महाभारत 12.59 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 59→

[mh-12-59] • 141 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः काल्यं समुत्थाय कृतपौर्वाह्णिकक्रियाः। ययुस् ते नगराकारै रथैः पाण्डवयादवाः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kālyaṃ samutthāya kṛtapaurvāhṇikakriyāḥ. yayus te nagarākārai rathaiḥ pāṇḍavayādavāḥ.

प्रपद्य च कुरुक्षेत्रं भीष्मम् आसाद्य चानघम्। सुखां च रजनीं पृष्ट्वा गाङ्गेयं रथिनां वरम्।

prapadya ca kurukṣetraṃ bhīṣmam āsādya cānagham. sukhāṃ ca rajanīṃ pṛṣṭvā gāṅgeyaṃ rathināṃ varam.

व्यासादीन् अभिवाद्यर्षीन् सर्वैस् तैश् चाभिनन्दिताः। निषेदुर् अभितो भीष्मं परिवार्य समन्ततः।

vyāsādīn abhivādyarṣīn sarvais taiś cābhinanditāḥ. niṣedur abhito bhīṣmaṃ parivārya samantataḥ.

ततो राजा महातेजा धर्मराजो युधिष्ठिरः। अब्रवीत् प्राञ्जलिर् भीष्मं प्रतिपूज्याभिवाद्य च।

tato rājā mahātejā dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. abravīt prāñjalir bhīṣmaṃ pratipūjyābhivādya ca.

य एष राजा-राजेति शब्दश् चरति भारत। कथम् एष समुत्पन्नस् तन् मे ब्रूहि पितामह।

ya eṣa rājā-rājeti śabdaś carati bhārata. katham eṣa samutpannas tan me brūhi pitāmaha.

तुल्यपाणिशिरोग्रीवस् तुल्यबुद्धीन्द्रियात्मकः। तुल्यदुःखसुखात्मा च तुल्यपृष्ठभुजोदरः।

tulyapāṇiśirogrīvas tulyabuddhīndriyātmakaḥ. tulyaduḥkhasukhātmā ca tulyapṛṣṭhabhujodaraḥ.

तुल्यशुक्रास्थिमज्जश् च तुल्यमांसासृग् एव च। निःश्वासोच्छ्वासतुल्यश् च तुल्यप्राणशरीरवान्।

tulyaśukrāsthimajjaś ca tulyamāṃsāsṛg eva ca. niḥśvāsocchvāsatulyaś ca tulyaprāṇaśarīravān.

समानजन्ममरणः समः सर्वगुणैर् नृणाम्। विशिष्टबुद्धीञ् शूरांश् च कथम् एको ऽधितिष्ठति।

samānajanmamaraṇaḥ samaḥ sarvaguṇair nṛṇām. viśiṣṭabuddhīñ śūrāṃś ca katham eko 'dhitiṣṭhati.

कथम् एको महीं कृत्स्नां वीरशूरार्यसंकुलाम्। रक्षत्य् अपि च लोको ऽस्य प्रसादम् अभिवाञ्छति।

katham eko mahīṃ kṛtsnāṃ vīraśūrāryasaṃkulām. rakṣaty api ca loko 'sya prasādam abhivāñchati.

एकस्य च प्रसादेन कृत्स्नो लोकः प्रसीदति। व्याकुलेनाकुलः सर्वो भवतीति विनिश्चयः।

ekasya ca prasādena kṛtsno lokaḥ prasīdati. vyākulenākulaḥ sarvo bhavatīti viniścayaḥ.

एतद् इच्छाम्य् अहं सर्वं तत्त्वेन भरतर्षभ। श्रोतुं तन् मे यथातत्त्वं प्रब्रूहि वदतां वर।

etad icchāmy ahaṃ sarvaṃ tattvena bharatarṣabha. śrotuṃ tan me yathātattvaṃ prabrūhi vadatāṃ vara.

नैतत् कारणम् अल्पं हि भविष्यति विशां पते। यद् एकस्मिञ् जगत् सर्वं देववद् याति संनतिम्।

naitat kāraṇam alpaṃ hi bhaviṣyati viśāṃ pate. yad ekasmiñ jagat sarvaṃ devavad yāti saṃnatim.

भीष्म उवाच। नियतस् त्वं नरश्रेष्ठ शृणु सर्वम् अशेषतः। यथा राज्यं समुत्पन्नम् आदौ कृतयुगे ऽभवत्।

bhīṣma uvāca. niyatas tvaṃ naraśreṣṭha śṛṇu sarvam aśeṣataḥ. yathā rājyaṃ samutpannam ādau kṛtayuge 'bhavat.

नैव राज्यं न राजासीन् न दण्डो न च दाण्डिकः। धर्मेणैव प्रजाः सर्वा रक्षन्ति च परस्परम्।

naiva rājyaṃ na rājāsīn na daṇḍo na ca dāṇḍikaḥ. dharmeṇaiva prajāḥ sarvā rakṣanti ca parasparam.

पालयानास् तथान्योन्यं नरा धर्मेण भारत। खेदं परमम् आजग्मुस् ततस् तान् मोह आविशत्।

pālayānās tathānyonyaṃ narā dharmeṇa bhārata. khedaṃ paramam ājagmus tatas tān moha āviśat.

ते मोहवशम् आपन्ना मानवा मनुजर्षभ। प्रतिपत्तिविमोहाच् च धर्मस् तेषाम् अनीनशत्।

te mohavaśam āpannā mānavā manujarṣabha. pratipattivimohāc ca dharmas teṣām anīnaśat.

नष्टायां प्रतिपत्तौ तु मोहवश्या नरास् तदा। लोभस्य वशम् आपन्नाः सर्वे भारतसत्तम।

naṣṭāyāṃ pratipattau tu mohavaśyā narās tadā. lobhasya vaśam āpannāḥ sarve bhāratasattama.

अप्राप्तस्याभिमर्शं तु कुर्वन्तो मनुजास् ततः। कामो नामापरस् तत्र समपद्यत वै प्रभो।

aprāptasyābhimarśaṃ tu kurvanto manujās tataḥ. kāmo nāmāparas tatra samapadyata vai prabho.

