कारणं लोककारणम्। नास्ति चेशात् परं शक्र तं प्रपद्य यदीच्छसि। प्रत्यक्षं ननु ते सुरेश विदितं संयोगलिङ्गोद्भवं। त्रैलोक्यं सविकारनिर्गुणगणं ब्रह्मादिरेतोद्भवम्। यद् ब्रह्मेन्द्रमहेन्द्रविष्णुसहिता देवाश् च दैत्यासुरा। नान्यं कामसहस्रकल्पितधियः शंसन्ति ईशात् परम्। तं देवं सचराचरस्य जगतो व्याख्यातवेद्योत्तमं। कामार्थी वरयामि संयतमना मोक्षाय शर्वं शिवम्।

śakra uvāca. kaḥ punas tava hetur vai īśe kāraṇakāraṇe. yena devād ṛte 'nyasmāt prasādaṃ nābhikāṅkṣasi. upamanyuḥ. sad asad vyaktam avyaktaṃ yam āhur brahmavādinaḥ. nityam ekam anekaṃ ca varaṃ tasmād vṛṇomy aham. anādimadhyaparyantaṃ jñānaiśvaryam acintitam. ātmānaṃ paramaṃ yasmād varaṃ tasmād vṛṇīmahe. aiśvaryaṃ sakalaṃ yasmād anutpāditam avyayam. abījād bījasaṃbhūtaṃ varaṃ tasmād vṛṇīmahe. tamasaḥ paramaṃ jyotis tapas tadvṛttināṃ param. yaṃ jñātvā nānuśocanti varaṃ tasmād vṛṇīmahe. bhūtabhāvanabhāvajñaṃ sarvabhūtābhibhāvanam. sarvagaṃ sarvadaṃ devaṃ pūjayāmi puraṃdara. hetuvādair vinirmuktaṃ sāṃkhyayogārthadaṃ param. yam upāsanti tattvajñā varaṃ tasmād vṛṇīmahe. maghavan maghavātmānaṃ yaṃ vadanti sureśvaram. sarvabhūtaguruṃ devaṃ varaṃ tasmād vṛṇīmahe. yaḥ pūrvam asṛjad devaṃ brahmāṇaṃ lokabhāvanam. aṇḍam ākāśam āpūrya varaṃ tasmād vṛṇīmahe. agnir āpo 'nilaḥ pṛthvī khaṃ buddhiś ca mano mahān. sraṣṭā caiṣāṃ bhaved yo 'nyo brūhi kaḥ parameśvarāt. mano matir ahaṃkāras tanmātrāṇīndriyāṇi ca. brūhi caiṣāṃ bhavec chakra ko 'nyo 'sti paramaḥ śivāt. sraṣṭāraṃ bhuvanasyeha vadantīha pitāmaham. ārādhya sa tu deveśam aśnute mahatīṃ śriyam. bhagavaty uttamaiśvaryaṃ brahmaviṣṇupurogamam. vidyate vai mahādevād brūhi kaḥ parameśvarāt. daityadānavamukhyānām ādhipatyārimardanāt. ko 'nyaḥ śaknoti deveśād ṛte saṃpādituṃ sutān. dikkālasūryatejāṃsi grahavāyvindutārakāḥ. viddhi tv ete mahādevād brūhi kaḥ parameśvarāt. athotpattivināśe vā yajñasya tripurasya vā. daityadānavamukhyānām ādhipatyārimardanaḥ. kiṃ cātra bahubhiḥ sūktair hetuvādaiḥ puraṃdara. sahasranayanaṃ dṛṣṭvā tvām eva surasattama. pūjitaṃ siddhagandharvair devaiś ca ṛṣibhis tathā. devadevaprasādena tat sarvaṃ kuśikottama. avyaktamuktakeśāya sarvagasyedam ātmakam. cetanācetanādyeṣu śakra viddhi maheśvarāt. bhuvādyeṣu mahānteṣu lokālokāntareṣu ca. dvīpasthāneṣu meroś ca vibhaveṣv antareṣu ca. bhagavan maghavan devaṃ vadante tattvadarśinaḥ. yadi devāḥ surāḥ śakra paśyanty anyāṃ bhavākṛtim. kiṃ na gacchanti śaraṇaṃ marditāś cāsuraiḥ surāḥ. abhighāteṣu devānāṃ sayakṣoragarakṣasām. parasparavināśeṣu svasthānaiśvaryado bhavaḥ. andhakasyātha śumbhasya duṃdubher mahiṣasya ca. yakṣendrabalarakṣaḥsu nivātakavaceṣu ca. varadānāvaghātāya brūhi ko 'nyo maheśvarāt. surāsuraguror vaktre kasya retaḥ purā hutam. kasya vānyasya retas tad yena haimo giriḥ kṛtaḥ. digvāsāḥ kīrtyate ko 'nyo loke kaś cordhvaretasaḥ. kasya cārdhe sthitā kāntā anaṅgaḥ kena nirjitaḥ. brūhīndra paramaṃ sthānaṃ kasya devaiḥ praśasyate. śmaśāne kasya krīḍārthaṃ nṛtye vā ko 'bhibhāṣyate. kasyaiśvaryaṃ samānaṃ vā bhūtaiḥ ko vāpi krīḍate. kasya tulyabalā devagaṇā aiśvaryadarpitāḥ. ghuṣyate hy acalaṃ sthānaṃ kasya trailokyapūjitam. varṣate tapate ko 'nyo jvalate tejasā ca kaḥ. kasmād oṣadhisaṃpattiḥ ko vā dhārayate vasu. prakāmaṃ krīḍate ko vā trailokye sacarācare. jñānasiddhikriyāyogaiḥ sevyamānaś ca yogibhiḥ. ṛṣigandharvasiddhaiś ca vihitaṃ kāraṇaṃ param. karmayajñakriyāyogaiḥ sevyamānaḥ surāsuraiḥ. nityaṃ karmaphalair hīnaṃ tam ahaṃ kāraṇaṃ vade. sthūlaṃ sūkṣmam anaupamyam agrāhyaṃ guṇagocaram. guṇahīnaṃ guṇādhyakṣaṃ paraṃ māheśvaraṃ padam. viśveśaṃ kāraṇaguruṃ lokālokāntakāraṇam. bhūtābhūtabhaviṣyac ca janakaṃ sarvakāraṇam. akṣarākṣaram avyaktaṃ vidyāvidye kṛtākṛte. dharmādharmau yataḥ śakra tam ahaṃ kāraṇaṃ vade. pratyakṣam iha devendra paśya liṅgaṃ bhagāṅkitam. devadevena rudreṇa sṛṣṭisaṃhārahetunā. mātrā pūrvaṃ mamākhyātaṃ kāraṇaṃ lokakāraṇam. nāsti ceśāt paraṃ śakra taṃ prapadya yadīcchasi. pratyakṣaṃ nanu te sureśa viditaṃ saṃyogaliṅgodbhavaṃ. trailokyaṃ savikāranirguṇagaṇaṃ brahmādiretodbhavam. yad brahmendramahendraviṣṇusahitā devāś ca daityāsurā. nānyaṃ kāmasahasrakalpitadhiyaḥ śaṃsanti īśāt param. taṃ devaṃ sacarācarasya jagato vyākhyātavedyottamaṃ. kāmārthī varayāmi saṃyatamanā mokṣāya śarvaṃ śivam.

