महाभारत 12.61 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 61→

[mh-12-61] • 21 श्लोकाः

भीष्म उवाच। आश्रमाणां महाबाहो शृणु सत्यपराक्रम। चतुर्णाम् इह वर्णानां कर्माणि च युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. āśramāṇāṃ mahābāho śṛṇu satyaparākrama. caturṇām iha varṇānāṃ karmāṇi ca yudhiṣṭhira.

वानप्रस्थं भैक्षचर्यां गार्हस्थ्यं च महाश्रमम्। ब्रह्मचर्याश्रमं प्राहुश् चतुर्थं ब्राह्मणैर् वृतम्।

vānaprasthaṃ bhaikṣacaryāṃ gārhasthyaṃ ca mahāśramam. brahmacaryāśramaṃ prāhuś caturthaṃ brāhmaṇair vṛtam.

जटाकरणसंस्कारं द्विजातित्वम् अवाप्य च। आधानादीनि कर्माणि प्राप्य वेदम् अधीत्य च।

jaṭākaraṇasaṃskāraṃ dvijātitvam avāpya ca. ādhānādīni karmāṇi prāpya vedam adhītya ca.

सदारो वाप्य् अदारो वा आत्मवान् संयतेन्द्रियः। वानप्रस्थाश्रमं गच्छेत् कृतकृत्यो गृहाश्रमात्।

sadāro vāpy adāro vā ātmavān saṃyatendriyaḥ. vānaprasthāśramaṃ gacchet kṛtakṛtyo gṛhāśramāt.

तत्रारण्यकशास्त्राणि समधीत्य स धर्मवित्। ऊर्ध्वरेताः प्रजायित्वा गच्छत्य् अक्षरसात्मताम्।

tatrāraṇyakaśāstrāṇi samadhītya sa dharmavit. ūrdhvaretāḥ prajāyitvā gacchaty akṣarasātmatām.

एतान्य् एव निमित्तानि मुनीनाम् ऊर्ध्वरेतसाम्। कर्तव्यानीह विप्रेण राजन्न् आदौ विपश्चिता।

etāny eva nimittāni munīnām ūrdhvaretasām. kartavyānīha vipreṇa rājann ādau vipaścitā.

चरितब्रह्मचर्यस्य ब्राह्मणस्य विशां पते। भैक्षचर्यास्व् अधीकारः प्रशस्त इह मोक्षिणः।

caritabrahmacaryasya brāhmaṇasya viśāṃ pate. bhaikṣacaryāsv adhīkāraḥ praśasta iha mokṣiṇaḥ.

यत्रास्तमितशायी स्यान् निरग्निर् अनिकेतनः। यथोपलब्धजीवी स्यान् मुनिर् दान्तो जितेन्द्रियः।

yatrāstamitaśāyī syān niragnir aniketanaḥ. yathopalabdhajīvī syān munir dānto jitendriyaḥ.

निराशीः स्यात् सर्वसमो निर्भोगो निर्विकारवान्। विप्रः क्षेमाश्रमं प्राप्तो गच्छत्य् अक्षरसात्मताम्।

nirāśīḥ syāt sarvasamo nirbhogo nirvikāravān. vipraḥ kṣemāśramaṃ prāpto gacchaty akṣarasātmatām.

अधीत्य वेदान् कृतसर्वकृत्यः; संतानम् उत्पाद्य सुखानि भुक्त्वा। समाहितः प्रचरेद् दुश्चरं तं; गार्हस्थ्यधर्मं मुनिधर्मदृष्टम्।

adhītya vedān kṛtasarvakṛtyaḥ; saṃtānam utpādya sukhāni bhuktvā. samāhitaḥ pracared duścaraṃ taṃ; gārhasthyadharmaṃ munidharmadṛṣṭam.

स्वदारतुष्ट ऋतुकालगामी; नियोगसेवी नशठो नजिह्मः। मिताशनो देवपरः कृतज्ञः; सत्यो मृदुश् चानृशंसः क्षमावान्।

svadāratuṣṭa ṛtukālagāmī; niyogasevī naśaṭho najihmaḥ. mitāśano devaparaḥ kṛtajñaḥ; satyo mṛduś cānṛśaṃsaḥ kṣamāvān.

