महाभारत 13.127 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 127→

[mh-13-127] • 51 श्लोकाः

भीष्म उवाच। ततो नारायणसुहृन् नारदो भगवान् ऋषिः। शंकरस्योमया सार्धं संवादं प्रत्यभाषत।

bhīṣma uvāca. tato nārāyaṇasuhṛn nārado bhagavān ṛṣiḥ. śaṃkarasyomayā sārdhaṃ saṃvādaṃ pratyabhāṣata.

तपश् चचार धर्मात्मा वृषभाङ्कः सुरेश्वरः। पुण्ये गिरौ हिमवति सिद्धचारणसेविते।

tapaś cacāra dharmātmā vṛṣabhāṅkaḥ sureśvaraḥ. puṇye girau himavati siddhacāraṇasevite.

नानौषधियुते रम्ये नानापुष्पसमाकुले। अप्सरोगणसंकीर्णे भूतसंघनिषेविते।

nānauṣadhiyute ramye nānāpuṣpasamākule. apsarogaṇasaṃkīrṇe bhūtasaṃghaniṣevite.

तत्र देवो मुदा युक्तो भूतसंघशतैर् वृतः। नानारूपैर् विरूपैश् च दिव्यैर् अद्भुतदर्शनैः।

tatra devo mudā yukto bhūtasaṃghaśatair vṛtaḥ. nānārūpair virūpaiś ca divyair adbhutadarśanaiḥ.

सिंहव्याघ्रगजप्रख्यैः सर्वजातिसमन्वितैः। क्रोष्टुकद्वीपिवदनैर् ऋक्षर्षभमुखैस् तथा।

siṃhavyāghragajaprakhyaiḥ sarvajātisamanvitaiḥ. kroṣṭukadvīpivadanair ṛkṣarṣabhamukhais tathā.

उलूकवदनैर् भीमैः श्येनभासमुखैस् तथा। नानावर्णमृगप्रख्यैः सर्वजातिसमन्वयैः। किंनरैर् देवगन्धर्वैर् यक्षभूतगणैस् तथा।

ulūkavadanair bhīmaiḥ śyenabhāsamukhais tathā. nānāvarṇamṛgaprakhyaiḥ sarvajātisamanvayaiḥ. kiṃnarair devagandharvair yakṣabhūtagaṇais tathā.

दिव्यपुष्पसमाकीर्णं दिव्यमालाविभूषितम्। दिव्यचन्दनसंयुक्तं दिव्यधूपेन धूपितम्। तत् सदो वृषभाङ्कस्य दिव्यवादित्रनादितम्।

divyapuṣpasamākīrṇaṃ divyamālāvibhūṣitam. divyacandanasaṃyuktaṃ divyadhūpena dhūpitam. tat sado vṛṣabhāṅkasya divyavāditranāditam.

मृदङ्गपणवोद्घुष्टं शङ्खभेरीनिनादितम्। नृत्यद्भिर् भूतसंघैश् च बर्हिणैश् च समन्ततः।

mṛdaṅgapaṇavodghuṣṭaṃ śaṅkhabherīnināditam. nṛtyadbhir bhūtasaṃghaiś ca barhiṇaiś ca samantataḥ.

प्रनृत्ताप्सरसं दिव्यं दिव्यस्त्रीगणसेवितम्। दृष्टिकान्तम् अनिर्देश्यं दिव्यम् अद्भुतदर्शनम्।

pranṛttāpsarasaṃ divyaṃ divyastrīgaṇasevitam. dṛṣṭikāntam anirdeśyaṃ divyam adbhutadarśanam.

स गिरिस् तपसा तस्य भूतेशस्य व्यरोचत।

sa giris tapasā tasya bhūteśasya vyarocata.

स्वाध्यायपरमैर् विप्रैर् ब्रह्मघोषैर् विनादितः। षट्पदैर् उपगीतैश् च माधवाप्रतिमो गिरिः।

svādhyāyaparamair viprair brahmaghoṣair vināditaḥ. ṣaṭpadair upagītaiś ca mādhavāpratimo giriḥ.

तं महोत्सवसंकाशं भीमरूपधरं पुनः। दृष्ट्वा मुनिगणस्यासीत् परा प्रीतिर् जनार्दन।

taṃ mahotsavasaṃkāśaṃ bhīmarūpadharaṃ punaḥ. dṛṣṭvā munigaṇasyāsīt parā prītir janārdana.

