महाभारत 13.107 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 107→

[mh-13-107] • 148 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। शतायुर् उक्तः पुरुषः शतवीर्यश् च वैदिके। कस्मान् म्रियन्ते पुरुषा बाला अपि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. śatāyur uktaḥ puruṣaḥ śatavīryaś ca vaidike. kasmān mriyante puruṣā bālā api pitāmaha.

आयुष्मान् केन भवति स्वल्पायुर् वापि मानवः। केन वा लभते कीर्तिं केन वा लभते श्रियम्।

āyuṣmān kena bhavati svalpāyur vāpi mānavaḥ. kena vā labhate kīrtiṃ kena vā labhate śriyam.

तपसा ब्रह्मचर्येण जपैर् होमैस् तथौषधैः। जन्मना यदि वाचारात् तन् मे ब्रूहि पितामह।

tapasā brahmacaryeṇa japair homais tathauṣadhaiḥ. janmanā yadi vācārāt tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्र ते वर्तयिष्यामि यन् मां त्वम् अनुपृच्छसि। अल्पायुर् येन भवति दीर्घायुर् वापि मानवः।

bhīṣma uvāca. atra te vartayiṣyāmi yan māṃ tvam anupṛcchasi. alpāyur yena bhavati dīrghāyur vāpi mānavaḥ.

येन वा लभते कीर्तिं येन वा लभते श्रियम्। यथा च वर्तन् पुरुषः श्रेयसा संप्रयुज्यते।

yena vā labhate kīrtiṃ yena vā labhate śriyam. yathā ca vartan puruṣaḥ śreyasā saṃprayujyate.

आचाराल् लभते ह्य् आयुर् आचाराल् लभते श्रियम्। आचाराद् धनम् अक्षय्यम् आचारो हन्ति किल्बिषम्। आचारात् कीर्तिम् आप्नोति पुरुषः प्रेत्य चेह च।

ācārāl labhate hy āyur ācārāl labhate śriyam. ācārād dhanam akṣayyam ācāro hanti kilbiṣam. ācārāt kīrtim āpnoti puruṣaḥ pretya ceha ca.

दुराचारो हि पुरुषो नेहायुर् विन्दते महत्। त्रसन्ति यस्माद् भूतानि तथा परिभवन्ति च।

durācāro hi puruṣo nehāyur vindate mahat. trasanti yasmād bhūtāni tathā paribhavanti ca.

तस्मात् कुर्याद् इहाचारं य इच्छेद् भूतिम् आत्मनः। अपि पापशरीरस्य आचारो हन्त्य् अलक्षणम्।

tasmāt kuryād ihācāraṃ ya icched bhūtim ātmanaḥ. api pāpaśarīrasya ācāro hanty alakṣaṇam.

आचारलक्षणो धर्मः सन्तश् चाचारलक्षणाः। साधूनां च यथा वृत्तम् एतद् आचारलक्षणम्।

ācāralakṣaṇo dharmaḥ santaś cācāralakṣaṇāḥ. sādhūnāṃ ca yathā vṛttam etad ācāralakṣaṇam.

अप्य् अदृष्टं श्रुतं वापि पुरुषं धर्मचारिणम्। भूतिकर्माणि कुर्वाणं तं जनाः कुर्वते प्रियम्।

apy adṛṣṭaṃ śrutaṃ vāpi puruṣaṃ dharmacāriṇam. bhūtikarmāṇi kurvāṇaṃ taṃ janāḥ kurvate priyam.

ये नास्तिका निष्क्रियाश् च गुरुशास्त्रातिलङ्घिनः। अधर्मज्ञा दुराचारास् ते भवन्ति गतायुषः।

ye nāstikā niṣkriyāś ca guruśāstrātilaṅghinaḥ. adharmajñā durācārās te bhavanti gatāyuṣaḥ.

विशीला भिन्नमर्यादा नित्यं संकीर्णमैथुनाः। अल्पायुषो भवन्तीह नरा निरयगामिनः।

viśīlā bhinnamaryādā nityaṃ saṃkīrṇamaithunāḥ. alpāyuṣo bhavantīha narā nirayagāminaḥ.

सर्वलक्षणहीनो ऽपि समुदाचारवान् नरः। श्रद्दधानो ऽनसूयश् च शतं वर्षाणि जीवति।

sarvalakṣaṇahīno 'pi samudācāravān naraḥ. śraddadhāno 'nasūyaś ca śataṃ varṣāṇi jīvati.

अक्रोधनः सत्यवादी भूतानाम् अविहिंसकः। अनसूयुर् अजिह्मश् च शतं वर्षाणि जीवति।

akrodhanaḥ satyavādī bhūtānām avihiṃsakaḥ. anasūyur ajihmaś ca śataṃ varṣāṇi jīvati.

लोष्टमर्दी तृणच्छेदी नखखादी च यो नरः। स विनाशं व्रजत्य् आशु सूदको ऽशुचिर् एव च। नित्योच्छिष्टः संकुसुको नेहायुर् विन्दते महत्।

loṣṭamardī tṛṇacchedī nakhakhādī ca yo naraḥ. sa vināśaṃ vrajaty āśu sūdako 'śucir eva ca. nityocchiṣṭaḥ saṃkusuko nehāyur vindate mahat.

ब्राह्मे मुहूर्ते बुध्येत धर्मार्थौ चानुचिन्तयेत्। उत्थायाचम्य तिष्ठेत पूर्वां संध्यां कृताञ्जलिः।

brāhme muhūrte budhyeta dharmārthau cānucintayet. utthāyācamya tiṣṭheta pūrvāṃ saṃdhyāṃ kṛtāñjaliḥ.

एवम् एवापरां संध्यां समुपासीत वाग्यतः। उत्थायावश्यकं कृत्वा कृतशौचः समाहितः। नेक्षेतादित्यम् उद्यन्तं नास्तं यान्तं कदा चन। नोपसृष्टं न वारिस्थं न मध्यं नभसो गतम्।

evam evāparāṃ saṃdhyāṃ samupāsīta vāgyataḥ. utthāyāvaśyakaṃ kṛtvā kṛtaśaucaḥ samāhitaḥ. nekṣetādityam udyantaṃ nāstaṃ yāntaṃ kadā cana. nopasṛṣṭaṃ na vāristhaṃ na madhyaṃ nabhaso gatam.

ऋषयो दीर्घसंध्यत्वाद् दीर्घम् आयुर् अवाप्नुवन्। स दर्भपाणिस् तत् कुर्वन् वाग्यतस् तन्मनाः शुचिः। तस्मात् तिष्ठेत् सदा पूर्वां पश्चिमां चैव वाग्यतः।

ṛṣayo dīrghasaṃdhyatvād dīrgham āyur avāpnuvan. sa darbhapāṇis tat kurvan vāgyatas tanmanāḥ śuciḥ. tasmāt tiṣṭhet sadā pūrvāṃ paścimāṃ caiva vāgyataḥ.

ये च पूर्वाम् उपासन्ते द्विजाः संध्यां न पश्चिमाम्। सर्वांस् तान् धार्मिको राजा शूद्रकर्माणि कारयेत्।

ye ca pūrvām upāsante dvijāḥ saṃdhyāṃ na paścimām. sarvāṃs tān dhārmiko rājā śūdrakarmāṇi kārayet.

परदारा न गन्तव्याः सर्ववर्णेषु कर्हि चित्। न हीदृशम् अनायुष्यं लोके किं चन विद्यते। यादृशं पुरुषस्येह परदारोपसेवनम्। यावंतो रोमकूपाः स्युः स्त्रीणां गात्रेषु निर्मिताः। तावद् वर्षसहस्राणि नरकं पर्युपासते। तादृशं विद्यते किं चिद् अनायुष्यं नृणाम् इह। तादृशं पुरुषस्येह धनायुष्यहरं नृणाम्।

paradārā na gantavyāḥ sarvavarṇeṣu karhi cit. na hīdṛśam anāyuṣyaṃ loke kiṃ cana vidyate. yādṛśaṃ puruṣasyeha paradāropasevanam. yāvaṃto romakūpāḥ syuḥ strīṇāṃ gātreṣu nirmitāḥ. tāvad varṣasahasrāṇi narakaṃ paryupāsate. tādṛśaṃ vidyate kiṃ cid anāyuṣyaṃ nṛṇām iha. tādṛśaṃ puruṣasyeha dhanāyuṣyaharaṃ nṛṇām.

प्रसाधनं च केशानाम् अञ्जनं दन्तधावनम्। पूर्वाह्ण एव कुर्वीत देवतानां च पूजनम्।

prasādhanaṃ ca keśānām añjanaṃ dantadhāvanam. pūrvāhṇa eva kurvīta devatānāṃ ca pūjanam.

पुरीषमूत्रे नोदीक्षेन् नाधितिष्ठेत् कदा चन। उदक्यया च संभाषां न कुर्वीत कदा चन।

purīṣamūtre nodīkṣen nādhitiṣṭhet kadā cana. udakyayā ca saṃbhāṣāṃ na kurvīta kadā cana.

नोत्सृजेत पुरीषं च क्षेत्रे ग्रामस्य चान्तिके। उभे मूत्रपुरीषे तु नाप्सु कुर्यात् कदा चन। अन्नं बुभुक्षमाणस् तु त्रिर् मुखेन स्पृशेद् अपः। भुक्त्वा चान्नं तथैव त्रिर् द्विः पुनः परिमार्जयेत्। देवालये ऽथ गोवृन्दे चैत्ये सस्येषु विश्रमे। भोक्ष्यन् भुक्त्वा क्षुते ऽध्वानं गत्वा मूत्रपुरीषयोः। द्विर् आचामेद् यथान्यायं हृद्गतं तु पिबन्न् अपः।

notsṛjeta purīṣaṃ ca kṣetre grāmasya cāntike. ubhe mūtrapurīṣe tu nāpsu kuryāt kadā cana. annaṃ bubhukṣamāṇas tu trir mukhena spṛśed apaḥ. bhuktvā cānnaṃ tathaiva trir dviḥ punaḥ parimārjayet. devālaye 'tha govṛnde caitye sasyeṣu viśrame. bhokṣyan bhuktvā kṣute 'dhvānaṃ gatvā mūtrapurīṣayoḥ. dvir ācāmed yathānyāyaṃ hṛdgataṃ tu pibann apaḥ.

प्राङ्मुखो नित्यम् अश्नीयाद् वाग्यतो ऽन्नम् अकुत्सयन्। प्रस्कन्दयेच् च मनसा भुक्त्वा चाग्निम् उपस्पृशेत्। तत्राचान्तः स्पृशेद् अग्निं तथा मृदुगतिर् व्रजेत्।

prāṅmukho nityam aśnīyād vāgyato 'nnam akutsayan. praskandayec ca manasā bhuktvā cāgnim upaspṛśet. tatrācāntaḥ spṛśed agniṃ tathā mṛdugatir vrajet.

आयुष्यं प्राङ्मुखो भुङ्क्ते यशस्यं दक्षिणामुखः। धन्यं पश्चान्मुखो भुङ्क्ते ऋतं भुङ्क्ते उदङ्मुखः। अग्निम् आलभ्य तोयेन सर्वान् प्राणान् उपस्पृशेत्। गात्राणि चैव सर्वाणि नाभिं पाणितलेन तु। अग्रासनो जितक्रोधी बालपूर्वस् त्व् अलंकृतः। घृताहुतिविशुद्धान्नं हुताग्निश् चाक्षिपन् ग्रसेत्।

āyuṣyaṃ prāṅmukho bhuṅkte yaśasyaṃ dakṣiṇāmukhaḥ. dhanyaṃ paścānmukho bhuṅkte ṛtaṃ bhuṅkte udaṅmukhaḥ. agnim ālabhya toyena sarvān prāṇān upaspṛśet. gātrāṇi caiva sarvāṇi nābhiṃ pāṇitalena tu. agrāsano jitakrodhī bālapūrvas tv alaṃkṛtaḥ. ghṛtāhutiviśuddhānnaṃ hutāgniś cākṣipan graset.

नाधितिष्ठेत् तुषाञ् जातु केशभस्मकपालिकाः। अन्यस्य चाप्य् उपस्थानं दूरतः परिवर्जयेत्।

nādhitiṣṭhet tuṣāñ jātu keśabhasmakapālikāḥ. anyasya cāpy upasthānaṃ dūrataḥ parivarjayet.

शान्तिहोमांश् च कुर्वीत सावित्राणि च कारयेत्। निषण्णश् चापि खादेत न तु गच्छन् कथं चन।

śāntihomāṃś ca kurvīta sāvitrāṇi ca kārayet. niṣaṇṇaś cāpi khādeta na tu gacchan kathaṃ cana.

मूत्रं न तिष्ठता कार्यं न भस्मनि न गोव्रजे।

mūtraṃ na tiṣṭhatā kāryaṃ na bhasmani na govraje.

आर्द्रपादस् तु भुञ्जीत नार्द्रपादस् तु संविशेत्। आर्द्रपादस् तु भुञ्जानो वर्षाणां जीवते शतम्।

ārdrapādas tu bhuñjīta nārdrapādas tu saṃviśet. ārdrapādas tu bhuñjāno varṣāṇāṃ jīvate śatam.

त्रीणि तेजांसि नोच्छिष्ट आलभेत कदा चन। अग्निं गां ब्राह्मणं चैव तथास्यायुर् न रिष्यते।

trīṇi tejāṃsi nocchiṣṭa ālabheta kadā cana. agniṃ gāṃ brāhmaṇaṃ caiva tathāsyāyur na riṣyate.

त्रीणि तेजांसि नोच्छिष्ट उदीक्षेत कदा चन। सूर्याचन्द्रमसौ चैव नक्षत्राणि च सर्वशः।

trīṇi tejāṃsi nocchiṣṭa udīkṣeta kadā cana. sūryācandramasau caiva nakṣatrāṇi ca sarvaśaḥ.

ऊर्ध्वं प्राणा ह्य् उत्क्रामन्ति यूनः स्थविर आयति। प्रत्युत्थानाभिवादाभ्यां पुनस् तान् प्रतिपद्यते।

ūrdhvaṃ prāṇā hy utkrāmanti yūnaḥ sthavira āyati. pratyutthānābhivādābhyāṃ punas tān pratipadyate.

अभिवादयेत वृद्धांश् च आसनं चैव दापयेत्। कृताञ्जलिर् उपासीत गच्छन्तं पृष्ठतो ऽन्वियात्।

abhivādayeta vṛddhāṃś ca āsanaṃ caiva dāpayet. kṛtāñjalir upāsīta gacchantaṃ pṛṣṭhato 'nviyāt.

न चासीतासने भिन्ने भिन्नं कांस्यं च वर्जयेत्। नैकवस्त्रेण भोक्तव्यं न नग्नः स्नातुम् अर्हति। स्वप्तव्यं नैव नग्नेन न चोच्छिष्टो ऽपि संविशेत्।

na cāsītāsane bhinne bhinnaṃ kāṃsyaṃ ca varjayet. naikavastreṇa bhoktavyaṃ na nagnaḥ snātum arhati. svaptavyaṃ naiva nagnena na cocchiṣṭo 'pi saṃviśet.

उच्छिष्टो न स्पृशेच् छीर्षं सर्वे प्राणास् तदाश्रयाः। केशग्रहान् प्रहारांश् च शिरस्य् एतान् विवर्जयेत्।

ucchiṣṭo na spṛśec chīrṣaṃ sarve prāṇās tadāśrayāḥ. keśagrahān prahārāṃś ca śirasy etān vivarjayet.

न पाणिभ्याम् उभाभ्यां च कण्डूयेज् जातु वै शिरः। न चाभीक्ष्णं शिरः स्नायात् तथास्यायुर् न रिष्यते।

na pāṇibhyām ubhābhyāṃ ca kaṇḍūyej jātu vai śiraḥ. na cābhīkṣṇaṃ śiraḥ snāyāt tathāsyāyur na riṣyate.

शिरःस्नातश् च तैलेन नाङ्गं किं चिद् उपस्पृशेत्। तिलपिष्टं न चाश्नीयात् तथायुर् विन्दते महत्।

śiraḥsnātaś ca tailena nāṅgaṃ kiṃ cid upaspṛśet. tilapiṣṭaṃ na cāśnīyāt tathāyur vindate mahat.

नाध्यापयेत् तथोच्छिष्टो नाधीयीत कदा चन। वाते च पूतिगन्धे च मनसापि न चिन्तयेत्।

nādhyāpayet tathocchiṣṭo nādhīyīta kadā cana. vāte ca pūtigandhe ca manasāpi na cintayet.

अत्र गाथा यमोद्गीताः कीर्तयन्ति पुराविदः। आयुर् अस्य निकृन्तामि प्रजाम् अस्याददे तथा।

atra gāthā yamodgītāḥ kīrtayanti purāvidaḥ. āyur asya nikṛntāmi prajām asyādade tathā.

य उच्छिष्टः प्रवदति स्वाध्यायं चाधिगच्छति। यश् चानध्यायकाले ऽपि मोहाद् अभ्यस्यति द्विजः। तस्य वेदः प्रणश्येत आयुश् च परिहीयते। न शूद्रपतिताभ्याशे चण्डालश्रवणेन च। तस्माद् युक्तो ऽप्य् अनध्याये नाधीयीत कदा चन।

ya ucchiṣṭaḥ pravadati svādhyāyaṃ cādhigacchati. yaś cānadhyāyakāle 'pi mohād abhyasyati dvijaḥ. tasya vedaḥ praṇaśyeta āyuś ca parihīyate. na śūdrapatitābhyāśe caṇḍālaśravaṇena ca. tasmād yukto 'py anadhyāye nādhīyīta kadā cana.

प्रत्य् आदित्यं प्रत्य् अनिलं प्रति गां च प्रति द्विजान्। ये मेहन्ति च पन्थानं ते भवन्ति गतायुषः।

praty ādityaṃ praty anilaṃ prati gāṃ ca prati dvijān. ye mehanti ca panthānaṃ te bhavanti gatāyuṣaḥ.

उभे मूत्रपुरीषे तु दिवा कुर्याद् उदङ्मुखः। दक्षिणाभिमुखो रात्रौ तथास्यायुर् न रिष्यते।

ubhe mūtrapurīṣe tu divā kuryād udaṅmukhaḥ. dakṣiṇābhimukho rātrau tathāsyāyur na riṣyate.

त्रीन् कृशान् नावजानीयाद् दीर्घम् आयुर् जिजीविषुः। ब्राह्मणं क्षत्रियं सर्पं सर्वे ह्य् आशीविषास् त्रयः।

trīn kṛśān nāvajānīyād dīrgham āyur jijīviṣuḥ. brāhmaṇaṃ kṣatriyaṃ sarpaṃ sarve hy āśīviṣās trayaḥ.

दहत्य् आशीविषः क्रुद्धो यावत् पश्यति चक्षुषा। क्षत्रियो ऽपि दहेत् क्रुद्धो यावत् स्पृशति तेजसा।

dahaty āśīviṣaḥ kruddho yāvat paśyati cakṣuṣā. kṣatriyo 'pi dahet kruddho yāvat spṛśati tejasā.

ब्राह्मणस् तु कुलं हन्याद् ध्यानेनावेक्षितेन च। तस्माद् एतत् त्रयं यत्नाद् उपसेवेत पण्डितः।

brāhmaṇas tu kulaṃ hanyād dhyānenāvekṣitena ca. tasmād etat trayaṃ yatnād upaseveta paṇḍitaḥ.

गुरुणा वैरनिर्बन्धो न कर्तव्यः कदा चन। अनुमान्यः प्रसाद्यश् च गुरुः क्रुद्धो युधिष्ठिर।

guruṇā vairanirbandho na kartavyaḥ kadā cana. anumānyaḥ prasādyaś ca guruḥ kruddho yudhiṣṭhira.

सम्यङ् मिथ्याप्रवृत्ते ऽपि वर्तितव्यं गुराव् इह। गुरुनिन्दा दहत्य् आयुर् मनुष्याणां न संशयः।

samyaṅ mithyāpravṛtte 'pi vartitavyaṃ gurāv iha. gurunindā dahaty āyur manuṣyāṇāṃ na saṃśayaḥ.

दूराद् आवसथान् मूत्रं दूरात् पादावसेचनम्। उच्छिष्टोत्सर्जनं चैव दूरे कार्यं हितैषिणा।

dūrād āvasathān mūtraṃ dūrāt pādāvasecanam. ucchiṣṭotsarjanaṃ caiva dūre kāryaṃ hitaiṣiṇā.

नातिकल्पं नातिसायं न च मध्यंदिने स्थिते। नाज्ञातैः सह गच्छेत नैको न वृषलैः सह।

nātikalpaṃ nātisāyaṃ na ca madhyaṃdine sthite. nājñātaiḥ saha gaccheta naiko na vṛṣalaiḥ saha.

पन्था देयो ब्राह्मणाय गोभ्यो राजभ्य एव च। वृद्धाय भारतप्ताय गर्भिण्यै दुर्बलाय च।

panthā deyo brāhmaṇāya gobhyo rājabhya eva ca. vṛddhāya bhārataptāya garbhiṇyai durbalāya ca.

प्रदक्षिणं च कुर्वीत परिज्ञातान् वनस्पतीन्। चतुष्पथान् प्रकुर्वीत सर्वान् एव प्रदक्षिणान्।

pradakṣiṇaṃ ca kurvīta parijñātān vanaspatīn. catuṣpathān prakurvīta sarvān eva pradakṣiṇān.

मध्यंदिने निशाकाले मध्यरात्रे च सर्वदा। चतुष्पथान् न सेवेत उभे संध्ये तथैव च।

madhyaṃdine niśākāle madhyarātre ca sarvadā. catuṣpathān na seveta ubhe saṃdhye tathaiva ca.

उपानहौ च वस्त्रं च धृतम् अन्यैर् न धारयेत्। ब्रह्मचारी च नित्यं स्यात् पादं पादेन नाक्रमेत्।

upānahau ca vastraṃ ca dhṛtam anyair na dhārayet. brahmacārī ca nityaṃ syāt pādaṃ pādena nākramet.

अमावास्यां पौर्णमास्यां चतुर्दश्यां च सर्वशः। अष्टम्यां सर्वपक्षाणां ब्रह्मचारी सदा भवेत्।

amāvāsyāṃ paurṇamāsyāṃ caturdaśyāṃ ca sarvaśaḥ. aṣṭamyāṃ sarvapakṣāṇāṃ brahmacārī sadā bhavet.

वृथा मांसं न खादेत पृष्ठमांसं तथैव च। आक्रोशं परिवादं च पैशुन्यं च विवर्जयेत्।

vṛthā māṃsaṃ na khādeta pṛṣṭhamāṃsaṃ tathaiva ca. ākrośaṃ parivādaṃ ca paiśunyaṃ ca vivarjayet.

नारुंतुदः स्यान् न नृशंसवादी; न हीनतः परम् अभ्याददीत। ययास्य वाचा पर उद्विजेत; न तां वदेद् रुशतीं पापलोक्याम्।

nāruṃtudaḥ syān na nṛśaṃsavādī; na hīnataḥ param abhyādadīta. yayāsya vācā para udvijeta; na tāṃ vaded ruśatīṃ pāpalokyām.

वाक्सायका वदनान् निष्पतन्ति; यैर् आहतः शोचति रात्र्यहानि। परस्य नामर्मसु ते पतन्ति; तान् पण्डितो नावसृजेत् परेषु।

vāksāyakā vadanān niṣpatanti; yair āhataḥ śocati rātryahāni. parasya nāmarmasu te patanti; tān paṇḍito nāvasṛjet pareṣu.

रोहते सायकैर् विद्धं वनं परशुना हतम्। वाचा दुरुक्तं बीभत्सं न संरोहति वाक्क्षतम्। कर्णिनालीकनाराचान् निर्हरन्ति शरीरतः। वाक्शल्यस् तु न निर्हर्तुं शक्यो हृदिशयो हि सः।

rohate sāyakair viddhaṃ vanaṃ paraśunā hatam. vācā duruktaṃ bībhatsaṃ na saṃrohati vākkṣatam. karṇinālīkanārācān nirharanti śarīrataḥ. vākśalyas tu na nirhartuṃ śakyo hṛdiśayo hi saḥ.