उपमन्युर् उवाच। हेतुभिर् वा किम् अन्यैस् ते ईशः कारणकारणम्। न शुश्रुम यद् अन्यस्य लिङ्गम् अभ्यर्च्यते सुरैः।

upamanyur uvāca. hetubhir vā kim anyais te īśaḥ kāraṇakāraṇam. na śuśruma yad anyasya liṅgam abhyarcyate suraiḥ.

कस्यान्यस्य सुरैः सर्वैर् लिङ्गं मुक्त्वा महेश्वरम्। अर्च्यते ऽर्चितपूर्वं वा ब्रूहि यद्य् अस्ति ते श्रुतिः।

kasyānyasya suraiḥ sarvair liṅgaṃ muktvā maheśvaram. arcyate 'rcitapūrvaṃ vā brūhi yady asti te śrutiḥ.

यस्य ब्रह्मा च विष्णुश् च त्वं चापि सह दैवतैः। अर्चयध्वं सदा लिङ्गं तस्माच् छ्रेष्ठतमो हि सः। न पद्माङ्का न चक्राङ्का न वज्राङ्का यतः प्रजाः। लिङ्गाङ्का च भगाङ्का च तस्मान् माहेश्वरी प्रजा। देव्याः कारणरूपभावजनिताः सर्वा भगाङ्काः स्त्रियो। लिङ्गेनापि हरस्य सर्वपुरुषाः प्रत्यक्षचिह्नीकृताः। यो ऽन्यत् कारणम् ईश्वरात् प्रवदते देव्या च यन् नाङ्कितं। त्रैलोक्ये सचराचरे स तु पुमान् बाह्यो भवेद् दुर्मतिः। पुंलिङ्गं सर्वम् ईशानं स्त्रीलिङ्गं विद्धि चाप्य् उमाम्। द्वाभ्यां तनुभ्यां व्याप्तं हि चराचरम् इदं जगत्।

yasya brahmā ca viṣṇuś ca tvaṃ cāpi saha daivataiḥ. arcayadhvaṃ sadā liṅgaṃ tasmāc chreṣṭhatamo hi saḥ. na padmāṅkā na cakrāṅkā na vajrāṅkā yataḥ prajāḥ. liṅgāṅkā ca bhagāṅkā ca tasmān māheśvarī prajā. devyāḥ kāraṇarūpabhāvajanitāḥ sarvā bhagāṅkāḥ striyo. liṅgenāpi harasya sarvapuruṣāḥ pratyakṣacihnīkṛtāḥ. yo 'nyat kāraṇam īśvarāt pravadate devyā ca yan nāṅkitaṃ. trailokye sacarācare sa tu pumān bāhyo bhaved durmatiḥ. puṃliṅgaṃ sarvam īśānaṃ strīliṅgaṃ viddhi cāpy umām. dvābhyāṃ tanubhyāṃ vyāptaṃ hi carācaram idaṃ jagat.

तस्माद् वरम् अहं काङ्क्षे निधनं वापि कौशिक। गच्छ वा तिष्ठ वा शक्र यथेष्टं बलसूदन।

tasmād varam ahaṃ kāṅkṣe nidhanaṃ vāpi kauśika. gaccha vā tiṣṭha vā śakra yatheṣṭaṃ balasūdana.

कामम् एष वरो मे ऽस्तु शापो वापि महेश्वरात्। न चान्यां देवतां काङ्क्षे सर्वकामफलान्य् अपि।

kāmam eṣa varo me 'stu śāpo vāpi maheśvarāt. na cānyāṃ devatāṃ kāṅkṣe sarvakāmaphalāny api.

एवम् उक्त्वा तु देवेन्द्रं दुःखाद् आकुलितेन्द्रियः। न प्रसीदति मे रुद्रः किम् एतद् इति चिन्तयन्। अथापश्यं क्षणेनैव तम् एवैरावतं पुनः।

evam uktvā tu devendraṃ duḥkhād ākulitendriyaḥ. na prasīdati me rudraḥ kim etad iti cintayan. athāpaśyaṃ kṣaṇenaiva tam evairāvataṃ punaḥ.

हंसकुन्देन्दुसदृशं मृणालकुमुदप्रभम्। वृषरूपधरं साक्षात् क्षीरोदम् इव सागरम्।

haṃsakundendusadṛśaṃ mṛṇālakumudaprabham. vṛṣarūpadharaṃ sākṣāt kṣīrodam iva sāgaram.

कृष्णपुच्छं महाकायं मधुपिङ्गललोचनम्। वज्रसारमयैः शृङ्गैर् निष्टप्तकनकप्रभैः। तीक्ष्णैर् अमृदुरक्ताग्रैर् उत्किरन्तम् इवावनिम्। जाम्बूनदेन दाम्ना च सर्वतः समलंकृतम्।

kṛṣṇapucchaṃ mahākāyaṃ madhupiṅgalalocanam. vajrasāramayaiḥ śṛṅgair niṣṭaptakanakaprabhaiḥ. tīkṣṇair amṛduraktāgrair utkirantam ivāvanim. jāmbūnadena dāmnā ca sarvataḥ samalaṃkṛtam.

रक्ताक्षं सुमहानासं सुकर्णं सुकटीतटम्। सुपार्श्वं विपुलस्कन्धं सुरूपं चारुदर्शनम्।

raktākṣaṃ sumahānāsaṃ sukarṇaṃ sukaṭītaṭam. supārśvaṃ vipulaskandhaṃ surūpaṃ cārudarśanam.

ककुदं तस्य चाभाति स्कन्धम् आपूर्य विष्ठितम्। तुषारगिरिकूटाभं सिताभ्रशिखरोपमम्।

kakudaṃ tasya cābhāti skandham āpūrya viṣṭhitam. tuṣāragirikūṭābhaṃ sitābhraśikharopamam.

तम् आस्थितश् च भगवान् देवदेवः सहोमया। अशोभत महादेवः पौर्णमास्याम् इवोडुराट्। किरीटं च जटाभारः सर्पाद्याभरणानि च। वज्रादिशूलमातङ्गगम्भीरस्मितम् आगतम्।

tam āsthitaś ca bhagavān devadevaḥ sahomayā. aśobhata mahādevaḥ paurṇamāsyām ivoḍurāṭ. kirīṭaṃ ca jaṭābhāraḥ sarpādyābharaṇāni ca. vajrādiśūlamātaṅgagambhīrasmitam āgatam.

तस्य तेजोभवो वह्निः समेघः स्तनयित्नुमान्। सहस्रम् इव सूर्याणां सर्वम् आवृत्य तिष्ठति।

tasya tejobhavo vahniḥ sameghaḥ stanayitnumān. sahasram iva sūryāṇāṃ sarvam āvṛtya tiṣṭhati.

ईश्वरः सुमहातेजाः संवर्तक इवानलः। युगान्ते सर्वभूतानि दिधक्षुर् इव चोद्यतः।

īśvaraḥ sumahātejāḥ saṃvartaka ivānalaḥ. yugānte sarvabhūtāni didhakṣur iva codyataḥ.

तेजसा तु तदा व्याप्ते दुर्निरीक्ष्ये समन्ततः। पुनर् उद्विग्नहृदयः किम् एतद् इति चिन्तयम्।

tejasā tu tadā vyāpte durnirīkṣye samantataḥ. punar udvignahṛdayaḥ kim etad iti cintayam.

मुहूर्तम् इव तत् तेजो व्याप्य सर्वा दिशो दश। प्रशान्तं च क्षणेनैव देवदेवस्य मायया।

muhūrtam iva tat tejo vyāpya sarvā diśo daśa. praśāntaṃ ca kṣaṇenaiva devadevasya māyayā.

अथापश्यं स्थितं स्थाणुं भगवन्तं महेश्वरम्। सौरभेयगतं सौम्यं विधूमम् इव पावकम्। प्रशान्तमनसं देवं त्रिनेत्रम् अपराजितम्। सहितं चारुसर्वाङ्ग्या पार्वत्या परमेश्वरम्।

athāpaśyaṃ sthitaṃ sthāṇuṃ bhagavantaṃ maheśvaram. saurabheyagataṃ saumyaṃ vidhūmam iva pāvakam. praśāntamanasaṃ devaṃ trinetram aparājitam. sahitaṃ cārusarvāṅgyā pārvatyā parameśvaram.

नीलकण्ठं महात्मानम् असक्तं तेजसां निधिम्। अष्टादशभुजं स्थाणुं सर्वाभरणभूषितम्।

nīlakaṇṭhaṃ mahātmānam asaktaṃ tejasāṃ nidhim. aṣṭādaśabhujaṃ sthāṇuṃ sarvābharaṇabhūṣitam.

शुक्लाम्बरधरं देवं शुक्लमाल्यानुलेपनम्। शुक्लध्वजम् अनाधृष्यं शुक्लयज्ञोपवीतिनम्।

śuklāmbaradharaṃ devaṃ śuklamālyānulepanam. śukladhvajam anādhṛṣyaṃ śuklayajñopavītinam.

गायद्भिर् नृत्यमानैश् च उत्पतद्भिर् इतस् ततः। वृतं पारिषदैर् दिव्यैर् आत्मतुल्यपराक्रमैः।

gāyadbhir nṛtyamānaiś ca utpatadbhir itas tataḥ. vṛtaṃ pāriṣadair divyair ātmatulyaparākramaiḥ.

बालेन्दुमुकुटं पाण्डुं शरच्चन्द्रम् इवोदितम्। त्रिभिर् नेत्रैः कृतोद्द्योतं त्रिभिः सूर्यैर् इवोदितैः। सर्वविद्याधिपं देवं शरच्चन्द्रसमप्रभम्। नयनाह्लादसौम्यो ऽहम् अपश्यं परमेश्वरम्।

bālendumukuṭaṃ pāṇḍuṃ śaraccandram ivoditam. tribhir netraiḥ kṛtoddyotaṃ tribhiḥ sūryair ivoditaiḥ. sarvavidyādhipaṃ devaṃ śaraccandrasamaprabham. nayanāhlādasaumyo 'ham apaśyaṃ parameśvaram.

अशोभत च देवस्य माला गात्रे सितप्रभे। जातरूपमयैः पद्मैर् ग्रथिता रत्नभूषिता।

aśobhata ca devasya mālā gātre sitaprabhe. jātarūpamayaiḥ padmair grathitā ratnabhūṣitā.

मूर्तिमन्ति तथास्त्राणि सर्वतेजोमयानि च। मया दृष्टानि गोविन्द भवस्यामिततेजसः।

mūrtimanti tathāstrāṇi sarvatejomayāni ca. mayā dṛṣṭāni govinda bhavasyāmitatejasaḥ.

इन्द्रायुधसहस्राभं धनुस् तस्य महात्मनः। पिनाकम् इति विख्यातं स च वै पन्नगो महान्।

indrāyudhasahasrābhaṃ dhanus tasya mahātmanaḥ. pinākam iti vikhyātaṃ sa ca vai pannago mahān.

सप्तशीर्षो महाकायस् तीक्ष्णदंष्ट्रो विषोल्बणः। ज्यावेष्टितमहाग्रीवः स्थितः पुरुषविग्रहः।

saptaśīrṣo mahākāyas tīkṣṇadaṃṣṭro viṣolbaṇaḥ. jyāveṣṭitamahāgrīvaḥ sthitaḥ puruṣavigrahaḥ.

शरश् च सूर्यसंकाशः कालानलसमद्युतिः। सहस्रभुजजिह्वास्यो भीषणो नागविग्रहः। शङ्खशूलासिभिश् चैव पट्टसै रूपवान् स्थितः। येन च त्रिपुरं दग्धं सर्वदेवमयः शरः। शूलं च यौवनोपेतं लवणस्य करे स्थितम्। रामनिःक्षत्रियकरः परशुः शंकराज्ञया। यत् तद् अस्त्रं महाघोरं दिव्यं पाशुपतं महत्।

śaraś ca sūryasaṃkāśaḥ kālānalasamadyutiḥ. sahasrabhujajihvāsyo bhīṣaṇo nāgavigrahaḥ. śaṅkhaśūlāsibhiś caiva paṭṭasai rūpavān sthitaḥ. yena ca tripuraṃ dagdhaṃ sarvadevamayaḥ śaraḥ. śūlaṃ ca yauvanopetaṃ lavaṇasya kare sthitam. rāmaniḥkṣatriyakaraḥ paraśuḥ śaṃkarājñayā. yat tad astraṃ mahāghoraṃ divyaṃ pāśupataṃ mahat.

अद्वितीयम् अनिर्देश्यं सर्वभूतभयावहम्। सस्फुलिङ्गं महाकायं विसृजन्तम् इवानलम्।

advitīyam anirdeśyaṃ sarvabhūtabhayāvaham. sasphuliṅgaṃ mahākāyaṃ visṛjantam ivānalam.

एकपादं महादंष्ट्रं सहस्रशिरसोदरम्। सहस्रभुजजिह्वाक्षम् उद्गिरन्तम् इवानलम्।

ekapādaṃ mahādaṃṣṭraṃ sahasraśirasodaram. sahasrabhujajihvākṣam udgirantam ivānalam.

ब्राह्मान् नारायणाद् ऐन्द्राद् आग्नेयाद् अपि वारुणात्। यद् विशिष्टं महाबाहो सर्वशस्त्रविघातनम्।

brāhmān nārāyaṇād aindrād āgneyād api vāruṇāt. yad viśiṣṭaṃ mahābāho sarvaśastravighātanam.

येन तत् त्रिपुरं दग्ध्वा क्षणाद् भस्मीकृतं पुरा। शरेणैकेन गोविन्द महादेवेन लीलया। शूलं च यौवनाश्वघ्नं लवणस्य करे स्थितम्। एवं दृष्ट्वा महादेवं जानुभ्याम् अवनीं गतः।

yena tat tripuraṃ dagdhvā kṣaṇād bhasmīkṛtaṃ purā. śareṇaikena govinda mahādevena līlayā. śūlaṃ ca yauvanāśvaghnaṃ lavaṇasya kare sthitam. evaṃ dṛṣṭvā mahādevaṃ jānubhyām avanīṃ gataḥ.