मुनयश् च महाभागाः सिद्धाश् चैवोर्ध्वरेतसः। मरुतो वसवः साध्या विश्वेदेवाः सनातनाः।

munayaś ca mahābhāgāḥ siddhāś caivordhvaretasaḥ. maruto vasavaḥ sādhyā viśvedevāḥ sanātanāḥ.

यक्षा नागाः पिशाचाश् च लोकपाला हुताशनाः। भावाश् च सर्वे न्यग्भूतास् तत्रैवासन् समागताः।

yakṣā nāgāḥ piśācāś ca lokapālā hutāśanāḥ. bhāvāś ca sarve nyagbhūtās tatraivāsan samāgatāḥ.

ऋतवः सर्वपुष्पैश् च व्यकिरन्त महाद्भुतैः। ओषध्यो ज्वलमानाश् च द्योतयन्ति स्म तद् वनम्।

ṛtavaḥ sarvapuṣpaiś ca vyakiranta mahādbhutaiḥ. oṣadhyo jvalamānāś ca dyotayanti sma tad vanam.

विहगाश् च मुदा युक्ताः प्रानृत्यन् व्यनदंश् च ह। गिरिपृष्ठेषु रम्येषु व्याहरन्तो जनप्रियाः।

vihagāś ca mudā yuktāḥ prānṛtyan vyanadaṃś ca ha. giripṛṣṭheṣu ramyeṣu vyāharanto janapriyāḥ.

तत्र देवो गिरितटे दिव्यधातुविभूषिते। पर्यङ्क इव विभ्राजन्न् उपविष्टो महामनाः।

tatra devo giritaṭe divyadhātuvibhūṣite. paryaṅka iva vibhrājann upaviṣṭo mahāmanāḥ.

व्याघ्रचर्माम्बरधरः सिंहचर्मोत्तरच्छदः। व्यालयज्ञोपवीती च लोहिताङ्गदभूषणः।

vyāghracarmāmbaradharaḥ siṃhacarmottaracchadaḥ. vyālayajñopavītī ca lohitāṅgadabhūṣaṇaḥ.

हरिश्मश्रुर् जटी भीमो भयकर्ता सुरद्विषाम्। अभयः सर्वभूतानां भक्तानां वृषभध्वजः।

hariśmaśrur jaṭī bhīmo bhayakartā suradviṣām. abhayaḥ sarvabhūtānāṃ bhaktānāṃ vṛṣabhadhvajaḥ.

दृष्ट्वा तम् ऋषयः सर्वे शिरोभिर् अवनीं गताः। विमुक्ताः सर्वपापेभ्यः क्षान्ता विगतकल्मषाः।

dṛṣṭvā tam ṛṣayaḥ sarve śirobhir avanīṃ gatāḥ. vimuktāḥ sarvapāpebhyaḥ kṣāntā vigatakalmaṣāḥ.

तस्य भूतपतेः स्थानं भीमरूपधरं बभौ। अप्रधृष्यतरं चैव महोरगसमाकुलम्।

tasya bhūtapateḥ sthānaṃ bhīmarūpadharaṃ babhau. apradhṛṣyataraṃ caiva mahoragasamākulam.

क्षणेनैवाभवत् सर्वम् अद्भुतं मधुसूदन। तत् सदो वृषभाङ्कस्य भीमरूपधरं बभौ।

kṣaṇenaivābhavat sarvam adbhutaṃ madhusūdana. tat sado vṛṣabhāṅkasya bhīmarūpadharaṃ babhau.

तम् अभ्ययाच् छैलसुता भूतस्त्रीगणसंवृता। हरतुल्याम्बरधरा समानव्रतचारिणी।

tam abhyayāc chailasutā bhūtastrīgaṇasaṃvṛtā. haratulyāmbaradharā samānavratacāriṇī.

बिभ्रती कलशं रौक्मं सर्वतीर्थजलोद्भवम्। बिभ्रती परमं रूपं सर्वभूतमनोहरम्। गिरिस्रवाभिः पुण्याभिः सर्वतो ऽनुगता शुभा।

bibhratī kalaśaṃ raukmaṃ sarvatīrthajalodbhavam. bibhratī paramaṃ rūpaṃ sarvabhūtamanoharam. girisravābhiḥ puṇyābhiḥ sarvato 'nugatā śubhā.

पुष्पवृष्ट्याभिवर्षन्ती गन्धैर् बहुविधैस् तथा। सेवन्ती हिमवत्पार्श्वं हरपार्श्वम् उपागमत्।

puṣpavṛṣṭyābhivarṣantī gandhair bahuvidhais tathā. sevantī himavatpārśvaṃ harapārśvam upāgamat.

ततः स्मयन्ती पाणिभ्यां नर्मार्थं चारुदर्शना। हरनेत्रे शुभे देवी सहसा सा समावृणोत्।

tataḥ smayantī pāṇibhyāṃ narmārthaṃ cārudarśanā. haranetre śubhe devī sahasā sā samāvṛṇot.

संवृताभ्यां तु नेत्राभ्यां तमोभूतम् अचेतनम्। निर्होमं निर्वषट्कारं तत् सदः सहसाभवत्।

saṃvṛtābhyāṃ tu netrābhyāṃ tamobhūtam acetanam. nirhomaṃ nirvaṣaṭkāraṃ tat sadaḥ sahasābhavat.

जनश् च विमनाः सर्वो भयत्राससमन्वितः। निमीलिते भूतपतौ नष्टसूर्य इवाभवत्।

janaś ca vimanāḥ sarvo bhayatrāsasamanvitaḥ. nimīlite bhūtapatau naṣṭasūrya ivābhavat.

ततो वितिमिरो लोकः क्षणेन समपद्यत। ज्वाला च महती दीप्ता ललाटात् तस्य निःसृता।

tato vitimiro lokaḥ kṣaṇena samapadyata. jvālā ca mahatī dīptā lalāṭāt tasya niḥsṛtā.

तृतीयं चास्य संभूतं नेत्रम् आदित्यसंनिभम्। युगान्तसदृशं दीप्तं येनासौ मथितो गिरिः।

tṛtīyaṃ cāsya saṃbhūtaṃ netram ādityasaṃnibham. yugāntasadṛśaṃ dīptaṃ yenāsau mathito giriḥ.

ततो गिरिसुता दृष्ट्वा दीप्ताग्निसदृशेक्षणम्। हरं प्रणम्य शिरसा ददर्शायतलोचना।

tato girisutā dṛṣṭvā dīptāgnisadṛśekṣaṇam. haraṃ praṇamya śirasā dadarśāyatalocanā.

दह्यमाने वने तस्मिन् सशालसरलद्रुमे। सचन्दनवने रम्ये दिव्यौषधिविदीपिते।

dahyamāne vane tasmin saśālasaraladrume. sacandanavane ramye divyauṣadhividīpite.

मृगयूथैर् द्रुतैर् भीतैर् हरपार्श्वम् उपागतैः। शरणं चाप्य् अविन्दद्भिस् तत् सदः संकुलं बभौ।

mṛgayūthair drutair bhītair harapārśvam upāgataiḥ. śaraṇaṃ cāpy avindadbhis tat sadaḥ saṃkulaṃ babhau.

ततो नभःस्पृशज्वालो विद्युल्लोलार्चिर् उज्ज्वलः। द्वादशादित्यसदृशो युगान्ताग्निर् इवापरः।

tato nabhaḥspṛśajvālo vidyullolārcir ujjvalaḥ. dvādaśādityasadṛśo yugāntāgnir ivāparaḥ.

क्षणेन तेन दग्धः स हिमवान् अभवन् नगः। सधातुशिखराभोगो दीनदग्धवनौषधिः।

kṣaṇena tena dagdhaḥ sa himavān abhavan nagaḥ. sadhātuśikharābhogo dīnadagdhavanauṣadhiḥ.

तं दृष्ट्वा मथितं शैलं शैलराजसुता ततः। भगवन्तं प्रपन्ना सा साञ्जलिप्रग्रहा स्थिता।

taṃ dṛṣṭvā mathitaṃ śailaṃ śailarājasutā tataḥ. bhagavantaṃ prapannā sā sāñjalipragrahā sthitā.

उमां शर्वस् तदा दृष्ट्वा स्त्रीभावागतमार्दवाम्। पितुर् दैन्यम् अनिच्छन्तीं प्रीत्यापश्यत् ततो गिरिम्।

umāṃ śarvas tadā dṛṣṭvā strībhāvāgatamārdavām. pitur dainyam anicchantīṃ prītyāpaśyat tato girim.

ततो ऽभवत् पुनः सर्वः प्रकृतिस्थः सुदर्शनः। प्रहृष्टविहगश् चैव प्रपुष्पितवनद्रुमः।

tato 'bhavat punaḥ sarvaḥ prakṛtisthaḥ sudarśanaḥ. prahṛṣṭavihagaś caiva prapuṣpitavanadrumaḥ.

