महाभारत 13.119 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 119→

[mh-13-119] • 23 श्लोकाः

व्यास उवाच। शुभेन कर्मणा यद् वै तिर्यग्योनौ न मुह्यसे। ममैव कीट तत् कर्म येन त्वं न प्रमुह्यसे।

vyāsa uvāca. śubhena karmaṇā yad vai tiryagyonau na muhyase. mamaiva kīṭa tat karma yena tvaṃ na pramuhyase.

अहं हि दर्शनाद् एव तारयामि तपोबलात्। तपोबलाद् धि बलवद् बलम् अन्यन् न विद्यते।

ahaṃ hi darśanād eva tārayāmi tapobalāt. tapobalād dhi balavad balam anyan na vidyate.

जानामि पापैः स्वकृतैर् गतं त्वां कीट कीटताम्। अवाप्स्यसि परं धर्मं धर्मस्थो यदि मन्यसे।

jānāmi pāpaiḥ svakṛtair gataṃ tvāṃ kīṭa kīṭatām. avāpsyasi paraṃ dharmaṃ dharmastho yadi manyase.

कर्म भूमिकृतं देवा भुञ्जते तिर्यगाश् च ये। धर्माद् अपि मनुष्येषु कामो ऽर्थश् च यथा गुणैः।

karma bhūmikṛtaṃ devā bhuñjate tiryagāś ca ye. dharmād api manuṣyeṣu kāmo 'rthaś ca yathā guṇaiḥ.

वाग्बुद्धिपाणिपादैश् चाप्य् उपेतस्य विपश्चितः। किं हीयते मनुष्यस्य मन्दस्यापि हि जीवतः।

vāgbuddhipāṇipādaiś cāpy upetasya vipaścitaḥ. kiṃ hīyate manuṣyasya mandasyāpi hi jīvataḥ.

जीवन् हि कुरुते पूजां विप्राग्र्यः शशिसूर्ययोः। ब्रुवन्न् अपि कथां पुण्यां तत्र कीट त्वम् एष्यसि।

jīvan hi kurute pūjāṃ viprāgryaḥ śaśisūryayoḥ. bruvann api kathāṃ puṇyāṃ tatra kīṭa tvam eṣyasi.

गुणभूतानि भूतानि तत्र त्वम् उपभोक्ष्यसे। तत्र ते ऽहं विनेष्यामि ब्रह्मत्वं यत्र चेच्छसि।

guṇabhūtāni bhūtāni tatra tvam upabhokṣyase. tatra te 'haṃ vineṣyāmi brahmatvaṃ yatra cecchasi.

स तथेति प्रतिश्रुत्य कीटो वर्त्मन्य् अतिष्ठत। शकटव्रजश् च सुमहान् आगतश् च यदृच्छया। चक्राक्रमेण भिन्नश् च कीटः प्राणान् मुमोच ह। संभूतः क्षत्रियकुले प्रसादाद् अमितौजसः। तम् ऋषिं द्रष्टुम् अगमत् सर्वास्व् अन्यासु योनिषु। ददर्श च महाराज संप्राप्तं राजपुत्रताम्।

sa tatheti pratiśrutya kīṭo vartmany atiṣṭhata. śakaṭavrajaś ca sumahān āgataś ca yadṛcchayā. cakrākrameṇa bhinnaś ca kīṭaḥ prāṇān mumoca ha. saṃbhūtaḥ kṣatriyakule prasādād amitaujasaḥ. tam ṛṣiṃ draṣṭum agamat sarvāsv anyāsu yoniṣu. dadarśa ca mahārāja saṃprāptaṃ rājaputratām.

श्वाविद्गोधावराहाणां तथैव मृगपक्षिणाम्। श्वपाकवैश्यशूद्राणां क्षत्रियाणां च योनिषु। एतास्व् एव क्रमेणैव योनिष्व् आस स्वकर्मणा।

śvāvidgodhāvarāhāṇāṃ tathaiva mṛgapakṣiṇām. śvapākavaiśyaśūdrāṇāṃ kṣatriyāṇāṃ ca yoniṣu. etāsv eva krameṇaiva yoniṣv āsa svakarmaṇā.

स कीटेत्य् एवम् आभाष्य ऋषिणा सत्यवादिना। प्रतिस्मृत्याथ जग्राह पादौ मूर्ध्ना कृताञ्जलिः। पर्यायेण ततः प्राप्य क्षात्रं स्थानम् अनुत्तमम्।

sa kīṭety evam ābhāṣya ṛṣiṇā satyavādinā. pratismṛtyātha jagrāha pādau mūrdhnā kṛtāñjaliḥ. paryāyeṇa tataḥ prāpya kṣātraṃ sthānam anuttamam.