निर्ददाह जगत् कृत्स्नं त्रैलोक्यं सचराचरम्। महेश्वरभुजोत्सृष्टं निमेषार्धान् न संशयः।

nirdadāha jagat kṛtsnaṃ trailokyaṃ sacarācaram. maheśvarabhujotsṛṣṭaṃ nimeṣārdhān na saṃśayaḥ.

नावध्यो यस्य लोके ऽस्मिन् ब्रह्मविष्णुसुरेष्व् अपि। तद् अहं दृष्टवांस् तात आश्चर्याद्भुतम् उत्तमम्।

nāvadhyo yasya loke 'smin brahmaviṣṇusureṣv api. tad ahaṃ dṛṣṭavāṃs tāta āścaryādbhutam uttamam.

गुह्यम् अस्त्रं परं चापि तत्तुल्याधिकम् एव वा। यत् तच् छूलम् इति ख्यातं सर्वलोकेषु शूलिनः।

guhyam astraṃ paraṃ cāpi tattulyādhikam eva vā. yat tac chūlam iti khyātaṃ sarvalokeṣu śūlinaḥ.

दारयेद् यन् महीं कृत्स्नां शोषयेद् वा महोदधिम्। संहरेद् वा जगत् कृत्स्नं विसृष्टं शूलपाणिना।

dārayed yan mahīṃ kṛtsnāṃ śoṣayed vā mahodadhim. saṃhared vā jagat kṛtsnaṃ visṛṣṭaṃ śūlapāṇinā.

यौवनाश्वो हतो येन मांधाता सबलः पुरा। चक्रवर्ती महातेजास् त्रिलोकविजयी नृपः।

yauvanāśvo hato yena māṃdhātā sabalaḥ purā. cakravartī mahātejās trilokavijayī nṛpaḥ.

महाबलो महावीर्यः शक्रतुल्यपराक्रमः। करस्थेनैव गोविन्द लवणस्येह रक्षसः।

mahābalo mahāvīryaḥ śakratulyaparākramaḥ. karasthenaiva govinda lavaṇasyeha rakṣasaḥ.

तच् छूलम् अतितीक्ष्णाग्रं सुभीमं लोमहर्षणम्। त्रिशिखां भ्रुकुटीं कृत्वा तर्जमानम् इव स्थितम्।

tac chūlam atitīkṣṇāgraṃ subhīmaṃ lomaharṣaṇam. triśikhāṃ bhrukuṭīṃ kṛtvā tarjamānam iva sthitam.

विधूमं सार्चिषं कृष्णं कालसूर्यम् इवोदितम्। सर्पहस्तम् अनिर्देश्यं पाशहस्तम् इवान्तकम्। दृष्टवान् अस्मि गोविन्द तद् अस्त्रं रुद्रसंनिधौ।

vidhūmaṃ sārciṣaṃ kṛṣṇaṃ kālasūryam ivoditam. sarpahastam anirdeśyaṃ pāśahastam ivāntakam. dṛṣṭavān asmi govinda tad astraṃ rudrasaṃnidhau.

परशुस् तीक्ष्णधारश् च दत्तो रामस्य यः पुरा। परमं तीक्ष्णसारेण शस्त्रं तस्यापि यत् पुरा। महादेवेन तुष्टेन क्षत्रियाणां क्षयंकरः। कार्तवीर्यो हतो येन चक्रवर्ती महामृधे।

paraśus tīkṣṇadhāraś ca datto rāmasya yaḥ purā. paramaṃ tīkṣṇasāreṇa śastraṃ tasyāpi yat purā. mahādevena tuṣṭena kṣatriyāṇāṃ kṣayaṃkaraḥ. kārtavīryo hato yena cakravartī mahāmṛdhe.

त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवी येन निःक्षत्रिया कृता। जामदग्न्येन गोविन्द रामेणाक्लिष्टकर्मणा।

triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivī yena niḥkṣatriyā kṛtā. jāmadagnyena govinda rāmeṇākliṣṭakarmaṇā.

दीप्तधारः सुरौद्रास्यः सर्पकण्ठाग्रवेष्टितः। अभवच् छूलिनो ऽभ्याशे दीप्तवह्निशिखोपमः।

dīptadhāraḥ suraudrāsyaḥ sarpakaṇṭhāgraveṣṭitaḥ. abhavac chūlino 'bhyāśe dīptavahniśikhopamaḥ.

असंख्येयानि चास्त्राणि तस्य दिव्यानि धीमतः। प्राधान्यतो मयैतानि कीर्तितानि तवानघ।

asaṃkhyeyāni cāstrāṇi tasya divyāni dhīmataḥ. prādhānyato mayaitāni kīrtitāni tavānagha.

सव्यदेशे तु देवस्य ब्रह्मा लोकपितामहः। दिव्यं विमानम् आस्थाय हंसयुक्तं मनोजवम्।

savyadeśe tu devasya brahmā lokapitāmahaḥ. divyaṃ vimānam āsthāya haṃsayuktaṃ manojavam.

वामपार्श्वगतश् चैव तथा नारायणः स्थितः। वैनतेयं समास्थाय शङ्खचक्रगदाधरः।

vāmapārśvagataś caiva tathā nārāyaṇaḥ sthitaḥ. vainateyaṃ samāsthāya śaṅkhacakragadādharaḥ.

स्कन्दो मयूरम् आस्थाय स्थितो देव्याः समीपतः। शक्तिं कण्ठे समादाय द्वितीय इव पावकः।

skando mayūram āsthāya sthito devyāḥ samīpataḥ. śaktiṃ kaṇṭhe samādāya dvitīya iva pāvakaḥ.

पुरस्ताच् चैव देवस्य नन्दिं पश्याम्य् अवस्थितम्। शूलं विष्टभ्य तिष्ठन्तं द्वितीयम् इव शंकरम्।

purastāc caiva devasya nandiṃ paśyāmy avasthitam. śūlaṃ viṣṭabhya tiṣṭhantaṃ dvitīyam iva śaṃkaram.

स्वायंभुवाद्या मनवो भृग्वाद्या ऋषयस् तथा। शक्राद्या देवताश् चैव सर्व एव समभ्ययुः। सर्वभूतगणाश् चैव मातरो विविधाः स्थिताः।

svāyaṃbhuvādyā manavo bhṛgvādyā ṛṣayas tathā. śakrādyā devatāś caiva sarva eva samabhyayuḥ. sarvabhūtagaṇāś caiva mātaro vividhāḥ sthitāḥ.

ते ऽभिवाद्य महात्मानं परिवार्य समन्ततः। अस्तुवन् विविधैः स्तोत्रैर् महादेवं सुरास् तदा। जगन्मूर्तिं महालिङ्गं तन्मध्ये स्फीतरूपिणम्।

te 'bhivādya mahātmānaṃ parivārya samantataḥ. astuvan vividhaiḥ stotrair mahādevaṃ surās tadā. jaganmūrtiṃ mahāliṅgaṃ tanmadhye sphītarūpiṇam.

