महाभारत 13.113 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 113→

[mh-13-113] • 28 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। अधर्मस्य गतिर् ब्रह्मन् कथिता मे त्वयानघ। धर्मस्य तु गतिं श्रोतुम् इच्छामि वदतां वर। कृत्वा कर्माणि पापानि कथं यान्ति शुभां गतिम्। कर्मणा च कृतेनेह केन यान्ति शुभां गतिम्।

yudhiṣṭhira uvāca. adharmasya gatir brahman kathitā me tvayānagha. dharmasya tu gatiṃ śrotum icchāmi vadatāṃ vara. kṛtvā karmāṇi pāpāni kathaṃ yānti śubhāṃ gatim. karmaṇā ca kṛteneha kena yānti śubhāṃ gatim.

बृहस्पतिर् उवाच। कृत्वा पापानि कर्माणि अधर्मवशम् आगतः। मनसा विपरीतेन निरयं प्रतिपद्यते।

bṛhaspatir uvāca. kṛtvā pāpāni karmāṇi adharmavaśam āgataḥ. manasā viparītena nirayaṃ pratipadyate.

मोहाद् अधर्मं यः कृत्वा पुनः समनुतप्यते। मनःसमाधिसंयुक्तो न स सेवेत दुष्कृतम्। यथा यथा मनस् तस्य दुष्कृतं कर्म गर्हते। तथा तथा शरीरं तु तेनाधर्मेण मुच्यते। यदि व्याहरते राजन् विप्राणां धर्मवादिनाम्। ततो ऽधर्मकृतात् क्षिप्रम् अपवादात् प्रमुच्यते।

mohād adharmaṃ yaḥ kṛtvā punaḥ samanutapyate. manaḥsamādhisaṃyukto na sa seveta duṣkṛtam. yathā yathā manas tasya duṣkṛtaṃ karma garhate. tathā tathā śarīraṃ tu tenādharmeṇa mucyate. yadi vyāharate rājan viprāṇāṃ dharmavādinām. tato 'dharmakṛtāt kṣipram apavādāt pramucyate.

यथा यथा नरः सम्यग् अधर्मम् अनुभाषते। समाहितेन मनसा विमुच्यति तथा तथा। भुजंग इव निर्मोकात् पूर्वभुक्ताज् जरान्वितात्।

yathā yathā naraḥ samyag adharmam anubhāṣate. samāhitena manasā vimucyati tathā tathā. bhujaṃga iva nirmokāt pūrvabhuktāj jarānvitāt.

अदत्त्वापि प्रदानानि विविधानि समाहितः। मनःसमाधिसंयुक्तः सुगतिं प्रतिपद्यते।

adattvāpi pradānāni vividhāni samāhitaḥ. manaḥsamādhisaṃyuktaḥ sugatiṃ pratipadyate.

प्रदानानि तु वक्ष्यामि यानि दत्त्वा युधिष्ठिर। नरः कृत्वाप्य् अकार्याणि तदा धर्मेण युज्यते।

pradānāni tu vakṣyāmi yāni dattvā yudhiṣṭhira. naraḥ kṛtvāpy akāryāṇi tadā dharmeṇa yujyate.

सर्वेषाम् एव दानानाम् अन्नं श्रेष्ठम् उदाहृतम्। पूर्वम् अन्नं प्रदातव्यम् ऋजुना धर्मम् इच्छता।

sarveṣām eva dānānām annaṃ śreṣṭham udāhṛtam. pūrvam annaṃ pradātavyam ṛjunā dharmam icchatā.

प्राणा ह्य् अन्नं मनुष्याणां तस्माज् जन्तुश् च जायते। अन्ने प्रतिष्ठिता लोकास् तस्माद् अन्नं प्रकाशते।

prāṇā hy annaṃ manuṣyāṇāṃ tasmāj jantuś ca jāyate. anne pratiṣṭhitā lokās tasmād annaṃ prakāśate.

अन्नम् एव प्रशंसन्ति देवर्षिपितृमानवाः। अन्नस्य हि प्रदानेन स्वर्गम् आप्नोति कौशिकः।

annam eva praśaṃsanti devarṣipitṛmānavāḥ. annasya hi pradānena svargam āpnoti kauśikaḥ.

