महाभारत 12.90 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 90→

[mh-12-90] • 25 श्लोकाः

भीष्म उवाच। वनस्पतीन् भक्ष्यफलान् न छिन्द्युर् विषये तव। ब्राह्मणानां मूलफलं धर्म्यम् आहुर् मनीषिणः।

bhīṣma uvāca. vanaspatīn bhakṣyaphalān na chindyur viṣaye tava. brāhmaṇānāṃ mūlaphalaṃ dharmyam āhur manīṣiṇaḥ.

ब्राह्मणेभ्यो ऽतिरिक्तं च भुञ्जीरन्न् इतरे जनाः। न ब्राह्मणोपरोधेन हरेद् अन्यः कथं चन।

brāhmaṇebhyo 'tiriktaṃ ca bhuñjīrann itare janāḥ. na brāhmaṇoparodhena hared anyaḥ kathaṃ cana.

विप्रश् चेत् त्यागम् आतिष्ठेद् आख्यायावृत्तिकर्शितः। परिकल्प्यास्य वृत्तिः स्यात् सदारस्य नराधिप।

vipraś cet tyāgam ātiṣṭhed ākhyāyāvṛttikarśitaḥ. parikalpyāsya vṛttiḥ syāt sadārasya narādhipa.

स चेन् नोपनिवर्तेत वाच्यो ब्राह्मणसंसदि। कस्मिन्न् इदानीं मर्यादाम् अयं लोकः करिष्यति।

sa cen nopanivarteta vācyo brāhmaṇasaṃsadi. kasminn idānīṃ maryādām ayaṃ lokaḥ kariṣyati.

असंशयं निवर्तेत न चेद् वक्ष्यत्य् अतः परम्। पूर्वं परोक्षं कर्तव्यम् एतत् कौन्तेय शासनम्।

asaṃśayaṃ nivarteta na ced vakṣyaty ataḥ param. pūrvaṃ parokṣaṃ kartavyam etat kaunteya śāsanam.

आहुर् एतज् जना ब्रह्मन् न चैतच् छ्रद्दधाम्य् अहम्। निमन्त्र्यश् च भवेद् भोगैर् अवृत्त्या चेत् तदाचरेत्।

āhur etaj janā brahman na caitac chraddadhāmy aham. nimantryaś ca bhaved bhogair avṛttyā cet tadācaret.

कृषिगोरक्ष्यवाणिज्यं लोकानाम् इह जीवनम्। ऊर्ध्वं चैव त्रयी विद्या सा भूतान् भावयत्य् उत।

kṛṣigorakṣyavāṇijyaṃ lokānām iha jīvanam. ūrdhvaṃ caiva trayī vidyā sā bhūtān bhāvayaty uta.

तस्यां प्रयतमानायां ये स्युस् तत्परिपन्थिनः। दस्यवस् तद्वधायेह ब्रह्मा क्षत्रम् अथासृजत्।

tasyāṃ prayatamānāyāṃ ye syus tatparipanthinaḥ. dasyavas tadvadhāyeha brahmā kṣatram athāsṛjat.

शत्रूञ् जहि प्रजा रक्ष यजस्व क्रतुभिर् नृप। युध्यस्व समरे वीरो भूत्वा कौरवनन्दन।

śatrūñ jahi prajā rakṣa yajasva kratubhir nṛpa. yudhyasva samare vīro bhūtvā kauravanandana.

संरक्ष्यान् पालयेद् राजा यः स राजार्यकृत्तमः। ये के चित् तान् न रक्षन्ति तैर् अर्थो नास्ति कश् चन।

saṃrakṣyān pālayed rājā yaḥ sa rājāryakṛttamaḥ. ye ke cit tān na rakṣanti tair artho nāsti kaś cana.

सदैव राज्ञा बोद्धव्यं सर्वलोकाद् युधिष्ठिर। तस्माद् धेतोर् हि भुञ्जीत मनुष्यान् एव मानवः।

sadaiva rājñā boddhavyaṃ sarvalokād yudhiṣṭhira. tasmād dhetor hi bhuñjīta manuṣyān eva mānavaḥ.

अन्तरेभ्यः परान् रक्षन् परेभ्यः पुनर् अन्तरान्। परान् परेभ्यः स्वान् स्वेभ्यः सर्वान् पालय नित्यदा।

antarebhyaḥ parān rakṣan parebhyaḥ punar antarān. parān parebhyaḥ svān svebhyaḥ sarvān pālaya nityadā.

आत्मानं सर्वतो रक्षन् राजा रक्षेत मेदिनीम्। आत्ममूलम् इदं सर्वम् आहुर् हि विदुषो जनाः।

ātmānaṃ sarvato rakṣan rājā rakṣeta medinīm. ātmamūlam idaṃ sarvam āhur hi viduṣo janāḥ.

किं छिद्रं को ऽनुषङ्गो मे किं वास्त्य् अविनिपातितम्। कुतो माम् आस्रवेद् दोष इति नित्यं विचिन्तयेत्। अतीतदिवसे वृत्तं प्रशंसन्ति न वा पुनः।

kiṃ chidraṃ ko 'nuṣaṅgo me kiṃ vāsty avinipātitam. kuto mām āsraved doṣa iti nityaṃ vicintayet. atītadivase vṛttaṃ praśaṃsanti na vā punaḥ.

गुप्तैश् चारैर् अनुमतैः पृथिवीम् अनुचारयेत्। सुनीतं यदि मे वृत्तं प्रशंसन्ति न वा पुनः। कच्चिद् रोचेज् जनपदे कच्चिद् राष्ट्रे च मे यशः।

guptaiś cārair anumataiḥ pṛthivīm anucārayet. sunītaṃ yadi me vṛttaṃ praśaṃsanti na vā punaḥ. kaccid rocej janapade kaccid rāṣṭre ca me yaśaḥ.

धर्मज्ञानां धृतिमतां संग्रामेष्व् अपलायिनाम्। राष्ट्रं च ये ऽनुजीवन्ति ये च राज्ञो ऽनुजीविनः।

dharmajñānāṃ dhṛtimatāṃ saṃgrāmeṣv apalāyinām. rāṣṭraṃ ca ye 'nujīvanti ye ca rājño 'nujīvinaḥ.

अमात्यानां च सर्वेषां मध्यस्थानां च सर्वशः। ये च त्वाभिप्रशंसेयुर् निन्देयुर् अथ वा पुनः। सर्वान् सुपरिणीतांस् तान् कारयेत युधिष्ठिर।

amātyānāṃ ca sarveṣāṃ madhyasthānāṃ ca sarvaśaḥ. ye ca tvābhipraśaṃseyur nindeyur atha vā punaḥ. sarvān supariṇītāṃs tān kārayeta yudhiṣṭhira.

एकान्तेन हि सर्वेषां न शक्यं तात रोचितुम्। मित्रामित्रम् अथो मध्यं सर्वभूतेषु भारत।

ekāntena hi sarveṣāṃ na śakyaṃ tāta rocitum. mitrāmitram atho madhyaṃ sarvabhūteṣu bhārata.

तुल्यबाहुबलानां च गुणैर् अपि निषेविनाम्। कथं स्याद् अधिकः कश् चित् स तु भुञ्जीत मानवान्।

tulyabāhubalānāṃ ca guṇair api niṣevinām. kathaṃ syād adhikaḥ kaś cit sa tu bhuñjīta mānavān.

ये चरा ह्य् अचरान् अद्युर् अदंष्ट्रान् दंष्ट्रिणस् तथा। आशीविषा इव क्रुद्धा भुजगा भुजगान् इव।

ye carā hy acarān adyur adaṃṣṭrān daṃṣṭriṇas tathā. āśīviṣā iva kruddhā bhujagā bhujagān iva.

एतेभ्यश् चाप्रमत्तः स्यात् सदा यत्तो युधिष्ठिर। भारुण्डसदृशा ह्य् एते निपतन्ति प्रमाद्यतः।

etebhyaś cāpramattaḥ syāt sadā yatto yudhiṣṭhira. bhāruṇḍasadṛśā hy ete nipatanti pramādyataḥ.

कच्चित् ते वणिजो राष्ट्रे नोद्विजन्ते करार्दिताः। क्रीणन्तो बहु वाल्पेन कान्तारकृतनिश्रमाः।

kaccit te vaṇijo rāṣṭre nodvijante karārditāḥ. krīṇanto bahu vālpena kāntārakṛtaniśramāḥ.

कच्चित् कृषिकरा राष्ट्रं न जहत्य् अतिपीडिताः। ये वहन्ति धुरं राज्ञां संभरन्तीतरान् अपि।

kaccit kṛṣikarā rāṣṭraṃ na jahaty atipīḍitāḥ. ye vahanti dhuraṃ rājñāṃ saṃbharantītarān api.

इतो दत्तेन जीवन्ति देवाः पितृगणास् तथा। मनुष्योरगरक्षांसि वयांसि पशवस् तथा।

ito dattena jīvanti devāḥ pitṛgaṇās tathā. manuṣyoragarakṣāṃsi vayāṃsi paśavas tathā.

एषा ते राष्ट्रवृत्तिश् च राष्ट्रगुप्तिश् च भारत। एतम् एवार्थम् आश्रित्य भूयो वक्ष्यामि पाण्डव।

eṣā te rāṣṭravṛttiś ca rāṣṭraguptiś ca bhārata. etam evārtham āśritya bhūyo vakṣyāmi pāṇḍava.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...