महाभारत 13.121 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 121→

[mh-13-121] • 23 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। विद्या तपश् च दानं च किम् एतेषां विशिष्यते। पृच्छामि त्वा सतां श्रेष्ठ तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. vidyā tapaś ca dānaṃ ca kim eteṣāṃ viśiṣyate. pṛcchāmi tvā satāṃ śreṣṭha tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। मैत्रेयस्य च संवादं कृष्णद्वैपायनस्य च।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. maitreyasya ca saṃvādaṃ kṛṣṇadvaipāyanasya ca.

कृष्णद्वैपायनो राजन्न् अज्ञातचरितं चरन्। वाराणस्याम् उपातिष्ठन् मैत्रेयं स्वैरिणीकुले।

kṛṣṇadvaipāyano rājann ajñātacaritaṃ caran. vārāṇasyām upātiṣṭhan maitreyaṃ svairiṇīkule.

तम् उपस्थितम् आसीनं ज्ञात्वा स मुनिसत्तमम्। अर्चित्वा भोजयाम् आस मैत्रेयो ऽशनम् उत्तमम्।

tam upasthitam āsīnaṃ jñātvā sa munisattamam. arcitvā bhojayām āsa maitreyo 'śanam uttamam.

तद् अन्नम् उत्तमं भुक्त्वा गुणवत् सार्वकामिकम्। प्रतिष्ठमानो ऽस्मयत प्रीतः कृष्णो महामनाः।

tad annam uttamaṃ bhuktvā guṇavat sārvakāmikam. pratiṣṭhamāno 'smayata prītaḥ kṛṣṇo mahāmanāḥ.

तम् उत्स्मयन्तं संप्रेक्ष्य मैत्रेयः कृष्णम् अब्रवीत्। कारणं ब्रूहि धर्मात्मन् यो ऽस्मयिष्ठाः कुतश् च ते। तपस्विनो धृतिमतः प्रमोदः समुपागतः।

tam utsmayantaṃ saṃprekṣya maitreyaḥ kṛṣṇam abravīt. kāraṇaṃ brūhi dharmātman yo 'smayiṣṭhāḥ kutaś ca te. tapasvino dhṛtimataḥ pramodaḥ samupāgataḥ.

एतत् पृच्छामि ते विद्वन्न् अभिवाद्य प्रणम्य च। आत्मनश् च तपोभाग्यं महाभाग्यं तथैव च। तपोभाग्यान् महाभाग सुखभाग्यात् तथैव च।

etat pṛcchāmi te vidvann abhivādya praṇamya ca. ātmanaś ca tapobhāgyaṃ mahābhāgyaṃ tathaiva ca. tapobhāgyān mahābhāga sukhabhāgyāt tathaiva ca.

पृथग् आचरतस् तात पृथग् आत्मनि चात्मनोः। अल्पान्तरम् अहं मन्ये विशिष्टम् अपि वा त्वया।

pṛthag ācaratas tāta pṛthag ātmani cātmanoḥ. alpāntaram ahaṃ manye viśiṣṭam api vā tvayā.

व्यास उवाच। अतिच्छेदातिवादाभ्यां स्मयो ऽयं समुपागतः। असत्यं वेदवचनं कस्माद् वेदो ऽनृतं वदेत्।

vyāsa uvāca. aticchedātivādābhyāṃ smayo 'yaṃ samupāgataḥ. asatyaṃ vedavacanaṃ kasmād vedo 'nṛtaṃ vadet.

त्रीण्य् एव तु पदान्य् आहुः पुरुषस्योत्तमं व्रतम्। न द्रुह्येच् चैव दद्याच् च सत्यं चैव परं वदेत्। इदानीं चैव नः कृत्यं पुरस्ताच् च परं स्मृतम्। इति वेदोक्तम् ऋषिभिः पुरस्तात् परिकल्पितम्।

trīṇy eva tu padāny āhuḥ puruṣasyottamaṃ vratam. na druhyec caiva dadyāc ca satyaṃ caiva paraṃ vadet. idānīṃ caiva naḥ kṛtyaṃ purastāc ca paraṃ smṛtam. iti vedoktam ṛṣibhiḥ purastāt parikalpitam.

अल्पो ऽपि तादृशो दायो भवत्य् उत महाफलः। तृषिताय च यद् दत्तं हृदयेनानसूयता।

alpo 'pi tādṛśo dāyo bhavaty uta mahāphalaḥ. tṛṣitāya ca yad dattaṃ hṛdayenānasūyatā.

तृषितस् तृषिताय त्वं दत्त्वैतद् अशनं मम। अजैषीर् महतो लोकान् महायज्ञैर् इवाभिभो। अतो दानपवित्रेण प्रीतो ऽस्मि तपसैव च।

tṛṣitas tṛṣitāya tvaṃ dattvaitad aśanaṃ mama. ajaiṣīr mahato lokān mahāyajñair ivābhibho. ato dānapavitreṇa prīto 'smi tapasaiva ca.