न्यायलब्धं प्रदातव्यं द्विजेभ्यो ह्य् अन्नम् उत्तमम्। स्वाध्यायसमुपेतेभ्यः प्रहृष्टेनान्तरात्मना।

nyāyalabdhaṃ pradātavyaṃ dvijebhyo hy annam uttamam. svādhyāyasamupetebhyaḥ prahṛṣṭenāntarātmanā.

यस्य ह्य् अन्नम् उपाश्नन्ति ब्राह्मणानां शता दश। हृष्टेन मनसा दत्तं न स तिर्यग्गतिर् भवेत्।

yasya hy annam upāśnanti brāhmaṇānāṃ śatā daśa. hṛṣṭena manasā dattaṃ na sa tiryaggatir bhavet.

ब्राह्मणानां सहस्राणि दश भोज्य नरर्षभ। नरो ऽधर्मात् प्रमुच्येत पापेष्व् अभिरतः सदा।

brāhmaṇānāṃ sahasrāṇi daśa bhojya nararṣabha. naro 'dharmāt pramucyeta pāpeṣv abhirataḥ sadā.

भैक्षेणान्नं समाहृत्य विप्रो वेदपुरस्कृतः। सुवर्णदानात् पापानि नश्यन्ति सुबहून्य् अपि। दत्त्वा वृत्तिकरीं भूमिं पातकेनापि मुच्यते। पारायणैश् च वेदानां मुच्यते पातकैर् द्विजः। गायत्र्याश् चैव लक्षेण गोसहस्रस्य तर्पणात्। वेदार्थं ज्ञापयित्वा तु शुद्धान् विप्रान् यथार्थतः। सर्वत्यागादिभिश् चापि मुच्यते पातकैर् द्विजः। सर्वातिथ्यं परं ह्य् एषां तस्माद् अन्नं परं स्मृतम्। स्वाध्यायनिरते विप्रे दत्त्वेह सुखम् एधते।

bhaikṣeṇānnaṃ samāhṛtya vipro vedapuraskṛtaḥ. suvarṇadānāt pāpāni naśyanti subahūny api. dattvā vṛttikarīṃ bhūmiṃ pātakenāpi mucyate. pārāyaṇaiś ca vedānāṃ mucyate pātakair dvijaḥ. gāyatryāś caiva lakṣeṇa gosahasrasya tarpaṇāt. vedārthaṃ jñāpayitvā tu śuddhān viprān yathārthataḥ. sarvatyāgādibhiś cāpi mucyate pātakair dvijaḥ. sarvātithyaṃ paraṃ hy eṣāṃ tasmād annaṃ paraṃ smṛtam. svādhyāyanirate vipre dattveha sukham edhate.

अहिंसन् ब्राह्मणं नित्यं न्यायेन परिपाल्य च। क्षत्रियस् तरसा प्राप्तम् अन्नं यो वै प्रयच्छति।

ahiṃsan brāhmaṇaṃ nityaṃ nyāyena paripālya ca. kṣatriyas tarasā prāptam annaṃ yo vai prayacchati.

द्विजेभ्यो वेदवृद्धेभ्यः प्रयतः सुसमाहितः। तेनापोहति धर्मात्मा दुष्कृतं कर्म पाण्डव।

dvijebhyo vedavṛddhebhyaḥ prayataḥ susamāhitaḥ. tenāpohati dharmātmā duṣkṛtaṃ karma pāṇḍava.

षड्भागपरिशुद्धं च कृषेर् भागम् उपार्जितम्। वैश्यो ददद् द्विजातिभ्यः पापेभ्यः परिमुच्यते।

ṣaḍbhāgapariśuddhaṃ ca kṛṣer bhāgam upārjitam. vaiśyo dadad dvijātibhyaḥ pāpebhyaḥ parimucyate.

अवाप्य प्राणसंदेहं कार्कश्येन समार्जितम्। अन्नं दत्त्वा द्विजातिभ्यः शूद्रः पापात् प्रमुच्यते।

avāpya prāṇasaṃdehaṃ kārkaśyena samārjitam. annaṃ dattvā dvijātibhyaḥ śūdraḥ pāpāt pramucyate.