हीनाङ्गान् अतिरिक्ताङ्गान् विद्याहीनान् वयोधिकान्। रूपद्रविणहीनांश् च सत्त्वहीनांश् च नाक्षिपेत्।

hīnāṅgān atiriktāṅgān vidyāhīnān vayodhikān. rūpadraviṇahīnāṃś ca sattvahīnāṃś ca nākṣipet.

नास्तिक्यं वेदनिन्दां च देवतानां च कुत्सनम्। द्वेषस्तम्भाभिमानांश् च तैक्ष्ण्यं च परिवर्जयेत्।

nāstikyaṃ vedanindāṃ ca devatānāṃ ca kutsanam. dveṣastambhābhimānāṃś ca taikṣṇyaṃ ca parivarjayet.

परस्य दण्डं नोद्यच्छेत् क्रोद्धो नैनं निपातयेत्। अन्यत्र पुत्राच् छिष्याद् वा शिक्षार्थं ताडनं स्मृतम्।

parasya daṇḍaṃ nodyacchet kroddho nainaṃ nipātayet. anyatra putrāc chiṣyād vā śikṣārthaṃ tāḍanaṃ smṛtam.

न ब्राह्मणान् परिवदेन् नक्षत्राणि न निर्दिशेत्। तिथिं पक्षस्य न ब्रूयात् तथास्यायुर् न रिष्यते। अमावास्याम् ऋते नित्यं दन्तधावनम् आचरेत्। इतिहासपुराणानि दानं वेदं च नित्यशः। गायत्रीमननं नित्यं कुर्यात् संध्यां समाहितः।

na brāhmaṇān parivaden nakṣatrāṇi na nirdiśet. tithiṃ pakṣasya na brūyāt tathāsyāyur na riṣyate. amāvāsyām ṛte nityaṃ dantadhāvanam ācaret. itihāsapurāṇāni dānaṃ vedaṃ ca nityaśaḥ. gāyatrīmananaṃ nityaṃ kuryāt saṃdhyāṃ samāhitaḥ.

कृत्वा मूत्रपुरीषे तु रथ्याम् आक्रम्य वा पुनः। पादप्रक्षालनं कुर्यात् स्वाध्याये भोजने तथा।

kṛtvā mūtrapurīṣe tu rathyām ākramya vā punaḥ. pādaprakṣālanaṃ kuryāt svādhyāye bhojane tathā.

त्रीणि देवाः पवित्राणि ब्राह्मणानाम् अकल्पयन्। अदृष्टम् अद्भिर् निर्णिक्तं यच् च वाचा प्रशस्यते।

trīṇi devāḥ pavitrāṇi brāhmaṇānām akalpayan. adṛṣṭam adbhir nirṇiktaṃ yac ca vācā praśasyate.

संयावं कृसरं मांसं शष्कुली पायसं तथा। आत्मार्थं न प्रकर्तव्यं देवार्थं तु प्रकल्पयेत्।

saṃyāvaṃ kṛsaraṃ māṃsaṃ śaṣkulī pāyasaṃ tathā. ātmārthaṃ na prakartavyaṃ devārthaṃ tu prakalpayet.

नित्यम् अग्निं परिचरेद् भिक्षां दद्याच् च नित्यदा। वाग्यतो दन्तकाष्ठं च नित्यम् एव समाचरेत्। दन्तकाष्ठे च संध्यायां मलोत्सर्गे च मौनगः। जप्तव्यस्यानुसंधाने स्नाने मौनं प्रशस्यते। न चाभ्युदितशायी स्यात् प्रायश्चित्ती तथा भवेत्। न संध्यायां स्वपेन् नित्यं स्नायाच् छुद्धः सदा भवेत्।

nityam agniṃ paricared bhikṣāṃ dadyāc ca nityadā. vāgyato dantakāṣṭhaṃ ca nityam eva samācaret. dantakāṣṭhe ca saṃdhyāyāṃ malotsarge ca maunagaḥ. japtavyasyānusaṃdhāne snāne maunaṃ praśasyate. na cābhyuditaśāyī syāt prāyaścittī tathā bhavet. na saṃdhyāyāṃ svapen nityaṃ snāyāc chuddhaḥ sadā bhavet.

मातापितरम् उत्थाय पूर्वम् एवाभिवादयेत्। आचार्यम् अथ वाप्य् एनं तथायुर् विन्दते महत्। भूमाव् एकेन पाणिना। गुरून् दृष्ट्वा समुत्तिष्ठेत्।

mātāpitaram utthāya pūrvam evābhivādayet. ācāryam atha vāpy enaṃ tathāyur vindate mahat. bhūmāv ekena pāṇinā. gurūn dṛṣṭvā samuttiṣṭhet.

वर्जयेद् दन्तकाष्ठानि वर्जनीयानि नित्यशः। भक्षयेच् छास्त्रदृष्टानि पर्वस्व् अपि च वर्जयेत्।

varjayed dantakāṣṭhāni varjanīyāni nityaśaḥ. bhakṣayec chāstradṛṣṭāni parvasv api ca varjayet.

उदङ्मुखश् च सततं शौचं कुर्यात् समाहितः। अकृत्वा देवपूजां च नाचरेद् दन्तधावनम्।

udaṅmukhaś ca satataṃ śaucaṃ kuryāt samāhitaḥ. akṛtvā devapūjāṃ ca nācared dantadhāvanam.

अकृत्वा देवतापूजां नान्यं गच्छेत् कदा चन। अन्यत्र तु गुरुं वृद्धं धार्मिकं वा विचक्षणम्।

akṛtvā devatāpūjāṃ nānyaṃ gacchet kadā cana. anyatra tu guruṃ vṛddhaṃ dhārmikaṃ vā vicakṣaṇam.

अवलोक्यो न चादर्शो मलिनो बुद्धिमत्तरैः। न चाज्ञातां स्त्रियं गच्छेद् गर्भिणीं वा कदा चन। दारसंग्रहणात् पूर्वं नाचरेन् मैथुनं बुधः। अन्यथा त्व् अवकीर्णः स्यात् प्रायश्चित्तं समाचरेत्। नोदीक्षेत् परदारांश् च रहस्य् एकासनो भवेत्। इन्द्रियाणि सदा यच्छेत् स्वप्ने शुद्धमना भवेत्।

avalokyo na cādarśo malino buddhimattaraiḥ. na cājñātāṃ striyaṃ gacched garbhiṇīṃ vā kadā cana. dārasaṃgrahaṇāt pūrvaṃ nācaren maithunaṃ budhaḥ. anyathā tv avakīrṇaḥ syāt prāyaścittaṃ samācaret. nodīkṣet paradārāṃś ca rahasy ekāsano bhavet. indriyāṇi sadā yacchet svapne śuddhamanā bhavet.

उदक्शिरा न स्वपेत तथा प्रत्यक्शिरा न च। प्राक्शिरास् तु स्वपेद् विद्वान् अथ वा दक्षिणाशिराः।

udakśirā na svapeta tathā pratyakśirā na ca. prākśirās tu svaped vidvān atha vā dakṣiṇāśirāḥ.

न भग्ने नावदीर्णे वा शयने प्रस्वपेत च। नान्तर्धाने न संयुक्ते न च तिर्यक् कदा चन। न चापि गच्छेत् कार्येण समयाद् वापि नास्तिके। आसनं तु पदाकृष्य न प्रसज्जेत् तथा नरः।

na bhagne nāvadīrṇe vā śayane prasvapeta ca. nāntardhāne na saṃyukte na ca tiryak kadā cana. na cāpi gacchet kāryeṇa samayād vāpi nāstike. āsanaṃ tu padākṛṣya na prasajjet tathā naraḥ.

न नग्नः कर्हि चित् स्नायान् न निशायां कदा चन। स्नात्वा च नावमृज्येत गात्राणि सुविचक्षणः। तिर्यङ् न च शयेन् नित्यं नान्तर्धानेन संयुतः। न निशायां पुनः स्नायाद् आपद्य् अग्निद्विजान्तिके। स्नाने निर्माल्यकं वर्जेत् स्नात्वा नाङ्गानि मार्जयेत्।

na nagnaḥ karhi cit snāyān na niśāyāṃ kadā cana. snātvā ca nāvamṛjyeta gātrāṇi suvicakṣaṇaḥ. tiryaṅ na ca śayen nityaṃ nāntardhānena saṃyutaḥ. na niśāyāṃ punaḥ snāyād āpady agnidvijāntike. snāne nirmālyakaṃ varjet snātvā nāṅgāni mārjayet.

न चानुलिम्पेद् अस्नात्वा स्नात्वा वासो न निर्धुनेत्। आर्द्र एव तु वासांसि नित्यं सेवेत मानवः। स्रजश् च नावकर्षेत न बहिर् धारयेत च।

na cānulimped asnātvā snātvā vāso na nirdhunet. ārdra eva tu vāsāṃsi nityaṃ seveta mānavaḥ. srajaś ca nāvakarṣeta na bahir dhārayeta ca.

रक्तमाल्यं न धार्यं स्याच् छुक्लं धार्यं तु पण्डितैः। वर्जयित्वा तु कमलं तथा कुवलयं विभो।

raktamālyaṃ na dhāryaṃ syāc chuklaṃ dhāryaṃ tu paṇḍitaiḥ. varjayitvā tu kamalaṃ tathā kuvalayaṃ vibho.

रक्तं शिरसि धार्यं तु तथा वानेयम् इत्य् अपि। काञ्चनी चैव या माला न सा दुष्यति कर्हि चित्। स्नातस्य वर्णकं नित्यम् आर्द्रं दद्याद् विशां पते।

raktaṃ śirasi dhāryaṃ tu tathā vāneyam ity api. kāñcanī caiva yā mālā na sā duṣyati karhi cit. snātasya varṇakaṃ nityam ārdraṃ dadyād viśāṃ pate.

विपर्ययं न कुर्वीत वाससो बुद्धिमान् नरः। तथा नान्यधृतं धार्यं न चापदशम् एव च।

viparyayaṃ na kurvīta vāsaso buddhimān naraḥ. tathā nānyadhṛtaṃ dhāryaṃ na cāpadaśam eva ca.

अन्यद् एव भवेद् वासः शयनीये नरोत्तम। अन्यद् रथ्यासु देवानाम् अर्चायाम् अन्यद् एव हि।

anyad eva bhaved vāsaḥ śayanīye narottama. anyad rathyāsu devānām arcāyām anyad eva hi.

प्रियङ्गुचन्दनाभ्यां च बिल्वेन तगरेण च। पृथग् एवानुलिम्पेत केसरेण च बुद्धिमान्।

priyaṅgucandanābhyāṃ ca bilvena tagareṇa ca. pṛthag evānulimpeta kesareṇa ca buddhimān.

उपवासं च कुर्वीत स्नातः शुचिर् अलंकृतः। नोपवासं वृथा कुर्याद् धनं नापहरेद् इह। पर्वकालेषु सर्वेषु ब्रह्मचारी सदा भवेत्।

upavāsaṃ ca kurvīta snātaḥ śucir alaṃkṛtaḥ. nopavāsaṃ vṛthā kuryād dhanaṃ nāpahared iha. parvakāleṣu sarveṣu brahmacārī sadā bhavet.

नालीढया परिहतं भक्षयीत कदा चन। नावलीढम् अवज्ञातम् आघ्रातं भक्षयेद् अपि। तथा नोद्धृतसाराणि प्रेक्षतां नाप्रदाय च।

nālīḍhayā parihataṃ bhakṣayīta kadā cana. nāvalīḍham avajñātam āghrātaṃ bhakṣayed api. tathā noddhṛtasārāṇi prekṣatāṃ nāpradāya ca.

न संनिकृष्टो मेधावी नाशुचिर् न च सत्सु च। प्रतिषिद्धान् न धर्मेषु भक्षान् भुञ्जीत पृष्ठतः।

na saṃnikṛṣṭo medhāvī nāśucir na ca satsu ca. pratiṣiddhān na dharmeṣu bhakṣān bhuñjīta pṛṣṭhataḥ.

पिप्पलं च वटं चैव शणशाकं तथैव च। उदुम्बरं न खादेच् च भवार्थी पुरुषोत्तमः।

pippalaṃ ca vaṭaṃ caiva śaṇaśākaṃ tathaiva ca. udumbaraṃ na khādec ca bhavārthī puruṣottamaḥ.

आजं गव्यं च यन् मांसं मायूरं चैव वर्जयेत्। वर्जयेच् छुष्कमांसं च तथा पर्युषितं च यत्। शुष्कम् अन्नं न भुञ्जीत शूद्रान्नं च विवर्जयेत्।

ājaṃ gavyaṃ ca yan māṃsaṃ māyūraṃ caiva varjayet. varjayec chuṣkamāṃsaṃ ca tathā paryuṣitaṃ ca yat. śuṣkam annaṃ na bhuñjīta śūdrānnaṃ ca vivarjayet.

न पाणौ लवणं विद्वान् प्राश्नीयान् न च रात्रिषु। दधिसक्तून् न भुञ्जीत वृथामांसं च वर्जयेत्। दधिसक्तु न दोषायां पिबेन् मधु च नित्यशः।

na pāṇau lavaṇaṃ vidvān prāśnīyān na ca rātriṣu. dadhisaktūn na bhuñjīta vṛthāmāṃsaṃ ca varjayet. dadhisaktu na doṣāyāṃ piben madhu ca nityaśaḥ.

वालेन तु न भुञ्जीत परश्राद्धं तथैव च। सायं प्रातश् च भुञ्जीत नान्तराले समाहितः।

vālena tu na bhuñjīta paraśrāddhaṃ tathaiva ca. sāyaṃ prātaś ca bhuñjīta nāntarāle samāhitaḥ.

वाग्यतो नैकवस्त्रश् च नासंविष्टः कदा चन। भूमौ सदैव नाश्नीयान् नानासीनो न शब्दवत्।

vāgyato naikavastraś ca nāsaṃviṣṭaḥ kadā cana. bhūmau sadaiva nāśnīyān nānāsīno na śabdavat.

तोयपूर्वं प्रदायान्नम् अतिथिभ्यो विशां पते। पश्चाद् भुञ्जीत मेधावी न चाप्य् अन्यमना नरः।

toyapūrvaṃ pradāyānnam atithibhyo viśāṃ pate. paścād bhuñjīta medhāvī na cāpy anyamanā naraḥ.

समानम् एकपङ्क्त्यां तु भोज्यम् अन्नं नरेश्वर। निःशब्देन तु भुञ्जीत मित्रं भुञ्जीत नाहितम्। यो ऽतिथीनाम् अदत्त्वा च बालानां जरठैः सह। विषं हालाहलं भुङ्क्ते यो ऽप्रदाय सुहृज्जने।

samānam ekapaṅktyāṃ tu bhojyam annaṃ nareśvara. niḥśabdena tu bhuñjīta mitraṃ bhuñjīta nāhitam. yo 'tithīnām adattvā ca bālānāṃ jaraṭhaiḥ saha. viṣaṃ hālāhalaṃ bhuṅkte yo 'pradāya suhṛjjane.

पानीयं पायसं सर्पिर् दधिसक्तुमधून्य् अपि। निरस्य शेषम् एतेषां न प्रदेयं तु कस्य चित्।

pānīyaṃ pāyasaṃ sarpir dadhisaktumadhūny api. nirasya śeṣam eteṣāṃ na pradeyaṃ tu kasya cit.

भुञ्जानो मनुजव्याघ्र नैव शङ्कां समाचरेत्। दधि चाप्य् अनुपानं वै न कर्तव्यं भवार्थिना।

bhuñjāno manujavyāghra naiva śaṅkāṃ samācaret. dadhi cāpy anupānaṃ vai na kartavyaṃ bhavārthinā.

आचम्य चैव हस्तेन परिस्राव्य तथोदकम्। अङ्गुष्ठं चरणस्याथ दक्षिणस्यावसेचयेत्।

ācamya caiva hastena parisrāvya tathodakam. aṅguṣṭhaṃ caraṇasyātha dakṣiṇasyāvasecayet.

पाणिं मूर्ध्नि समाधाय स्पृष्ट्वा चाग्निं समाहितः। ज्ञातिश्रैष्ठ्यम् अवाप्नोति प्रयोगकुशलो नरः।

pāṇiṃ mūrdhni samādhāya spṛṣṭvā cāgniṃ samāhitaḥ. jñātiśraiṣṭhyam avāpnoti prayogakuśalo naraḥ.

अद्भिः प्राणान् समालभ्य नाभिं पाणितलेन च। स्पृशंश् चैव प्रतिष्ठेत न चाप्य् आर्द्रेण पाणिना।

adbhiḥ prāṇān samālabhya nābhiṃ pāṇitalena ca. spṛśaṃś caiva pratiṣṭheta na cāpy ārdreṇa pāṇinā.

अङ्गुष्ठस्यान्तराले च ब्राह्मं तीर्थम् उदाहृतम्। कनिष्ठिकायाः पश्चात् तु देवतीर्थम् इहोच्यते।

aṅguṣṭhasyāntarāle ca brāhmaṃ tīrtham udāhṛtam. kaniṣṭhikāyāḥ paścāt tu devatīrtham ihocyate.

अङ्गुष्ठस्य च यन् मध्यं प्रदेशिन्याश् च भारत। तेन पित्र्याणि कुर्वीत स्पृष्ट्वापो न्यायतस् तथा।

aṅguṣṭhasya ca yan madhyaṃ pradeśinyāś ca bhārata. tena pitryāṇi kurvīta spṛṣṭvāpo nyāyatas tathā.

परापवादं न ब्रूयान् नाप्रियं च कदा चन। न मन्युः कश् चिद् उत्पाद्यः पुरुषेण भवार्थिना।

parāpavādaṃ na brūyān nāpriyaṃ ca kadā cana. na manyuḥ kaś cid utpādyaḥ puruṣeṇa bhavārthinā.

पतितैस् तु कथां नेच्छेद् दर्शनं चापि वर्जयेत्। संसर्गं च न गच्छेत तथायुर् विन्दते महत्।

patitais tu kathāṃ necched darśanaṃ cāpi varjayet. saṃsargaṃ ca na gaccheta tathāyur vindate mahat.

न दिवा मैथुनं गच्छेन् न कन्यां न च बन्धकीम्। न चास्नातां स्त्रियं गच्छेत् तथायुर् विन्दते महत्।

na divā maithunaṃ gacchen na kanyāṃ na ca bandhakīm. na cāsnātāṃ striyaṃ gacchet tathāyur vindate mahat.

स्वे स्वे तीर्थे समाचम्य कार्ये समुपकल्पिते। त्रिः पीत्वापो द्विः प्रमृज्य कृतशौचो भवेन् नरः।

sve sve tīrthe samācamya kārye samupakalpite. triḥ pītvāpo dviḥ pramṛjya kṛtaśauco bhaven naraḥ.

इन्द्रियाणि सकृत् स्पृश्य त्रिर् अभ्युक्ष्य च मानवः। कुर्वीत पित्र्यं दैवं च वेददृष्टेन कर्मणा।

indriyāṇi sakṛt spṛśya trir abhyukṣya ca mānavaḥ. kurvīta pitryaṃ daivaṃ ca vedadṛṣṭena karmaṇā.

ब्राह्मणार्थे च यच् छौचं तच् च मे शृणु कौरव। प्रवृत्तं च हितं चोक्त्वा भोजनाद्यन्तयोस् तथा।

brāhmaṇārthe ca yac chaucaṃ tac ca me śṛṇu kaurava. pravṛttaṃ ca hitaṃ coktvā bhojanādyantayos tathā.

सर्वशौचेषु ब्राह्मेण तीर्थेन समुपस्पृशेत्। निष्ठीव्य तु तथा क्षुत्वा स्पृश्यापो हि शुचिर् भवेत्। निष्ठीवने मैथुने च क्षुते कक्ष्याविमोचने। उदक्यादर्शने तद्वन् नग्नस्याचमनं स्मृतम्। स्पृशेत् कर्णं सप्रणवं सूर्यम् ईक्षेत् सदा तदा।

sarvaśauceṣu brāhmeṇa tīrthena samupaspṛśet. niṣṭhīvya tu tathā kṣutvā spṛśyāpo hi śucir bhavet. niṣṭhīvane maithune ca kṣute kakṣyāvimocane. udakyādarśane tadvan nagnasyācamanaṃ smṛtam. spṛśet karṇaṃ sapraṇavaṃ sūryam īkṣet sadā tadā.

वृद्धो ज्ञातिस् तथा मित्रं दरिद्रो यो भवेद् अपि। कुलीनः पण्डित इति रक्ष्या निःस्वाः स्वशक्तितः। गृहे वासयितव्यास् ते धन्यम् आयुष्यम् एव च।

vṛddho jñātis tathā mitraṃ daridro yo bhaved api. kulīnaḥ paṇḍita iti rakṣyā niḥsvāḥ svaśaktitaḥ. gṛhe vāsayitavyās te dhanyam āyuṣyam eva ca.

गृहे पारावता धन्याः शुकाश् च सहसारिकाः। देवताः प्रतिमादर्शाश् चन्दनाः पुष्पवल्लिकाः। शुद्धं जलं सुवर्णं च रजतं गृहमङ्गलम्। गृहेष्व् एते न पापाय तथा वै तैलपायिकाः।

gṛhe pārāvatā dhanyāḥ śukāś ca sahasārikāḥ. devatāḥ pratimādarśāś candanāḥ puṣpavallikāḥ. śuddhaṃ jalaṃ suvarṇaṃ ca rajataṃ gṛhamaṅgalam. gṛheṣv ete na pāpāya tathā vai tailapāyikāḥ.

उद्दीपकाश् च गृध्राश् च कपोता भ्रमरास् तथा। निविशेयुर् यदा तत्र शान्तिम् एव तदाचरेत्।

uddīpakāś ca gṛdhrāś ca kapotā bhramarās tathā. niviśeyur yadā tatra śāntim eva tadācaret.

अमङ्गल्यानि चैतानि तथाक्रोशो महात्मनाम्। महात्मनां च गुह्यानि न वक्तव्यानि कर्हि चित्।

amaṅgalyāni caitāni tathākrośo mahātmanām. mahātmanāṃ ca guhyāni na vaktavyāni karhi cit.

अगम्याश् च न गच्छेत राजपत्नीः सखीस् तथा। वैद्यानां बालवृद्धानां भृत्यानां च युधिष्ठिर।

agamyāś ca na gaccheta rājapatnīḥ sakhīs tathā. vaidyānāṃ bālavṛddhānāṃ bhṛtyānāṃ ca yudhiṣṭhira.

बन्धूनां ब्राह्मणानां च तथा शारणिकस्य च। संबन्धिनां च राजेन्द्र तथायुर् विन्दते महत्।

bandhūnāṃ brāhmaṇānāṃ ca tathā śāraṇikasya ca. saṃbandhināṃ ca rājendra tathāyur vindate mahat.

ब्राह्मणस्थपतिभ्यां च निर्मितं यन् निवेशनम्। तद् आवसेत् सदा प्राज्ञो भवार्थी मनुजेश्वर।

brāhmaṇasthapatibhyāṃ ca nirmitaṃ yan niveśanam. tad āvaset sadā prājño bhavārthī manujeśvara.

संध्यायां न स्वपेद् राजन् विद्यां न च समाचरेत्। न भुञ्जीत च मेधावी तथायुर् विन्दते महत्।

saṃdhyāyāṃ na svaped rājan vidyāṃ na ca samācaret. na bhuñjīta ca medhāvī tathāyur vindate mahat.

नक्तं न कुर्यात् पित्र्याणि भुक्त्वा चैव प्रसाधनम्। पानीयस्य क्रिया नक्तं न कार्या भूतिम् इच्छता।

naktaṃ na kuryāt pitryāṇi bhuktvā caiva prasādhanam. pānīyasya kriyā naktaṃ na kāryā bhūtim icchatā.

वर्जनीयाश् च वै नित्यं सक्तवो निशि भारत। शेषाणि चावदातानि पानीयं चैव भोजने।

varjanīyāś ca vai nityaṃ saktavo niśi bhārata. śeṣāṇi cāvadātāni pānīyaṃ caiva bhojane.

सौहित्यं च न कर्तव्यं रात्रौ नैव समाचरेत्। न भुक्त्वा मैथुनं गच्छेन् न धावेन् नातिहासकम्। द्विजच्छेदं न कुर्वीत भुक्त्वा न च समाचरेत्।

sauhityaṃ ca na kartavyaṃ rātrau naiva samācaret. na bhuktvā maithunaṃ gacchen na dhāven nātihāsakam. dvijacchedaṃ na kurvīta bhuktvā na ca samācaret.