तांस् तु कामवशं प्राप्तान् रागो नाम समस्पृशत्। रक्ताश् च नाभ्यजानन्त कार्याकार्यं युधिष्ठिर।

tāṃs tu kāmavaśaṃ prāptān rāgo nāma samaspṛśat. raktāś ca nābhyajānanta kāryākāryaṃ yudhiṣṭhira.

अगम्यागमनं चैव वाच्यावाच्यं तथैव च। भक्ष्याभक्ष्यं च राजेन्द्र दोषादोषं च नात्यजन्।

agamyāgamanaṃ caiva vācyāvācyaṃ tathaiva ca. bhakṣyābhakṣyaṃ ca rājendra doṣādoṣaṃ ca nātyajan.

विप्लुते नरलोके ऽस्मिंस् ततो ब्रह्म ननाश ह। नाशाच् च ब्रह्मणो राजन् धर्मो नाशम् अथागमत्।

viplute naraloke 'smiṃs tato brahma nanāśa ha. nāśāc ca brahmaṇo rājan dharmo nāśam athāgamat.

नष्टे ब्रह्मणि धर्मे च देवास् त्रासम् अथागमन्। ते त्रस्ता नरशार्दूल ब्रह्माणं शरणं ययुः।

naṣṭe brahmaṇi dharme ca devās trāsam athāgaman. te trastā naraśārdūla brahmāṇaṃ śaraṇaṃ yayuḥ.

प्रपद्य भगवन्तं ते देवा लोकपितामहम्। ऊचुः प्राञ्जलयः सर्वे दुःखशोकभयार्दिताः।

prapadya bhagavantaṃ te devā lokapitāmaham. ūcuḥ prāñjalayaḥ sarve duḥkhaśokabhayārditāḥ.

भगवन् नरलोकस्थं नष्टं ब्रह्म सनातनम्। लोभमोहादिभिर् भावैस् ततो नो भयम् आविशत्।

bhagavan naralokasthaṃ naṣṭaṃ brahma sanātanam. lobhamohādibhir bhāvais tato no bhayam āviśat.

ब्रह्मणश् च प्रणाशेन धर्मो ऽप्य् अनशद् ईश्वर। ततः स्म समतां याता मर्त्यैस् त्रिभुवनेश्वर।

brahmaṇaś ca praṇāśena dharmo 'py anaśad īśvara. tataḥ sma samatāṃ yātā martyais tribhuvaneśvara.

अधो हि वर्षम् अस्माकं मर्त्यास् तूर्ध्वप्रवर्षिणः। क्रियाव्युपरमात् तेषां ततो ऽगच्छाम संशयम्।

adho hi varṣam asmākaṃ martyās tūrdhvapravarṣiṇaḥ. kriyāvyuparamāt teṣāṃ tato 'gacchāma saṃśayam.

अत्र निःश्रेयसं यन् नस् तद् ध्यायस्व पितामह। त्वत्प्रभावसमुत्थो ऽसौ प्रभावो नो विनश्यति।

atra niḥśreyasaṃ yan nas tad dhyāyasva pitāmaha. tvatprabhāvasamuttho 'sau prabhāvo no vinaśyati.

तान् उवाच सुरान् सर्वान् स्वयंभूर् भगवांस् ततः। श्रेयो ऽहं चिन्तयिष्यामि व्येतु वो भीः सुरर्षभाः।

tān uvāca surān sarvān svayaṃbhūr bhagavāṃs tataḥ. śreyo 'haṃ cintayiṣyāmi vyetu vo bhīḥ surarṣabhāḥ.

ततो ऽध्यायसहस्राणां शतं चक्रे स्वबुद्धिजम्। यत्र धर्मस् तथैवार्थः कामश् चैवानुवर्णितः।

tato 'dhyāyasahasrāṇāṃ śataṃ cakre svabuddhijam. yatra dharmas tathaivārthaḥ kāmaś caivānuvarṇitaḥ.

त्रिवर्ग इति विख्यातो गण एष स्वयंभुवा। चतुर्थो मोक्ष इत्य् एव पृथगर्थः पृथग्गणः।

trivarga iti vikhyāto gaṇa eṣa svayaṃbhuvā. caturtho mokṣa ity eva pṛthagarthaḥ pṛthaggaṇaḥ.

मोक्षस्यापि त्रिवर्गो ऽन्यः प्रोक्तः सत्त्वं रजस् तमः। स्थानं वृद्धिः क्षयश् चैव त्रिवर्गश् चैव दण्डजः।

mokṣasyāpi trivargo 'nyaḥ proktaḥ sattvaṃ rajas tamaḥ. sthānaṃ vṛddhiḥ kṣayaś caiva trivargaś caiva daṇḍajaḥ.

आत्मा देशश् च कालश् चाप्य् उपायाः कृत्यम् एव च। सहायाः कारणं चैव षड्वर्गो नीतिजः स्मृतः।

ātmā deśaś ca kālaś cāpy upāyāḥ kṛtyam eva ca. sahāyāḥ kāraṇaṃ caiva ṣaḍvargo nītijaḥ smṛtaḥ.

त्रयी चान्वीक्षिकी चैव वार्ता च भरतर्षभ। दण्डनीतिश् च विपुला विद्यास् तत्र निदर्शिताः।

trayī cānvīkṣikī caiva vārtā ca bharatarṣabha. daṇḍanītiś ca vipulā vidyās tatra nidarśitāḥ.

अमात्यरक्षाप्रणिधी राजपुत्रस्य रक्षणम्। चारश् च विविधोपायः प्रणिधिश् च पृथग्विधः।

amātyarakṣāpraṇidhī rājaputrasya rakṣaṇam. cāraś ca vividhopāyaḥ praṇidhiś ca pṛthagvidhaḥ.

साम चोपप्रदानं च भेदो दण्डश् च पाण्डव। उपेक्षा पञ्चमी चात्र कार्त्स्न्येन समुदाहृता।

sāma copapradānaṃ ca bhedo daṇḍaś ca pāṇḍava. upekṣā pañcamī cātra kārtsnyena samudāhṛtā.