ब्रह्मा भवं तदा स्तुन्वन् रथन्तरम् उदीरयन्। ज्येष्ठसाम्ना च देवेशं जगौ नारायणस् तदा। गृणञ् शक्रः परं ब्रह्म शतरुद्रीयम् उत्तमम्।

brahmā bhavaṃ tadā stunvan rathantaram udīrayan. jyeṣṭhasāmnā ca deveśaṃ jagau nārāyaṇas tadā. gṛṇañ śakraḥ paraṃ brahma śatarudrīyam uttamam.

ब्रह्मा नारायणश् चैव देवराजश् च कौशिकः। अशोभन्त महात्मानस् त्रयस् त्रय इवाग्नयः।

brahmā nārāyaṇaś caiva devarājaś ca kauśikaḥ. aśobhanta mahātmānas trayas traya ivāgnayaḥ.

तेषां मध्यगतो देवो रराज भगवाञ् शिवः। शरद्घनविनिर्मुक्तः परिविष्ट इवांशुमान्। अयुतानि च चन्द्रार्कान् अपश्यं दिवि केशव। ततो ऽहम् अस्तुवं देवं स्तवेनानेन सुव्रतम्।

teṣāṃ madhyagato devo rarāja bhagavāñ śivaḥ. śaradghanavinirmuktaḥ pariviṣṭa ivāṃśumān. ayutāni ca candrārkān apaśyaṃ divi keśava. tato 'ham astuvaṃ devaṃ stavenānena suvratam.

नमो देवाधिदेवाय महादेवाय वै नमः। शक्राय शक्ररूपाय शक्रवेषधराय च।

namo devādhidevāya mahādevāya vai namaḥ. śakrāya śakrarūpāya śakraveṣadharāya ca.

नमस् ते वज्रहस्ताय पिङ्गलायारुणाय च। पिनाकपाणये नित्यं खड्गशूलधराय च।

namas te vajrahastāya piṅgalāyāruṇāya ca. pinākapāṇaye nityaṃ khaḍgaśūladharāya ca.

नमस् ते कृष्णवासाय कृष्णकुञ्चितमूर्धजे। कृष्णाजिनोत्तरीयाय कृष्णाष्टम् इरताय च।

namas te kṛṣṇavāsāya kṛṣṇakuñcitamūrdhaje. kṛṣṇājinottarīyāya kṛṣṇāṣṭam iratāya ca.

शुक्लवर्णाय शुक्लाय शुक्लाम्बरधराय च। शुक्लभस्मावलिप्ताय शुक्लकर्मरताय च। नमो ऽस्तु रक्तवर्णाय रक्ताम्बरधराय च। रक्तध्वजपताकाय रक्तस्रगनुलेपिने। नमो ऽस्तु पीतवर्णाय पीताम्बरधराय च। पीतध्वजपताकाय पीतस्रगनुलेपिने। नमो ऽस्तूच्छ्रितछत्राय किरीटवरधारिणे। अर्धहारार्धकेयूरअर्धकुण्डलकर्णिने। नमः पवनवेगाय नमो देवाय वै नमः। सुरेन्द्राय मुनीन्द्राय महेन्द्राय नमो ऽस्तु ते। नमः पद्मार्धमालाय उत्पलैर् मिश्रिताय च। अर्धचन्दनलिप्ताय अर्धस्रगनुलेपिने। नम आदित्यवक्त्राय आदित्यनयनाय च। नम आदित्यवर्णाय आदित्यप्रतिमाय च। नमः सोमाय सौम्याय सौम्यवक्त्रधराय च। सौम्यरूपाय मुख्याय सौम्यदंष्ट्राविभूषणे। नमः श्यामाय गौराय अर्धपीतार्धपाण्डुरे। नारीनरशरीराय स्त्रीपुंसाय नमो ऽस्तु ते। नमो ऽस्तु वृषवाहाय गजेन्द्रगमनाय च। दुर्गमाय नमस् तुभ्यम् अगम्यागमनाय च। नमो ऽस्तु गणगीताय गणवृन्दरताय च। गणानुयातमार्गाय गणनित्यव्रताय च। नमः श्वेताभ्रवर्णाय संध्यारागप्रभाय च। अनुद्दिष्टाभिधानाय स्वरूपाय नमो ऽस्तु ते। नमो रक्ताग्रवासाय रक्तसूत्रधराय च। रक्तमालाविचित्राय रक्ताम्बरधराय च। मणिभूषितमूर्धाय नमश् चन्द्रार्धभूषिणे। विचित्रमणिमूर्धाय कुसुमाष्टधराय च। नमो ऽग्निमुखनेत्राय सहस्रशशिलोचने। अग्निरूपाय कान्ताय नमो ऽस्तु गहनाय च। खचराय नमस् तुभ्यं गोचराभिरताय च। भूचराय भुवनाय अनन्ताय शिवाय च। नमो दिग्वाससे नित्यम् अधिवाससुवाससे। नमो जगन्निवासाय प्रतिपत्तिसुखाय च। नित्यम् उद्बद्धमुकुटे महाकेयूरधारिणे। सर्पकण्ठोपहाराय विचित्राभरणाय च। नमस् त्रिनेत्रनेत्राय सहस्रशतलोचने। स्त्रीपुंसाय नपुंसाय नमः सांख्याय योगिने। शंयोर् अभिस्रवन्ताय अथर्वाय नमो नमः। नमः सर्वार्तिनाशाय नमः शोकहराय च। नमो मेघनिनादाय बहुमायाधराय च। बीजक्षेत्राधिपालाय स्रष्टाराय नमो नमः। नमः सुरासुरेशाय विश्वेशाय नमो नमः। नमः पवनवेगाय नमः पवनरूपिणे। नमः काञ्चनमालाय गिरिमालाय वै नमः। नमः सुरारिमालाय चण्डवेगाय वै नमः। ब्रह्मशिरोपहर्ताय महिषघ्नाय वै नमः। नमः स्त्रीरूपधाराय सर्वरूपधराय च। नमस् त्रिपुरहर्ताय यज्ञविध्वंसनाय च। नमः कामाङ्गनाशाय कालदण्डधराय च। नमः स्कन्दविशाखाय ब्रह्मदण्डाय वै नमः। नमो भवाय शर्वाय विश्वरूपाय वै नमः। ईशानाय भगघ्नाय नमो ऽस्त्व् अन्धकघातिने। नमो विश्वाय मायाय चिन्त्याचिन्त्याय वै नमः।