प्रकृतिस्थं गिरिं दृष्ट्वा प्रीता देवी महेश्वरम्। उवाच सर्वभूतानां पतिं पतिम् अनिन्दिता।

prakṛtisthaṃ giriṃ dṛṣṭvā prītā devī maheśvaram. uvāca sarvabhūtānāṃ patiṃ patim aninditā.

भगवन् सर्वभूतेश शूलपाणे महाव्रत। संशयो मे महाञ् जातस् तं मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

bhagavan sarvabhūteśa śūlapāṇe mahāvrata. saṃśayo me mahāñ jātas taṃ me vyākhyātum arhasi.

किमर्थं ते ललाटे वै तृतीयं नेत्रम् उत्थितम्। किमर्थं च गिरिर् दग्धः सपक्षिगणकाननः।

kimarthaṃ te lalāṭe vai tṛtīyaṃ netram utthitam. kimarthaṃ ca girir dagdhaḥ sapakṣigaṇakānanaḥ.

किमर्थं च पुनर् देव प्रकृतिस्थः क्षणात् कृतः। तथैव द्रुमसंछन्नः कृतो ऽयं ते महेश्वर।

kimarthaṃ ca punar deva prakṛtisthaḥ kṣaṇāt kṛtaḥ. tathaiva drumasaṃchannaḥ kṛto 'yaṃ te maheśvara.

महेश्वर उवाच। नेत्रे मे संवृते देवि त्वया बाल्याद् अनिन्दिते। नष्टालोकस् ततो लोकः क्षणेन समपद्यत।

maheśvara uvāca. netre me saṃvṛte devi tvayā bālyād anindite. naṣṭālokas tato lokaḥ kṣaṇena samapadyata.

नष्टादित्ये तथा लोके तमोभूते नगात्मजे। तृतीयं लोचनं दीप्तं सृष्टं ते रक्षता प्रजाः।

naṣṭāditye tathā loke tamobhūte nagātmaje. tṛtīyaṃ locanaṃ dīptaṃ sṛṣṭaṃ te rakṣatā prajāḥ.

तस्य चाक्ष्णो महत् तेजो येनायं मथितो गिरिः। त्वत्प्रियार्थं च मे देवि प्रकृतिस्थः क्षणात् कृतः।

tasya cākṣṇo mahat tejo yenāyaṃ mathito giriḥ. tvatpriyārthaṃ ca me devi prakṛtisthaḥ kṣaṇāt kṛtaḥ.

उमोवाच। भगवन् केन ते वक्त्रं चन्द्रवत् प्रियदर्शनम्। पूर्वं तथैव श्रीकान्तम् उत्तरं पश्चिमं तथा।

umovāca. bhagavan kena te vaktraṃ candravat priyadarśanam. pūrvaṃ tathaiva śrīkāntam uttaraṃ paścimaṃ tathā.

दक्षिणं च मुखं रौद्रं केनोर्ध्वं कपिला जटाः। केन कण्ठश् च ते नीलो बर्हिबर्हनिभः कृतः।

dakṣiṇaṃ ca mukhaṃ raudraṃ kenordhvaṃ kapilā jaṭāḥ. kena kaṇṭhaś ca te nīlo barhibarhanibhaḥ kṛtaḥ.

हस्ते चैतत् पिनाकं ते सततं केन तिष्ठति। जटिलो ब्रह्मचारी च किमर्थम् असि नित्यदा।

haste caitat pinākaṃ te satataṃ kena tiṣṭhati. jaṭilo brahmacārī ca kimartham asi nityadā.

एतं मे संशयं सर्वं वद भूतपते ऽनघ। सधर्मचारिणी चाहं भक्ता चेति वृषध्वज।

etaṃ me saṃśayaṃ sarvaṃ vada bhūtapate 'nagha. sadharmacāriṇī cāhaṃ bhaktā ceti vṛṣadhvaja.

एवम् उक्तः स भगवाञ् शैलपुत्र्या पिनाकधृक्। तस्या वृत्त्या च बुद्ध्या च प्रीतिमान् अभवत् प्रभुः।

evam uktaḥ sa bhagavāñ śailaputryā pinākadhṛk. tasyā vṛttyā ca buddhyā ca prītimān abhavat prabhuḥ.

ततस् ताम् अब्रवीद् देवः सुभगे श्रूयताम् इति। हेतुभिर् यैर् ममैतानि रूपाणि रुचिरानने।

tatas tām abravīd devaḥ subhage śrūyatām iti. hetubhir yair mamaitāni rūpāṇi rucirānane.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...