महाकुलप्रसूतां च प्रशस्तां लक्षणैस् तथा। वयःस्थां च महाप्राज्ञ कन्याम् आवोढुम् अर्हति।

mahākulaprasūtāṃ ca praśastāṃ lakṣaṇais tathā. vayaḥsthāṃ ca mahāprājña kanyām āvoḍhum arhati.

अपत्यम् उत्पाद्य ततः प्रतिष्ठाप्य कुलं तथा। पुत्राः प्रदेया ज्ञानेषु कुलधर्मेषु भारत।

apatyam utpādya tataḥ pratiṣṭhāpya kulaṃ tathā. putrāḥ pradeyā jñāneṣu kuladharmeṣu bhārata.

कन्या चोत्पाद्य दातव्या कुलपुत्राय धीमते। पुत्रा निवेश्याश् च कुलाद् भृत्या लभ्याश् च भारत।

kanyā cotpādya dātavyā kulaputrāya dhīmate. putrā niveśyāś ca kulād bhṛtyā labhyāś ca bhārata.

शिरःस्नातो ऽथ कुर्वीत दैवं पित्र्यम् अथापि च। तैलाभ्यञ्जनम् अष्टम्यां चतुर्दश्यां च पर्वसु। नक्षत्रे न च कुर्वीत यस्मिञ् जातो भवेन् नरः। न प्रोष्ठपदयोः कार्यं तथाग्नेये च भारत।

śiraḥsnāto 'tha kurvīta daivaṃ pitryam athāpi ca. tailābhyañjanam aṣṭamyāṃ caturdaśyāṃ ca parvasu. nakṣatre na ca kurvīta yasmiñ jāto bhaven naraḥ. na proṣṭhapadayoḥ kāryaṃ tathāgneye ca bhārata.

दारुणेषु च सर्वेषु प्रत्यहं च विवर्जयेत्। ज्योतिषे यानि चोक्तानि तानि सर्वाणि वर्जयेत्।

dāruṇeṣu ca sarveṣu pratyahaṃ ca vivarjayet. jyotiṣe yāni coktāni tāni sarvāṇi varjayet.

प्राङ्मुखः श्मश्रुकर्माणि कारयेत समाहितः। उदङ्मुखो वा राजेन्द्र तथायुर् विन्दते महत्। सामुद्रेणाम्भसा स्नानं क्षौरं श्राद्धेषु भोजनम्। अन्तर्वत्नीपतिः कुर्वन् न पुत्रफलम् अश्नुते। सतां गुरूणां वृद्धानां कुलस्त्रीणां विशेषतः।

prāṅmukhaḥ śmaśrukarmāṇi kārayeta samāhitaḥ. udaṅmukho vā rājendra tathāyur vindate mahat. sāmudreṇāmbhasā snānaṃ kṣauraṃ śrāddheṣu bhojanam. antarvatnīpatiḥ kurvan na putraphalam aśnute. satāṃ gurūṇāṃ vṛddhānāṃ kulastrīṇāṃ viśeṣataḥ.

परिवादं न च ब्रूयात् परेषाम् आत्मनस् तथा। परिवादो न धर्माय प्रोच्यते भरतर्षभ।

parivādaṃ na ca brūyāt pareṣām ātmanas tathā. parivādo na dharmāya procyate bharatarṣabha.

वर्जयेद् व्यङ्गिनीं नारीं तथा कन्यां नरोत्तम। समार्षां व्यङ्गितां चैव मातुः स्वकुलजां तथा।

varjayed vyaṅginīṃ nārīṃ tathā kanyāṃ narottama. samārṣāṃ vyaṅgitāṃ caiva mātuḥ svakulajāṃ tathā.

वृद्धां प्रव्रजितां चैव तथैव च पतिव्रताम्। तथातिकृष्णवर्णां च वर्णोत्कृष्टां च वर्जयेत्।

vṛddhāṃ pravrajitāṃ caiva tathaiva ca pativratām. tathātikṛṣṇavarṇāṃ ca varṇotkṛṣṭāṃ ca varjayet.

अयोनिं च वियोनिं च न गच्छेत विचक्षणः। पिङ्गलां कुष्ठिनीं नारीं न त्वम् आवोढुम् अर्हसि।

ayoniṃ ca viyoniṃ ca na gaccheta vicakṣaṇaḥ. piṅgalāṃ kuṣṭhinīṃ nārīṃ na tvam āvoḍhum arhasi.

अपस्मारिकुले जातां निहीनां चैव वर्जयेत्। श्वित्रिणां च कुले जातां त्रयाणां मनुजेश्वर। वर्जयेद् अतिदुष्टां च व्याधिनीं व्यङ्गिकां तथा। सरोमशाम् अतिस्थूलां कन्यां मातृपितृस्थिताम्। अलज्जां भ्रातृजां दुष्टां वर्जयेद् रक्तकेशिनीम्।

apasmārikule jātāṃ nihīnāṃ caiva varjayet. śvitriṇāṃ ca kule jātāṃ trayāṇāṃ manujeśvara. varjayed atiduṣṭāṃ ca vyādhinīṃ vyaṅgikāṃ tathā. saromaśām atisthūlāṃ kanyāṃ mātṛpitṛsthitām. alajjāṃ bhrātṛjāṃ duṣṭāṃ varjayed raktakeśinīm.

लक्षणैर् अन्विता या च प्रशस्ता या च लक्षणैः। मनोज्ञा दर्शनीया च तां भवान् वोढुम् अर्हति।

lakṣaṇair anvitā yā ca praśastā yā ca lakṣaṇaiḥ. manojñā darśanīyā ca tāṃ bhavān voḍhum arhati.

महाकुले निवेष्टव्यं सदृशे वा युधिष्ठिर। अवरा पतिता चैव न ग्राह्या भूतिम् इच्छता।

mahākule niveṣṭavyaṃ sadṛśe vā yudhiṣṭhira. avarā patitā caiva na grāhyā bhūtim icchatā.

अग्नीन् उत्पाद्य यत्नेन क्रियाः सुविहिताश् च याः। वेदेषु ब्राह्मणैः प्रोक्तास् ताश् च सर्वाः समाचरेत्।

agnīn utpādya yatnena kriyāḥ suvihitāś ca yāḥ. vedeṣu brāhmaṇaiḥ proktās tāś ca sarvāḥ samācaret.

न चेर्ष्या स्त्रीषु कर्तव्या दारा रक्ष्याश् च सर्वशः। अनायुष्या भवेद् ईर्ष्या तस्माद् ईर्ष्यां विवर्जयेत्।

na cerṣyā strīṣu kartavyā dārā rakṣyāś ca sarvaśaḥ. anāyuṣyā bhaved īrṣyā tasmād īrṣyāṃ vivarjayet.

अनायुष्यो दिवास्वप्नस् तथाभ्युदितशायिता। प्रातर् निशायां च तथा ये चोच्छिष्टाः स्वपन्ति वै।

anāyuṣyo divāsvapnas tathābhyuditaśāyitā. prātar niśāyāṃ ca tathā ye cocchiṣṭāḥ svapanti vai.

पारदार्यम् अनायुष्यं नापितोच्छिष्टता तथा। यत्नतो वै न कर्तव्यम् अभ्यासश् चैव भारत। यत्नो वै भोजने कार्यो अत्याशं च विवर्जयेत्।

pāradāryam anāyuṣyaṃ nāpitocchiṣṭatā tathā. yatnato vai na kartavyam abhyāsaś caiva bhārata. yatno vai bhojane kāryo atyāśaṃ ca vivarjayet.

संध्यां न भुञ्जेन् न स्नायान् न पुरीषं समुत्सृजेत्। आत्मानं शुचि मन्येत ब्राह्मणान् न च पस्पशेत्। तं ब्रूयाद् ब्राह्मणघ्नं च तस्य चायुर् विनश्यति। ब्राह्मणा हि सदा पूज्या नरेण भूतिम् इच्छता। प्रयतश् च भवेत् तस्यां न च किं चित् समाचरेत्।

saṃdhyāṃ na bhuñjen na snāyān na purīṣaṃ samutsṛjet. ātmānaṃ śuci manyeta brāhmaṇān na ca paspaśet. taṃ brūyād brāhmaṇaghnaṃ ca tasya cāyur vinaśyati. brāhmaṇā hi sadā pūjyā nareṇa bhūtim icchatā. prayataś ca bhavet tasyāṃ na ca kiṃ cit samācaret.

