महाभारत 13.118 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 118→

[mh-13-118] • 28 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। अकामाश् च सकामाश् च हता ये ऽस्मिन् महाहवे। कां योनिं प्रतिपन्नास् ते तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. akāmāś ca sakāmāś ca hatā ye 'smin mahāhave. kāṃ yoniṃ pratipannās te tan me brūhi pitāmaha.

दुःखं प्राणपरित्यागः पुरुषाणां महामृधे। जानामि तत्त्वं धर्मज्ञ प्राणत्यागं सुदुष्करम्।

duḥkhaṃ prāṇaparityāgaḥ puruṣāṇāṃ mahāmṛdhe. jānāmi tattvaṃ dharmajña prāṇatyāgaṃ suduṣkaram.

समृद्धे वासमृद्धे वा शुभे वा यदि वाशुभे। कारणं तत्र मे ब्रूहि सर्वज्ञो ह्य् असि मे मतः।

samṛddhe vāsamṛddhe vā śubhe vā yadi vāśubhe. kāraṇaṃ tatra me brūhi sarvajño hy asi me mataḥ.

भीष्म उवाच। समृद्धे वासमृद्धे वा शुभे वा यदि वाशुभे। संसारे ऽस्मिन् समाजाताः प्राणिनः पृथिवीपते।

bhīṣma uvāca. samṛddhe vāsamṛddhe vā śubhe vā yadi vāśubhe. saṃsāre 'smin samājātāḥ prāṇinaḥ pṛthivīpate.

निरता येन भावेन तत्र मे शृणु कारणम्। सम्यक् चायम् अनुप्रश्नस् त्वयोक्तश् च युधिष्ठिर।

niratā yena bhāvena tatra me śṛṇu kāraṇam. samyak cāyam anupraśnas tvayoktaś ca yudhiṣṭhira.

अत्र ते वर्तयिष्यामि पुरावृत्तम् इदं नृप। द्वैपायनस्य संवादं कीटस्य च युधिष्ठिर।

atra te vartayiṣyāmi purāvṛttam idaṃ nṛpa. dvaipāyanasya saṃvādaṃ kīṭasya ca yudhiṣṭhira.

ब्रह्मभूतश् चरन् विप्रः कृष्णद्वैपायनः पुरा। ददर्श कीटं धावन्तं शीघ्रं शकटवर्त्मनि।

brahmabhūtaś caran vipraḥ kṛṣṇadvaipāyanaḥ purā. dadarśa kīṭaṃ dhāvantaṃ śīghraṃ śakaṭavartmani.

गतिज्ञः सर्वभूतानां रुतज्ञश् च शरीरिणाम्। सर्वज्ञः सर्वतो दृष्ट्वा कीटं वचनम् अब्रवीत्।

gatijñaḥ sarvabhūtānāṃ rutajñaś ca śarīriṇām. sarvajñaḥ sarvato dṛṣṭvā kīṭaṃ vacanam abravīt.

कीट संत्रस्तरूपो ऽसि त्वरितश् चैव लक्ष्यसे। क्व धावसि तद् आचक्ष्व कुतस् ते भयम् आगतम्।

kīṭa saṃtrastarūpo 'si tvaritaś caiva lakṣyase. kva dhāvasi tad ācakṣva kutas te bhayam āgatam.

कीट उवाच। शकटस्यास्य महतो घोषं श्रुत्वा भयं मम। आगतं वै महाबुद्धे स्वन एष हि दारुणः। श्रूयते न स मां हन्याद् इति तस्माद् अपाक्रमे।

kīṭa uvāca. śakaṭasyāsya mahato ghoṣaṃ śrutvā bhayaṃ mama. āgataṃ vai mahābuddhe svana eṣa hi dāruṇaḥ. śrūyate na sa māṃ hanyād iti tasmād apākrame.

श्वसतां च शृणोम्य् एवं गोपुत्राणां प्रचोद्यताम्। वहतां सुमहाभारं संनिकर्षे स्वनं प्रभो। नृणां च संवाहयतां श्रूयते विविधः स्वनः।

śvasatāṃ ca śṛṇomy evaṃ goputrāṇāṃ pracodyatām. vahatāṃ sumahābhāraṃ saṃnikarṣe svanaṃ prabho. nṛṇāṃ ca saṃvāhayatāṃ śrūyate vividhaḥ svanaḥ.

सोढुम् अस्मद्विधेनैष न शक्यः कीटयोनिना। तस्माद् अपक्रमाम्य् एष भयाद् अस्मात् सुदारुणात्।

soḍhum asmadvidhenaiṣa na śakyaḥ kīṭayoninā. tasmād apakramāmy eṣa bhayād asmāt sudāruṇāt.

दुःखं हि मृत्युर् भूतानां जीवितं च सुदुर्लभम्। अतो भीतः पलायामि गच्छेयं नासुखं सुखात्।

duḥkhaṃ hi mṛtyur bhūtānāṃ jīvitaṃ ca sudurlabham. ato bhītaḥ palāyāmi gaccheyaṃ nāsukhaṃ sukhāt.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तः स तु तं प्राह कुतः कीट सुखं तव। मरणं ते सुखं मन्ये तिर्यग्योनौ हि वर्तसे।

bhīṣma uvāca. ity uktaḥ sa tu taṃ prāha kutaḥ kīṭa sukhaṃ tava. maraṇaṃ te sukhaṃ manye tiryagyonau hi vartase.

