महाभारत 13.126 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 126→

[mh-13-126] • 50 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। पितामह महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद। आगमैर् बहुभिः स्फीतो भवान् नः प्रथितः कुले।

yudhiṣṭhira uvāca. pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada. āgamair bahubhiḥ sphīto bhavān naḥ prathitaḥ kule.

त्वत्तो धर्मार्थसंयुक्तम् आयत्यां च सुखोदयम्। आश्चर्यभूतं लोकस्य श्रोतुम् इच्छाम्य् अरिंदम।

tvatto dharmārthasaṃyuktam āyatyāṃ ca sukhodayam. āścaryabhūtaṃ lokasya śrotum icchāmy ariṃdama.

अयं च कालः संप्राप्तो दुर्लभज्ञातिबान्धवः। शास्ता च न हि नः कश् चित् त्वाम् ऋते भरतर्षभ।

ayaṃ ca kālaḥ saṃprāpto durlabhajñātibāndhavaḥ. śāstā ca na hi naḥ kaś cit tvām ṛte bharatarṣabha.

यदि ते ऽहम् अनुग्राह्यो भ्रातृभिः सहितो ऽनघ। वक्तुम् अर्हसि नः प्रश्नं यत् त्वां पृच्छामि पार्थिव।

yadi te 'ham anugrāhyo bhrātṛbhiḥ sahito 'nagha. vaktum arhasi naḥ praśnaṃ yat tvāṃ pṛcchāmi pārthiva.

अयं नारायणः श्रीमान् सर्वपार्थिवसंमतः। भवन्तं बहुमानेन प्रश्रयेण च सेवते।

ayaṃ nārāyaṇaḥ śrīmān sarvapārthivasaṃmataḥ. bhavantaṃ bahumānena praśrayeṇa ca sevate.

अस्य चैव समक्षं त्वं पार्थिवानां च सर्वशः। भ्रातॄणां च प्रियार्थं मे स्नेहाद् भाषितुम् अर्हसि।

asya caiva samakṣaṃ tvaṃ pārthivānāṃ ca sarvaśaḥ. bhrātṝṇāṃ ca priyārthaṃ me snehād bhāṣitum arhasi.

वैशंपायन उवाच। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा स्नेहाद् आगतसंभ्रमः। भीष्मो भागीरथीपुत्र इदं वचनम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tasya tad vacanaṃ śrutvā snehād āgatasaṃbhramaḥ. bhīṣmo bhāgīrathīputra idaṃ vacanam abravīt.

हन्त ते कथयिष्यामि कथाम् अतिमनोरमाम्। अस्य विष्णोः पुरा राजन् प्रभावो ऽयं मया श्रुतः।

hanta te kathayiṣyāmi kathām atimanoramām. asya viṣṇoḥ purā rājan prabhāvo 'yaṃ mayā śrutaḥ.

यश् च गोवृषभाङ्कस्य प्रभावस् तं च मे शृणु। रुद्राण्याः संशयो यश् च दंपत्योस् तं च मे शृणु।

yaś ca govṛṣabhāṅkasya prabhāvas taṃ ca me śṛṇu. rudrāṇyāḥ saṃśayo yaś ca daṃpatyos taṃ ca me śṛṇu.

व्रतं चचार धर्मात्मा कृष्णो द्वादशवार्षिकम्। दीक्षितं चागतौ द्रष्टुम् उभौ नारदपर्वतौ।

vrataṃ cacāra dharmātmā kṛṣṇo dvādaśavārṣikam. dīkṣitaṃ cāgatau draṣṭum ubhau nāradaparvatau.

कृष्णद्वैपायनश् चैव धौम्यश् च जपतां वरः। देवलः काश्यपश् चैव हस्तिकाश्यप एव च।

kṛṣṇadvaipāyanaś caiva dhaumyaś ca japatāṃ varaḥ. devalaḥ kāśyapaś caiva hastikāśyapa eva ca.

अपरे ऋषयः सन्तो दीक्षादमसमन्विताः। शिष्यैर् अनुगताः सर्वे देवकल्पैस् तपोधनैः।

apare ṛṣayaḥ santo dīkṣādamasamanvitāḥ. śiṣyair anugatāḥ sarve devakalpais tapodhanaiḥ.

