महाभारत 12.9 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 9→

[mh-12-9] • 37 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। मुहूर्तं तावद् एकाग्रो मनःश्रोत्रे ऽन्तरात्मनि। धारयित्वापि ते श्रुत्वा रोचतां वचनं मम।

yudhiṣṭhira uvāca. muhūrtaṃ tāvad ekāgro manaḥśrotre 'ntarātmani. dhārayitvāpi te śrutvā rocatāṃ vacanaṃ mama.

सार्थगम्यम् अहं मार्गं न जातु त्वत्कृते पुनः। गच्छेयं तद् गमिष्यामि हित्वा ग्राम्यसुखान्य् उत।

sārthagamyam ahaṃ mārgaṃ na jātu tvatkṛte punaḥ. gaccheyaṃ tad gamiṣyāmi hitvā grāmyasukhāny uta.

क्षेम्यश् चैकाकिना गम्यः पन्थाः को ऽस्तीति पृच्छ माम्। अथ वा नेच्छसि प्रष्टुम् अपृच्छन्न् अपि मे शृणु।

kṣemyaś caikākinā gamyaḥ panthāḥ ko 'stīti pṛccha mām. atha vā necchasi praṣṭum apṛcchann api me śṛṇu.

हित्वा ग्राम्यसुखाचारं तप्यमानो महत् तपः। अरण्ये फलमूलाशी चरिष्यामि मृगैः सह।

hitvā grāmyasukhācāraṃ tapyamāno mahat tapaḥ. araṇye phalamūlāśī cariṣyāmi mṛgaiḥ saha.

जुह्वानो ऽग्निं यथाकालम् उभौ कालाव् उपस्पृशन्। कृशः परिमिताहारश् चर्मचीरजटाधरः।

juhvāno 'gniṃ yathākālam ubhau kālāv upaspṛśan. kṛśaḥ parimitāhāraś carmacīrajaṭādharaḥ.

शीतवातातपसहः क्षुत्पिपासाश्रमक्षमः। तपसा विधिदृष्टेन शरीरम् उपशोषयन्।

śītavātātapasahaḥ kṣutpipāsāśramakṣamaḥ. tapasā vidhidṛṣṭena śarīram upaśoṣayan.

मनःकर्णसुखा नित्यं शृण्वन्न् उच्चावचा गिरः। मुदितानाम् अरण्येषु वसतां मृगपक्षिणाम्।

manaḥkarṇasukhā nityaṃ śṛṇvann uccāvacā giraḥ. muditānām araṇyeṣu vasatāṃ mṛgapakṣiṇām.

आजिघ्रन् पेशलान् गन्धान् फुल्लानां वृक्षवीरुधाम्। नानारूपान् वने पश्यन् रमणीयान् वनौकसः।

ājighran peśalān gandhān phullānāṃ vṛkṣavīrudhām. nānārūpān vane paśyan ramaṇīyān vanaukasaḥ.

वानप्रस्थजनस्यापि दर्शनं कुलवासिनः। नाप्रियाण्य् आचरिष्यामि किं पुनर् ग्रामवासिनाम्।

vānaprasthajanasyāpi darśanaṃ kulavāsinaḥ. nāpriyāṇy ācariṣyāmi kiṃ punar grāmavāsinām.

एकान्तशीली विमृशन् पक्वापक्वेन वर्तयन्। पितॄन् देवांश् च वन्येन वाग्भिर् अद्भिश् च तर्पयन्।

ekāntaśīlī vimṛśan pakvāpakvena vartayan. pitṝn devāṃś ca vanyena vāgbhir adbhiś ca tarpayan.

एवम् आरण्यशास्त्राणाम् उग्रम् उग्रतरं विधिम्। सेवमानः प्रतीक्षिष्ये देहस्यास्य समापनम्।

evam āraṇyaśāstrāṇām ugram ugrataraṃ vidhim. sevamānaḥ pratīkṣiṣye dehasyāsya samāpanam.

अथ वैको ऽहम् एकाहम् एकैकस्मिन् वनस्पतौ। चरन् भैक्ष्यं मुनिर् मुण्डः क्षपयिष्ये कलेवरम्।

atha vaiko 'ham ekāham ekaikasmin vanaspatau. caran bhaikṣyaṃ munir muṇḍaḥ kṣapayiṣye kalevaram.

पांसुभिः समवच्छन्नः शून्यागारप्रतिश्रयः। वृक्षमूलनिकेतो वा त्यक्तसर्वप्रियाप्रियः।

pāṃsubhiḥ samavacchannaḥ śūnyāgārapratiśrayaḥ. vṛkṣamūlaniketo vā tyaktasarvapriyāpriyaḥ.

न शोचन् न प्रहृष्यंश् च तुल्यनिन्दात्मसंस्तुतिः। निराशीर् निर्ममो भूत्वा निर्द्वंद्वो निष्परिग्रहः।

na śocan na prahṛṣyaṃś ca tulyanindātmasaṃstutiḥ. nirāśīr nirmamo bhūtvā nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ.

आत्मारामः प्रसन्नात्मा जडान्धबधिराकृतिः। अकुर्वाणः परैः कां चित् संविदं जातु केन चित्।

ātmārāmaḥ prasannātmā jaḍāndhabadhirākṛtiḥ. akurvāṇaḥ paraiḥ kāṃ cit saṃvidaṃ jātu kena cit.

जङ्गमाजङ्गमान् सर्वान् नविहिंसंश् चतुर्विधान्। प्रजाः सर्वाः स्वधर्मस्थाः समः प्राणभृतः प्रति।

jaṅgamājaṅgamān sarvān navihiṃsaṃś caturvidhān. prajāḥ sarvāḥ svadharmasthāḥ samaḥ prāṇabhṛtaḥ prati.

न चाप्य् अवहसन् कं चिन् न कुर्वन् भ्रुकुटीं क्व चित्। प्रसन्नवदनो नित्यं सर्वेन्द्रियसुसंयतः।

na cāpy avahasan kaṃ cin na kurvan bhrukuṭīṃ kva cit. prasannavadano nityaṃ sarvendriyasusaṃyataḥ.

अपृच्छन् कस्य चिन् मार्गं व्रजन् येनैव केन चित्। न देशं न दिशं कां चिद् गन्तुम् इच्छन् विशेषतः।

apṛcchan kasya cin mārgaṃ vrajan yenaiva kena cit. na deśaṃ na diśaṃ kāṃ cid gantum icchan viśeṣataḥ.

गमने निरपेक्षश् च पश्चाद् अनवलोकयन्। ऋजुः प्रणिहितो गच्छंस् त्रसस्थावरवर्जकः।

gamane nirapekṣaś ca paścād anavalokayan. ṛjuḥ praṇihito gacchaṃs trasasthāvaravarjakaḥ.

स्वभावस् तु प्रयात्य् अग्रे प्रभवन्त्य् अशनान्य् अपि। द्वंद्वानि च विरुद्धानि तानि सर्वाण्य् अचिन्तयन्।

svabhāvas tu prayāty agre prabhavanty aśanāny api. dvaṃdvāni ca viruddhāni tāni sarvāṇy acintayan.

अल्पं वास्वादु वा भोज्यं पूर्वालाभेन जातु चित्। अन्येष्व् अपि चरंल् लाभम् अलाभे सप्त पूरयन्।

alpaṃ vāsvādu vā bhojyaṃ pūrvālābhena jātu cit. anyeṣv api caraṃl lābham alābhe sapta pūrayan.

विधूमे न्यस्तमुसले व्यङ्गारे भुक्तवज् जने। अतीतपात्रसंचारे काले विगतभिक्षुके।

vidhūme nyastamusale vyaṅgāre bhuktavaj jane. atītapātrasaṃcāre kāle vigatabhikṣuke.

एककालं चरन् भैक्ष्यं गृहे द्वे चैव पञ्च च। स्पृहापाशान् विमुच्याहं चरिष्यामि महीम् इमाम्। अलाभे सति वा लाभे समदर्शी महातपाः।

ekakālaṃ caran bhaikṣyaṃ gṛhe dve caiva pañca ca. spṛhāpāśān vimucyāhaṃ cariṣyāmi mahīm imām. alābhe sati vā lābhe samadarśī mahātapāḥ.

न जिजीविषुवत् किं चिन् न मुमूर्षुवद् आचरन्। जीवितं मरणं चैव नाभिनन्दन् न च द्विषन्।

na jijīviṣuvat kiṃ cin na mumūrṣuvad ācaran. jīvitaṃ maraṇaṃ caiva nābhinandan na ca dviṣan.

वास्यैकं तक्षतो बाहुं चन्दनेनैकम् उक्षतः। नाकल्याणं न कल्याणं चिन्तयन्न् उभयोस् तयोः।

vāsyaikaṃ takṣato bāhuṃ candanenaikam ukṣataḥ. nākalyāṇaṃ na kalyāṇaṃ cintayann ubhayos tayoḥ.

याः काश् चिज् जीवता शक्याः कर्तुम् अभ्युदयक्रियाः। सर्वास् ताः समभित्यज्य निमेषादिव्यवस्थितः।

yāḥ kāś cij jīvatā śakyāḥ kartum abhyudayakriyāḥ. sarvās tāḥ samabhityajya nimeṣādivyavasthitaḥ.

तेषु नित्यम् असक्तश् च त्यक्तसर्वेन्द्रियक्रियः। सुपरित्यक्तसंकल्पः सुनिर्णिक्तात्मकल्मषः।

teṣu nityam asaktaś ca tyaktasarvendriyakriyaḥ. suparityaktasaṃkalpaḥ sunirṇiktātmakalmaṣaḥ.

विमुक्तः सर्वसङ्गेभ्यो व्यतीतः सर्ववागुराः। न वशे कस्य चित् तिष्ठन् सधर्मा मातरिश्वनः।

vimuktaḥ sarvasaṅgebhyo vyatītaḥ sarvavāgurāḥ. na vaśe kasya cit tiṣṭhan sadharmā mātariśvanaḥ.

वीतरागश् चरन्न् एवं तुष्टिं प्राप्स्यामि शाश्वतीम्। तृष्णया हि महत् पापम् अज्ञानाद् अस्मि कारितः।

vītarāgaś carann evaṃ tuṣṭiṃ prāpsyāmi śāśvatīm. tṛṣṇayā hi mahat pāpam ajñānād asmi kāritaḥ.

कुशलाकुशलान्य् एके कृत्वा कर्माणि मानवाः। कार्यकारणसंश्लिष्टं स्वजनं नाम बिभ्रति।

kuśalākuśalāny eke kṛtvā karmāṇi mānavāḥ. kāryakāraṇasaṃśliṣṭaṃ svajanaṃ nāma bibhrati.

आयुषो ऽन्ते प्रहायेदं क्षीणप्रायं कलेवरम्। प्रतिगृह्णाति तत् पापं कर्तुः कर्मफलं हि तत्।

āyuṣo 'nte prahāyedaṃ kṣīṇaprāyaṃ kalevaram. pratigṛhṇāti tat pāpaṃ kartuḥ karmaphalaṃ hi tat.

एवं संसारचक्रे ऽस्मिन् व्याविद्धे रथचक्रवत्। समेति भूतग्रामो ऽयं भूतग्रामेण कार्यवान्।

evaṃ saṃsāracakre 'smin vyāviddhe rathacakravat. sameti bhūtagrāmo 'yaṃ bhūtagrāmeṇa kāryavān.

जन्ममृत्युजराव्याधिवेदनाभिर् उपद्रुतम्। असारम् इमम् अस्वन्तं संसारं त्यजतः सुखम्।

janmamṛtyujarāvyādhivedanābhir upadrutam. asāram imam asvantaṃ saṃsāraṃ tyajataḥ sukham.

दिवः पतत्सु देवेषु स्थानेभ्यश् च महर्षिषु। को हि नाम भवेनार्थी भवेत् कारणतत्त्ववित्।

divaḥ patatsu deveṣu sthānebhyaś ca maharṣiṣu. ko hi nāma bhavenārthī bhavet kāraṇatattvavit.

कृत्वा हि विविधं कर्म तत् तद् विविधलक्षणम्। पार्थिवैर् नृपतिः स्वल्पैः कारणैर् एव बध्यते।

kṛtvā hi vividhaṃ karma tat tad vividhalakṣaṇam. pārthivair nṛpatiḥ svalpaiḥ kāraṇair eva badhyate.

तस्मात् प्रज्ञामृतम् इदं चिरान् मां प्रत्युपस्थितम्। तत् प्राप्य प्रार्थये स्थानम् अव्ययं शाश्वतं ध्रुवम्।

tasmāt prajñāmṛtam idaṃ cirān māṃ pratyupasthitam. tat prāpya prārthaye sthānam avyayaṃ śāśvataṃ dhruvam.

एतया सततं वृत्त्या चरन्न् एवंप्रकारया। देहं संस्थापयिष्यामि निर्भयं मार्गम् आस्थितः।

etayā satataṃ vṛttyā carann evaṃprakārayā. dehaṃ saṃsthāpayiṣyāmi nirbhayaṃ mārgam āsthitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...