śuklavarṇāya śuklāya śuklāmbaradharāya ca. śuklabhasmāvaliptāya śuklakarmaratāya ca. namo 'stu raktavarṇāya raktāmbaradharāya ca. raktadhvajapatākāya raktasraganulepine. namo 'stu pītavarṇāya pītāmbaradharāya ca. pītadhvajapatākāya pītasraganulepine. namo 'stūcchritachatrāya kirīṭavaradhāriṇe. ardhahārārdhakeyūraardhakuṇḍalakarṇine. namaḥ pavanavegāya namo devāya vai namaḥ. surendrāya munīndrāya mahendrāya namo 'stu te. namaḥ padmārdhamālāya utpalair miśritāya ca. ardhacandanaliptāya ardhasraganulepine. nama ādityavaktrāya ādityanayanāya ca. nama ādityavarṇāya ādityapratimāya ca. namaḥ somāya saumyāya saumyavaktradharāya ca. saumyarūpāya mukhyāya saumyadaṃṣṭrāvibhūṣaṇe. namaḥ śyāmāya gaurāya ardhapītārdhapāṇḍure. nārīnaraśarīrāya strīpuṃsāya namo 'stu te. namo 'stu vṛṣavāhāya gajendragamanāya ca. durgamāya namas tubhyam agamyāgamanāya ca. namo 'stu gaṇagītāya gaṇavṛndaratāya ca. gaṇānuyātamārgāya gaṇanityavratāya ca. namaḥ śvetābhravarṇāya saṃdhyārāgaprabhāya ca. anuddiṣṭābhidhānāya svarūpāya namo 'stu te. namo raktāgravāsāya raktasūtradharāya ca. raktamālāvicitrāya raktāmbaradharāya ca. maṇibhūṣitamūrdhāya namaś candrārdhabhūṣiṇe. vicitramaṇimūrdhāya kusumāṣṭadharāya ca. namo 'gnimukhanetrāya sahasraśaśilocane. agnirūpāya kāntāya namo 'stu gahanāya ca. khacarāya namas tubhyaṃ gocarābhiratāya ca. bhūcarāya bhuvanāya anantāya śivāya ca. namo digvāsase nityam adhivāsasuvāsase. namo jagannivāsāya pratipattisukhāya ca. nityam udbaddhamukuṭe mahākeyūradhāriṇe. sarpakaṇṭhopahārāya vicitrābharaṇāya ca. namas trinetranetrāya sahasraśatalocane. strīpuṃsāya napuṃsāya namaḥ sāṃkhyāya yogine. śaṃyor abhisravantāya atharvāya namo namaḥ. namaḥ sarvārtināśāya namaḥ śokaharāya ca. namo meghaninādāya bahumāyādharāya ca. bījakṣetrādhipālāya sraṣṭārāya namo namaḥ. namaḥ surāsureśāya viśveśāya namo namaḥ. namaḥ pavanavegāya namaḥ pavanarūpiṇe. namaḥ kāñcanamālāya girimālāya vai namaḥ. namaḥ surārimālāya caṇḍavegāya vai namaḥ. brahmaśiropahartāya mahiṣaghnāya vai namaḥ. namaḥ strīrūpadhārāya sarvarūpadharāya ca. namas tripurahartāya yajñavidhvaṃsanāya ca. namaḥ kāmāṅganāśāya kāladaṇḍadharāya ca. namaḥ skandaviśākhāya brahmadaṇḍāya vai namaḥ. namo bhavāya śarvāya viśvarūpāya vai namaḥ. īśānāya bhagaghnāya namo 'stv andhakaghātine. namo viśvāya māyāya cintyācintyāya vai namaḥ.

त्वं ब्रह्मा सर्वदेवानां रुद्राणां नीललोहितः। आत्मा च सर्वभूतानां सांख्ये पुरुष उच्यसे।

tvaṃ brahmā sarvadevānāṃ rudrāṇāṃ nīlalohitaḥ. ātmā ca sarvabhūtānāṃ sāṃkhye puruṣa ucyase.

ऋषभस् त्वं पवित्राणां योगिनां निष्कलः शिवः। आश्रमाणां गृहस्थस् त्वम् ईश्वराणां महेश्वरः। कुबेरः सर्वयक्षाणां क्रतूनां विष्णुर् उच्यसे।

ṛṣabhas tvaṃ pavitrāṇāṃ yogināṃ niṣkalaḥ śivaḥ. āśramāṇāṃ gṛhasthas tvam īśvarāṇāṃ maheśvaraḥ. kuberaḥ sarvayakṣāṇāṃ kratūnāṃ viṣṇur ucyase.

पर्वतानां महामेरुर् नक्षत्राणां च चन्द्रमाः। वसिष्ठस् त्वम् ऋषीणां च ग्रहाणां सूर्य उच्यसे।

parvatānāṃ mahāmerur nakṣatrāṇāṃ ca candramāḥ. vasiṣṭhas tvam ṛṣīṇāṃ ca grahāṇāṃ sūrya ucyase.

आरण्यानां पशूनां च सिंहस् त्वं परमेश्वरः। ग्राम्याणां गोवृषश् चासि भगवांल् लोकपूजितः।

āraṇyānāṃ paśūnāṃ ca siṃhas tvaṃ parameśvaraḥ. grāmyāṇāṃ govṛṣaś cāsi bhagavāṃl lokapūjitaḥ.

आदित्यानां भवान् विष्णुर् वसूनां चैव पावकः। पक्षिणां वैनतेयश् च अनन्तो भुजगेषु च।

ādityānāṃ bhavān viṣṇur vasūnāṃ caiva pāvakaḥ. pakṣiṇāṃ vainateyaś ca ananto bhujageṣu ca.

सामवेदश् च वेदानां यजुषां शतरुद्रियम्। सनत्कुमारो योगीनां सांख्यानां कपिलो ह्य् असि।

sāmavedaś ca vedānāṃ yajuṣāṃ śatarudriyam. sanatkumāro yogīnāṃ sāṃkhyānāṃ kapilo hy asi.

शक्रो ऽसि मरुतां देव पितॄणां धर्मराड् असि। ब्रह्मलोकश् च लोकानां गतीनां मोक्ष उच्यसे।

śakro 'si marutāṃ deva pitṝṇāṃ dharmarāḍ asi. brahmalokaś ca lokānāṃ gatīnāṃ mokṣa ucyase.

क्षीरोदः सागराणां च शैलानां हिमवान् गिरिः। वर्णानां ब्राह्मणश् चासि विप्राणां दीक्षितो द्विजः। आदिस् त्वम् असि लोकानां संहर्ता काल एव च।

kṣīrodaḥ sāgarāṇāṃ ca śailānāṃ himavān giriḥ. varṇānāṃ brāhmaṇaś cāsi viprāṇāṃ dīkṣito dvijaḥ. ādis tvam asi lokānāṃ saṃhartā kāla eva ca.

यच् चान्यद् अपि लोकेषु सत्त्वं तेजोधिकं स्मृतम्। तत् सर्वं भगवान् एव इति मे निश्चिता मतिः।

yac cānyad api lokeṣu sattvaṃ tejodhikaṃ smṛtam. tat sarvaṃ bhagavān eva iti me niścitā matiḥ.

नमस् ते भगवन् देव नमस् ते भक्तवत्सल। योगेश्वर नमस् ते ऽस्तु नमस् ते विश्वसंभव।

namas te bhagavan deva namas te bhaktavatsala. yogeśvara namas te 'stu namas te viśvasaṃbhava.

प्रसीद मम भक्तस्य दीनस्य कृपणस्य च। अनैश्वर्येण युक्तस्य गतिर् भव सनातन।

prasīda mama bhaktasya dīnasya kṛpaṇasya ca. anaiśvaryeṇa yuktasya gatir bhava sanātana.

यं चापराधं कृतवान् अज्ञानात् परमेश्वर। मद्भक्त इति देवेश तत् सर्वं क्षन्तुम् अर्हसि।

yaṃ cāparādhaṃ kṛtavān ajñānāt parameśvara. madbhakta iti deveśa tat sarvaṃ kṣantum arhasi.