मन्त्रश् च वर्णितः कृत्स्नस् तथा भेदार्थ एव च। विभ्रंशश् चैव मन्त्रस्य सिद्ध्यसिद्ध्योश् च यत् फलम्।

mantraś ca varṇitaḥ kṛtsnas tathā bhedārtha eva ca. vibhraṃśaś caiva mantrasya siddhyasiddhyoś ca yat phalam.

संधिश् च विविधाभिख्यो हीनो मध्यस् तथोत्तमः। भयसत्कारवित्ताख्यः कार्त्स्न्येन परिवर्णितः।

saṃdhiś ca vividhābhikhyo hīno madhyas tathottamaḥ. bhayasatkāravittākhyaḥ kārtsnyena parivarṇitaḥ.

यात्राकालाश् च चत्वारस् त्रिवर्गस्य च विस्तरः। विजयो धर्मयुक्तश् च तथार्थविजयश् च ह।

yātrākālāś ca catvāras trivargasya ca vistaraḥ. vijayo dharmayuktaś ca tathārthavijayaś ca ha.

आसुरश् चैव विजयस् तथा कार्त्स्न्येन वर्णितः। लक्षणं पञ्चवर्गस्य त्रिविधं चात्र वर्णितम्।

āsuraś caiva vijayas tathā kārtsnyena varṇitaḥ. lakṣaṇaṃ pañcavargasya trividhaṃ cātra varṇitam.

प्रकाशश् चाप्रकाशश् च दण्डो ऽथ परिशब्दितः। प्रकाशो ऽष्टविधस् तत्र गुह्यस् तु बहुविस्तरः।

prakāśaś cāprakāśaś ca daṇḍo 'tha pariśabditaḥ. prakāśo 'ṣṭavidhas tatra guhyas tu bahuvistaraḥ.

रथा नागा हयाश् चैव पादाताश् चैव पाण्डव। विष्टिर् नावश् चराश् चैव देशिकाः पथि चाष्टकम्।

rathā nāgā hayāś caiva pādātāś caiva pāṇḍava. viṣṭir nāvaś carāś caiva deśikāḥ pathi cāṣṭakam.

अङ्गान्य् एतानि कौरव्य प्रकाशानि बलस्य तु। जङ्गमाजङ्गमाश् चोक्ताश् चूर्णयोगा विषादयः।

aṅgāny etāni kauravya prakāśāni balasya tu. jaṅgamājaṅgamāś coktāś cūrṇayogā viṣādayaḥ.

स्पर्शे चाभ्यवहार्ये चाप्य् उपांशुर् विविधः स्मृतः। क्रीडापूर्वे रणे द्यूते विस्रम्भेण समन्वितम्। उक्तं कैतव्यम् इत्य् एतद् उपायो नवमो बुधैः। उपेक्षा सर्वकार्येषु कर्मणां करणेषु च। अनिष्टानां समुत्थाने त्रिवर्गो नश्यते यया। इन्द्रजालादिका माया वाग्जीवनकुशीलवैः। सुनिमित्तैर् दुर्निमित्तैर् उत्पातैश् च समन्वितम्। डम्भो लिङ्गं समाश्रित्य शत्रुवर्गे प्रयुज्यते। शाठ्यं निश्चेष्टता प्रोक्ता चित्तदोषप्रदूषिका। अरिर् मित्रम् उदासीन इत्य् एते ऽप्य् अनुवर्णिताः।

sparśe cābhyavahārye cāpy upāṃśur vividhaḥ smṛtaḥ. krīḍāpūrve raṇe dyūte visrambheṇa samanvitam. uktaṃ kaitavyam ity etad upāyo navamo budhaiḥ. upekṣā sarvakāryeṣu karmaṇāṃ karaṇeṣu ca. aniṣṭānāṃ samutthāne trivargo naśyate yayā. indrajālādikā māyā vāgjīvanakuśīlavaiḥ. sunimittair durnimittair utpātaiś ca samanvitam. ḍambho liṅgaṃ samāśritya śatruvarge prayujyate. śāṭhyaṃ niśceṣṭatā proktā cittadoṣapradūṣikā. arir mitram udāsīna ity ete 'py anuvarṇitāḥ.

कृत्स्ना मार्गगुणाश् चैव तथा भूमिगुणाश् च ह। आत्मरक्षणम् आश्वासः स्पशानां चान्ववेक्षणम्।

kṛtsnā mārgaguṇāś caiva tathā bhūmiguṇāś ca ha. ātmarakṣaṇam āśvāsaḥ spaśānāṃ cānvavekṣaṇam.

कल्पना विविधाश् चापि नृनागरथवाजिनाम्। व्यूहाश् च विविधाभिख्या विचित्रं युद्धकौशलम्।

kalpanā vividhāś cāpi nṛnāgarathavājinām. vyūhāś ca vividhābhikhyā vicitraṃ yuddhakauśalam.

उत्पाताश् च निपाताश् च सुयुद्धं सुपलायनम्। शस्त्राणां पायनज्ञानं तथैव भरतर्षभ।

utpātāś ca nipātāś ca suyuddhaṃ supalāyanam. śastrāṇāṃ pāyanajñānaṃ tathaiva bharatarṣabha.

बलव्यसनमुक्तं च तथैव बलहर्षणम्। पीडनास्कन्दकालश् च भयकालश् च पाण्डव।

balavyasanamuktaṃ ca tathaiva balaharṣaṇam. pīḍanāskandakālaś ca bhayakālaś ca pāṇḍava.

तथा खातविधानं च योगसंचार एव च। चौराटव्यबलैश् चोग्रैः परराष्ट्रस्य पीडनम्।

tathā khātavidhānaṃ ca yogasaṃcāra eva ca. caurāṭavyabalaiś cograiḥ pararāṣṭrasya pīḍanam.

अग्निदैर् गरदैश् चैव प्रतिरूपकचारकैः। श्रेणिमुख्योपजापेन वीरुधश् छेदनेन च।

agnidair garadaiś caiva pratirūpakacārakaiḥ. śreṇimukhyopajāpena vīrudhaś chedanena ca.

दूषणेन च नागानाम् आशङ्काजननेन च। आरोधनेन भक्तस्य पथश् चोपार्जनेन च।

dūṣaṇena ca nāgānām āśaṅkājananena ca. ārodhanena bhaktasya pathaś copārjanena ca.

