महाभारत 12.82 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 82→

[mh-12-82] • 30 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। एवम् अग्राह्यके तस्मिञ् ज्ञातिसंबन्धिमण्डले। मित्रेष्व् अमित्रेष्व् अपि च कथं भावो विभाव्यते।

yudhiṣṭhira uvāca. evam agrāhyake tasmiñ jñātisaṃbandhimaṇḍale. mitreṣv amitreṣv api ca kathaṃ bhāvo vibhāvyate.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। वासुदेवस्य संवादं सुरर्षेर् नारदस्य च।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. vāsudevasya saṃvādaṃ surarṣer nāradasya ca.

वासुदेव उवाच। नासुहृत् परमं मन्त्रं नारदार्हति वेदितुम्। अपण्डितो वापि सुहृत् पण्डितो वापि नात्मवान्।

vāsudeva uvāca. nāsuhṛt paramaṃ mantraṃ nāradārhati veditum. apaṇḍito vāpi suhṛt paṇḍito vāpi nātmavān.

स ते सौहृदम् आस्थाय किं चिद् वक्ष्यामि नारद। कृत्स्नां च बुद्धिं संप्रेक्ष्य संपृच्छे त्रिदिवंगम।

sa te sauhṛdam āsthāya kiṃ cid vakṣyāmi nārada. kṛtsnāṃ ca buddhiṃ saṃprekṣya saṃpṛcche tridivaṃgama.

दास्यम् ऐश्वर्यवादेन ज्ञातीनां वै करोम्य् अहम्। अर्धभोक्तास्मि भोगानां वाग्दुरुक्तानि च क्षमे।

dāsyam aiśvaryavādena jñātīnāṃ vai karomy aham. ardhabhoktāsmi bhogānāṃ vāgduruktāni ca kṣame.

अरणीम् अग्निकामो वा मथ्नाति हृदयं मम। वाचा दुरुक्तं देवर्षे तन् मे दहति नित्यदा।

araṇīm agnikāmo vā mathnāti hṛdayaṃ mama. vācā duruktaṃ devarṣe tan me dahati nityadā.

बलं संकर्षणे नित्यं सौकुमार्यं पुनर् गदे। रूपेण मत्तः प्रद्युम्नः सो ऽसहायो ऽस्मि नारद।

balaṃ saṃkarṣaṇe nityaṃ saukumāryaṃ punar gade. rūpeṇa mattaḥ pradyumnaḥ so 'sahāyo 'smi nārada.

अन्ये हि सुमहाभागा बलवन्तो दुरासदाः। नित्योत्थानेन संपन्ना नारदान्धकवृष्णयः।

anye hi sumahābhāgā balavanto durāsadāḥ. nityotthānena saṃpannā nāradāndhakavṛṣṇayaḥ.

यस्य न स्युर् न वै स स्याद् यस्य स्युः कृच्छ्रम् एव तत्। द्वाभ्यां निवारितो नित्यं वृणोम्य् एकतरं न च।

yasya na syur na vai sa syād yasya syuḥ kṛcchram eva tat. dvābhyāṃ nivārito nityaṃ vṛṇomy ekataraṃ na ca.

स्यातां यस्याहुकाक्रूरौ किं नु दुःखतरं ततः। यस्य वापि न तौ स्यातां किं नु दुःखतरं ततः।

syātāṃ yasyāhukākrūrau kiṃ nu duḥkhataraṃ tataḥ. yasya vāpi na tau syātāṃ kiṃ nu duḥkhataraṃ tataḥ.

सो ऽहं कितवमातेव द्वयोर् अपि महामुने। एकस्य जयम् आशंसे द्वितीयस्यापराजयम्।

so 'haṃ kitavamāteva dvayor api mahāmune. ekasya jayam āśaṃse dvitīyasyāparājayam.

ममैवं क्लिश्यमानस्य नारदोभयतः सदा। वक्तुम् अर्हसि यच् छ्रेयो ज्ञातीनाम् आत्मनस् तथा।

mamaivaṃ kliśyamānasya nāradobhayataḥ sadā. vaktum arhasi yac chreyo jñātīnām ātmanas tathā.

नारद उवाच। आपदो द्विविधाः कृष्ण बाह्याश् चाभ्यन्तराश् च ह। प्रादुर्भवन्ति वार्ष्णेय स्वकृता यदि वान्यतः।

nārada uvāca. āpado dvividhāḥ kṛṣṇa bāhyāś cābhyantarāś ca ha. prādurbhavanti vārṣṇeya svakṛtā yadi vānyataḥ.

सेयम् आभ्यन्तरा तुभ्यम् आपत् कृच्छ्रा स्वकर्मजा। अक्रूरभोजप्रभवाः सर्वे ह्य् एते तदन्वयाः।

seyam ābhyantarā tubhyam āpat kṛcchrā svakarmajā. akrūrabhojaprabhavāḥ sarve hy ete tadanvayāḥ.

अर्थहेतोर् हि कामाद् वाद्वारा बीभत्सयापि वा। आत्मना प्राप्तम् ऐश्वर्यम् अन्यत्र प्रतिपादितम्।

arthahetor hi kāmād vādvārā bībhatsayāpi vā. ātmanā prāptam aiśvaryam anyatra pratipāditam.