मोहितश् चास्मि देवेश तुभ्यं रूपविपर्ययात्। तेन नार्घ्यं मया दत्तं पाद्यं चापि सुरेश्वर।

mohitaś cāsmi deveśa tubhyaṃ rūpaviparyayāt. tena nārghyaṃ mayā dattaṃ pādyaṃ cāpi sureśvara.

एवं स्तुत्वाहम् ईशानं पाद्यम् अर्घ्यं च भक्तितः। कृताञ्जलिपुटो भूत्वा सर्वं तस्मै न्यवेदयम्।

evaṃ stutvāham īśānaṃ pādyam arghyaṃ ca bhaktitaḥ. kṛtāñjalipuṭo bhūtvā sarvaṃ tasmai nyavedayam.

ततः शीताम्बुसंयुक्ता दिव्यगन्धसमन्विता। पुष्पवृष्टिः शुभा तात पपात मम मूर्धनि।

tataḥ śītāmbusaṃyuktā divyagandhasamanvitā. puṣpavṛṣṭiḥ śubhā tāta papāta mama mūrdhani.

दुन्दुभिश् च ततो दिव्यस् ताडितो देवकिंकरैः। ववौ च मारुतः पुण्यः शुचिगन्धः सुखावहः।

dundubhiś ca tato divyas tāḍito devakiṃkaraiḥ. vavau ca mārutaḥ puṇyaḥ śucigandhaḥ sukhāvahaḥ.

ततः प्रीतो महादेवः सपत्नीको वृषध्वजः। अब्रवीत् त्रिदशांस् तत्र हर्षयन्न् इव मां तदा।

tataḥ prīto mahādevaḥ sapatnīko vṛṣadhvajaḥ. abravīt tridaśāṃs tatra harṣayann iva māṃ tadā.

पश्यध्वं त्रिदशाः सर्वे उपमन्योर् महात्मनः। मयि भक्तिं परां दिव्याम् एकभावाद् अवस्थिताम्।

paśyadhvaṃ tridaśāḥ sarve upamanyor mahātmanaḥ. mayi bhaktiṃ parāṃ divyām ekabhāvād avasthitām.

एवम् उक्तास् ततः कृष्ण सुरास् ते शूलपाणिना। ऊचुः प्राञ्जलयः सर्वे नमस्कृत्वा वृषध्वजम्।

evam uktās tataḥ kṛṣṇa surās te śūlapāṇinā. ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve namaskṛtvā vṛṣadhvajam.

भगवन् देवदेवेश लोकनाथ जगत्पते। लभतां सर्वकामेभ्यः फलं त्वत्तो द्विजोत्तमः।

bhagavan devadeveśa lokanātha jagatpate. labhatāṃ sarvakāmebhyaḥ phalaṃ tvatto dvijottamaḥ.

एवम् उक्तस् ततः शर्वः सुरैर् ब्रह्मादिभिस् तथा। आह मां भगवान् ईशः प्रहसन्न् इव शंकरः।

evam uktas tataḥ śarvaḥ surair brahmādibhis tathā. āha māṃ bhagavān īśaḥ prahasann iva śaṃkaraḥ.

वत्सोपमन्यो प्रीतो ऽस्मि पश्य मां मुनिपुंगव। दृढभक्तो ऽसि विप्रर्षे मया जिज्ञासितो ह्य् असि।

vatsopamanyo prīto 'smi paśya māṃ munipuṃgava. dṛḍhabhakto 'si viprarṣe mayā jijñāsito hy asi.

अनया चैव भक्त्या ते अत्यर्थं प्रीतिमान् अहम्। तस्मात् सर्वान् ददाम्य् अद्य कामांस् तव यथेप्शितान्।

anayā caiva bhaktyā te atyarthaṃ prītimān aham. tasmāt sarvān dadāmy adya kāmāṃs tava yathepśitān.

एवम् उक्तस्य चैवाथ महादेवेन मे विभो। हर्षाद् अश्रूण्य् अवर्तन्त लोमहर्षश् च जायते।

evam uktasya caivātha mahādevena me vibho. harṣād aśrūṇy avartanta lomaharṣaś ca jāyate.

अब्रुवं च तदा देवं हर्षगद्गदया गिरा। जानुभ्याम् अवनिं गत्वा प्रणम्य च पुनः पुनः।

abruvaṃ ca tadā devaṃ harṣagadgadayā girā. jānubhyām avaniṃ gatvā praṇamya ca punaḥ punaḥ.

अद्य जातो ह्य् अहं देव अद्य मे सफलं तपः। यन् मे साक्षान् महादेवः प्रसन्नस् तिष्ठते ऽग्रतः। सफलं जन्म चाद्य मे। सुरासुरगुरुर् देवो यत् तिष्ठति ममाग्रतः।

adya jāto hy ahaṃ deva adya me saphalaṃ tapaḥ. yan me sākṣān mahādevaḥ prasannas tiṣṭhate 'grataḥ. saphalaṃ janma cādya me. surāsuragurur devo yat tiṣṭhati mamāgrataḥ.

यं न पश्यन्ति चाराध्य देवा ह्य् अमितविक्रमम्। तम् अहं दृष्टवान् देवं को ऽन्यो धन्यतरो मया।

yaṃ na paśyanti cārādhya devā hy amitavikramam. tam ahaṃ dṛṣṭavān devaṃ ko 'nyo dhanyataro mayā.

एवं ध्यायन्ति विद्वांसः परं तत्त्वं सनातनम्। षड्विंशकम् इति ख्यातं यत् परात्परम् अक्षरम्।

evaṃ dhyāyanti vidvāṃsaḥ paraṃ tattvaṃ sanātanam. ṣaḍviṃśakam iti khyātaṃ yat parātparam akṣaram.

स एष भगवान् देवः सर्वतत्त्वादिर् अव्ययः। सर्वतत्त्वविधानज्ञः प्रधानपुरुषेश्वरः।

sa eṣa bhagavān devaḥ sarvatattvādir avyayaḥ. sarvatattvavidhānajñaḥ pradhānapuruṣeśvaraḥ.

यो ऽसृजद् दक्षिणाद् अङ्गाद् ब्रह्माणं लोकसंभवम्। वामपार्श्वात् तथा विष्णुं लोकरक्षार्थम् ईश्वरः। युगान्ते चैव संप्राप्ते रुद्रम् अङ्गात् सृजत् प्रभुः।

yo 'sṛjad dakṣiṇād aṅgād brahmāṇaṃ lokasaṃbhavam. vāmapārśvāt tathā viṣṇuṃ lokarakṣārtham īśvaraḥ. yugānte caiva saṃprāpte rudram aṅgāt sṛjat prabhuḥ.

स रुद्रः संहरन् कृत्स्नं जगत् स्थावरजङ्गमम्। कालो भूत्वा महातेजाः संवर्तक इवानलः। युगान्ते सर्वभूतानि ग्रसन्न् इव व्यवस्थितः।

sa rudraḥ saṃharan kṛtsnaṃ jagat sthāvarajaṅgamam. kālo bhūtvā mahātejāḥ saṃvartaka ivānalaḥ. yugānte sarvabhūtāni grasann iva vyavasthitaḥ.