तेषाम् अतिथिसत्कारम् अर्चनीयं कुलोचितम्। देवकीतनयः प्रीतो देवकल्पम् अकल्पयत्।

teṣām atithisatkāram arcanīyaṃ kulocitam. devakītanayaḥ prīto devakalpam akalpayat.

हरितेषु सुवर्णेषु बर्हिष्केषु नवेषु च। उपोपविविशुः प्रीता विष्टरेषु महर्षयः।

hariteṣu suvarṇeṣu barhiṣkeṣu naveṣu ca. upopaviviśuḥ prītā viṣṭareṣu maharṣayaḥ.

कथाश् चक्रुस् ततस् ते तु मधुरा धर्मसंहिताः। राजर्षीणां सुराणां च ये वसन्ति तपोधनाः।

kathāś cakrus tatas te tu madhurā dharmasaṃhitāḥ. rājarṣīṇāṃ surāṇāṃ ca ye vasanti tapodhanāḥ.

ततो नारायणं तेजो व्रतचर्येन्धनोत्थितम्। वक्त्रान् निःसृत्य कृष्णस्य वह्निर् अद्भुतकर्मणः।

tato nārāyaṇaṃ tejo vratacaryendhanotthitam. vaktrān niḥsṛtya kṛṣṇasya vahnir adbhutakarmaṇaḥ.

सो ऽग्निर् ददाह तं शैलं सद्रुमं सलताक्षुपम्। सपक्षिमृगसंघातं सश्वापदसरीसृपम्।

so 'gnir dadāha taṃ śailaṃ sadrumaṃ salatākṣupam. sapakṣimṛgasaṃghātaṃ saśvāpadasarīsṛpam.

मृगैश् च विविधाकारैर् हाहाभूतम् अचेतनम्। शिखरं तस्य शैलस्य मथितं दीप्तदर्शनम्।

mṛgaiś ca vividhākārair hāhābhūtam acetanam. śikharaṃ tasya śailasya mathitaṃ dīptadarśanam.

स तु वह्निर् महाज्वालो दग्ध्वा सर्वम् अशेषतः। विष्णोः समीपम् आगम्य पादौ शिष्यवद् अस्पृशत्।

sa tu vahnir mahājvālo dagdhvā sarvam aśeṣataḥ. viṣṇoḥ samīpam āgamya pādau śiṣyavad aspṛśat.

ततो विष्णुर् वनं दृष्ट्वा निर्दग्धम् अरिकर्शनः। सौम्यैर् दृष्टिनिपातैस् तत् पुनः प्रकृतिम् आनयत्।

tato viṣṇur vanaṃ dṛṣṭvā nirdagdham arikarśanaḥ. saumyair dṛṣṭinipātais tat punaḥ prakṛtim ānayat.

तथैव स गिरिर् भूयः प्रपुष्पितलताद्रुमः। सपक्षिगणसंघुष्टः सश्वापदसरीसृपः।

tathaiva sa girir bhūyaḥ prapuṣpitalatādrumaḥ. sapakṣigaṇasaṃghuṣṭaḥ saśvāpadasarīsṛpaḥ.

तद् अद्भुतम् अचिन्त्यं च दृष्ट्वा मुनिगणस् तदा। विस्मितो हृष्टलोमा च बभूवास्राविलेक्षणः।

tad adbhutam acintyaṃ ca dṛṣṭvā munigaṇas tadā. vismito hṛṣṭalomā ca babhūvāsrāvilekṣaṇaḥ.

ततो नारायणो दृष्ट्वा तान् ऋषीन् विस्मयान्वितान्। प्रश्रितं मधुरं स्निग्धं पप्रच्छ वदतां वरः।

tato nārāyaṇo dṛṣṭvā tān ṛṣīn vismayānvitān. praśritaṃ madhuraṃ snigdhaṃ papraccha vadatāṃ varaḥ.

किम् अस्य ऋषिपूगस्य त्यक्तसङ्गस्य नित्यशः। निर्ममस्यागमवतो विस्मयः समुपागतः।

kim asya ṛṣipūgasya tyaktasaṅgasya nityaśaḥ. nirmamasyāgamavato vismayaḥ samupāgataḥ.

एतं मे संशयं सर्वं याथातथ्यम् अनिन्दिताः। ऋषयो वक्तुम् अर्हन्ति निश्चितार्थं तपोधनाः।

etaṃ me saṃśayaṃ sarvaṃ yāthātathyam aninditāḥ. ṛṣayo vaktum arhanti niścitārthaṃ tapodhanāḥ.