दान्तो विधेयो हव्यकव्ये ऽप्रमत्तो; अन्नस्य दाता सततं द्विजेभ्यः। अमत्सरी सर्वलिङ्गिप्रदाता; वैताननित्यश् च गृहाश्रमी स्यात्।

dānto vidheyo havyakavye 'pramatto; annasya dātā satataṃ dvijebhyaḥ. amatsarī sarvaliṅgipradātā; vaitānanityaś ca gṛhāśramī syāt.

अथात्र नारायणगीतम् आहुर्; महर्षयस् तात महानुभावाः। महार्थम् अत्यर्थतपःप्रयुक्तं; तद् उच्यमानं हि मया निबोध।

athātra nārāyaṇagītam āhur; maharṣayas tāta mahānubhāvāḥ. mahārtham atyarthatapaḥprayuktaṃ; tad ucyamānaṃ hi mayā nibodha.

सत्यार्जवं चातिथिपूजनं च; धर्मस् तथार्थश् च रतिश् च दारे। निषेवितव्यानि सुखानि लोके; ह्य् अस्मिन् परे चैव मतं ममैतत्।

satyārjavaṃ cātithipūjanaṃ ca; dharmas tathārthaś ca ratiś ca dāre. niṣevitavyāni sukhāni loke; hy asmin pare caiva mataṃ mamaitat.

भरणं पुत्रदाराणां वेदानां पारणं तथा। सतां तम् आश्रमं श्रेष्ठं वदन्ति परमर्षयः।

bharaṇaṃ putradārāṇāṃ vedānāṃ pāraṇaṃ tathā. satāṃ tam āśramaṃ śreṣṭhaṃ vadanti paramarṣayaḥ.

एवं हि यो ब्राह्मणो यज्ञशीलो; गार्हस्थ्यम् अध्यावसते यथावत्। गृहस्थवृत्तिं प्रविशोध्य सम्यक्; स्वर्गे विषुद्धं फलम् आप्नुते सः।

evaṃ hi yo brāhmaṇo yajñaśīlo; gārhasthyam adhyāvasate yathāvat. gṛhasthavṛttiṃ praviśodhya samyak; svarge viṣuddhaṃ phalam āpnute saḥ.

तस्य देहपरित्यागाद् इष्टाः कामाक्षया मताः। आनन्त्यायोपतिष्ठन्ति सर्वतोक्षिशिरोमुखाः।

tasya dehaparityāgād iṣṭāḥ kāmākṣayā matāḥ. ānantyāyopatiṣṭhanti sarvatokṣiśiromukhāḥ.

खादन्न् एको जपन्न् एकः सर्पन्न् एको युधिष्ठिर। एकस्मिन्न् एव आचार्ये शुश्रूषुर् मलपङ्कवान्।

khādann eko japann ekaḥ sarpann eko yudhiṣṭhira. ekasminn eva ācārye śuśrūṣur malapaṅkavān.

ब्रह्मचारी व्रती नित्यं नित्यं दीक्षापरो वशी। गुरोश् छायानुगो नित्यम् अधीयानः सुयन्त्रितः। अविचार्य तथा वेदं कृत्यं कुर्वन् वसेत् सदा।

brahmacārī vratī nityaṃ nityaṃ dīkṣāparo vaśī. guroś chāyānugo nityam adhīyānaḥ suyantritaḥ. avicārya tathā vedaṃ kṛtyaṃ kurvan vaset sadā.

शुश्रूषां सततं कुर्वन् गुरोः संप्रणमेत च। अनिकेतश् चरन्न् एकः सर्वान् एव युधिष्ठिर। षट्कर्मस्व् अनिवृत्तश् च नप्रवृत्तश् च सर्वशः।

śuśrūṣāṃ satataṃ kurvan guroḥ saṃpraṇameta ca. aniketaś carann ekaḥ sarvān eva yudhiṣṭhira. ṣaṭkarmasv anivṛttaś ca napravṛttaś ca sarvaśaḥ.

न चरत्य् अधिकारेण सेवितं द्विषतो न च। एषो ऽऽश्रमपदस् तात ब्रह्मचारिण इष्यते।

na caraty adhikāreṇa sevitaṃ dviṣato na ca. eṣo ''śramapadas tāta brahmacāriṇa iṣyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...