महाभारत 13.124 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 124→

[mh-13-124] • 22 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। सत्स्त्रीणां समुदाचारं सर्वधर्मभृतां वर। श्रोतुम् इच्छाम्य् अहं त्वत्तस् तं मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. satstrīṇāṃ samudācāraṃ sarvadharmabhṛtāṃ vara. śrotum icchāmy ahaṃ tvattas taṃ me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। सर्वज्ञां सर्वधर्मज्ञां देवलोके मनस्विनीम्। कैकेयी सुमना नाम शाण्डिलीं पर्यपृच्छत।

bhīṣma uvāca. sarvajñāṃ sarvadharmajñāṃ devaloke manasvinīm. kaikeyī sumanā nāma śāṇḍilīṃ paryapṛcchata.

केन वृत्तेन कल्याणि समाचारेण केन वा। विधूय सर्वपापानि देवलोकं त्वम् आगता।

kena vṛttena kalyāṇi samācāreṇa kena vā. vidhūya sarvapāpāni devalokaṃ tvam āgatā.

हुताशनशिखेव त्वं ज्वलमाना स्वतेजसा। सुता ताराधिपस्येव प्रभया दिवम् आगता।

hutāśanaśikheva tvaṃ jvalamānā svatejasā. sutā tārādhipasyeva prabhayā divam āgatā.

अरजांसि च वस्त्राणि धारयन्ती गतक्लमा। विमानस्था शुभे भासि सहस्रगुणम् ओजसा।

arajāṃsi ca vastrāṇi dhārayantī gataklamā. vimānasthā śubhe bhāsi sahasraguṇam ojasā.

न त्वम् अल्पेन तपसा दानेन नियमेन वा। इमं लोकम् अनुप्राप्ता तस्मात् तत्त्वं वदस्व मे।

na tvam alpena tapasā dānena niyamena vā. imaṃ lokam anuprāptā tasmāt tattvaṃ vadasva me.

इति पृष्टा सुमनया मधुरं चारुहासिनी। शाण्डिली निभृतं वाक्यं सुमनाम् इदम् अब्रवीत्।

iti pṛṣṭā sumanayā madhuraṃ cāruhāsinī. śāṇḍilī nibhṛtaṃ vākyaṃ sumanām idam abravīt.

नाहं काषायवसना नापि वल्कलधारिणी। न च मुण्डा न जटिला भूत्वा देवत्वम् आगता।

nāhaṃ kāṣāyavasanā nāpi valkaladhāriṇī. na ca muṇḍā na jaṭilā bhūtvā devatvam āgatā.

अहितानि च वाक्यानि सर्वाणि परुषाणि च। अप्रमत्ता च भर्तारं कदा चिन् नाहम् अब्रुवम्।

ahitāni ca vākyāni sarvāṇi paruṣāṇi ca. apramattā ca bhartāraṃ kadā cin nāham abruvam.

देवतानां पितॄणां च ब्राह्मणानां च पूजने। अप्रमत्ता सदायुक्ता श्वश्रूश्वशुरवर्तिनी।

devatānāṃ pitṝṇāṃ ca brāhmaṇānāṃ ca pūjane. apramattā sadāyuktā śvaśrūśvaśuravartinī.

पैशुन्ये न प्रवर्तामि न ममैतन् मनोगतम्। अद्वारे न च तिष्ठामि चिरं न कथयामि च।

paiśunye na pravartāmi na mamaitan manogatam. advāre na ca tiṣṭhāmi ciraṃ na kathayāmi ca.

असद् वा हसितं किं चिद् अहितं वापि कर्मणा। रहस्यम् अरहस्यं वा न प्रवर्तामि सर्वथा।

asad vā hasitaṃ kiṃ cid ahitaṃ vāpi karmaṇā. rahasyam arahasyaṃ vā na pravartāmi sarvathā.

कार्यार्थे निर्गतं चापि भर्तारं गृहम् आगतम्। आसनेनोपसंयोज्य पूजयामि समाहिता।

kāryārthe nirgataṃ cāpi bhartāraṃ gṛham āgatam. āsanenopasaṃyojya pūjayāmi samāhitā.

