महाभारत 13.106 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 106→

[mh-13-106] • 42 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। दानं बहुविधाकारं शान्तिः सत्यम् अहिंसता। स्वदारतुष्टिश् चोक्ता ते फलं दानस्य चैव यत्।

yudhiṣṭhira uvāca. dānaṃ bahuvidhākāraṃ śāntiḥ satyam ahiṃsatā. svadāratuṣṭiś coktā te phalaṃ dānasya caiva yat.

पितामहस्य विदितं किम् अन्यत्र तपोबलात्। तपसो यत् परं ते ऽद्य तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

pitāmahasya viditaṃ kim anyatra tapobalāt. tapaso yat paraṃ te 'dya tan me vyākhyātum arhasi.

भीष्म उवाच। तपः प्रचक्षते यावत् तावल् लोका युधिष्ठिर। मतं मम तु कौन्तेय तपो नानशनात् परम्।

bhīṣma uvāca. tapaḥ pracakṣate yāvat tāval lokā yudhiṣṭhira. mataṃ mama tu kaunteya tapo nānaśanāt param.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। भगीरथस्य संवादं ब्रह्मणश् च महात्मनः।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. bhagīrathasya saṃvādaṃ brahmaṇaś ca mahātmanaḥ.

अतीत्य सुरलोकं च गवां लोकं च भारत। ऋषिलोकं च सो ऽगच्छद् भगीरथ इति श्रुतिः।

atītya suralokaṃ ca gavāṃ lokaṃ ca bhārata. ṛṣilokaṃ ca so 'gacchad bhagīratha iti śrutiḥ.

तं दृष्ट्वा स वचः प्राह ब्रह्मा राजन् भगीरथम्। कथं भगीरथागास् त्वम् इमं देशं दुरासदम्।

taṃ dṛṣṭvā sa vacaḥ prāha brahmā rājan bhagīratham. kathaṃ bhagīrathāgās tvam imaṃ deśaṃ durāsadam.

न हि देवा न गन्धर्वा न मनुष्या भगीरथ। आयान्त्य् अतप्ततपसः कथं वै त्वम् इहागतः।

na hi devā na gandharvā na manuṣyā bhagīratha. āyānty ataptatapasaḥ kathaṃ vai tvam ihāgataḥ.

भगीरथ उवाच। निःशङ्कम् अन्नम् अददं ब्राह्मणेभ्यः; शतं सहस्राणि सदैव दानम्। ब्राह्मं व्रतं नित्यम् आस्थाय विद्धि; न त्व् एवाहं तस्य फलाद् इहागाम्।

bhagīratha uvāca. niḥśaṅkam annam adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ; śataṃ sahasrāṇi sadaiva dānam. brāhmaṃ vrataṃ nityam āsthāya viddhi; na tv evāhaṃ tasya phalād ihāgām.

दशैकरात्रान् दश पञ्चरात्रान्; एकादशैकादशकान् क्रतूंश् च। ज्योतिष्टोमानां च शतं यद् इष्टं; फलेन तेनापि च नागतो ऽहम्।

daśaikarātrān daśa pañcarātrān; ekādaśaikādaśakān kratūṃś ca. jyotiṣṭomānāṃ ca śataṃ yad iṣṭaṃ; phalena tenāpi ca nāgato 'ham.

यच् चावसं जाह्नवीतीरनित्यः; शतं समास् तप्यमानस् तपो ऽहम्। अदां च तत्राश्वतरीसहस्रं; नारीपुरं न च तेनाहम् आगाम्।

yac cāvasaṃ jāhnavītīranityaḥ; śataṃ samās tapyamānas tapo 'ham. adāṃ ca tatrāśvatarīsahasraṃ; nārīpuraṃ na ca tenāham āgām.

दशायुतानि चाश्वानाम् अयुतानि च विंशतिम्। पुष्करेषु द्विजातिभ्यः प्रादां गाश् च सहस्रशः।

daśāyutāni cāśvānām ayutāni ca viṃśatim. puṣkareṣu dvijātibhyaḥ prādāṃ gāś ca sahasraśaḥ.

सुवर्णचन्द्रोडुपधारिणीनां; कन्योत्तमानाम् अददं स्रग्विणीनाम्। षष्टिं सहस्राणि विभूषितानां; जाम्बूनदैर् आभरणैर् न तेन।

suvarṇacandroḍupadhāriṇīnāṃ; kanyottamānām adadaṃ sragviṇīnām. ṣaṣṭiṃ sahasrāṇi vibhūṣitānāṃ; jāmbūnadair ābharaṇair na tena.