शब्दं स्पर्शं रसं गन्धं भोगांश् चोच्चावचान् बहून्। नाभिजानासि कीट त्वं श्रेयो मरणम् एव ते।

śabdaṃ sparśaṃ rasaṃ gandhaṃ bhogāṃś coccāvacān bahūn. nābhijānāsi kīṭa tvaṃ śreyo maraṇam eva te.

कीट उवाच। सर्वत्र निरतो जीव इतीहापि सुखं मम। चेतयामि महाप्राज्ञ तस्माद् इच्छामि जीवितुम्।

kīṭa uvāca. sarvatra nirato jīva itīhāpi sukhaṃ mama. cetayāmi mahāprājña tasmād icchāmi jīvitum.

इहापि विषयः सर्वो यथादेहं प्रवर्तितः। मानुषास् तिर्यगाश् चैव पृथग्भोगा विशेषतः।

ihāpi viṣayaḥ sarvo yathādehaṃ pravartitaḥ. mānuṣās tiryagāś caiva pṛthagbhogā viśeṣataḥ.

अहम् आसं मनुष्यो वै शूद्रो बहुधनः पुरा। अब्रह्मण्यो नृशंसश् च कदर्यो वृद्धिजीवनः।

aham āsaṃ manuṣyo vai śūdro bahudhanaḥ purā. abrahmaṇyo nṛśaṃsaś ca kadaryo vṛddhijīvanaḥ.

वाक्तीक्ष्णो निकृतिप्रज्ञो मोष्टा विश्वस्य सर्वशः। मिथःकृतो ऽपनिधनः परस्वहरणे रतः।

vāktīkṣṇo nikṛtiprajño moṣṭā viśvasya sarvaśaḥ. mithaḥkṛto 'panidhanaḥ parasvaharaṇe rataḥ.

भृत्यातिथिजनश् चापि गृहे पर्युषितो मया। मात्सर्यात् स्वादुकामेन नृशंसेन बुभूषता।

bhṛtyātithijanaś cāpi gṛhe paryuṣito mayā. mātsaryāt svādukāmena nṛśaṃsena bubhūṣatā.

देवार्थं पितृयज्ञार्थम् अन्नं श्रद्धाकृतं मया। न दत्तम् अर्थकामेन देयम् अन्नं पुनाति ह।

devārthaṃ pitṛyajñārtham annaṃ śraddhākṛtaṃ mayā. na dattam arthakāmena deyam annaṃ punāti ha.

गुप्तं शरणम् आश्रित्य भयेषु शरणागताः। अकस्मान् नो भयात् त्यक्ता न च त्राताभयैषिणः। त्यक्त्वाकस्मान् निशायां च न दत्तम् अभयं मया।

guptaṃ śaraṇam āśritya bhayeṣu śaraṇāgatāḥ. akasmān no bhayāt tyaktā na ca trātābhayaiṣiṇaḥ. tyaktvākasmān niśāyāṃ ca na dattam abhayaṃ mayā.

धनं धान्यं प्रियान् दारान् यानं वासस् तथाद्भुतम्। श्रियं दृष्ट्वा मनुष्याणाम् असूयामि निरर्थकम्।

dhanaṃ dhānyaṃ priyān dārān yānaṃ vāsas tathādbhutam. śriyaṃ dṛṣṭvā manuṣyāṇām asūyāmi nirarthakam.

ईर्ष्युः परसुखं दृष्ट्वा आतताय्य् अबुभूषकः। त्रिवर्गहन्ता चान्येषाम् आत्मकामानुवर्तकः।

īrṣyuḥ parasukhaṃ dṛṣṭvā ātatāyy abubhūṣakaḥ. trivargahantā cānyeṣām ātmakāmānuvartakaḥ.

नृशंसगुणभूयिष्ठं पुरा कर्म कृतं मया। तेनैषा कृमिता प्राप्ता भयस्य जननी सदा। स्मृत्वा तद् अनुतप्ये ऽहं त्यक्त्वा प्रियम् इवात्मजम्।

nṛśaṃsaguṇabhūyiṣṭhaṃ purā karma kṛtaṃ mayā. tenaiṣā kṛmitā prāptā bhayasya jananī sadā. smṛtvā tad anutapye 'haṃ tyaktvā priyam ivātmajam.

शुभानाम् अपि जानामि कृतानां कर्मणां फलम्। माता च पूजिता वृद्धा ब्राह्मणश् चार्चितो मया।

śubhānām api jānāmi kṛtānāṃ karmaṇāṃ phalam. mātā ca pūjitā vṛddhā brāhmaṇaś cārcito mayā.

सकृज् जातिगुणोपेतः संगत्या गृहम् आगतः। अतिथिः पूजितो ब्रह्मंस् तेन मां नाजहात् स्मृतिः।

sakṛj jātiguṇopetaḥ saṃgatyā gṛham āgataḥ. atithiḥ pūjito brahmaṃs tena māṃ nājahāt smṛtiḥ.

कर्मणा तेन चैवाहं सुखाशाम् इह लक्षये। तच् छ्रोतुम् अहम् इच्छामि त्वत्तः श्रेयस् तपोधन।

karmaṇā tena caivāhaṃ sukhāśām iha lakṣaye. tac chrotum aham icchāmi tvattaḥ śreyas tapodhana.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...