ब्राह्मणान् पूजयेच् चापि तथा स्नात्वा नराधिप। समावृत्तः शुचीन् विप्रान् देवान् अथ गुरून् नमेत्। कुर्याद् व्याहृतिहोमादीन् अर्घ्यार्हश् च सदा भवेत्। देवांश् च प्रणमेत् स्नातो गुरूंश् चाप्य् अभिवादयेत्।

brāhmaṇān pūjayec cāpi tathā snātvā narādhipa. samāvṛttaḥ śucīn viprān devān atha gurūn namet. kuryād vyāhṛtihomādīn arghyārhaś ca sadā bhavet. devāṃś ca praṇamet snāto gurūṃś cāpy abhivādayet.

अनिमन्त्रितो न गच्छेत यज्ञं गच्छेत् तु दर्शकः। अनिमन्त्रिते ह्य् अनायुष्यं गमनं तत्र भारत।

animantrito na gaccheta yajñaṃ gacchet tu darśakaḥ. animantrite hy anāyuṣyaṃ gamanaṃ tatra bhārata.

न चैकेन परिव्राज्यं न गन्तव्यं तथा निशि। नानापदि परस्यान्नम् अनिमन्त्रितम् आहरेत्। एकोद्दिष्टं न भुञ्जीत प्रथमं तु विशेषतः। सपिण्डीकरणं वर्ज्यं सविधानं च मासिकम्। अनागतायां संध्यायां पश्चिमायां गृहे वसेत्।

na caikena parivrājyaṃ na gantavyaṃ tathā niśi. nānāpadi parasyānnam animantritam āharet. ekoddiṣṭaṃ na bhuñjīta prathamaṃ tu viśeṣataḥ. sapiṇḍīkaraṇaṃ varjyaṃ savidhānaṃ ca māsikam. anāgatāyāṃ saṃdhyāyāṃ paścimāyāṃ gṛhe vaset.

मातुः पितुर् गुरूणां च कार्यम् एवानुशासनम्। हितं वाप्य् अहितं वापि न विचार्यं नरर्षभ। क्षत्रियस् तु विशेषेण धनुर्वेदं समभ्यसेत्।

mātuḥ pitur gurūṇāṃ ca kāryam evānuśāsanam. hitaṃ vāpy ahitaṃ vāpi na vicāryaṃ nararṣabha. kṣatriyas tu viśeṣeṇa dhanurvedaṃ samabhyaset.

धनुर्वेदे च वेदे च यत्नः कार्यो नराधिप। हस्तिपृष्ठे ऽश्वपृष्ठे च रथचर्यासु चैव ह। यत्नवान् भव राजेन्द्र यत्नवान् सुखम् एधते।

dhanurvede ca vede ca yatnaḥ kāryo narādhipa. hastipṛṣṭhe 'śvapṛṣṭhe ca rathacaryāsu caiva ha. yatnavān bhava rājendra yatnavān sukham edhate.

अप्रधृष्यश् च शत्रूणां भृत्यानां स्वजनस्य च। प्रजापालनयुक्तश् च न क्षतिं लभते क्व चित्।

apradhṛṣyaś ca śatrūṇāṃ bhṛtyānāṃ svajanasya ca. prajāpālanayuktaś ca na kṣatiṃ labhate kva cit.

युक्तिशास्त्रं च ते ज्ञेयं शब्दशास्त्रं च भारत। गन्धर्वशास्त्रं च कलाः परिज्ञेया नराधिप।

yuktiśāstraṃ ca te jñeyaṃ śabdaśāstraṃ ca bhārata. gandharvaśāstraṃ ca kalāḥ parijñeyā narādhipa.

पुराणम् इतिहासाश् च तथाख्यानानि यानि च। महात्मनां च चरितं श्रोतव्यं नित्यम् एव ते। मान्यानां माननं कुर्यान् निन्द्यानां निन्दनं तथा। गोब्राह्मणार्थे युध्येत प्राणान् अपि परित्यजेत्। न स्त्रीषु सज्जेद् द्रष्टव्यं शक्त्या दानरुचिर् भवेत्। न ब्राह्मणान् परिभवेत् कार्पण्यं ब्राह्मणैर् वृतम्। पतितान् नाभिभाषेत नाह्वयेत रजस्वलाम्।

purāṇam itihāsāś ca tathākhyānāni yāni ca. mahātmanāṃ ca caritaṃ śrotavyaṃ nityam eva te. mānyānāṃ mānanaṃ kuryān nindyānāṃ nindanaṃ tathā. gobrāhmaṇārthe yudhyeta prāṇān api parityajet. na strīṣu sajjed draṣṭavyaṃ śaktyā dānarucir bhavet. na brāhmaṇān paribhavet kārpaṇyaṃ brāhmaṇair vṛtam. patitān nābhibhāṣeta nāhvayeta rajasvalām.

पत्नीं रजस्वलां चैव नाभिगच्छेन् न चाह्वयेत्। स्नातां चतुर्थे दिवसे रात्रौ गच्छेद् विचक्षणः।

patnīṃ rajasvalāṃ caiva nābhigacchen na cāhvayet. snātāṃ caturthe divase rātrau gacched vicakṣaṇaḥ.

पञ्चमे दिवसे नारी षष्ठे ऽहनि पुमान् भवेत्। एतेन विधिना पत्नीम् उपगच्छेत पण्डितः। आ षोडशाद् ऋतुर् मुख्यः पुत्रजन्मनि शब्दितः।

pañcame divase nārī ṣaṣṭhe 'hani pumān bhavet. etena vidhinā patnīm upagaccheta paṇḍitaḥ. ā ṣoḍaśād ṛtur mukhyaḥ putrajanmani śabditaḥ.

ज्ञातिसंबन्धिमित्राणि पूजनीयानि नित्यशः। यष्टव्यं च यथाशक्ति यज्ञैर् विविधदक्षिणैः। अतऊर्ध्वम् अरण्यं च सेवितव्यं नराधिप।

jñātisaṃbandhimitrāṇi pūjanīyāni nityaśaḥ. yaṣṭavyaṃ ca yathāśakti yajñair vividhadakṣiṇaiḥ. ataūrdhvam araṇyaṃ ca sevitavyaṃ narādhipa.

एष ते लक्षणोद्देश आयुष्याणां प्रकीर्तितः। शेषस् त्रैविद्यवृद्धेभ्यः प्रत्याहार्यो युधिष्ठिर।

eṣa te lakṣaṇoddeśa āyuṣyāṇāṃ prakīrtitaḥ. śeṣas traividyavṛddhebhyaḥ pratyāhāryo yudhiṣṭhira.

आचारो भूतिजनन आचारः कीर्तिवर्धनः। आचाराद् वर्धते ह्य् आयुर् आचारो हन्त्य् अलक्षणम्।

ācāro bhūtijanana ācāraḥ kīrtivardhanaḥ. ācārād vardhate hy āyur ācāro hanty alakṣaṇam.

आगमानां हि सर्वेषाम् आचारः श्रेष्ठ उच्यते। आचारप्रभवो धर्मो धर्माद् आयुर् विवर्धते।

āgamānāṃ hi sarveṣām ācāraḥ śreṣṭha ucyate. ācāraprabhavo dharmo dharmād āyur vivardhate.

एतद् यशस्यम् आयुष्यं स्वर्ग्यं स्वस्त्ययनं महत्। अनुकम्पता सर्ववर्णान् ब्रह्मणा समुदाहृतम्। य इदं शृणुयान् नित्यं यश् चापि परिकीर्तयेत्। स शुभान् प्राप्नुयाल् लोकान् सदाचारपरो नृप।

etad yaśasyam āyuṣyaṃ svargyaṃ svastyayanaṃ mahat. anukampatā sarvavarṇān brahmaṇā samudāhṛtam. ya idaṃ śṛṇuyān nityaṃ yaś cāpi parikīrtayet. sa śubhān prāpnuyāl lokān sadācāraparo nṛpa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...