महाभारत 13.104 (श्लोक 1)

महाभारत

←अनुशासन पर्व→

←अध्याय 104→

[mh-13-104] • 29 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। ब्राह्मणस्वानि ये मन्दा हरन्ति भरतर्षभ। नृशंसकारिणो मूढाः क्व ते गच्छन्ति मानवाः।

yudhiṣṭhira uvāca. brāhmaṇasvāni ye mandā haranti bharatarṣabha. nṛśaṃsakāriṇo mūḍhāḥ kva te gacchanti mānavāḥ.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। चण्डालस्य च संवादं क्षत्रबन्धोश् च भारत। पातकानां परं ह्य् एतद् ब्रह्मस्वहरणं बलात्। सान्वयास् ते विनश्यन्ति चण्डालाः प्रेत्य चेह च।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. caṇḍālasya ca saṃvādaṃ kṣatrabandhoś ca bhārata. pātakānāṃ paraṃ hy etad brahmasvaharaṇaṃ balāt. sānvayās te vinaśyanti caṇḍālāḥ pretya ceha ca.

राजन्य उवाच। वृद्धरूपो ऽसि चण्डाल बालवच् च विचेष्टसे। श्वखराणां रजःसेवी कस्माद् उद्विजसे गवाम्।

rājanya uvāca. vṛddharūpo 'si caṇḍāla bālavac ca viceṣṭase. śvakharāṇāṃ rajaḥsevī kasmād udvijase gavām.

साधुभिर् गर्हितं कर्म चण्डालस्य विधीयते। कस्माद् गोरजसा ध्वस्तम् अपां कुण्डे निषिञ्चसि।

sādhubhir garhitaṃ karma caṇḍālasya vidhīyate. kasmād gorajasā dhvastam apāṃ kuṇḍe niṣiñcasi.

चण्डाल उवाच। ब्राह्मणस्य गवां राजन् ह्रियतीनां रजः पुरा। सोमम् उद्ध्वंसयाम् आस तं सोमं ये ऽपिबन् द्विजाः। भृत्यानाम् अपि राज्ञां तु रजसा ध्वंसितं मखे। तत्पानाच् च द्विजाः सर्वे क्षिप्रं नरकम् आविशन्।

caṇḍāla uvāca. brāhmaṇasya gavāṃ rājan hriyatīnāṃ rajaḥ purā. somam uddhvaṃsayām āsa taṃ somaṃ ye 'piban dvijāḥ. bhṛtyānām api rājñāṃ tu rajasā dhvaṃsitaṃ makhe. tatpānāc ca dvijāḥ sarve kṣipraṃ narakam āviśan.

दीक्षितश् च स राजापि क्षिप्रं नरकम् आविशत्। सह तैर् याजकैः सर्वैर् ब्रह्मस्वम् उपजीव्य तत्।

dīkṣitaś ca sa rājāpi kṣipraṃ narakam āviśat. saha tair yājakaiḥ sarvair brahmasvam upajīvya tat.

ये ऽपि तत्रापिबन् क्षीरं घृतं दधि च मानवाः। ब्राह्मणाः सहराजन्याः सर्वे नरकम् आविशन्।

ye 'pi tatrāpiban kṣīraṃ ghṛtaṃ dadhi ca mānavāḥ. brāhmaṇāḥ saharājanyāḥ sarve narakam āviśan.

जघ्नुस् ताः पयसा पुत्रांस् तथा पौत्रान् विधुन्वतीः। पशून् अवेक्षमाणाश् च साधुवृत्तेन दंपती।

jaghnus tāḥ payasā putrāṃs tathā pautrān vidhunvatīḥ. paśūn avekṣamāṇāś ca sādhuvṛttena daṃpatī.

अहं तत्रावसं राजन् ब्रह्मचारी जितेन्द्रियः। तासां मे रजसा ध्वस्तं भैक्षम् आसीन् नराधिप।

ahaṃ tatrāvasaṃ rājan brahmacārī jitendriyaḥ. tāsāṃ me rajasā dhvastaṃ bhaikṣam āsīn narādhipa.