ऋषय ऊचुः। भवान् विसृजते लोकान् भवान् संहरते पुनः। भवाञ् शीतं भवान् उष्णं भवान् एव प्रवर्षति।

ṛṣaya ūcuḥ. bhavān visṛjate lokān bhavān saṃharate punaḥ. bhavāñ śītaṃ bhavān uṣṇaṃ bhavān eva pravarṣati.

पृथिव्यां यानि भूतानि स्थावराणि चराणि च। तेषां पिता त्वं माता च प्रभुः प्रभव एव च।

pṛthivyāṃ yāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca. teṣāṃ pitā tvaṃ mātā ca prabhuḥ prabhava eva ca.

एतन् नो विस्मयकरं प्रशंस मधुसूदन। त्वम् एवार्हसि कल्याण वक्तुं वह्नेर् विनिर्गमम्।

etan no vismayakaraṃ praśaṃsa madhusūdana. tvam evārhasi kalyāṇa vaktuṃ vahner vinirgamam.

ततो विगतसंत्रासा वयम् अप्य् अरिकर्शन। यच् छ्रुतं यच् च दृष्टं नस् तत् प्रवक्ष्यामहे हरे।

tato vigatasaṃtrāsā vayam apy arikarśana. yac chrutaṃ yac ca dṛṣṭaṃ nas tat pravakṣyāmahe hare.

वासुदेव उवाच। एतत् तद् वैष्णवं तेजो मम वक्त्राद् विनिःसृतम्। कृष्णवर्त्मा युगान्ताभो येनायं मथितो गिरिः।

vāsudeva uvāca. etat tad vaiṣṇavaṃ tejo mama vaktrād viniḥsṛtam. kṛṣṇavartmā yugāntābho yenāyaṃ mathito giriḥ.

ऋषयश् चार्तिम् आपन्ना जितक्रोधा जितेन्द्रियाः। भवन्तो व्यथिताश् चासन् देवकल्पास् तपोधनाः।

ṛṣayaś cārtim āpannā jitakrodhā jitendriyāḥ. bhavanto vyathitāś cāsan devakalpās tapodhanāḥ.

व्रतचर्यापरीतस्य तपस्विव्रतसेवया। मम वह्निः समुद्भूतो न वै व्यथितुम् अर्हथ।

vratacaryāparītasya tapasvivratasevayā. mama vahniḥ samudbhūto na vai vyathitum arhatha.

व्रतं चर्तुम् इहायातस् त्व् अहं गिरिम् इमं शुभम्। पुत्रं चात्मसमं वीर्ये तपसा स्रष्टुम् आगतः।

vrataṃ cartum ihāyātas tv ahaṃ girim imaṃ śubham. putraṃ cātmasamaṃ vīrye tapasā sraṣṭum āgataḥ.

ततो ममात्मा यो देहे सो ऽग्निर् भूत्वा विनिःसृतः। गतश् च वरदं द्रष्टुं सर्वलोकपितामहम्।

tato mamātmā yo dehe so 'gnir bhūtvā viniḥsṛtaḥ. gataś ca varadaṃ draṣṭuṃ sarvalokapitāmaham.

तेन चात्मानुशिष्टो मे पुत्रत्वे मुनिसत्तमाः। तेजसो ऽर्धेन पुत्रस् ते भवितेति वृषध्वजः।

tena cātmānuśiṣṭo me putratve munisattamāḥ. tejaso 'rdhena putras te bhaviteti vṛṣadhvajaḥ.

सो ऽयं वह्निर् उपागम्य पादमूले ममान्तिकम्। शिष्यवत् परिचर्याथ शान्तः प्रकृतिम् आगतः।

so 'yaṃ vahnir upāgamya pādamūle mamāntikam. śiṣyavat paricaryātha śāntaḥ prakṛtim āgataḥ.

एतद् अस्य रहस्यं वः पद्मनाभस्य धीमतः। मया प्रेम्णा समाख्यातं न भीः कार्या तपोधनाः।

etad asya rahasyaṃ vaḥ padmanābhasya dhīmataḥ. mayā premṇā samākhyātaṃ na bhīḥ kāryā tapodhanāḥ.

सर्वत्र गतिर् अव्यग्रा भवतां दीर्घदर्शनाः। तपस्विव्रतसंदीप्ता ज्ञानविज्ञानशोभिताः।

sarvatra gatir avyagrā bhavatāṃ dīrghadarśanāḥ. tapasvivratasaṃdīptā jñānavijñānaśobhitāḥ.