यद् यच् च नाभिजानाति यद् भोज्यं नाभिनन्दति। भक्ष्यं वाप्य् अथ वा लेह्यं तत् सर्वं वर्जयाम्य् अहम्।

yad yac ca nābhijānāti yad bhojyaṃ nābhinandati. bhakṣyaṃ vāpy atha vā lehyaṃ tat sarvaṃ varjayāmy aham.

कुटुम्बार्थे समानीतं यत् किं चित् कार्यम् एव तु। प्रातर् उत्थाय तत् सर्वं कारयामि करोमि च। अग्निसंरक्षणपरा गृहशुद्धिं च कारये। पात्राणां धनधान्यानां शयनासनवस्तुनाम्। कुमारान् पालये नित्यं कुमारीः परिशिक्षये। आत्मप्रियाणि हित्वापि गर्भसंरक्षणे रता। बालानां वर्जये नित्यं शापं कोपं प्रतापनम्। अविक्षिप्तानि धान्यानि नान्नविक्षेपणं गृहे। रत्नवत् स्पृहये गेहे गावः सयवसोदकाः। समुद्गम्य च शुद्धाहं भिक्षां दद्यां द्विजातिषु।

kuṭumbārthe samānītaṃ yat kiṃ cit kāryam eva tu. prātar utthāya tat sarvaṃ kārayāmi karomi ca. agnisaṃrakṣaṇaparā gṛhaśuddhiṃ ca kāraye. pātrāṇāṃ dhanadhānyānāṃ śayanāsanavastunām. kumārān pālaye nityaṃ kumārīḥ pariśikṣaye. ātmapriyāṇi hitvāpi garbhasaṃrakṣaṇe ratā. bālānāṃ varjaye nityaṃ śāpaṃ kopaṃ pratāpanam. avikṣiptāni dhānyāni nānnavikṣepaṇaṃ gṛhe. ratnavat spṛhaye gehe gāvaḥ sayavasodakāḥ. samudgamya ca śuddhāhaṃ bhikṣāṃ dadyāṃ dvijātiṣu.

प्रवासं यदि मे भर्ता याति कार्येण केन चित्। मङ्गलैर् बहुभिर् युक्ता भवामि नियता सदा।

pravāsaṃ yadi me bhartā yāti kāryeṇa kena cit. maṅgalair bahubhir yuktā bhavāmi niyatā sadā.

अञ्जनं रोचनां चैव स्नानं माल्यानुलेपनम्। प्रसाधनं च निष्क्रान्ते नाभिनन्दामि भर्तरि।

añjanaṃ rocanāṃ caiva snānaṃ mālyānulepanam. prasādhanaṃ ca niṣkrānte nābhinandāmi bhartari.

नोत्थापयामि भर्तारं सुखसुप्तम् अहं सदा। नोत्थापये सुखं सुप्तं ह्य् आतुरं पालये पतिम्। आतुरेष्व् अपि कार्येषु तेन तुष्यति मे मनः।

notthāpayāmi bhartāraṃ sukhasuptam ahaṃ sadā. notthāpaye sukhaṃ suptaṃ hy āturaṃ pālaye patim. ātureṣv api kāryeṣu tena tuṣyati me manaḥ.

नायासयामि भर्तारं कुटुम्बार्थे च सर्वदा। गुप्तगुह्या सदा चास्मि सुसंमृष्टनिवेशना। बन्धकीं वर्जयाम्य् एव कुहकामूलकर्म च।

nāyāsayāmi bhartāraṃ kuṭumbārthe ca sarvadā. guptaguhyā sadā cāsmi susaṃmṛṣṭaniveśanā. bandhakīṃ varjayāmy eva kuhakāmūlakarma ca.

इमं धर्मपथं नारी पालयन्ती समाहिता। अरुन्धतीव नारीणां स्वर्गलोके महीयते।

imaṃ dharmapathaṃ nārī pālayantī samāhitā. arundhatīva nārīṇāṃ svargaloke mahīyate.

भीष्म उवाच। एतद् आख्याय सा देवी सुमनायै तपस्विनी। पतिधर्मं महाभागा जगामादर्शनं तदा।

bhīṣma uvāca. etad ākhyāya sā devī sumanāyai tapasvinī. patidharmaṃ mahābhāgā jagāmādarśanaṃ tadā.

यश् चेदं पाण्डवाख्यानं पठेत् पर्वणि पर्वणि। स देवलोकं संप्राप्य नन्दने सुसुखं वसेत्। युधिष्ठिरः। यज् ज्ञेयं परमं कृत्यम् अनुष्ठेयं महात्मभिः। भीष्मः। सारं मे सर्वशास्त्राणां वक्तुम् अर्हस्य् अनुग्रहात्। श्रूयताम् इदम् अत्यन्तं गूढं संसारमोचनम्। श्रोतव्यं च त्वया सम्यग् ज्ञातव्यं च विशां पते। पुण्डरीकः पुरा विप्रः पुण्यतीर्थे जपान्वितः। नारदं परिपप्रच्छ श्रेयो योगपरं मुनिम्। नारदश् चाब्रवीद् एनं ब्रह्मणोक्तं महात्मना। शृणुष्वावहितस् तात ज्ञानयोगम् अनुत्तमम्। अप्रभूतं प्रभूतार्थं वेदशास्त्रार्थसारकम्। यः परः प्रकृतेः प्रोक्तः पुरुषः पञ्चविंशकः। स एव सर्वभूतात्मा नर इत्य् अभिधीयते। नराज् जातानि तत्त्वानि नाराणीति ततो विदुः। तान्य् एव चायनं तस्य तेन नारायणः स्मृतः। नारायणाज् जगत् सर्वं सर्गकाले प्रजायते। तस्मिन्न् एव पुनस् तच् च प्रलये संप्रलीयते। नारायणः परं ब्रह्म तत्त्वं नारायणः परः। पराद् अपि परश् चासौ तस्मान् नास्ति परात् परम्। वासुदेवं तथा विष्णुम् आत्मानं च तथा विदुः। संज्ञाभेदैः स एवैकः सर्वशास्त्राभिसंस्कृतः। आलोड्य सर्वशास्त्राणि विचार्य च पुनः पुनः। इदम् एकं सुनिष्पन्नं ध्येयो नारायणः सदा। तस्मात् त्वं गहनान् सर्वांस् त्यक्त्वा शास्त्रार्थविस्तरान्। अनन्यचेता ध्यायस्व नारायणम् अजं विभुम्। मुहूर्तम् अपि यो ध्यायेन् नारायणम् अतन्द्रितः। सो ऽपि तद्गतिम् आप्नोति किं पुनस् तत्परायणः। नमो नारायणायेति यो वेद ब्रह्म शाश्वतम्। अन्तकाले जपन्न् एति तद् विष्णोः परमं पदम्। श्रवणान् मननाच् चैव गीतिस्तुत्यर्चनादिभिः। आराध्यं सर्वदा ब्रह्म पुरुषेण हितैषिणा। लिप्यते न स पापेन नारायणपरायणः। पुनाति सकलं लोकं सहस्रांशुर् इवोदितः। ब्रह्मचारी गृहस्थो ऽपि वानप्रस्थो ऽथ भिक्षुकः। केशवाराधनं हित्वा नैव याति परां गतिम्। जन्मान्तरसहस्रेषु दुर्लभा तद्गता मतिः। तद् भक्तवत्सलं देवं समाराधय सुव्रत। नारदेनैवम् उक्तस् तु स विप्रो ऽभ्यर्चयद् धरिम्। स्वप्ने ऽपि पुण्डरीकाक्षं शङ्खचक्रगदाधरम्। किरीटकुण्डलधरं लसच्छ्रीवत्सकौस्तुभम्। तं दृष्ट्वा देवदेवेशं प्राणमत्संभ्रमान्वितः। अथ कालेन महता तथा प्रत्यक्षतां गतः। संस्तुतः स्तुतिभिर् वेदैर् देवगन्धर्वकिंनरैः। अथ तेनैव भगवान् आत्मलोकम् अधोक्षजः। गतः संपूजितः सर्वैः स योगिनिलयो हरिः। तस्मात् त्वम् अपि राजेन्द्र तद्भक्तस् तत्परायणः। अर्चयित्वा यथायोगं भजस्व पुरुषोत्तमम्। अजरम् अमरम् एकं ध्येयम् आद्यन्तशून्यं। सगुणम् अगुणम् आद्यं स्थूलम् अत्यन्तसूक्ष्मम्। निरुपमम् उपमेयं योगिविज्ञानगम्यं। त्रिभुवनगुरुम् ईशं त्वं प्रपद्यस्व विष्णुम्।

yaś cedaṃ pāṇḍavākhyānaṃ paṭhet parvaṇi parvaṇi. sa devalokaṃ saṃprāpya nandane susukhaṃ vaset. yudhiṣṭhiraḥ. yaj jñeyaṃ paramaṃ kṛtyam anuṣṭheyaṃ mahātmabhiḥ. bhīṣmaḥ. sāraṃ me sarvaśāstrāṇāṃ vaktum arhasy anugrahāt. śrūyatām idam atyantaṃ gūḍhaṃ saṃsāramocanam. śrotavyaṃ ca tvayā samyag jñātavyaṃ ca viśāṃ pate. puṇḍarīkaḥ purā vipraḥ puṇyatīrthe japānvitaḥ. nāradaṃ paripapraccha śreyo yogaparaṃ munim. nāradaś cābravīd enaṃ brahmaṇoktaṃ mahātmanā. śṛṇuṣvāvahitas tāta jñānayogam anuttamam. aprabhūtaṃ prabhūtārthaṃ vedaśāstrārthasārakam. yaḥ paraḥ prakṛteḥ proktaḥ puruṣaḥ pañcaviṃśakaḥ. sa eva sarvabhūtātmā nara ity abhidhīyate. narāj jātāni tattvāni nārāṇīti tato viduḥ. tāny eva cāyanaṃ tasya tena nārāyaṇaḥ smṛtaḥ. nārāyaṇāj jagat sarvaṃ sargakāle prajāyate. tasminn eva punas tac ca pralaye saṃpralīyate. nārāyaṇaḥ paraṃ brahma tattvaṃ nārāyaṇaḥ paraḥ. parād api paraś cāsau tasmān nāsti parāt param. vāsudevaṃ tathā viṣṇum ātmānaṃ ca tathā viduḥ. saṃjñābhedaiḥ sa evaikaḥ sarvaśāstrābhisaṃskṛtaḥ. āloḍya sarvaśāstrāṇi vicārya ca punaḥ punaḥ. idam ekaṃ suniṣpannaṃ dhyeyo nārāyaṇaḥ sadā. tasmāt tvaṃ gahanān sarvāṃs tyaktvā śāstrārthavistarān. ananyacetā dhyāyasva nārāyaṇam ajaṃ vibhum. muhūrtam api yo dhyāyen nārāyaṇam atandritaḥ. so 'pi tadgatim āpnoti kiṃ punas tatparāyaṇaḥ. namo nārāyaṇāyeti yo veda brahma śāśvatam. antakāle japann eti tad viṣṇoḥ paramaṃ padam. śravaṇān mananāc caiva gītistutyarcanādibhiḥ. ārādhyaṃ sarvadā brahma puruṣeṇa hitaiṣiṇā. lipyate na sa pāpena nārāyaṇaparāyaṇaḥ. punāti sakalaṃ lokaṃ sahasrāṃśur ivoditaḥ. brahmacārī gṛhastho 'pi vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ. keśavārādhanaṃ hitvā naiva yāti parāṃ gatim. janmāntarasahasreṣu durlabhā tadgatā matiḥ. tad bhaktavatsalaṃ devaṃ samārādhaya suvrata. nāradenaivam uktas tu sa vipro 'bhyarcayad dharim. svapne 'pi puṇḍarīkākṣaṃ śaṅkhacakragadādharam. kirīṭakuṇḍaladharaṃ lasacchrīvatsakaustubham. taṃ dṛṣṭvā devadeveśaṃ prāṇamatsaṃbhramānvitaḥ. atha kālena mahatā tathā pratyakṣatāṃ gataḥ. saṃstutaḥ stutibhir vedair devagandharvakiṃnaraiḥ. atha tenaiva bhagavān ātmalokam adhokṣajaḥ. gataḥ saṃpūjitaḥ sarvaiḥ sa yoginilayo hariḥ. tasmāt tvam api rājendra tadbhaktas tatparāyaṇaḥ. arcayitvā yathāyogaṃ bhajasva puruṣottamam. ajaram amaram ekaṃ dhyeyam ādyantaśūnyaṃ. saguṇam aguṇam ādyaṃ sthūlam atyantasūkṣmam. nirupamam upameyaṃ yogivijñānagamyaṃ. tribhuvanagurum īśaṃ tvaṃ prapadyasva viṣṇum.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...