पुण्यस्यैव हि ते गन्धः पुण्यस्यैव च दर्शनम्। पुण्यश् च वाति गन्धस् ते मन्ये कर्मविधानतः।

puṇyasyaiva hi te gandhaḥ puṇyasyaiva ca darśanam. puṇyaś ca vāti gandhas te manye karmavidhānataḥ.

अधिकं मार्जनात् तात तथैवाप्य् अनुलेपनात्। शुभं सर्वपवित्रेभ्यो दानम् एव परं भवेत्। दानम् एव परं द्विज। नो चेत् सर्वपवित्रेभ्यो।

adhikaṃ mārjanāt tāta tathaivāpy anulepanāt. śubhaṃ sarvapavitrebhyo dānam eva paraṃ bhavet. dānam eva paraṃ dvija. no cet sarvapavitrebhyo.

यानीमान्य् उत्तमानीह वेदोक्तानि प्रशंससि। तेषां श्रेष्ठतमं दानम् इति मे नास्ति संशयः।

yānīmāny uttamānīha vedoktāni praśaṃsasi. teṣāṃ śreṣṭhatamaṃ dānam iti me nāsti saṃśayaḥ.

दानकृद्भिः कृतः पन्था येन यान्ति मनीषिणः। ते हि प्राणस्य दातारस् तेषु धर्मः प्रतिष्ठितः।

dānakṛdbhiḥ kṛtaḥ panthā yena yānti manīṣiṇaḥ. te hi prāṇasya dātāras teṣu dharmaḥ pratiṣṭhitaḥ.

यथा वेदाः स्वधीताश् च यथा चेन्द्रियसंयमः। सर्वत्यागो यथा चेह तथा दानम् अनुत्तमम्।

yathā vedāḥ svadhītāś ca yathā cendriyasaṃyamaḥ. sarvatyāgo yathā ceha tathā dānam anuttamam.

त्वं हि तात सुखाद् एव सुखम् एष्यसि शोभनम्। सुखात् सुखतरप्राप्तिम् आप्नुते मतिमान् नरः।

tvaṃ hi tāta sukhād eva sukham eṣyasi śobhanam. sukhāt sukhataraprāptim āpnute matimān naraḥ.

तन् नः प्रत्यक्षम् एवेदम् उपलब्धम् असंशयम्। श्रीमन्तम् आप्नुवन्त्य् अर्था दानं यज्ञस् तथा सुखम्।

tan naḥ pratyakṣam evedam upalabdham asaṃśayam. śrīmantam āpnuvanty arthā dānaṃ yajñas tathā sukham.

सुखाद् एव परं दुःखं दुःखाद् अन्यत् परं सुखम्। दृश्यते हि महाप्राज्ञ नियतं वै स्वभावतः।

sukhād eva paraṃ duḥkhaṃ duḥkhād anyat paraṃ sukham. dṛśyate hi mahāprājña niyataṃ vai svabhāvataḥ.

त्रिविधानीह वृत्तानि नरस्याहुर् मनीषिणः। पुण्यम् अन्यत् पापम् अन्यन् न पुण्यं न च पापकम्।

trividhānīha vṛttāni narasyāhur manīṣiṇaḥ. puṇyam anyat pāpam anyan na puṇyaṃ na ca pāpakam.

न वृत्तं मन्यते ऽन्यस्य मन्यते ऽन्यस्य पापकम्। तथा स्वकर्मनिर्वृत्तं न पुण्यं न च पापकम्। यज्ञदानतपःशीला नरा वै पुण्यकर्मिणः। ये ऽभिद्रुह्यन्ति भूतानि ते वै पापकृतो जनाः। द्रव्याण्य् आददते चैव दुःखं यान्ति पतन्ति च। ततो ऽन्यत् कर्म यत् किं चिन् न पुण्यं न च पातकम्। नित्यं चाकृपणो भुङ्क्ते स्वजनैर् देहि याचितः। भाग्यक्षयेण क्षीयन्ते नोपभोगेन संचयाः।

na vṛttaṃ manyate 'nyasya manyate 'nyasya pāpakam. tathā svakarmanirvṛttaṃ na puṇyaṃ na ca pāpakam. yajñadānatapaḥśīlā narā vai puṇyakarmiṇaḥ. ye 'bhidruhyanti bhūtāni te vai pāpakṛto janāḥ. dravyāṇy ādadate caiva duḥkhaṃ yānti patanti ca. tato 'nyat karma yat kiṃ cin na puṇyaṃ na ca pātakam. nityaṃ cākṛpaṇo bhuṅkte svajanair dehi yācitaḥ. bhāgyakṣayeṇa kṣīyante nopabhogena saṃcayāḥ.

रमस्वैधस्व मोदस्व देहि चैव यजस्व च। न त्वाम् अभिभविष्यन्ति वैद्या न च तपस्विनः।

ramasvaidhasva modasva dehi caiva yajasva ca. na tvām abhibhaviṣyanti vaidyā na ca tapasvinaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...