यच् छ्रुतं यच् च वो दृष्टं दिवि वा यदि वा भुवि। आश्चर्यं परमं किं चित् तद् भवन्तो ब्रुवन्तु मे।

yac chrutaṃ yac ca vo dṛṣṭaṃ divi vā yadi vā bhuvi. āścaryaṃ paramaṃ kiṃ cit tad bhavanto bruvantu me.

तस्यामृतनिकाशस्य वाङ्मधोर् अस्ति मे स्पृहा। भवद्भिः कथितस्येह तपोवननिवासिभिः।

tasyāmṛtanikāśasya vāṅmadhor asti me spṛhā. bhavadbhiḥ kathitasyeha tapovananivāsibhiḥ.

यद्य् अप्य् अहम् अदृष्टं वा दिव्यम् अद्भुतदर्शनम्। दिवि वा भुवि वा किं चित् पश्याम्य् अमलदर्शनाः।

yady apy aham adṛṣṭaṃ vā divyam adbhutadarśanam. divi vā bhuvi vā kiṃ cit paśyāmy amaladarśanāḥ.

प्रकृतिः सा मम परा न क्व चित् प्रतिहन्यते। न चात्मगतम् ऐश्वर्यम् आश्चर्यं प्रतिभाति मे।

prakṛtiḥ sā mama parā na kva cit pratihanyate. na cātmagatam aiśvaryam āścaryaṃ pratibhāti me.

श्रद्धेयः कथितो ह्य् अर्थः सज्जनश्रवणं गतः। चिरं तिष्ठति मेदिन्यां शैले लेख्यम् इवार्पितम्।

śraddheyaḥ kathito hy arthaḥ sajjanaśravaṇaṃ gataḥ. ciraṃ tiṣṭhati medinyāṃ śaile lekhyam ivārpitam.

तद् अहं सज्जनमुखान् निःसृतं तत्समागमे। कथयिष्याम्य् अहरहर् बुद्धिदीपकरं नृणाम्।

tad ahaṃ sajjanamukhān niḥsṛtaṃ tatsamāgame. kathayiṣyāmy aharahar buddhidīpakaraṃ nṛṇām.

ततो मुनिगणाः सर्वे प्रश्रिताः कृष्णसंनिधौ। नेत्रैः पद्मदलप्रख्यैर् अपश्यन्त जनार्दनम्।

tato munigaṇāḥ sarve praśritāḥ kṛṣṇasaṃnidhau. netraiḥ padmadalaprakhyair apaśyanta janārdanam.

वर्धयन्तस् तथैवान्ये पूजयन्तस् तथापरे। वाग्भिर् ऋग्भूषितार्थाभिः स्तुवन्तो मधुसूदनम्।

vardhayantas tathaivānye pūjayantas tathāpare. vāgbhir ṛgbhūṣitārthābhiḥ stuvanto madhusūdanam.

ततो मुनिगणाः सर्वे नारदं देवदर्शनम्। तदा नियोजयाम् आसुर् वचने वाक्यकोविदम्।

tato munigaṇāḥ sarve nāradaṃ devadarśanam. tadā niyojayām āsur vacane vākyakovidam.

यद् आश्चर्यम् अचिन्त्यं च गिरौ हिमवति प्रभो। अनुभूतं मुनिगणैस् तीर्थयात्रापरायणैः।

yad āścaryam acintyaṃ ca girau himavati prabho. anubhūtaṃ munigaṇais tīrthayātrāparāyaṇaiḥ.

तद् भवान् ऋषिसंघस्य हितार्थं सर्वचोदितः। यथादृष्टं हृषीकेशे सर्वम् आख्यातुम् अर्हति।

tad bhavān ṛṣisaṃghasya hitārthaṃ sarvacoditaḥ. yathādṛṣṭaṃ hṛṣīkeśe sarvam ākhyātum arhati.

एवम् उक्तः स मुनिभिर् नारदो भगवान् ऋषिः। कथयाम् आस देवर्षिः पूर्ववृत्तां कथां शुभाम्।

evam uktaḥ sa munibhir nārado bhagavān ṛṣiḥ. kathayām āsa devarṣiḥ pūrvavṛttāṃ kathāṃ śubhām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...