कृतमूलम् इदानीं तज् जातशब्दं सहायवत्। न शक्यं पुनर् आदातुं वान्तम् अन्नम् इव त्वया।

kṛtamūlam idānīṃ taj jātaśabdaṃ sahāyavat. na śakyaṃ punar ādātuṃ vāntam annam iva tvayā.

बभ्रूग्रसेनयो राज्यं नाप्तुं शक्यं कथं चन। ज्ञातिभेदभयात् कृष्ण त्वया चापि विशेषतः।

babhrūgrasenayo rājyaṃ nāptuṃ śakyaṃ kathaṃ cana. jñātibhedabhayāt kṛṣṇa tvayā cāpi viśeṣataḥ.

तच् चेत् सिध्येत् प्रयत्नेन कृत्वा कर्म सुदुष्करम्। महाक्षयव्ययं वा स्याद् विनाशो वा पुनर् भवेत्।

tac cet sidhyet prayatnena kṛtvā karma suduṣkaram. mahākṣayavyayaṃ vā syād vināśo vā punar bhavet.

अनायसेन शस्त्रेण मृदुना हृदयच्छिदा। जिह्वाम् उद्धर सर्वेषां परिमृज्यानुमृज्य च।

anāyasena śastreṇa mṛdunā hṛdayacchidā. jihvām uddhara sarveṣāṃ parimṛjyānumṛjya ca.

वासुदेव उवाच। अनायसं मुने शस्त्रं मृदु विद्याम् अहं कथम्। येनैषाम् उद्धरे जिह्वां परिमृज्यानुमृज्य च।

vāsudeva uvāca. anāyasaṃ mune śastraṃ mṛdu vidyām ahaṃ katham. yenaiṣām uddhare jihvāṃ parimṛjyānumṛjya ca.

नारद उवाच। शक्त्यान्नदानं सततं तितिक्षा दम आर्जवम्। यथार्हप्रतिपूजा च शस्त्रम् एतद् अनायसम्।

nārada uvāca. śaktyānnadānaṃ satataṃ titikṣā dama ārjavam. yathārhapratipūjā ca śastram etad anāyasam.

ज्ञातीनां वक्तुकामानां कटूनि च लघूनि च। गिरा त्वं हृदयं वाचं शमयस्व मनांसि च।

jñātīnāṃ vaktukāmānāṃ kaṭūni ca laghūni ca. girā tvaṃ hṛdayaṃ vācaṃ śamayasva manāṃsi ca.

नामहापुरुषः कश् चिन् नानात्मा नासहायवान्। महतीं धुरम् आदत्ते ताम् उद्यम्योरसा वह।

nāmahāpuruṣaḥ kaś cin nānātmā nāsahāyavān. mahatīṃ dhuram ādatte tām udyamyorasā vaha.

सर्व एव गुरुं भारम् अनड्वान् वहते समे। दुर्गे प्रतीकः सुगवो भारं वहति दुर्वहम्।

sarva eva guruṃ bhāram anaḍvān vahate same. durge pratīkaḥ sugavo bhāraṃ vahati durvaham.

भेदाद् विनाशः संघानां संघमुख्यो ऽसि केशव। यथा त्वां प्राप्य नोत्सीदेद् अयं संघस् तथा कुरु।

bhedād vināśaḥ saṃghānāṃ saṃghamukhyo 'si keśava. yathā tvāṃ prāpya notsīded ayaṃ saṃghas tathā kuru.

नान्यत्र बुद्धिक्षान्तिभ्यां नान्यत्रेन्द्रियनिग्रहात्। नान्यत्र धनसंत्यागाद् गणः प्राज्ञे ऽवतिष्ठते।

nānyatra buddhikṣāntibhyāṃ nānyatrendriyanigrahāt. nānyatra dhanasaṃtyāgād gaṇaḥ prājñe 'vatiṣṭhate.

धन्यं यशस्यम् आयुष्यं स्वपक्षोद्भावनं शुभम्। ज्ञातीनाम् अविनाशः स्याद् यथा कृष्ण तथा कुरु।

dhanyaṃ yaśasyam āyuṣyaṃ svapakṣodbhāvanaṃ śubham. jñātīnām avināśaḥ syād yathā kṛṣṇa tathā kuru.

आयत्यां च तदात्वे च न ते ऽस्त्य् अविदितं प्रभो। षाड्गुण्यस्य विधानेन यात्रायानविधौ तथा।

āyatyāṃ ca tadātve ca na te 'sty aviditaṃ prabho. ṣāḍguṇyasya vidhānena yātrāyānavidhau tathā.

माधवाः कुकुरा भोजाः सर्वे चान्धकवृष्णयः। त्वय्य् आसक्ता महाबाहो लोका लोकेश्वराश् च ये।

mādhavāḥ kukurā bhojāḥ sarve cāndhakavṛṣṇayaḥ. tvayy āsaktā mahābāho lokā lokeśvarāś ca ye.

उपासते हि त्वद्बुद्धिम् ऋषयश् चापि माधव। त्वं गुरुः सर्वभूतानां जानीषे त्वं गतागतम्। त्वाम् आसाद्य यदुश्रेष्ठम् एधन्ते ज्ञातिनः सुखम्।

upāsate hi tvadbuddhim ṛṣayaś cāpi mādhava. tvaṃ guruḥ sarvabhūtānāṃ jānīṣe tvaṃ gatāgatam. tvām āsādya yaduśreṣṭham edhante jñātinaḥ sukham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...