दशार्बुदान्य् अददं गोसवेज्यास्व्; एकैकशो दश गा लोकनाथ। समानवत्साः पयसा समन्विताः; सुवर्णकांस्योपदुहा न तेन।

daśārbudāny adadaṃ gosavejyāsv; ekaikaśo daśa gā lokanātha. samānavatsāḥ payasā samanvitāḥ; suvarṇakāṃsyopaduhā na tena.

अप्तोर्यामेषु नियतम् एकैकस्मिन् दशाददम्। गृष्टीनां क्षीरदात्रीणां रोहिणीनां न तेन च।

aptoryāmeṣu niyatam ekaikasmin daśādadam. gṛṣṭīnāṃ kṣīradātrīṇāṃ rohiṇīnāṃ na tena ca.

दोग्ध्रीणां वै गवां चैव प्रयुतानि दशैव ह। प्रादां दशगुणं ब्रह्मन् न च तेनाहम् आगतः।

dogdhrīṇāṃ vai gavāṃ caiva prayutāni daśaiva ha. prādāṃ daśaguṇaṃ brahman na ca tenāham āgataḥ.

वाजिनां बाह्लिजातानाम् अयुतान्य् अददं दश। कर्काणां हेममालानां न च तेनाहम् आगतः।

vājināṃ bāhlijātānām ayutāny adadaṃ daśa. karkāṇāṃ hemamālānāṃ na ca tenāham āgataḥ.

कोटीश् च काञ्चनस्याष्टौ प्रादां ब्रह्मन् दश त्व् अहम्। एकैकस्मिन् क्रतौ तेन फलेनाहं न चागतः।

koṭīś ca kāñcanasyāṣṭau prādāṃ brahman daśa tv aham. ekaikasmin kratau tena phalenāhaṃ na cāgataḥ.

वाजिनां श्यामकर्णानां हरितानां पितामह। प्रादां हेमस्रजां ब्रह्मन् कोटीर् दश च सप्त च।

vājināṃ śyāmakarṇānāṃ haritānāṃ pitāmaha. prādāṃ hemasrajāṃ brahman koṭīr daśa ca sapta ca.

ईषादन्तान् महाकायान् काञ्चनस्रग्विभूषितान्। पत्नीमतः सहस्राणि प्रायच्छं दश सप्त च।

īṣādantān mahākāyān kāñcanasragvibhūṣitān. patnīmataḥ sahasrāṇi prāyacchaṃ daśa sapta ca.

अलंकृतानां देवेश दिव्यैः कनकभूषणैः। रथानां काञ्चनाङ्गानां सहस्राण्य् अददं दश। सप्त चान्यानि युक्तानि वाजिभिः समलंकृतैः।

alaṃkṛtānāṃ deveśa divyaiḥ kanakabhūṣaṇaiḥ. rathānāṃ kāñcanāṅgānāṃ sahasrāṇy adadaṃ daśa. sapta cānyāni yuktāni vājibhiḥ samalaṃkṛtaiḥ.

दक्षिणावयवाः के चिद् वेदैर् ये संप्रकीर्तिताः। वाजपेयेषु दशसु प्रादां तेनापि नाप्य् अहम्।

dakṣiṇāvayavāḥ ke cid vedair ye saṃprakīrtitāḥ. vājapeyeṣu daśasu prādāṃ tenāpi nāpy aham.

शक्रतुल्यप्रभावानाम् इज्यया विक्रमेण च। सहस्रं निष्ककण्ठानाम् अददं दक्षिणाम् अहम्।

śakratulyaprabhāvānām ijyayā vikrameṇa ca. sahasraṃ niṣkakaṇṭhānām adadaṃ dakṣiṇām aham.

विजित्य नृपतीन् सर्वान् मखैर् इष्ट्वा पितामह। अष्टभ्यो राजसूयेभ्यो न च तेनाहम् आगतः।

vijitya nṛpatīn sarvān makhair iṣṭvā pitāmaha. aṣṭabhyo rājasūyebhyo na ca tenāham āgataḥ.

स्रोतश् च यावद् गङ्गायाश् छन्नम् आसीज् जगत्पते। दक्षिणाभिः प्रवृत्ताभिर् मम नागां च तत्कृते।

srotaś ca yāvad gaṅgāyāś channam āsīj jagatpate. dakṣiṇābhiḥ pravṛttābhir mama nāgāṃ ca tatkṛte.

वाजिनां च सहस्रे द्वे सुवर्णशतभूषिते। वरं ग्रामशतं चाहम् एकैकस्य त्रिधाददम्। तपस्वी नियताहारः शमम् आस्थाय वाग्यतः।

vājināṃ ca sahasre dve suvarṇaśatabhūṣite. varaṃ grāmaśataṃ cāham ekaikasya tridhādadam. tapasvī niyatāhāraḥ śamam āsthāya vāgyataḥ.

दीर्घकालं हिमवति गङ्गायाश् च दुरुत्सहाम्। मूर्ध्ना धारां महादेवः शिरसा याम् अधारयत्। न तेनाप्य् अहम् आगच्छं फलेनेह पितामह।

dīrghakālaṃ himavati gaṅgāyāś ca durutsahām. mūrdhnā dhārāṃ mahādevaḥ śirasā yām adhārayat. na tenāpy aham āgacchaṃ phaleneha pitāmaha.

शम्याक्षेपैर् अयजं यच् च देवान्; सद्यस्कानाम् अयुतैश् चापि यत् तत्। त्रयोदशद्वादशाहांश् च देव; सपौण्डरीकान् न च तेषां फलेन।

śamyākṣepair ayajaṃ yac ca devān; sadyaskānām ayutaiś cāpi yat tat. trayodaśadvādaśāhāṃś ca deva; sapauṇḍarīkān na ca teṣāṃ phalena.

अष्टौ सहस्राणि ककुद्मिनाम् अहं; शुक्लर्षभाणाम् अददं ब्राह्मणेभ्यः। एकैकं वै काञ्चनं शृङ्गम् एभ्यः; पत्नीश् चैषाम् अददं निष्ककण्ठीः।

aṣṭau sahasrāṇi kakudminām ahaṃ; śuklarṣabhāṇām adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ. ekaikaṃ vai kāñcanaṃ śṛṅgam ebhyaḥ; patnīś caiṣām adadaṃ niṣkakaṇṭhīḥ.

हिरण्यरत्ननिचितान् अददं रत्नपर्वतान्। धनधान्यसमृद्धांश् च ग्रामाञ् शतसहस्रशः।

hiraṇyaratnanicitān adadaṃ ratnaparvatān. dhanadhānyasamṛddhāṃś ca grāmāñ śatasahasraśaḥ.

शतं शतानां गृष्टीनाम् अददं चाप्य् अतन्द्रितः। इष्ट्वानेकैर् महायज्ञैर् ब्राह्मणेभ्यो न तेन च।

śataṃ śatānāṃ gṛṣṭīnām adadaṃ cāpy atandritaḥ. iṣṭvānekair mahāyajñair brāhmaṇebhyo na tena ca.

एकादशाहैर् अयजं सदक्षिणैर्; द्विर्द्वादशाहैर् अश्वमेधैश् च देव। आर्कायणैः षोडशभिश् च ब्रह्मंस्; तेषां फलेनेह न चागतो ऽस्मि।

ekādaśāhair ayajaṃ sadakṣiṇair; dvirdvādaśāhair aśvamedhaiś ca deva. ārkāyaṇaiḥ ṣoḍaśabhiś ca brahmaṃs; teṣāṃ phaleneha na cāgato 'smi.

निष्कैककण्ठम् अददं योजनायतं; तद् विस्तीर्णं काञ्चनपादपानाम्। वनं चूतानां रत्नविभूषितानां; न चैव तेषाम् आगतो ऽहं फलेन।

niṣkaikakaṇṭham adadaṃ yojanāyataṃ; tad vistīrṇaṃ kāñcanapādapānām. vanaṃ cūtānāṃ ratnavibhūṣitānāṃ; na caiva teṣām āgato 'haṃ phalena.

तुरायणं हि व्रतम् अप्रधृष्यम्; अक्रोधनो ऽकरवं त्रिंशतो ऽब्दान्। शतं गवाम् अष्ट शतानि चैव; दिने दिने ह्य् अददं ब्राह्मणेभ्यः।

turāyaṇaṃ hi vratam apradhṛṣyam; akrodhano 'karavaṃ triṃśato 'bdān. śataṃ gavām aṣṭa śatāni caiva; dine dine hy adadaṃ brāhmaṇebhyaḥ.

पयस्विनीनाम् अथ रोहिणीनां; तथैव चाप्य् अनडुहां लोकनाथ। प्रादां नित्यं ब्राह्मणेभ्यः सुरेश; नेहागतस् तेन फलेन चाहम्। शम्याक्षेपेण पृथिवीं त्रिधा पर्यचरं यजन्।

payasvinīnām atha rohiṇīnāṃ; tathaiva cāpy anaḍuhāṃ lokanātha. prādāṃ nityaṃ brāhmaṇebhyaḥ sureśa; nehāgatas tena phalena cāham. śamyākṣepeṇa pṛthivīṃ tridhā paryacaraṃ yajan.

त्रिंशद् अग्निम् अहं ब्रह्मन्न् अयजं यच् च नित्यदा। अष्टाभिः सर्वमेधैश् च नरमेधैश् च सप्तभिः।

triṃśad agnim ahaṃ brahmann ayajaṃ yac ca nityadā. aṣṭābhiḥ sarvamedhaiś ca naramedhaiś ca saptabhiḥ.

दशभिर् विश्वजिद्भिश् च शतैर् अष्टादशोत्तरैः। न चैव तेषां देवेश फलेनाहम् इहागतः।

daśabhir viśvajidbhiś ca śatair aṣṭādaśottaraiḥ. na caiva teṣāṃ deveśa phalenāham ihāgataḥ.

सरय्वां बाहुदायां च गङ्गायाम् अथ नैमिषे। गवां शतानाम् अयुतम् अददं न च तेन वै।

sarayvāṃ bāhudāyāṃ ca gaṅgāyām atha naimiṣe. gavāṃ śatānām ayutam adadaṃ na ca tena vai.

इन्द्रेण गुह्यं निहितं वै गुहायां; यद् भार्गवस् तपसेहाभ्यविन्दत्। जाज्वल्यमानम् उशनस्तेजसेह; तत् साधयाम् आस महं वरेण्यम्। ब्राह्मणार्थाय कर्माणि रणं चैव करोमि यत्।

indreṇa guhyaṃ nihitaṃ vai guhāyāṃ; yad bhārgavas tapasehābhyavindat. jājvalyamānam uśanastejaseha; tat sādhayām āsa mahaṃ vareṇyam. brāhmaṇārthāya karmāṇi raṇaṃ caiva karomi yat.

ततो मे ब्राह्मणास् तुष्टास् तस्मिन् कर्मणि साधिते। पूजितैर् ब्राह्मणैर् नित्यं वचनेनाहम् आगतः। सहस्रम् ऋषयश् चासन् ये वै तत्र समागताः। उक्तस् तैर् अस्मि गच्छ त्वं ब्रह्मलोकम् इति प्रभो।

tato me brāhmaṇās tuṣṭās tasmin karmaṇi sādhite. pūjitair brāhmaṇair nityaṃ vacanenāham āgataḥ. sahasram ṛṣayaś cāsan ye vai tatra samāgatāḥ. uktas tair asmi gaccha tvaṃ brahmalokam iti prabho.

प्रीतेनोक्तः सहस्रेण ब्राह्मणानाम् अहं प्रभो। इमं लोकम् अनुप्राप्तो मा भूत् ते ऽत्र विचारणा।

prītenoktaḥ sahasreṇa brāhmaṇānām ahaṃ prabho. imaṃ lokam anuprāpto mā bhūt te 'tra vicāraṇā.

कामं यथावद् विहितं विधात्रा; पृष्टेन वाच्यं तु मया यथावत्। तपो हि नान्यच् चानशनान् मतं मे; नमो ऽस्तु ते देववर प्रसीद।

kāmaṃ yathāvad vihitaṃ vidhātrā; pṛṣṭena vācyaṃ tu mayā yathāvat. tapo hi nānyac cānaśanān mataṃ me; namo 'stu te devavara prasīda.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तवन्तं तं ब्रह्मा राजानं स्म भगीरथम्। पूजयाम् आस पूजार्हं विधिदृष्टेन कर्मणा। तस्माद् अनशनैर् युक्तो विप्रान् पूजय नित्यदा। विप्राणां वचनात् सर्वं परत्रेह च सिध्यति। वासोभिर् अन्नैर् गोभिश् च शुभैर् नैवेशिकैर् अपि। शुभैः सुरक्षणैश् चापि तोष्या एव द्विजास् त्वया। एतद् एव परं गुह्यम् अलोभेन समाचर।

bhīṣma uvāca. ity uktavantaṃ taṃ brahmā rājānaṃ sma bhagīratham. pūjayām āsa pūjārhaṃ vidhidṛṣṭena karmaṇā. tasmād anaśanair yukto viprān pūjaya nityadā. viprāṇāṃ vacanāt sarvaṃ paratreha ca sidhyati. vāsobhir annair gobhiś ca śubhair naiveśikair api. śubhaiḥ surakṣaṇaiś cāpi toṣyā eva dvijās tvayā. etad eva paraṃ guhyam alobhena samācara.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...