एष देवो महादेवो जगत् सृष्ट्वा चराचरम्। कल्पान्ते चैव सर्वेषां स्मृतिम् आक्षिप्य तिष्ठति।

eṣa devo mahādevo jagat sṛṣṭvā carācaram. kalpānte caiva sarveṣāṃ smṛtim ākṣipya tiṣṭhati.

सर्वगः सर्वभूतात्मा सर्वभूतभवोद्भवः। आस्ते सर्वगतो नित्यम् अदृश्यः सर्वदैवतैः। अब्रवं तम् अहं भूयः प्रणम्य शिरसा भवम्।

sarvagaḥ sarvabhūtātmā sarvabhūtabhavodbhavaḥ. āste sarvagato nityam adṛśyaḥ sarvadaivataiḥ. abravaṃ tam ahaṃ bhūyaḥ praṇamya śirasā bhavam.

यदि देयो वरो मह्यं यदि तुष्टश् च मे प्रभुः। ततस् त्व् अहम् अनुज्ञात उक्तवान् अस्मि शंकरम्। तं त्वां प्रणम्य शिरसा प्रसाद्य प्रार्थये प्रभो। भक्तिर् भवतु मे नित्यं शाश्वती त्वयि शंकर।

yadi deyo varo mahyaṃ yadi tuṣṭaś ca me prabhuḥ. tatas tv aham anujñāta uktavān asmi śaṃkaram. taṃ tvāṃ praṇamya śirasā prasādya prārthaye prabho. bhaktir bhavatu me nityaṃ śāśvatī tvayi śaṃkara.

अतीतानागतं चैव वर्तमानं च यद् विभो। जानीयाम् इति मे बुद्धिस् त्वत्प्रसादात् सुरोत्तम।

atītānāgataṃ caiva vartamānaṃ ca yad vibho. jānīyām iti me buddhis tvatprasādāt surottama.

क्षीरोदनं च भुञ्जीयाम् अक्षयं सह बान्धवैः। आश्रमे च सदा मह्यं सांनिध्यं परम् अस्तु ते।

kṣīrodanaṃ ca bhuñjīyām akṣayaṃ saha bāndhavaiḥ. āśrame ca sadā mahyaṃ sāṃnidhyaṃ param astu te.

एवम् उक्तः स मां प्राह भगवांल् लोकपूजितः। महेश्वरो महातेजाश् चराचरगुरुः प्रभुः।

evam uktaḥ sa māṃ prāha bhagavāṃl lokapūjitaḥ. maheśvaro mahātejāś carācaraguruḥ prabhuḥ.

अजरश् चामरश् चैव भव दुःखविवर्जितः। यशस्वी तेजसा युक्तो दिव्यज्ञानसमन्वितः। ऋषीणाम् अभिगम्यश् च मत्प्रसादाद् भविष्यसि। शीलवान् गुणसंपन्नः सर्वज्ञः प्रियदर्शनः।

ajaraś cāmaraś caiva bhava duḥkhavivarjitaḥ. yaśasvī tejasā yukto divyajñānasamanvitaḥ. ṛṣīṇām abhigamyaś ca matprasādād bhaviṣyasi. śīlavān guṇasaṃpannaḥ sarvajñaḥ priyadarśanaḥ.

अक्षयं यौवनं ते ऽस्तु तेजश् चैवानलोपमम्। क्षीरोदः सागरश् चैव यत्र यत्रेच्छसे मुने।

akṣayaṃ yauvanaṃ te 'stu tejaś caivānalopamam. kṣīrodaḥ sāgaraś caiva yatra yatrecchase mune.

तत्र ते भविता कामं सांनिध्यं पयसो निधेः। तत्र तत्रैव सांनिध्यं करिष्यति न संशयः। क्षीरोदनं च भुङ्क्ष्व त्वम् अमृतेन समन्वितम्।

tatra te bhavitā kāmaṃ sāṃnidhyaṃ payaso nidheḥ. tatra tatraiva sāṃnidhyaṃ kariṣyati na saṃśayaḥ. kṣīrodanaṃ ca bhuṅkṣva tvam amṛtena samanvitam.

बन्धुभिः सहितः कल्पं ततो माम् उपयास्यसि। अक्षया बान्धवाश् चैव कुलं गोत्रं च ते सदा। भविष्यति द्विजश्रेष्ठ मयि भक्तिश् च शाश्वती। सांनिध्यम् आश्रमे नित्यं करिष्यामि द्विजोत्तम।

bandhubhiḥ sahitaḥ kalpaṃ tato mām upayāsyasi. akṣayā bāndhavāś caiva kulaṃ gotraṃ ca te sadā. bhaviṣyati dvijaśreṣṭha mayi bhaktiś ca śāśvatī. sāṃnidhyam āśrame nityaṃ kariṣyāmi dvijottama.

तिष्ठ वत्स यथाकामं नोत्कण्ठां कर्तुम् अर्हसि। स्मृतः स्मृतश् च ते विप्र सदा दास्यामि दर्शनम्। स्मृतस् त्वया पुनर् विप्र करिष्यामि च दर्शनम्।

tiṣṭha vatsa yathākāmaṃ notkaṇṭhāṃ kartum arhasi. smṛtaḥ smṛtaś ca te vipra sadā dāsyāmi darśanam. smṛtas tvayā punar vipra kariṣyāmi ca darśanam.

एवम् उक्त्वा स भगवान् सूर्यकोटिसमप्रभः। ममेशानो वरं दत्त्वा तत्रैवान्तरधीयत।

evam uktvā sa bhagavān sūryakoṭisamaprabhaḥ. mameśāno varaṃ dattvā tatraivāntaradhīyata.

एवं दृष्टो मया कृष्ण देवदेवः समाधिना। तद् अवाप्तं च मे सर्वं यद् उक्तं तेन धीमता।

evaṃ dṛṣṭo mayā kṛṣṇa devadevaḥ samādhinā. tad avāptaṃ ca me sarvaṃ yad uktaṃ tena dhīmatā.

प्रत्यक्षं चैव ते कृष्ण पश्य सिद्धान् व्यवस्थितान्। ऋषीन् विद्याधरान् यक्षान् गन्धर्वाप्सरसस् तथा।

pratyakṣaṃ caiva te kṛṣṇa paśya siddhān vyavasthitān. ṛṣīn vidyādharān yakṣān gandharvāpsarasas tathā.

पश्य वृक्षान् मनोरम्यान् सदा पुष्पफलान्वितान्। पश्य वृक्षलतागुल्मान् सर्वपुष्पफलप्रदान्। सर्वर्तुकुसुमैर् युक्तान् स्निग्धपत्रान् सुशाखिनः। सर्वम् एतन् महाबाहो दिव्यभावसमन्वितम्। एवम् एतन् महादेवाल् लब्धवान् अस्मि केशव। प्रसादाद् देवदेवस्य ईश्वरस्य महात्मनः।

paśya vṛkṣān manoramyān sadā puṣpaphalānvitān. paśya vṛkṣalatāgulmān sarvapuṣpaphalapradān. sarvartukusumair yuktān snigdhapatrān suśākhinaḥ. sarvam etan mahābāho divyabhāvasamanvitam. evam etan mahādevāl labdhavān asmi keśava. prasādād devadevasya īśvarasya mahātmanaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents