महाभारत 12.83 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 83→

[mh-12-83] • 67 श्लोकाः

भीष्म उवाच। एषा प्रथमतो वृत्तिर् द्वितीयां शृणु भारत। यः कश् चिज् जनयेद् अर्थं राज्ञा रक्ष्यः स मानवः।

bhīṣma uvāca. eṣā prathamato vṛttir dvitīyāṃ śṛṇu bhārata. yaḥ kaś cij janayed arthaṃ rājñā rakṣyaḥ sa mānavaḥ.

ह्रियमाणम् अमात्येन भृतो वा यदि वाभृतः। यो राजकोशं नश्यन्तम् आचक्षीत युधिष्ठिर।

hriyamāṇam amātyena bhṛto vā yadi vābhṛtaḥ. yo rājakośaṃ naśyantam ācakṣīta yudhiṣṭhira.

श्रोतव्यं तस्य च रहो रक्ष्यश् चामात्यतो भवेत्। अमात्या ह्य् उपहन्तारं भूयिष्ठं घ्नन्ति भारत।

śrotavyaṃ tasya ca raho rakṣyaś cāmātyato bhavet. amātyā hy upahantāraṃ bhūyiṣṭhaṃ ghnanti bhārata.

राजकोशस्य गोप्तारं राजकोशविलोपकाः। समेत्य सर्वे बाधन्ते स विनश्यत्य् अरक्षितः।

rājakośasya goptāraṃ rājakośavilopakāḥ. sametya sarve bādhante sa vinaśyaty arakṣitaḥ.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। मुनिः कालकवृक्षीयः कौसल्यं यद् उवाच ह।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. muniḥ kālakavṛkṣīyaḥ kausalyaṃ yad uvāca ha.

कोसलानाम् आधिपत्यं संप्राप्ते क्षेमदर्शिनि। मुनिः कालकवृक्षीय आजगामेति नः श्रुतम्।

kosalānām ādhipatyaṃ saṃprāpte kṣemadarśini. muniḥ kālakavṛkṣīya ājagāmeti naḥ śrutam.

स काकं पञ्जरे बद्ध्वा विषयं क्षेमदर्शिनः। पूर्वं पर्यचरद् युक्तः प्रवृत्त्यर्थी पुनः पुनः।

sa kākaṃ pañjare baddhvā viṣayaṃ kṣemadarśinaḥ. pūrvaṃ paryacarad yuktaḥ pravṛttyarthī punaḥ punaḥ.

अधीये वायसीं विद्यां शंसन्ति मम वायसाः। अनागतम् अतीतं च यच् च संप्रति वर्तते।

adhīye vāyasīṃ vidyāṃ śaṃsanti mama vāyasāḥ. anāgatam atītaṃ ca yac ca saṃprati vartate.

इति राष्ट्रे परिपतन् बहुशः पुरुषैः सह। सर्वेषां राजयुक्तानां दुष्कृतं परिपृष्टवान्।

iti rāṣṭre paripatan bahuśaḥ puruṣaiḥ saha. sarveṣāṃ rājayuktānāṃ duṣkṛtaṃ paripṛṣṭavān.

स बुद्ध्वा तस्य राष्ट्रस्य व्यवसायं हि सर्वशः। राजयुक्तापचारांश् च सर्वान् बुद्ध्वा ततस् ततः।

sa buddhvā tasya rāṣṭrasya vyavasāyaṃ hi sarvaśaḥ. rājayuktāpacārāṃś ca sarvān buddhvā tatas tataḥ.

तम् एव काकम् आदाय राजानं द्रष्टुम् आगमत्। सर्वज्ञो ऽस्मीति वचनं ब्रुवाणः संशितव्रतः।

tam eva kākam ādāya rājānaṃ draṣṭum āgamat. sarvajño 'smīti vacanaṃ bruvāṇaḥ saṃśitavrataḥ.

स स्म कौसल्यम् आगम्य राजामात्यम् अलंकृतम्। प्राह काकस्य वचनाद् अमुत्रेदं त्वया कृतम्।

sa sma kausalyam āgamya rājāmātyam alaṃkṛtam. prāha kākasya vacanād amutredaṃ tvayā kṛtam.

असौ चासौ च जानीते राजकोशस् त्वया हृतः। एवम् आख्याति काको ऽयं तच् छीघ्रम् अनुगम्यताम्।

asau cāsau ca jānīte rājakośas tvayā hṛtaḥ. evam ākhyāti kāko 'yaṃ tac chīghram anugamyatām.

तथान्यान् अपि स प्राह राजकोशहरान् सदा। न चास्य वचनं किं चिद् अकृतं श्रूयते क्व चित्।

tathānyān api sa prāha rājakośaharān sadā. na cāsya vacanaṃ kiṃ cid akṛtaṃ śrūyate kva cit.

तेन विप्रकृताः सर्वे राजयुक्ताः कुरूद्वह। तम् अतिक्रम्य सुप्तस्य निशि काकम् अपोथयन्।

tena viprakṛtāḥ sarve rājayuktāḥ kurūdvaha. tam atikramya suptasya niśi kākam apothayan.

वायसं तु विनिर्भिन्नं दृष्ट्वा बाणेन पञ्जरे। पूर्वाह्णे ब्राह्मणो वाक्यं क्षेमदर्शिनम् अब्रवीत्।

vāyasaṃ tu vinirbhinnaṃ dṛṣṭvā bāṇena pañjare. pūrvāhṇe brāhmaṇo vākyaṃ kṣemadarśinam abravīt.

राजंस् त्वाम् अभयं याचे प्रभुं प्राणधनेश्वरम्। अनुज्ञातस् त्वया ब्रूयां वचनं त्वत्पुरो हितम्।

rājaṃs tvām abhayaṃ yāce prabhuṃ prāṇadhaneśvaram. anujñātas tvayā brūyāṃ vacanaṃ tvatpuro hitam.

मित्रार्थम् अभिसंतप्तो भक्त्या सर्वात्मना गतः। अयं तवार्थं हरते यो ब्रूयाद् अक्षमान्वितः। ह्रियते हि महार्थश् च पुरुषे विक्रमत्य् अपि।

mitrārtham abhisaṃtapto bhaktyā sarvātmanā gataḥ. ayaṃ tavārthaṃ harate yo brūyād akṣamānvitaḥ. hriyate hi mahārthaś ca puruṣe vikramaty api.

संबुबोधयिषुर् मित्रं सदश्वम् इव सारथिः। अतिमन्युप्रसक्तो हि प्रसज्य हितकारणम्।

saṃbubodhayiṣur mitraṃ sadaśvam iva sārathiḥ. atimanyuprasakto hi prasajya hitakāraṇam.

तथाविधस्य सुहृदः क्षन्तव्यं संविजानता। ऐश्वर्यम् इच्छता नित्यं पुरुषेण बुभूषता।

tathāvidhasya suhṛdaḥ kṣantavyaṃ saṃvijānatā. aiśvaryam icchatā nityaṃ puruṣeṇa bubhūṣatā.

तं राजा प्रत्युवाचेदं यन् मा किं चिद् भवान् वदेत्। कस्माद् अहं न क्षमेयम् आकाङ्क्षन्न् आत्मनो हितम्।

taṃ rājā pratyuvācedaṃ yan mā kiṃ cid bhavān vadet. kasmād ahaṃ na kṣameyam ākāṅkṣann ātmano hitam.

ब्राह्मण प्रतिजानीहि प्रब्रूहि यदि चेच्छसि। करिष्यामि हि ते वाक्यं यद् यन् मां विप्र वक्ष्यसि।

brāhmaṇa pratijānīhi prabrūhi yadi cecchasi. kariṣyāmi hi te vākyaṃ yad yan māṃ vipra vakṣyasi.

मुनिर् उवाच। ज्ञात्वा नयान् अपायांश् च भृत्यतस् ते भयानि च। भक्त्या वृत्तिं समाख्यातुं भवतो ऽन्तिकम् आगमम्।

munir uvāca. jñātvā nayān apāyāṃś ca bhṛtyatas te bhayāni ca. bhaktyā vṛttiṃ samākhyātuṃ bhavato 'ntikam āgamam.

प्राग् एवोक्तश् च दोषो ऽयम् आचार्यैर् नृपसेविनाम्। अगतीकगतिर् ह्य् एषा या राज्ञा सह जीविका।

prāg evoktaś ca doṣo 'yam ācāryair nṛpasevinām. agatīkagatir hy eṣā yā rājñā saha jīvikā.

आशीविषैश् च तस्याहुः संगतं यस्य राजभिः। बहुमित्राश् च राजानो बह्वमित्रास् तथैव च।

āśīviṣaiś ca tasyāhuḥ saṃgataṃ yasya rājabhiḥ. bahumitrāś ca rājāno bahvamitrās tathaiva ca.

तेभ्यः सर्वेभ्य एवाहुर् भयं राजोपसेविनाम्। अथैषाम् एकतो राजन् मुहूर्ताद् एव भीर् भवेत्।

tebhyaḥ sarvebhya evāhur bhayaṃ rājopasevinām. athaiṣām ekato rājan muhūrtād eva bhīr bhavet.

नैकान्तेनाप्रमादो हि कर्तुं शक्यो महीपतौ। न तु प्रमादः कर्तव्यः कथं चिद् भूतिम् इच्छता।

naikāntenāpramādo hi kartuṃ śakyo mahīpatau. na tu pramādaḥ kartavyaḥ kathaṃ cid bhūtim icchatā.

प्रमादाद् धि स्खलेद् राजा स्खलिते नास्ति जीवितम्। अग्निं दीप्तम् इवासीदेद् राजानम् उपशिक्षितः।

pramādād dhi skhaled rājā skhalite nāsti jīvitam. agniṃ dīptam ivāsīded rājānam upaśikṣitaḥ.

आशीविषम् इव क्रुद्धं प्रभुं प्राणधनेश्वरम्। यत्नेनोपचरेन् नित्यं नाहम् अस्मीति मानवः।

āśīviṣam iva kruddhaṃ prabhuṃ prāṇadhaneśvaram. yatnenopacaren nityaṃ nāham asmīti mānavaḥ.

दुर्व्याहृताच् छङ्कमानो दुष्कृताद् दुरधिष्ठितात्। दुरासिताद् दुर्व्रजिताद् इङ्गिताद् अङ्गचेष्टितात्।

durvyāhṛtāc chaṅkamāno duṣkṛtād duradhiṣṭhitāt. durāsitād durvrajitād iṅgitād aṅgaceṣṭitāt.

देवतेव हि सर्वार्थान् कुर्याद् राजा प्रसादितः। वैश्वानर इव क्रुद्धः समूलम् अपि निर्दहेत्। इति राजन् मयः प्राह वर्तते च तथैव तत्।

devateva hi sarvārthān kuryād rājā prasāditaḥ. vaiśvānara iva kruddhaḥ samūlam api nirdahet. iti rājan mayaḥ prāha vartate ca tathaiva tat.

अथ भूयांसम् एवार्थं करिष्यामि पुनः पुनः। ददात्य् अस्मद्विधो ऽमात्यो बुद्धिसाहाय्यम् आपदि।

atha bhūyāṃsam evārthaṃ kariṣyāmi punaḥ punaḥ. dadāty asmadvidho 'mātyo buddhisāhāyyam āpadi.

वायसश् चैव मे राजन्न् अन्तकायाभिसंहितः। न च मे ऽत्र भवान् गर्ह्यो न च येषां भवान् प्रियः। हिताहितांस् तु बुध्येथा मा परोक्षमतिर् भव।

vāyasaś caiva me rājann antakāyābhisaṃhitaḥ. na ca me 'tra bhavān garhyo na ca yeṣāṃ bhavān priyaḥ. hitāhitāṃs tu budhyethā mā parokṣamatir bhava.

ये त्व् आदानपरा एव वसन्ति भवतो गृहे। अभूतिकामा भूतानां तादृशैर् मे ऽभिसंहितम्।

ye tv ādānaparā eva vasanti bhavato gṛhe. abhūtikāmā bhūtānāṃ tādṛśair me 'bhisaṃhitam.

ये वा भवद्विनाशेन राज्यम् इच्छन्त्य् अनन्तरम्। अन्तरैर् अभिसंधाय राजन् सिध्यन्ति नान्यथा।

ye vā bhavadvināśena rājyam icchanty anantaram. antarair abhisaṃdhāya rājan sidhyanti nānyathā.

तेषाम् अहं भयाद् राजन् गमिष्याम्य् अन्यम् आश्रमम्। तैर् हि मे संधितो बाणः काके निपतितः प्रभो।

teṣām ahaṃ bhayād rājan gamiṣyāmy anyam āśramam. tair hi me saṃdhito bāṇaḥ kāke nipatitaḥ prabho.

छद्मना मम काकश् च गमितो यमसादनम्। दृष्टं ह्य् एतन् मया राजंस् तपोदीर्घेण चक्षुषा।

chadmanā mama kākaś ca gamito yamasādanam. dṛṣṭaṃ hy etan mayā rājaṃs tapodīrgheṇa cakṣuṣā.

बहुनक्रझषग्राहां तिमिंगिलगणायुताम्। काकेन बडिशेनेमाम् अतार्षं त्वाम् अहं नदीम्।

bahunakrajhaṣagrāhāṃ timiṃgilagaṇāyutām. kākena baḍiśenemām atārṣaṃ tvām ahaṃ nadīm.

स्थाण्वश्मकण्टकवतीं व्याघ्रसिंहगजाकुलाम्। दुरासदां दुष्प्रवेशां गुहां हैमवतीम् इव।

sthāṇvaśmakaṇṭakavatīṃ vyāghrasiṃhagajākulām. durāsadāṃ duṣpraveśāṃ guhāṃ haimavatīm iva.

अग्निना तामसं दुर्गं नौभिर् आप्यं च गम्यते। राजदुर्गावतरणे नोपायं पण्डिता विदुः।

agninā tāmasaṃ durgaṃ naubhir āpyaṃ ca gamyate. rājadurgāvataraṇe nopāyaṃ paṇḍitā viduḥ.

गहनं भवतो राज्यम् अन्धकारतमोवृतम्। नेह विश्वसितुं शक्यं भवतापि कुतो मया।

gahanaṃ bhavato rājyam andhakāratamovṛtam. neha viśvasituṃ śakyaṃ bhavatāpi kuto mayā.

अतो नायं शुभो वासस् तुल्ये सदसती इह। वधो ह्य् एवात्र सुकृते दुष्कृते न च संशयः।

ato nāyaṃ śubho vāsas tulye sadasatī iha. vadho hy evātra sukṛte duṣkṛte na ca saṃśayaḥ.

न्यायतो दुष्कृते घातः सुकृते स्यात् कथं वधः। नेह युक्तं चिरं स्थातुं जवेनातो व्रजेद् बुधः।

nyāyato duṣkṛte ghātaḥ sukṛte syāt kathaṃ vadhaḥ. neha yuktaṃ ciraṃ sthātuṃ javenāto vrajed budhaḥ.

सीता नाम नदी राजन् प्लवो यस्यां निमज्जति। तथोपमाम् इमां मन्ये वागुरां सर्वघातिनीम्।

sītā nāma nadī rājan plavo yasyāṃ nimajjati. tathopamām imāṃ manye vāgurāṃ sarvaghātinīm.

मधुप्रपातो हि भवान् भोजनं विषसंयुतम्। असताम् इव ते भावो वर्तते न सताम् इव। आशीविषैः परिवृतः कूपस् त्वम् इव पार्थिव। क्रियावृत्तिः परिवृतः क्व वा गच्छति दुःखितः। तथाहं काकघातेन कृतस् त्वम् असि पार्थिव।

madhuprapāto hi bhavān bhojanaṃ viṣasaṃyutam. asatām iva te bhāvo vartate na satām iva. āśīviṣaiḥ parivṛtaḥ kūpas tvam iva pārthiva. kriyāvṛttiḥ parivṛtaḥ kva vā gacchati duḥkhitaḥ. tathāhaṃ kākaghātena kṛtas tvam asi pārthiva.

दुर्गतीर्था बृहत्कूला करीरीवेत्रसंयुता। नदी मधुरपानीया यथा राजंस् तथा भवान्। श्वगृध्रगोमायुयुतो राजहंससमो ह्य् असि।

durgatīrthā bṛhatkūlā karīrīvetrasaṃyutā. nadī madhurapānīyā yathā rājaṃs tathā bhavān. śvagṛdhragomāyuyuto rājahaṃsasamo hy asi.

यथाश्रित्य महावृक्षं कक्षः संवर्धते महान्। ततस् तं संवृणोत्य् एव तम् अतीत्य च वर्धते।

yathāśritya mahāvṛkṣaṃ kakṣaḥ saṃvardhate mahān. tatas taṃ saṃvṛṇoty eva tam atītya ca vardhate.

तेनैवोपेन्धनो नूनं दावो दहति दारुणः। तथोपमा ह्य् अमात्यास् ते राजंस् तान् परिशोधय।

tenaivopendhano nūnaṃ dāvo dahati dāruṇaḥ. tathopamā hy amātyās te rājaṃs tān pariśodhaya.

भवतैव कृता राजन् भवता परिपालिताः। भवन्तं पर्यवज्ञाय जिघांसन्ति भवत्प्रियम्।

bhavataiva kṛtā rājan bhavatā paripālitāḥ. bhavantaṃ paryavajñāya jighāṃsanti bhavatpriyam.

उषितं शङ्कमानेन प्रमादं परिरक्षता। अन्तःसर्प इवागारे वीरपत्न्या इवालये। शीलं जिज्ञासमानेन राज्ञश् च सहजीविना।

uṣitaṃ śaṅkamānena pramādaṃ parirakṣatā. antaḥsarpa ivāgāre vīrapatnyā ivālaye. śīlaṃ jijñāsamānena rājñaś ca sahajīvinā.

कच्चिज् जितेन्द्रियो राजा कच्चिद् अभ्यन्तरा जिताः। कच्चिद् एषां प्रियो राजा कच्चिद् राज्ञः प्रियाः प्रजाः।

kaccij jitendriyo rājā kaccid abhyantarā jitāḥ. kaccid eṣāṃ priyo rājā kaccid rājñaḥ priyāḥ prajāḥ.

जिज्ञासुर् इह संप्राप्तस् तवाहं राजसत्तम। तस्य मे रोचसे राजन् क्षुधितस्येव भोजनम्।

jijñāsur iha saṃprāptas tavāhaṃ rājasattama. tasya me rocase rājan kṣudhitasyeva bhojanam.

अमात्या मे न रोचन्ते वितृष्णस्य यथोदकम्। भवतो ऽर्थकृद् इत्य् एव मयि दोषो हि तैः कृतः। विद्यते कारणं नान्यद् इति मे नात्र संशयः।

amātyā me na rocante vitṛṣṇasya yathodakam. bhavato 'rthakṛd ity eva mayi doṣo hi taiḥ kṛtaḥ. vidyate kāraṇaṃ nānyad iti me nātra saṃśayaḥ.

न हि तेषाम् अहं द्रुग्धस् तत् तेषां दोषवद् गतम्। अरेर् हि दुर्हताद् भेयं भग्नपृष्ठाद् इवोरगात्।

na hi teṣām ahaṃ drugdhas tat teṣāṃ doṣavad gatam. arer hi durhatād bheyaṃ bhagnapṛṣṭhād ivoragāt.

राजोवाच। भूयसा परिबर्हेण सत्कारेण च भूयसा। पूजितो ब्राह्मणश्रेष्ठ भूयो वस गृहे मम।

rājovāca. bhūyasā paribarheṇa satkāreṇa ca bhūyasā. pūjito brāhmaṇaśreṣṭha bhūyo vasa gṛhe mama.

ये त्वां ब्राह्मण नेच्छन्ति न ते वत्स्यन्ति मे गृहे। भवतैव हि तज् ज्ञेयं यद् इदानीम् अनन्तरम्।

ye tvāṃ brāhmaṇa necchanti na te vatsyanti me gṛhe. bhavataiva hi taj jñeyaṃ yad idānīm anantaram.

यथा स्याद् दुष्कृतो दण्डो यथा च सुकृतं कृतम्। तथा समीक्ष्य भगवञ् श्रेयसे विनियुङ्क्ष्व माम्।

yathā syād duṣkṛto daṇḍo yathā ca sukṛtaṃ kṛtam. tathā samīkṣya bhagavañ śreyase viniyuṅkṣva mām.

मुनिर् उवाच। अदर्शयन्न् इमं दोषम् एकैकं दुर्बलं कुरु। ततः कारणम् आज्ञाय पुरुषं पुरुषं जहि।

munir uvāca. adarśayann imaṃ doṣam ekaikaṃ durbalaṃ kuru. tataḥ kāraṇam ājñāya puruṣaṃ puruṣaṃ jahi.

एकदोषा हि बहवो मृद्नीयुर् अपि कण्टकान्। अर्थे सर्वं जगद् बद्धम् अर्थेन च निबध्यते। अर्थे दर्पो मनुष्याणां तस्माद् अर्थं विरोचय। एकेनैकस्य दोषेण तद् विरुद्धं प्रचोदय। स तस्य दोषान् उद्भाव्य तस्यार्थं ग्राहयिष्यति। सामपूर्वं च केषां चिद् भेदेन च परस्परम्। वैरं कारय भूपाल पश्चाद् दण्डं प्रयोजय। बिल्वेन च यथा बिल्वम् आकारं छाद्य बुद्धिमान्। अशुद्धं सचिवं राजन्न् अशुद्धेनैव नाशय। मन्त्रभेदभयाद् राजंस् तस्माद् एतद् ब्रवीमि ते।

ekadoṣā hi bahavo mṛdnīyur api kaṇṭakān. arthe sarvaṃ jagad baddham arthena ca nibadhyate. arthe darpo manuṣyāṇāṃ tasmād arthaṃ virocaya. ekenaikasya doṣeṇa tad viruddhaṃ pracodaya. sa tasya doṣān udbhāvya tasyārthaṃ grāhayiṣyati. sāmapūrvaṃ ca keṣāṃ cid bhedena ca parasparam. vairaṃ kāraya bhūpāla paścād daṇḍaṃ prayojaya. bilvena ca yathā bilvam ākāraṃ chādya buddhimān. aśuddhaṃ sacivaṃ rājann aśuddhenaiva nāśaya. mantrabhedabhayād rājaṃs tasmād etad bravīmi te.

वयं तु ब्राह्मणा नाम मृदुदण्डाः कृपालवः। स्वस्ति चेच्छामि भवतः परेषां च यथात्मनः।

vayaṃ tu brāhmaṇā nāma mṛdudaṇḍāḥ kṛpālavaḥ. svasti cecchāmi bhavataḥ pareṣāṃ ca yathātmanaḥ.

राजन्न् आत्मानम् आचक्षे संबन्धी भवतो ह्य् अहम्। मुनिः कालकवृक्षीय इत्य् एवम् अभिसंज्ञितः।

rājann ātmānam ācakṣe saṃbandhī bhavato hy aham. muniḥ kālakavṛkṣīya ity evam abhisaṃjñitaḥ.

पितुः सखा च भवतः संमतः सत्यसंगरः। व्यापन्ने भवतो राज्ये राजन् पितरि संस्थिते।

pituḥ sakhā ca bhavataḥ saṃmataḥ satyasaṃgaraḥ. vyāpanne bhavato rājye rājan pitari saṃsthite.

सर्वकामान् परित्यज्य तपस् तप्तं तदा मया। स्नेहात् त्वां प्रब्रवीम्य् एतन् मा भूयो विभ्रमेद् इति।

sarvakāmān parityajya tapas taptaṃ tadā mayā. snehāt tvāṃ prabravīmy etan mā bhūyo vibhramed iti.

उभे दृष्ट्वा दुःखसुखे राज्यं प्राप्य यदृच्छया। राज्येनामात्यसंस्थेन कथं राजन् प्रमाद्यसि।

ubhe dṛṣṭvā duḥkhasukhe rājyaṃ prāpya yadṛcchayā. rājyenāmātyasaṃsthena kathaṃ rājan pramādyasi.

भीष्म उवाच। ततो राजकुले नान्दी संजज्ञे भूयसी पुनः। पुरोहितकुले चैव संप्राप्ते ब्राह्मणर्षभे।

bhīṣma uvāca. tato rājakule nāndī saṃjajñe bhūyasī punaḥ. purohitakule caiva saṃprāpte brāhmaṇarṣabhe.

एकच्छत्रां महीं कृत्वा कौसल्याय यशस्विने। मुनिः कालकवृक्षीय ईजे क्रतुभिर् उत्तमैः।

ekacchatrāṃ mahīṃ kṛtvā kausalyāya yaśasvine. muniḥ kālakavṛkṣīya īje kratubhir uttamaiḥ.

हितं तद् वचनं श्रुत्वा कौसल्यो ऽन्वशिषन् महीम्। तथा च कृतवान् राजा यथोक्तं तेन भारत।

hitaṃ tad vacanaṃ śrutvā kausalyo 'nvaśiṣan mahīm. tathā ca kṛtavān rājā yathoktaṃ tena bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...