सप्ताङ्गस्य च राज्यस्य ह्रासवृद्धिसमञ्जसम्। दूतसामर्थ्ययोगश् च राष्ट्रस्य च विवर्धनम्।

saptāṅgasya ca rājyasya hrāsavṛddhisamañjasam. dūtasāmarthyayogaś ca rāṣṭrasya ca vivardhanam.

अरिमध्यस्थमित्राणां सम्यक् चोक्तं प्रपञ्चनम्। अवमर्दः प्रतीघातस् तथैव च बलीयसाम्।

arimadhyasthamitrāṇāṃ samyak coktaṃ prapañcanam. avamardaḥ pratīghātas tathaiva ca balīyasām.

व्यवहारः सुसूक्ष्मश् च तथा कण्टकशोधनम्। शमो व्यायामयोगश् च योगो द्रव्यस्य संचयः।

vyavahāraḥ susūkṣmaś ca tathā kaṇṭakaśodhanam. śamo vyāyāmayogaś ca yogo dravyasya saṃcayaḥ.

अभृतानां च भरणं भृतानां चान्ववेक्षणम्। अर्थकाले प्रदानं च व्यसनेष्व् अप्रसङ्गिता।

abhṛtānāṃ ca bharaṇaṃ bhṛtānāṃ cānvavekṣaṇam. arthakāle pradānaṃ ca vyasaneṣv aprasaṅgitā.

तथा राजगुणाश् चैव सेनापतिगुणाश् च ये। कारणस्य च कर्तुश् च गुणदोषास् तथैव च।

tathā rājaguṇāś caiva senāpatiguṇāś ca ye. kāraṇasya ca kartuś ca guṇadoṣās tathaiva ca.

दुष्टेङ्गितं च विविधं वृत्तिश् चैवानुजीविनाम्। शङ्कितत्वं च सर्वस्य प्रमादस्य च वर्जनम्।

duṣṭeṅgitaṃ ca vividhaṃ vṛttiś caivānujīvinām. śaṅkitatvaṃ ca sarvasya pramādasya ca varjanam.

अलब्धलिप्सा लब्धस्य तथैव च विवर्धनम्। प्रदानं च विवृद्धस्य पात्रेभ्यो विधिवत् तथा।

alabdhalipsā labdhasya tathaiva ca vivardhanam. pradānaṃ ca vivṛddhasya pātrebhyo vidhivat tathā.

विसर्गो ऽर्थस्य धर्मार्थम् अर्थार्थं कामहेतुना। चतुर्थो व्यसनाघाते तथैवात्रानुवर्णितः।

visargo 'rthasya dharmārtham arthārthaṃ kāmahetunā. caturtho vyasanāghāte tathaivātrānuvarṇitaḥ.

क्रोधजानि तथोग्राणि कामजानि तथैव च। दशोक्तानि कुरुश्रेष्ठ व्यसनान्य् अत्र चैव ह।

krodhajāni tathogrāṇi kāmajāni tathaiva ca. daśoktāni kuruśreṣṭha vyasanāny atra caiva ha.

मृगयाक्षास् तथा पानं स्त्रियश् च भरतर्षभ। कामजान्य् आहुर् आचार्याः प्रोक्तानीह स्वयंभुवा।

mṛgayākṣās tathā pānaṃ striyaś ca bharatarṣabha. kāmajāny āhur ācāryāḥ proktānīha svayaṃbhuvā.

वाक्पारुष्यं तथोग्रत्वं दण्डपारुष्यम् एव च। आत्मनो निग्रहस् त्यागो ऽथार्थदूषणम् एव च।

vākpāruṣyaṃ tathogratvaṃ daṇḍapāruṣyam eva ca. ātmano nigrahas tyāgo 'thārthadūṣaṇam eva ca.

यन्त्राणि विविधान्य् एव क्रियास् तेषां च वर्णिताः। अवमर्दः प्रतीघातः केतनानां च भञ्जनम्।

yantrāṇi vividhāny eva kriyās teṣāṃ ca varṇitāḥ. avamardaḥ pratīghātaḥ ketanānāṃ ca bhañjanam.

चैत्यद्रुमाणाम् आमर्दो रोधःकर्मान्तनाशनम्। अपस्करो ऽथ गमनं तथोपास्या च वर्णिता।

caityadrumāṇām āmardo rodhaḥkarmāntanāśanam. apaskaro 'tha gamanaṃ tathopāsyā ca varṇitā.

पणवानकशङ्खानां भेरीणां च युधां वर। उपार्जनं च द्रव्याणां परमर्म च तानि षट्।

paṇavānakaśaṅkhānāṃ bherīṇāṃ ca yudhāṃ vara. upārjanaṃ ca dravyāṇāṃ paramarma ca tāni ṣaṭ.

लब्धस्य च प्रशमनं सतां चैव हि पूजनम्। विद्वद्भिर् एकीभावश् च प्रातर्होमविधिज्ञता।

labdhasya ca praśamanaṃ satāṃ caiva hi pūjanam. vidvadbhir ekībhāvaś ca prātarhomavidhijñatā.

मङ्गलालम्भनं चैव शरीरस्य प्रतिक्रिया। आहारयोजनं चैव नित्यम् आस्तिक्यम् एव च।

maṅgalālambhanaṃ caiva śarīrasya pratikriyā. āhārayojanaṃ caiva nityam āstikyam eva ca.

एकेन च यथोत्थेयं सत्यत्वं मधुरा गिरः। उत्सवानां समाजानां क्रियाः केतनजास् तथा।

ekena ca yathottheyaṃ satyatvaṃ madhurā giraḥ. utsavānāṃ samājānāṃ kriyāḥ ketanajās tathā.

प्रत्यक्षा च परोक्षा च सर्वाधिकरणेषु च। वृत्तिर् भरतशार्दूल नित्यं चैवान्ववेक्षणम्।

pratyakṣā ca parokṣā ca sarvādhikaraṇeṣu ca. vṛttir bharataśārdūla nityaṃ caivānvavekṣaṇam.