औरसेन बलेनान्नम् अर्जयित्वाविहिंसकः। यः प्रयच्छति विप्रेभ्यो न स दुर्गाणि सेवते।

aurasena balenānnam arjayitvāvihiṃsakaḥ. yaḥ prayacchati viprebhyo na sa durgāṇi sevate.

न्यायेनावाप्तम् अन्नं तु नरो लोभविवर्जितः। द्विजेभ्यो वेदवृद्धेभ्यो दत्त्वा पापात् प्रमुच्यते।

nyāyenāvāptam annaṃ tu naro lobhavivarjitaḥ. dvijebhyo vedavṛddhebhyo dattvā pāpāt pramucyate.

अन्नम् ऊर्जस्करं लोके दत्त्वोर्जस्वी भवेन् नरः। शूद्रान्नं नैव भोक्तव्यं विप्रैर् धर्मपरायणैः। आपद्य् एव स्वदासानां भोक्तव्यं स्वयम् उद्यतम्। सतां पन्थानम् आश्रित्य सर्वपापात् प्रमुच्यते।

annam ūrjaskaraṃ loke dattvorjasvī bhaven naraḥ. śūdrānnaṃ naiva bhoktavyaṃ viprair dharmaparāyaṇaiḥ. āpady eva svadāsānāṃ bhoktavyaṃ svayam udyatam. satāṃ panthānam āśritya sarvapāpāt pramucyate.

दानकृद्भिः कृतः पन्था येन यान्ति मनीषिणः। ते स्म प्राणस्य दातारस् तेभ्यो धर्मः सनातनः।

dānakṛdbhiḥ kṛtaḥ panthā yena yānti manīṣiṇaḥ. te sma prāṇasya dātāras tebhyo dharmaḥ sanātanaḥ.

सर्वावस्थं मनुष्येण न्यायेनान्नम् उपार्जितम्। कार्यं पात्रगतं नित्यम् अन्नं हि परमा गतिः।

sarvāvasthaṃ manuṣyeṇa nyāyenānnam upārjitam. kāryaṃ pātragataṃ nityam annaṃ hi paramā gatiḥ.

अन्नस्य हि प्रदानेन नरो दुर्गं न सेवते। तस्माद् अन्नं प्रदातव्यम् अन्यायपरिवर्जितम्।

annasya hi pradānena naro durgaṃ na sevate. tasmād annaṃ pradātavyam anyāyaparivarjitam.

यतेद् ब्राह्मणपूर्वं हि भोक्तुम् अन्नं गृही सदा। अवन्ध्यं दिवसं कुर्याद् अन्नदानेन मानवः।

yated brāhmaṇapūrvaṃ hi bhoktum annaṃ gṛhī sadā. avandhyaṃ divasaṃ kuryād annadānena mānavaḥ.

भोजयित्वा दशशतं नरो वेदविदां नृप। न्यायविद्धर्मविदुषाम् इतिहासविदां तथा।

bhojayitvā daśaśataṃ naro vedavidāṃ nṛpa. nyāyaviddharmaviduṣām itihāsavidāṃ tathā.

न याति नरकं घोरं संसारांश् च न सेवते। सर्वकामसमायुक्तः प्रेत्य चाप्य् अश्नुते फलम्।

na yāti narakaṃ ghoraṃ saṃsārāṃś ca na sevate. sarvakāmasamāyuktaḥ pretya cāpy aśnute phalam.

एवं सुखसमायुक्तो रमते विगतज्वरः। रूपवान् कीर्तिमांश् चैव धनवांश् चोपपद्यते।

evaṃ sukhasamāyukto ramate vigatajvaraḥ. rūpavān kīrtimāṃś caiva dhanavāṃś copapadyate.

एतत् ते सर्वम् आख्यातम् अन्नदानफलं महत्। मूलम् एतद् धि धर्माणां प्रदानस्य च भारत।

etat te sarvam ākhyātam annadānaphalaṃ mahat. mūlam etad dhi dharmāṇāṃ pradānasya ca bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents