महाभारत 12.10 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 10→

[mh-12-10] • 28 श्लोकाः

भीम उवाच। श्रोत्रियस्येव ते राजन् मन्दकस्याविपश्चितः। अनुवाकहताबुद्धिर् नैषा तत्त्वार्थदर्शिनी।

bhīma uvāca. śrotriyasyeva te rājan mandakasyāvipaścitaḥ. anuvākahatābuddhir naiṣā tattvārthadarśinī.

आलस्ये कृतचित्तस्य राजधर्मानसूयतः। विनाशे धार्तराष्ट्राणां किं फलं भरतर्षभ।

ālasye kṛtacittasya rājadharmānasūyataḥ. vināśe dhārtarāṣṭrāṇāṃ kiṃ phalaṃ bharatarṣabha.

क्षमानुकम्पा कारुण्यम् आनृशंस्यं न विद्यते। क्षात्रम् आचरतो मार्गम् अपि बन्धोस् त्वदन्तरे।

kṣamānukampā kāruṇyam ānṛśaṃsyaṃ na vidyate. kṣātram ācarato mārgam api bandhos tvadantare.

यदीमां भवतो बुद्धिं विद्याम वयम् ईदृशीम्। शस्त्रं नैव ग्रहीष्यामो न वधिष्याम कं चन।

yadīmāṃ bhavato buddhiṃ vidyāma vayam īdṛśīm. śastraṃ naiva grahīṣyāmo na vadhiṣyāma kaṃ cana.

भैक्ष्यम् एवाचरिष्याम शरीरस्या विमोक्षणात्। न चेदं दारुणं युद्धम् अभविष्यन् महीक्षिताम्।

bhaikṣyam evācariṣyāma śarīrasyā vimokṣaṇāt. na cedaṃ dāruṇaṃ yuddham abhaviṣyan mahīkṣitām.

प्राणस्यान्नम् इदं सर्वम् इति वै कवयो विदुः। स्थावरं जङ्गमं चैव सर्वं प्राणस्य भोजनम्।

prāṇasyānnam idaṃ sarvam iti vai kavayo viduḥ. sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva sarvaṃ prāṇasya bhojanam.

आददानस्य चेद् राज्यं ये के चित् परिपन्थिनः। हन्तव्यास् त इति प्राज्ञाः क्षत्रधर्मविदो विदुः।

ādadānasya ced rājyaṃ ye ke cit paripanthinaḥ. hantavyās ta iti prājñāḥ kṣatradharmavido viduḥ.

ते सदोषा हतास्माभी राज्यस्य परिपन्थिनः। तान् हत्वा भुङ्क्ष्व धर्मेण युधिष्ठिर महीम् इमाम्।

te sadoṣā hatāsmābhī rājyasya paripanthinaḥ. tān hatvā bhuṅkṣva dharmeṇa yudhiṣṭhira mahīm imām.

यथा हि पुरुषः खात्वा कूपम् अप्राप्य चोदकम्। पङ्कदिग्धो निवर्तेत कर्मेदं नस् तथोपमम्।

yathā hi puruṣaḥ khātvā kūpam aprāpya codakam. paṅkadigdho nivarteta karmedaṃ nas tathopamam.

यथारुह्य महावृक्षम् अपहृत्य ततो मधु। अप्राश्य निधनं गच्छेत् कर्मेदं नस् तथोपमम्।

yathāruhya mahāvṛkṣam apahṛtya tato madhu. aprāśya nidhanaṃ gacchet karmedaṃ nas tathopamam.

यथा महान्तम् अध्वानम् आशया पुरुषः पतन्। स निराशो निवर्तेत कर्मेदं नस् तथोपमम्।

yathā mahāntam adhvānam āśayā puruṣaḥ patan. sa nirāśo nivarteta karmedaṃ nas tathopamam.

यथा शत्रून् घातयित्वा पुरुषः कुरुसत्तम। आत्मानं घातयेत् पश्चात् कर्मेदं नस् तथाविधम्।

yathā śatrūn ghātayitvā puruṣaḥ kurusattama. ātmānaṃ ghātayet paścāt karmedaṃ nas tathāvidham.

यथान्नं क्षुधितो लब्ध्वा न भुञ्जीत यदृच्छया। कामी च कामिनीं लब्ध्वा कर्मेदं नस् तथाविधम्।

yathānnaṃ kṣudhito labdhvā na bhuñjīta yadṛcchayā. kāmī ca kāminīṃ labdhvā karmedaṃ nas tathāvidham.

वयम् एवात्र गर्ह्या हि ये वयं मन्दचेतसः। त्वां राजन्न् अनुगच्छामो ज्येष्ठो ऽयम् इति भारत।

vayam evātra garhyā hi ye vayaṃ mandacetasaḥ. tvāṃ rājann anugacchāmo jyeṣṭho 'yam iti bhārata.

वयं हि बाहुबलिनः कृतविद्या मनस्विनः। क्लीबस्य वाक्ये तिष्ठामो यथैवाशक्तयस् तथा।

vayaṃ hi bāhubalinaḥ kṛtavidyā manasvinaḥ. klībasya vākye tiṣṭhāmo yathaivāśaktayas tathā.

अगतीन् कागतीन् अस्मान् नष्टार्थान् अर्थसिद्धये। कथं वै नानुपश्येयुर् जनाः पश्यन्ति यादृशम्।

agatīn kāgatīn asmān naṣṭārthān arthasiddhaye. kathaṃ vai nānupaśyeyur janāḥ paśyanti yādṛśam.

आपत्काले हि संन्यासः कर्तव्य इति शिष्यते। जरयाभिपरीतेन शत्रुभिर् व्यंसितेन च।

āpatkāle hi saṃnyāsaḥ kartavya iti śiṣyate. jarayābhiparītena śatrubhir vyaṃsitena ca.

तस्माद् इह कृतप्रज्ञास् त्यागं न परिचक्षते। धर्मव्यतिक्रमं चेदं मन्यन्ते सूक्ष्मदर्शिनः।

tasmād iha kṛtaprajñās tyāgaṃ na paricakṣate. dharmavyatikramaṃ cedaṃ manyante sūkṣmadarśinaḥ.

कथं तस्मात् समुत्पन्नस् तन्निष्ठस् तद् उपाश्रयः। तद् एव निन्दन्न् आसीत श्रद्धा वान्यत्र गृह्यते।

kathaṃ tasmāt samutpannas tanniṣṭhas tad upāśrayaḥ. tad eva nindann āsīta śraddhā vānyatra gṛhyate.

श्रिया विहीनैर् अधनैर् नास्तिकैः संप्रवर्तितम्। वेदवादस्य विज्ञानं सत्याभासम् इवानृतम्।

śriyā vihīnair adhanair nāstikaiḥ saṃpravartitam. vedavādasya vijñānaṃ satyābhāsam ivānṛtam.

शक्यं तु मौण्ड्यम् आस्थाय बिभ्रतात्मानम् आत्मना। धर्मच्छद्म समास्थाय आसितुं न तु जीवितुम्।

śakyaṃ tu mauṇḍyam āsthāya bibhratātmānam ātmanā. dharmacchadma samāsthāya āsituṃ na tu jīvitum.

शक्यं पुनर् अरण्येषु सुखम् एकेन जीवितुम्। अबिभ्रता पुत्रपौत्रान् देवर्षीन् अतिथीन् पितॄन्।

śakyaṃ punar araṇyeṣu sukham ekena jīvitum. abibhratā putrapautrān devarṣīn atithīn pitṝn.

नेमे मृगाः स्वर्गजितो न वराहा न पक्षिणः। अथैतेन प्रकारेण पुण्यम् आहुर् न ताञ् जनाः।

neme mṛgāḥ svargajito na varāhā na pakṣiṇaḥ. athaitena prakāreṇa puṇyam āhur na tāñ janāḥ.

यदि संन्यासतः सिद्धिं राजन् कश् चिद् अवाप्नुयात्। पर्वताश् च द्रुमाश् चैव क्षिप्रं सिद्धिम् अवाप्नुयुः।

yadi saṃnyāsataḥ siddhiṃ rājan kaś cid avāpnuyāt. parvatāś ca drumāś caiva kṣipraṃ siddhim avāpnuyuḥ.

एते हि नित्यसंन्यासा दृश्यन्ते निरुपद्रवाः। अपरिग्रहवन्तश् च सततं चात्मचारिणः।

ete hi nityasaṃnyāsā dṛśyante nirupadravāḥ. aparigrahavantaś ca satataṃ cātmacāriṇaḥ.

अथ चेद् आत्मभाग्येषु नान्येषां सिद्धिम् अश्नुते। तस्मात् कर्मैव कर्तव्यं नास्ति सिद्धिर् अकर्मणः।

atha ced ātmabhāgyeṣu nānyeṣāṃ siddhim aśnute. tasmāt karmaiva kartavyaṃ nāsti siddhir akarmaṇaḥ.

औदकाः सृष्टयश् चैव जन्तवः सिद्धिम् आप्नुयुः। येषाम् आत्मैव भर्तव्यो नान्यः कश् चन विद्यते। ते ऽपि वै पुरुषा लोके पर्वतानाम् इहोपमाः।

audakāḥ sṛṣṭayaś caiva jantavaḥ siddhim āpnuyuḥ. yeṣām ātmaiva bhartavyo nānyaḥ kaś cana vidyate. te 'pi vai puruṣā loke parvatānām ihopamāḥ.

अवेक्षस्व यथा स्वैः स्वैः कर्मभिर् व्यापृतं जगत्। तस्मात् कर्मैव कर्तव्यं नास्ति सिद्धिर् अकर्मणः।

avekṣasva yathā svaiḥ svaiḥ karmabhir vyāpṛtaṃ jagat. tasmāt karmaiva kartavyaṃ nāsti siddhir akarmaṇaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...