कीट उवाच। इदं तद् अतुलं स्थानम् ईप्सितं दशभिर् गुणैः। यद् अहं प्राप्य कीटत्वम् आगतो राजपुत्रताम्।

kīṭa uvāca. idaṃ tad atulaṃ sthānam īpsitaṃ daśabhir guṇaiḥ. yad ahaṃ prāpya kīṭatvam āgato rājaputratām.

वहन्ति माम् अतिबलाः कुञ्जरा हेममालिनः। स्यन्दनेषु च काम्बोजा युक्ताः परमवाजिनः।

vahanti mām atibalāḥ kuñjarā hemamālinaḥ. syandaneṣu ca kāmbojā yuktāḥ paramavājinaḥ.

उष्ट्राश्वतरयुक्तानि यानानि च वहन्ति माम्। सबान्धवः सहामात्यश् चाश्नामि पिशितौदनम्।

uṣṭrāśvatarayuktāni yānāni ca vahanti mām. sabāndhavaḥ sahāmātyaś cāśnāmi piśitaudanam.

गृहेषु सुनिवासेषु सुखेषु शयनेषु च। परार्ध्येषु महाभाग स्वपामीह सुपूजितः।

gṛheṣu sunivāseṣu sukheṣu śayaneṣu ca. parārdhyeṣu mahābhāga svapāmīha supūjitaḥ.

सर्वेष्व् अपररात्रेषु सूतमागधबन्दिनः। स्तुवन्ति मां यथा देवं महेन्द्रं प्रियवादिनः।

sarveṣv apararātreṣu sūtamāgadhabandinaḥ. stuvanti māṃ yathā devaṃ mahendraṃ priyavādinaḥ.

प्रसादात् सत्यसंधस्य भवतो ऽमिततेजसः। यद् अहं कीटतां प्राप्य संप्राप्तो राजपुत्रताम्।

prasādāt satyasaṃdhasya bhavato 'mitatejasaḥ. yad ahaṃ kīṭatāṃ prāpya saṃprāpto rājaputratām.

नमस् ते ऽस्तु महाप्राज्ञ किं करोमि प्रशाधि माम्। त्वत्तपोबलनिर्दिष्टम् इदं ह्य् अधिगतं मया।

namas te 'stu mahāprājña kiṃ karomi praśādhi mām. tvattapobalanirdiṣṭam idaṃ hy adhigataṃ mayā.

व्यास उवाच। अर्चितो ऽहं त्वया राजन् वाग्भिर् अद्य यदृच्छया। अद्य ते कीटतां प्राप्य स्मृतिर् जाताजुगुप्सिता।

vyāsa uvāca. arcito 'haṃ tvayā rājan vāgbhir adya yadṛcchayā. adya te kīṭatāṃ prāpya smṛtir jātājugupsitā.

न तु नाशो ऽस्ति पापस्य यत् त्वयोपचितं पुरा। शूद्रेणार्थप्रधानेन नृशंसेनाततायिना।

na tu nāśo 'sti pāpasya yat tvayopacitaṃ purā. śūdreṇārthapradhānena nṛśaṃsenātatāyinā.

मम ते दर्शनं प्राप्तं तच् चैव सुकृतं पुरा। तिर्यग्योनौ स्म जातेन मम चाप्य् अर्चनात् तथा।

mama te darśanaṃ prāptaṃ tac caiva sukṛtaṃ purā. tiryagyonau sma jātena mama cāpy arcanāt tathā.

इतस् त्वं राजपुत्रत्वाद् ब्राह्मण्यं समवाप्स्यसि। गोब्राह्मणकृते प्राणान् हुत्वात्मीयान् रणाजिरे।

itas tvaṃ rājaputratvād brāhmaṇyaṃ samavāpsyasi. gobrāhmaṇakṛte prāṇān hutvātmīyān raṇājire.

राजपुत्रसुखं प्राप्य ऋतूंश् चैवाप्तदक्षिणान्। अथ मोदिष्यसे स्वर्गे ब्रह्मभूतो ऽव्ययः सुखी।

rājaputrasukhaṃ prāpya ṛtūṃś caivāptadakṣiṇān. atha modiṣyase svarge brahmabhūto 'vyayaḥ sukhī.

तिर्यग्योन्याः शूद्रताम् अभ्युपैति; शूद्रो वैश्यत्वं क्षत्रियत्वं च वैश्यः। वृत्तश्लाघी क्षत्रियो ब्राह्मणत्वं; स्वर्गं पुण्यं ब्राह्मणः साधुवृत्तः।

tiryagyonyāḥ śūdratām abhyupaiti; śūdro vaiśyatvaṃ kṣatriyatvaṃ ca vaiśyaḥ. vṛttaślāghī kṣatriyo brāhmaṇatvaṃ; svargaṃ puṇyaṃ brāhmaṇaḥ sādhuvṛttaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...