अदण्ड्यत्वं च विप्राणां युक्त्या दण्डनिपातनम्। अनुजीविस्वजातिभ्यो गुणेषु परिरक्षणम्।

adaṇḍyatvaṃ ca viprāṇāṃ yuktyā daṇḍanipātanam. anujīvisvajātibhyo guṇeṣu parirakṣaṇam.

रक्षणं चैव पौराणां स्वराष्ट्रस्य विवर्धनम्। मण्डलस्था च या चिन्ता राजन् द्वादशराजिका।

rakṣaṇaṃ caiva paurāṇāṃ svarāṣṭrasya vivardhanam. maṇḍalasthā ca yā cintā rājan dvādaśarājikā.

द्वासप्ततिमतिश् चैव प्रोक्ता या च स्वयंभुवा। देशजातिकुलानां च धर्माः समनुवर्णिताः।

dvāsaptatimatiś caiva proktā yā ca svayaṃbhuvā. deśajātikulānāṃ ca dharmāḥ samanuvarṇitāḥ.

धर्मश् चार्थश् च कामश् च मोक्षश् चात्रानुवर्णितः। उपायश् चार्थलिप्सा च विविधा भूरिदक्षिणाः।

dharmaś cārthaś ca kāmaś ca mokṣaś cātrānuvarṇitaḥ. upāyaś cārthalipsā ca vividhā bhūridakṣiṇāḥ.

मूलकर्मक्रिया चात्र माया योगश् च वर्णितः। दूषणं स्रोतसाम् अत्र वर्णितं च स्थिराम्भसाम्।

mūlakarmakriyā cātra māyā yogaś ca varṇitaḥ. dūṣaṇaṃ srotasām atra varṇitaṃ ca sthirāmbhasām.

यैर् यैर् उपायैर् लोकश् च न चलेद् आर्यवर्त्मनः। तत् सर्वं राजशार्दूल नीतिशास्त्रे ऽनुवर्णितम्।

yair yair upāyair lokaś ca na caled āryavartmanaḥ. tat sarvaṃ rājaśārdūla nītiśāstre 'nuvarṇitam.

एतत् कृत्वा शुभं शास्त्रं ततः स भगवान् प्रभुः। देवान् उवाच संहृष्टः सर्वाञ् शक्रपुरोगमान्।

etat kṛtvā śubhaṃ śāstraṃ tataḥ sa bhagavān prabhuḥ. devān uvāca saṃhṛṣṭaḥ sarvāñ śakrapurogamān.

उपकाराय लोकस्य त्रिवर्गस्थापनाय च। नवनीतं सरस्वत्या बुद्धिर् एषा प्रभाविता।

upakārāya lokasya trivargasthāpanāya ca. navanītaṃ sarasvatyā buddhir eṣā prabhāvitā.

दण्डेन सहिता ह्य् एषा लोकरक्षणकारिका। निग्रहानुग्रहरता लोकान् अनु चरिष्यति।

daṇḍena sahitā hy eṣā lokarakṣaṇakārikā. nigrahānugraharatā lokān anu cariṣyati.

दण्डेन नीयते चेयं दण्डं नयति चाप्य् उत। दण्डनीतिर् इति प्रोक्ता त्रींल् लोकान् अनुवर्तते।

daṇḍena nīyate ceyaṃ daṇḍaṃ nayati cāpy uta. daṇḍanītir iti proktā trīṃl lokān anuvartate.

षाड्गुण्यगुणसारैषा स्थास्यत्य् अग्रे महात्मसु। महत्त्वात् तस्य दण्डस्य नीतिर् विस्पष्टलक्षणा।

ṣāḍguṇyaguṇasāraiṣā sthāsyaty agre mahātmasu. mahattvāt tasya daṇḍasya nītir vispaṣṭalakṣaṇā.

नयचारश् च विपुलो येन सर्वम् इदं ततम्। आगमश् च पुराणानां महर्षीणां च संभवः।

nayacāraś ca vipulo yena sarvam idaṃ tatam. āgamaś ca purāṇānāṃ maharṣīṇāṃ ca saṃbhavaḥ.

तीर्थवंशश् च वंशश् च नक्षत्राणां युधिष्ठिर। सकलं चातुराश्रम्यं चातुर्होत्रं तथैव च।

tīrthavaṃśaś ca vaṃśaś ca nakṣatrāṇāṃ yudhiṣṭhira. sakalaṃ cāturāśramyaṃ cāturhotraṃ tathaiva ca.

चातुर्वर्ण्यं तथैवात्र चातुर्वेद्यं च वर्णितम्। इतिहासोपवेदाश् च न्यायः कृत्स्नश् च वर्णितः।

cāturvarṇyaṃ tathaivātra cāturvedyaṃ ca varṇitam. itihāsopavedāś ca nyāyaḥ kṛtsnaś ca varṇitaḥ.

तपो ज्ञानम् अहिंसा च सत्यासत्ये नयः परः। वृद्धोपसेवा दानं च शौचम् उत्थानम् एव च।

tapo jñānam ahiṃsā ca satyāsatye nayaḥ paraḥ. vṛddhopasevā dānaṃ ca śaucam utthānam eva ca.

सर्वभूतानुकम्पा च सर्वम् अत्रोपवर्णितम्। भुवि वाचोगतं यच् च तच् च सर्वं समर्पितम्।

sarvabhūtānukampā ca sarvam atropavarṇitam. bhuvi vācogataṃ yac ca tac ca sarvaṃ samarpitam.

तस्मिन् पैतामहे शास्त्रे पाण्डवैतद् असंशयम्। धर्मार्थकाममोक्षाश् च सकला ह्य् अत्र शब्दिताः।

tasmin paitāmahe śāstre pāṇḍavaitad asaṃśayam. dharmārthakāmamokṣāś ca sakalā hy atra śabditāḥ.

ततस् तां भगवान् नीतिं पूर्वं जग्राह शंकरः। बहुरूपो विशालाक्षः शिवः स्थाणुर् उमापतिः। अनादिनिधनो देवश् चैतन्यादिसमन्वितः। ज्ञानानि च वशे यस्य तारकादीन्य् अशेषतः। अणिमादिगुणोपेतम् ऐश्वर्यं न च कृत्रिमम्। तुष्ट्यर्थं ब्रह्मणः पुत्रो ललाटाद् उत्थितः प्रभुः। अरुदत् सस्वनं घोरं जगतः प्रभुर् अव्ययः। जायमानः पिता पुत्रे पुत्रः पितरि चैव हि। बुद्धिं विश्वसृजे दत्त्वा ब्रह्माण्डं येन निर्मितम्। यस्मिन् हिरण्मयो हंसः शकुनिः समपद्यत। कर्ता सर्वस्य लोकस्य ब्रह्मा लोकपितामहः। स देवः सर्वभूतात्मा महादेवः सनातनः। असंख्यातसहस्राणां रुद्राणां स्थानम् अव्ययम्।

tatas tāṃ bhagavān nītiṃ pūrvaṃ jagrāha śaṃkaraḥ. bahurūpo viśālākṣaḥ śivaḥ sthāṇur umāpatiḥ. anādinidhano devaś caitanyādisamanvitaḥ. jñānāni ca vaśe yasya tārakādīny aśeṣataḥ. aṇimādiguṇopetam aiśvaryaṃ na ca kṛtrimam. tuṣṭyarthaṃ brahmaṇaḥ putro lalāṭād utthitaḥ prabhuḥ. arudat sasvanaṃ ghoraṃ jagataḥ prabhur avyayaḥ. jāyamānaḥ pitā putre putraḥ pitari caiva hi. buddhiṃ viśvasṛje dattvā brahmāṇḍaṃ yena nirmitam. yasmin hiraṇmayo haṃsaḥ śakuniḥ samapadyata. kartā sarvasya lokasya brahmā lokapitāmahaḥ. sa devaḥ sarvabhūtātmā mahādevaḥ sanātanaḥ. asaṃkhyātasahasrāṇāṃ rudrāṇāṃ sthānam avyayam.

युगानाम् आयुषो ह्रासं विज्ञाय भगवाञ् शिवः। संचिक्षेप ततः शास्त्रं महार्थं ब्रह्मणा कृतम्।

yugānām āyuṣo hrāsaṃ vijñāya bhagavāñ śivaḥ. saṃcikṣepa tataḥ śāstraṃ mahārthaṃ brahmaṇā kṛtam.

वैशालाक्षम् इति प्रोक्तं तद् इन्द्रः प्रत्यपद्यत। दशाध्यायसहस्राणि सुब्रह्मण्यो महातपाः।

vaiśālākṣam iti proktaṃ tad indraḥ pratyapadyata. daśādhyāyasahasrāṇi subrahmaṇyo mahātapāḥ.

भगवान् अपि तच् छास्त्रं संचिक्षेप पुरंदरः। देवात् प्राप्य महेश्वरात्। प्रजानां हितम् अन्विच्छन्। सहस्रैः पञ्चभिस् तात यद् उक्तं बाहुदन्तकम्।

bhagavān api tac chāstraṃ saṃcikṣepa puraṃdaraḥ. devāt prāpya maheśvarāt. prajānāṃ hitam anvicchan. sahasraiḥ pañcabhis tāta yad uktaṃ bāhudantakam.

अध्यायानां सहस्रैस् तु त्रिभिर् एव बृहस्पतिः। संचिक्षेपेश्वरो बुद्ध्या बार्हस्पत्यं तद् उच्यते।

adhyāyānāṃ sahasrais tu tribhir eva bṛhaspatiḥ. saṃcikṣepeśvaro buddhyā bārhaspatyaṃ tad ucyate.

अध्यायानां सहस्रेण काव्यः संक्षेपम् अब्रवीत्। तच् छास्त्रम् अमितप्रज्ञो योगाचार्यो महातपाः।

adhyāyānāṃ sahasreṇa kāvyaḥ saṃkṣepam abravīt. tac chāstram amitaprajño yogācāryo mahātapāḥ.

एवं लोकानुरोधेन शास्त्रम् एतन् महर्षिभिः। संक्षिप्तम् आयुर् विज्ञाय मर्त्यानां ह्रासि पाण्डव।

evaṃ lokānurodhena śāstram etan maharṣibhiḥ. saṃkṣiptam āyur vijñāya martyānāṃ hrāsi pāṇḍava.

अथ देवाः समागम्य विष्णुम् ऊचुः प्रजापतिम्। एको यो ऽर्हति मर्त्येभ्यः श्रैष्ठ्यं तं वै समादिश।

atha devāḥ samāgamya viṣṇum ūcuḥ prajāpatim. eko yo 'rhati martyebhyaḥ śraiṣṭhyaṃ taṃ vai samādiśa.

ततः संचिन्त्य भगवान् देवो नारायणः प्रभुः। तैजसं वै विरजसं सो ऽसृजन् मानसं सुतम्।

tataḥ saṃcintya bhagavān devo nārāyaṇaḥ prabhuḥ. taijasaṃ vai virajasaṃ so 'sṛjan mānasaṃ sutam.

विरजास् तु महाभाग विभुत्वं भुवि नैच्छत। न्यासायैवाभवद् बुद्धिः प्रणीता तस्य पाण्डव।

virajās tu mahābhāga vibhutvaṃ bhuvi naicchata. nyāsāyaivābhavad buddhiḥ praṇītā tasya pāṇḍava.

कीर्तिमांस् तस्य पुत्रो ऽभूत् सो ऽपि पञ्चातिगो ऽभवत्। कर्दमस् तस्य च सुतः सो ऽप्य् अतप्यन् महत् तपः।

kīrtimāṃs tasya putro 'bhūt so 'pi pañcātigo 'bhavat. kardamas tasya ca sutaḥ so 'py atapyan mahat tapaḥ.

प्रजापतेः कर्दमस्य अनङ्गो नाम वै सुतः। प्रजानां रक्षिता साधुर् दण्डनीतिविशारदः।

prajāpateḥ kardamasya anaṅgo nāma vai sutaḥ. prajānāṃ rakṣitā sādhur daṇḍanītiviśāradaḥ.