चण्डालो ऽहं ततो राजन् भुक्त्वा तद् अभवं मृतः। ब्रह्मस्वहारी च नृपः सो ऽप्रतिष्ठां गतिं ययौ।

caṇḍālo 'haṃ tato rājan bhuktvā tad abhavaṃ mṛtaḥ. brahmasvahārī ca nṛpaḥ so 'pratiṣṭhāṃ gatiṃ yayau.

तस्माद् धरेन् न विप्रस्वं कदा चिद् अपि किं चन। न पश्येन् नानुमोदेच् च न हर्तुं किं चिद् आचरेत्। ब्रह्मस्वरजसा ध्वस्तं भुक्त्वा मां पश्य यादृशम्।

tasmād dharen na viprasvaṃ kadā cid api kiṃ cana. na paśyen nānumodec ca na hartuṃ kiṃ cid ācaret. brahmasvarajasā dhvastaṃ bhuktvā māṃ paśya yādṛśam.

तस्मात् सोमो ऽप्य् अविक्रेयः पुरुषेण विपश्चिता। एतद् धि धनम् उत्कृष्टं द्विजानाम् अविशेषतः। विक्रयं हीह सोमस्य गर्हयन्ति मनीषिणः।

tasmāt somo 'py avikreyaḥ puruṣeṇa vipaścitā. etad dhi dhanam utkṛṣṭaṃ dvijānām aviśeṣataḥ. vikrayaṃ hīha somasya garhayanti manīṣiṇaḥ.

ये चैनं क्रीणते राजन् ये च विक्रीणते जनाः। ते तु वैवस्वतं प्राप्य रौरवं यान्ति सर्वशः।

ye cainaṃ krīṇate rājan ye ca vikrīṇate janāḥ. te tu vaivasvataṃ prāpya rauravaṃ yānti sarvaśaḥ.

सोमं तु रजसा ध्वस्तं विक्रीयाद् बुद्धिपूर्वकम्। श्रोत्रियो वार्धुषी भूत्वा चिररात्राय नश्यति। नरकं त्रिंशतं प्राप्य श्वविष्ठाम् उपजीवति। ब्रह्मस्वहारी नरकान् यातनाश् चानुभूय तु। मलेषु च कृमिर् भूत्वा श्वविष्ठाम् उपजीवति।

somaṃ tu rajasā dhvastaṃ vikrīyād buddhipūrvakam. śrotriyo vārdhuṣī bhūtvā cirarātrāya naśyati. narakaṃ triṃśataṃ prāpya śvaviṣṭhām upajīvati. brahmasvahārī narakān yātanāś cānubhūya tu. maleṣu ca kṛmir bhūtvā śvaviṣṭhām upajīvati.

श्वचर्याम् अतिमानं च सखिदारेषु विप्लवम्। तुलयाधारयद् धर्मो ह्य् अतिमानो ऽतिरिच्यते।

śvacaryām atimānaṃ ca sakhidāreṣu viplavam. tulayādhārayad dharmo hy atimāno 'tiricyate.

श्वानं वै पापिनं पश्य विवर्णं हरिणं कृशम्। अतिमानेन भूतानाम् इमां गतिम् उपागतम्।

śvānaṃ vai pāpinaṃ paśya vivarṇaṃ hariṇaṃ kṛśam. atimānena bhūtānām imāṃ gatim upāgatam.

अहं वै विपुले जातः कुले धनसमन्विते। अन्यस्मिञ् जन्मनि विभो ज्ञानविज्ञानपारगः।

ahaṃ vai vipule jātaḥ kule dhanasamanvite. anyasmiñ janmani vibho jñānavijñānapāragaḥ.

अभवं तत्र जानानो ह्य् एतान् दोषान् मदात् तदा। संरब्ध एव भूतानां पृष्ठमांसान्य् अभक्षयम्। सो ऽहं वै विदितः सर्वैर् दूरगो मलिनो वने। साधूनां परिभावेप्सुर् विप्राणां गर्वितो धनैः।

abhavaṃ tatra jānāno hy etān doṣān madāt tadā. saṃrabdha eva bhūtānāṃ pṛṣṭhamāṃsāny abhakṣayam. so 'haṃ vai viditaḥ sarvair dūrago malino vane. sādhūnāṃ paribhāvepsur viprāṇāṃ garvito dhanaiḥ.

सो ऽहं तेन च वृत्तेन भोजनेन च तेन वै। इमाम् अवस्थां संप्राप्तः पश्य कालस्य पर्ययम्।

so 'haṃ tena ca vṛttena bhojanena ca tena vai. imām avasthāṃ saṃprāptaḥ paśya kālasya paryayam.

आदीप्तम् इव चैलान्तं भ्रमरैर् इव चार्दितम्। धावमानं सुसंरब्धं पश्य मां रजसान्वितम्।

ādīptam iva cailāntaṃ bhramarair iva cārditam. dhāvamānaṃ susaṃrabdhaṃ paśya māṃ rajasānvitam.

स्वाध्यायैस् तु महत् पापं तरन्ति गृहमेधिनः। दानैः पृथग्विधैश् चापि यथा प्राहुर् मनीषिणः।

svādhyāyais tu mahat pāpaṃ taranti gṛhamedhinaḥ. dānaiḥ pṛthagvidhaiś cāpi yathā prāhur manīṣiṇaḥ.

तथा पापकृतं विप्रम् आश्रमस्थं महीपते। सर्वसङ्गविनिर्मुक्तं छन्दांस्य् उत्तारयन्त्य् उत।

tathā pāpakṛtaṃ vipram āśramasthaṃ mahīpate. sarvasaṅgavinirmuktaṃ chandāṃsy uttārayanty uta.

अहं तु पापयोन्यां वै प्रसूतः क्षत्रियर्षभ। निश्चयं नाधिगच्छामि कथं मुच्येयम् इत्य् उत।

ahaṃ tu pāpayonyāṃ vai prasūtaḥ kṣatriyarṣabha. niścayaṃ nādhigacchāmi kathaṃ mucyeyam ity uta.

जातिस्मरत्वं तु मम केन चित् पूर्वकर्मणा। शुभेन येन मोक्षं वै प्राप्तुम् इच्छाम्य् अहं नृप।

jātismaratvaṃ tu mama kena cit pūrvakarmaṇā. śubhena yena mokṣaṃ vai prāptum icchāmy ahaṃ nṛpa.

त्वम् इमं मे प्रपन्नाय संशयं ब्रूहि पृच्छते। चण्डालत्वात् कथम् अहं मुच्येयम् इति सत्तम।

tvam imaṃ me prapannāya saṃśayaṃ brūhi pṛcchate. caṇḍālatvāt katham ahaṃ mucyeyam iti sattama.

राजन्य उवाच। चण्डाल प्रतिजानीहि येन मोक्षम् अवाप्स्यसि। ब्राह्मणार्थे त्यजन् प्राणान् गतिम् इष्टाम् अवाप्स्यसि।

rājanya uvāca. caṇḍāla pratijānīhi yena mokṣam avāpsyasi. brāhmaṇārthe tyajan prāṇān gatim iṣṭām avāpsyasi.

दत्त्वा शरीरं क्रव्याद्भ्यो रणाग्नौ द्विजहेतुकम्। हुत्वा प्राणान् प्रमोक्षस् ते नान्यथा मोक्षम् अर्हसि।

dattvā śarīraṃ kravyādbhyo raṇāgnau dvijahetukam. hutvā prāṇān pramokṣas te nānyathā mokṣam arhasi.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तः स तदा राजन् ब्रह्मस्वार्थे परंतप। हुत्वा रणमुखे प्राणान् गतिम् इष्टाम् अवाप ह।

bhīṣma uvāca. ity uktaḥ sa tadā rājan brahmasvārthe paraṃtapa. hutvā raṇamukhe prāṇān gatim iṣṭām avāpa ha.

तस्माद् रक्ष्यं त्वया पुत्र ब्रह्मस्वं भरतर्षभ। यदीच्छसि महाबाहो शाश्वतीं गतिम् उत्तमाम्।

tasmād rakṣyaṃ tvayā putra brahmasvaṃ bharatarṣabha. yadīcchasi mahābāho śāśvatīṃ gatim uttamām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents