महाभारत 12.98 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 98→

[mh-12-98] • 31 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। क्षत्रधर्मान् न पापीयान् धर्मो ऽस्ति भरतर्षभ। अभियाने च युद्धे च राजा हन्ति महाजनम्।

yudhiṣṭhira uvāca. kṣatradharmān na pāpīyān dharmo 'sti bharatarṣabha. abhiyāne ca yuddhe ca rājā hanti mahājanam.

अथ स्म कर्मणा येन लोकाञ् जयति पार्थिवः। विद्वञ् जिज्ञासमानाय प्रब्रूहि भरतर्षभ।

atha sma karmaṇā yena lokāñ jayati pārthivaḥ. vidvañ jijñāsamānāya prabrūhi bharatarṣabha.

भीष्म उवाच। निग्रहेण च पापानां साधूनां प्रग्रहेण च। यज्ञैर् दानैश् च राजानो भवन्ति शुचयो ऽमलाः।

bhīṣma uvāca. nigraheṇa ca pāpānāṃ sādhūnāṃ pragraheṇa ca. yajñair dānaiś ca rājāno bhavanti śucayo 'malāḥ.

उपरुन्धन्ति राजानो भूतानि विजयार्थिनः। त एव विजयं प्राप्य वर्धयन्ति पुनः प्रजाः।

uparundhanti rājāno bhūtāni vijayārthinaḥ. ta eva vijayaṃ prāpya vardhayanti punaḥ prajāḥ.

अपविध्यन्ति पापानि दानयज्ञतपोबलैः। अनुग्रहेण भूतानां पुण्यम् एषां प्रवर्धते।

apavidhyanti pāpāni dānayajñatapobalaiḥ. anugraheṇa bhūtānāṃ puṇyam eṣāṃ pravardhate.

यथैव क्षेत्रनिर्दाता निर्दन् वै क्षेत्रम् एकदा। हिनस्ति कक्षं धान्यं च न च धान्यं विनश्यति।

yathaiva kṣetranirdātā nirdan vai kṣetram ekadā. hinasti kakṣaṃ dhānyaṃ ca na ca dhānyaṃ vinaśyati.

एवं शस्त्राणि मुञ्चन्तो घ्नन्ति वध्यान् अथैकदा। तस्यैषा निष्कृतिः कृत्स्ना भूतानां भावनं पुनः।

evaṃ śastrāṇi muñcanto ghnanti vadhyān athaikadā. tasyaiṣā niṣkṛtiḥ kṛtsnā bhūtānāṃ bhāvanaṃ punaḥ.

यो भूतानि धनज्यानाद् वधात् क्लेशाच् च रक्षति। दस्युभ्यः प्राणदानात् स धनदः सुखदो विराट्।

yo bhūtāni dhanajyānād vadhāt kleśāc ca rakṣati. dasyubhyaḥ prāṇadānāt sa dhanadaḥ sukhado virāṭ.

स सर्वयज्ञैर् ईजानो राजाथाभयदक्षिणैः। अनुभूयेह भद्राणि प्राप्नोतीन्द्रसलोकताम्।

sa sarvayajñair ījāno rājāthābhayadakṣiṇaiḥ. anubhūyeha bhadrāṇi prāpnotīndrasalokatām.

ब्राह्मणार्थे समुत्पन्ने यो ऽभिनिःसृत्य युध्यते। आत्मानं यूपम् उच्छ्रित्य स यज्ञो ऽनन्तदक्षिणः।

brāhmaṇārthe samutpanne yo 'bhiniḥsṛtya yudhyate. ātmānaṃ yūpam ucchritya sa yajño 'nantadakṣiṇaḥ.

अभीतो विकिरञ् शत्रून् प्रतिगृह्णञ् शरांस् तथा। न तस्मात् त्रिदशाः श्रेयो भुवि पश्यन्ति किं चन।

abhīto vikirañ śatrūn pratigṛhṇañ śarāṃs tathā. na tasmāt tridaśāḥ śreyo bhuvi paśyanti kiṃ cana.

तस्य यावन्ति शस्त्राणि त्वचं भिन्दन्ति संयुगे। तावतः सो ऽश्नुते लोकान् सर्वकामदुहो ऽक्षयान्।

tasya yāvanti śastrāṇi tvacaṃ bhindanti saṃyuge. tāvataḥ so 'śnute lokān sarvakāmaduho 'kṣayān.

न तस्य रुधिरं गात्राद् आवेधेभ्यः प्रवर्तते। स ह तेनैव रक्तेन सर्वपापैः प्रमुच्यते।

na tasya rudhiraṃ gātrād āvedhebhyaḥ pravartate. sa ha tenaiva raktena sarvapāpaiḥ pramucyate.

यानि दुःखानि सहते व्रणानाम् अभितापने। न ततो ऽस्ति तपो भूय इति धर्मविदो विदुः।

yāni duḥkhāni sahate vraṇānām abhitāpane. na tato 'sti tapo bhūya iti dharmavido viduḥ.

पृष्ठतो भीरवः संख्ये वर्तन्ते ऽधमपूरुषाः। शूराच् छरणम् इच्छन्तः पर्जन्याद् इव जीवनम्।

pṛṣṭhato bhīravaḥ saṃkhye vartante 'dhamapūruṣāḥ. śūrāc charaṇam icchantaḥ parjanyād iva jīvanam.

यदि शूरस् तथा क्षेमे प्रतिरक्षेत् तथा भये। प्रतिरूपं जनाः कुर्युर् न च तद् वर्तते तथा।

yadi śūras tathā kṣeme pratirakṣet tathā bhaye. pratirūpaṃ janāḥ kuryur na ca tad vartate tathā.

यदि ते कृतम् आज्ञाय नमस्कुर्युः सदैव तम्। युक्तं न्याय्यं च कुर्युस् ते न च तद् वर्तते तथा।

yadi te kṛtam ājñāya namaskuryuḥ sadaiva tam. yuktaṃ nyāyyaṃ ca kuryus te na ca tad vartate tathā.

पुरुषाणां समानानां दृश्यते महद् अन्तरम्। संग्रामे ऽनीकवेलायाम् उत्क्रुष्टे ऽभिपतत्सु च।

puruṣāṇāṃ samānānāṃ dṛśyate mahad antaram. saṃgrāme 'nīkavelāyām utkruṣṭe 'bhipatatsu ca.

पतत्य् अभिमुखः शूरः परान् भीरुः पलायते। आस्थायास्वर्ग्यम् अध्वानं सहायान् विषमे त्यजन्।

pataty abhimukhaḥ śūraḥ parān bhīruḥ palāyate. āsthāyāsvargyam adhvānaṃ sahāyān viṣame tyajan.

मा स्म तांस् तादृशांस् तात जनिष्ठाः पुरुषाधमान्। ये सहायान् रणे हित्वा स्वस्तिमन्तो गृहान् ययुः।

mā sma tāṃs tādṛśāṃs tāta janiṣṭhāḥ puruṣādhamān. ye sahāyān raṇe hitvā svastimanto gṛhān yayuḥ.

अस्वस्ति तेभ्यः कुर्वन्ति देवा इन्द्रपुरोगमाः। त्यागेन यः सहायानां स्वान् प्राणांस् त्रातुम् इच्छति।

asvasti tebhyaḥ kurvanti devā indrapurogamāḥ. tyāgena yaḥ sahāyānāṃ svān prāṇāṃs trātum icchati.

तं हन्युः काष्ठलोष्टैर् वा दहेयुर् वा कटाग्निना। पशुवन् मारयेयुर् वा क्षत्रिया ये स्युर् ईदृशाः।

taṃ hanyuḥ kāṣṭhaloṣṭair vā daheyur vā kaṭāgninā. paśuvan mārayeyur vā kṣatriyā ye syur īdṛśāḥ.

अधर्मः क्षत्रियस्यैष यच् छय्यामरणं भवेत्। विसृजञ् श्लेष्मपित्तानि कृपणं परिदेवयन्।

adharmaḥ kṣatriyasyaiṣa yac chayyāmaraṇaṃ bhavet. visṛjañ śleṣmapittāni kṛpaṇaṃ paridevayan.

अविक्षतेन देहेन प्रलयं यो ऽधिगच्छति। क्षत्रियो नास्य तत् कर्म प्रशंसन्ति पुराविदः।

avikṣatena dehena pralayaṃ yo 'dhigacchati. kṣatriyo nāsya tat karma praśaṃsanti purāvidaḥ.

न गृहे मरणं तात क्षत्रियाणां प्रशस्यते। शौटीराणाम् अशौटीरम् अधर्म्यं कृपणं च तत्।

na gṛhe maraṇaṃ tāta kṣatriyāṇāṃ praśasyate. śauṭīrāṇām aśauṭīram adharmyaṃ kṛpaṇaṃ ca tat.

इदं दुःखम् अहो कष्टं पापीय इति निष्टनन्। प्रतिध्वस्तमुखः पूतिर् अमात्यान् बहु शोचयन्।

idaṃ duḥkham aho kaṣṭaṃ pāpīya iti niṣṭanan. pratidhvastamukhaḥ pūtir amātyān bahu śocayan.

अरोगाणां स्पृहयते मुहुर् मृत्युम् अपीच्छति। वीरो दृप्तो ऽभिमानी च नेदृशं मृत्युम् अर्हति।

arogāṇāṃ spṛhayate muhur mṛtyum apīcchati. vīro dṛpto 'bhimānī ca nedṛśaṃ mṛtyum arhati.

रणेषु कदनं कृत्वा ज्ञातिभिः परिवारितः। तीक्ष्णैः शस्त्रैः सुविक्लिष्टः क्षत्रियो मृत्युम् अर्हति।

raṇeṣu kadanaṃ kṛtvā jñātibhiḥ parivāritaḥ. tīkṣṇaiḥ śastraiḥ suvikliṣṭaḥ kṣatriyo mṛtyum arhati.

शूरो हि सत्यमन्युभ्याम् आविष्टो युध्यते भृशम्। कृत्यमानानि गात्राणि परैर् नैवावबुध्यते।

śūro hi satyamanyubhyām āviṣṭo yudhyate bhṛśam. kṛtyamānāni gātrāṇi parair naivāvabudhyate.

स संख्ये निधनं प्राप्य प्रशस्तं लोकपूजितम्। स्वधर्मं विपुलं प्राप्य शक्रस्यैति सलोकताम्।

sa saṃkhye nidhanaṃ prāpya praśastaṃ lokapūjitam. svadharmaṃ vipulaṃ prāpya śakrasyaiti salokatām.

सर्वो योधः परं त्यक्तुम् आविष्टस् त्यक्तजीवितः। प्राप्नोतीन्द्रस्य सालोक्यं शूरः पृष्ठम् अदर्शयन्। यत्र यत्र हतः शूरः शत्रुभिः परिवारितः। अक्षयांल् लभते लोकान् यदि दैन्यं न सेवते।

sarvo yodhaḥ paraṃ tyaktum āviṣṭas tyaktajīvitaḥ. prāpnotīndrasya sālokyaṃ śūraḥ pṛṣṭham adarśayan. yatra yatra hataḥ śūraḥ śatrubhiḥ parivāritaḥ. akṣayāṃl labhate lokān yadi dainyaṃ na sevate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...