अनङ्गपुत्रो ऽतिबलो नीतिमान् अधिगम्य वै। अभिपेदे महीराज्यम् अथेन्द्रियवशो ऽभवत्। प्राप्य नारीं महाभागां रूपिणीं काममोहितः। सौभाग्येन च संपन्नां गुणैश् चानुत्तमां सतीम्।

anaṅgaputro 'tibalo nītimān adhigamya vai. abhipede mahīrājyam athendriyavaśo 'bhavat. prāpya nārīṃ mahābhāgāṃ rūpiṇīṃ kāmamohitaḥ. saubhāgyena ca saṃpannāṃ guṇaiś cānuttamāṃ satīm.

मृत्योस् तु दुहिता राजन् सुनीथा नाम मानसी। प्रख्याता त्रिषु लोकेषु या सा वेनम् अजीजनत्।

mṛtyos tu duhitā rājan sunīthā nāma mānasī. prakhyātā triṣu lokeṣu yā sā venam ajījanat.

तं प्रजासु विधर्माणं रागद्वेषवशानुगम्। मन्त्रपूतैः कुशैर् जघ्नुर् ऋषयो ब्रह्मवादिनः।

taṃ prajāsu vidharmāṇaṃ rāgadveṣavaśānugam. mantrapūtaiḥ kuśair jaghnur ṛṣayo brahmavādinaḥ.

ममन्थुर् दक्षिणं चोरुम् ऋषयस् तस्य मन्त्रतः। ततो ऽस्य विकृतो जज्ञे ह्रस्वाङ्गः पुरुषो भुवि।

mamanthur dakṣiṇaṃ corum ṛṣayas tasya mantrataḥ. tato 'sya vikṛto jajñe hrasvāṅgaḥ puruṣo bhuvi.

दग्धस्थाणुप्रतीकाशो रक्ताक्षः कृष्णमूर्धजः। निषीदेत्य् एवम् ऊचुस् तम् ऋषयो ब्रह्मवादिनः।

dagdhasthāṇupratīkāśo raktākṣaḥ kṛṣṇamūrdhajaḥ. niṣīdety evam ūcus tam ṛṣayo brahmavādinaḥ.

तस्मान् निषादाः संभूताः क्रूराः शैलवनाश्रयाः। ये चान्ये विन्ध्यनिलया म्लेच्छाः शतसहस्रशः।

tasmān niṣādāḥ saṃbhūtāḥ krūrāḥ śailavanāśrayāḥ. ye cānye vindhyanilayā mlecchāḥ śatasahasraśaḥ.

भूयो ऽस्य दक्षिणं पाणिं ममन्थुस् ते महर्षयः। ततः पुरुष उत्पन्नो रूपेणेन्द्र इवापरः।

bhūyo 'sya dakṣiṇaṃ pāṇiṃ mamanthus te maharṣayaḥ. tataḥ puruṣa utpanno rūpeṇendra ivāparaḥ.

कवची बद्धनिस्त्रिंशः सशरः सशरासनः। वेदवेदाङ्गविच् चैव धनुर्वेदे च पारगः।

kavacī baddhanistriṃśaḥ saśaraḥ saśarāsanaḥ. vedavedāṅgavic caiva dhanurvede ca pāragaḥ.

तं दण्डनीतिः सकला श्रिता राजन् नरोत्तमम्। ततः स प्राञ्जलिर् वैन्यो महर्षींस् तान् उवाच ह।

taṃ daṇḍanītiḥ sakalā śritā rājan narottamam. tataḥ sa prāñjalir vainyo maharṣīṃs tān uvāca ha.

सुसूक्ष्मा मे समुत्पन्ना बुद्धिर् धर्मार्थदर्शिनी। अनया किं मया कार्यं तन् मे तत्त्वेन शंसत।

susūkṣmā me samutpannā buddhir dharmārthadarśinī. anayā kiṃ mayā kāryaṃ tan me tattvena śaṃsata.

यन् मां भवन्तो वक्ष्यन्ति कार्यम् अर्थसमन्वितम्। तद् अहं वै करिष्यामि नात्र कार्या विचारणा।

yan māṃ bhavanto vakṣyanti kāryam arthasamanvitam. tad ahaṃ vai kariṣyāmi nātra kāryā vicāraṇā.

तम् ऊचुर् अथ देवास् ते ते चैव परमर्षयः। नियतो यत्र धर्मो वै तम् अशङ्कः समाचर।

tam ūcur atha devās te te caiva paramarṣayaḥ. niyato yatra dharmo vai tam aśaṅkaḥ samācara.

प्रियाप्रिये परित्यज्य समः सर्वेषु जन्तुषु। कामक्रोधौ च लोभं च मानं चोत्सृज्य दूरतः।

priyāpriye parityajya samaḥ sarveṣu jantuṣu. kāmakrodhau ca lobhaṃ ca mānaṃ cotsṛjya dūrataḥ.

यश् च धर्मात् प्रविचलेल् लोके कश् चन मानवः। निग्राह्यस् ते स बाहुभ्यां शश्वद् धर्मम् अवेक्षतः।

yaś ca dharmāt pravicalel loke kaś cana mānavaḥ. nigrāhyas te sa bāhubhyāṃ śaśvad dharmam avekṣataḥ.

प्रतिज्ञां चाधिरोहस्व मनसा कर्मणा गिरा। पालयिष्याम्य् अहं भौमं ब्रह्म इत्य् एव चासकृत्।

pratijñāṃ cādhirohasva manasā karmaṇā girā. pālayiṣyāmy ahaṃ bhaumaṃ brahma ity eva cāsakṛt.

यश् चात्र धर्मनीत्य् उक्तो दण्डनीतिव्यपाश्रयः। तम् अशङ्कः करिष्यामि स्ववशो न कदा चन।

yaś cātra dharmanīty ukto daṇḍanītivyapāśrayaḥ. tam aśaṅkaḥ kariṣyāmi svavaśo na kadā cana.

अदण्ड्या मे द्विजाश् चेति प्रतिजानीष्व चाभिभो। लोकं च संकरात् कृत्स्नात् त्रातास्मीति परंतप।

adaṇḍyā me dvijāś ceti pratijānīṣva cābhibho. lokaṃ ca saṃkarāt kṛtsnāt trātāsmīti paraṃtapa.

वैन्यस् ततस् तान् उवाच देवान् ऋषिपुरोगमान्। ब्राह्मणा मे सहायाश् चेद् एवम् अस्तु सुरर्षभाः।

vainyas tatas tān uvāca devān ṛṣipurogamān. brāhmaṇā me sahāyāś ced evam astu surarṣabhāḥ.

एवम् अस्त्व् इति वैन्यस् तु तैर् उक्तो ब्रह्मवादिभिः। पुरोधाश् चाभवत् तस्य शुक्रो ब्रह्ममयो निधिः।

evam astv iti vainyas tu tair ukto brahmavādibhiḥ. purodhāś cābhavat tasya śukro brahmamayo nidhiḥ.

मन्त्रिणो वालखिल्यास् तु सारस्वत्यो गणो ह्य् अभूत्। महर्षिर् भगवान् गर्गस् तस्य सांवत्सरो ऽभवत्।

mantriṇo vālakhilyās tu sārasvatyo gaṇo hy abhūt. maharṣir bhagavān gargas tasya sāṃvatsaro 'bhavat.

आत्मनाष्टम इत्य् एव श्रुतिर् एषा परा नृषु। उत्पन्नौ बन्दिनौ चास्य तत्पूर्वौ सूतमागधौ। तयोः प्रीतो ददौ राजा पृथुर् वैन्यः प्रतापवान्। अनूपदेशं सूताय मगधं मागधाय च। अत्रिर् महात्मा भगवांस् तस्यासीद् वेदकारकः। नारदश् चेतिहासादीनि नित्यम् एव समादधत्।

ātmanāṣṭama ity eva śrutir eṣā parā nṛṣu. utpannau bandinau cāsya tatpūrvau sūtamāgadhau. tayoḥ prīto dadau rājā pṛthur vainyaḥ pratāpavān. anūpadeśaṃ sūtāya magadhaṃ māgadhāya ca. atrir mahātmā bhagavāṃs tasyāsīd vedakārakaḥ. nāradaś cetihāsādīni nityam eva samādadhat.

समतां वसुधायाश् च स सम्यग् उपपादयत्। वैषम्यं हि परं भूमेर् आसीद् इति ह नः श्रुतम्। मन्वन्तरेषु सर्वेषु विषमा जायते मही। उज्जहार ततो वैन्यः शिलाजालान् समन्ततः। धनुष्कोट्या महाराज तेन शैला विवर्धिताः।

samatāṃ vasudhāyāś ca sa samyag upapādayat. vaiṣamyaṃ hi paraṃ bhūmer āsīd iti ha naḥ śrutam. manvantareṣu sarveṣu viṣamā jāyate mahī. ujjahāra tato vainyaḥ śilājālān samantataḥ. dhanuṣkoṭyā mahārāja tena śailā vivardhitāḥ.

स विष्णुना च देवेन शक्रेण विबुधैः सह। ऋषिभिश् च प्रजापाल्ये ब्रह्मणा चाभिषेचितः।

sa viṣṇunā ca devena śakreṇa vibudhaiḥ saha. ṛṣibhiś ca prajāpālye brahmaṇā cābhiṣecitaḥ.

तं साक्षात् पृथिवी भेजे रत्नान्य् आदाय पाण्डव। सागरः सरितां भर्ता हिमवांश् चाचलोत्तमः।

taṃ sākṣāt pṛthivī bheje ratnāny ādāya pāṇḍava. sāgaraḥ saritāṃ bhartā himavāṃś cācalottamaḥ.

शक्रश् च धनम् अक्षय्यं प्रादात् तस्य युधिष्ठिर। रुक्मं चापि महामेरुः स्वयं कनकपर्वतः।

śakraś ca dhanam akṣayyaṃ prādāt tasya yudhiṣṭhira. rukmaṃ cāpi mahāmeruḥ svayaṃ kanakaparvataḥ.

यक्षराक्षसभर्ता च भगवान् नरवाहनः। धर्मे चार्थे च कामे च समर्थं प्रददौ धनम्।

yakṣarākṣasabhartā ca bhagavān naravāhanaḥ. dharme cārthe ca kāme ca samarthaṃ pradadau dhanam.

हया रथाश् च नागाश् च कोटिशः पुरुषास् तथा। प्रादुर्बभूवुर् वैन्यस्य चिन्तनाद् एव पाण्डव। न जरा न च दुर्भिक्षं नाधयो व्याधयस् तथा।

hayā rathāś ca nāgāś ca koṭiśaḥ puruṣās tathā. prādurbabhūvur vainyasya cintanād eva pāṇḍava. na jarā na ca durbhikṣaṃ nādhayo vyādhayas tathā.

सरीसृपेभ्यः स्तेनेभ्यो न चान्योन्यात् कदा चन। भयम् उत्पद्यते तत्र तस्य राज्ञो ऽभिरक्षणात्। आपस् तस्तम्भिरे चास्य समुद्रम् अभियास्यतः। पर्वताश् च ददुर् मार्गं ध्वजभङ्गश् च नाभवत्।

sarīsṛpebhyaḥ stenebhyo na cānyonyāt kadā cana. bhayam utpadyate tatra tasya rājño 'bhirakṣaṇāt. āpas tastambhire cāsya samudram abhiyāsyataḥ. parvatāś ca dadur mārgaṃ dhvajabhaṅgaś ca nābhavat.

तेनेयं पृथिवी दुग्धा सस्यानि दश सप्त च। यक्षराक्षसनागैश् चापीप्सितं यस्य यस्य यत्।

teneyaṃ pṛthivī dugdhā sasyāni daśa sapta ca. yakṣarākṣasanāgaiś cāpīpsitaṃ yasya yasya yat.

तेन धर्मोत्तरश् चायं कृतो लोको महात्मना। रञ्जिताश् च प्रजाः सर्वास् तेन राजेति शब्द्यते।

tena dharmottaraś cāyaṃ kṛto loko mahātmanā. rañjitāś ca prajāḥ sarvās tena rājeti śabdyate.

ब्राह्मणानां क्षतत्राणात् ततः क्षत्रिय उच्यते। प्रथिता धनतश् चेयं पृथिवी साधुभिः स्मृता।

brāhmaṇānāṃ kṣatatrāṇāt tataḥ kṣatriya ucyate. prathitā dhanataś ceyaṃ pṛthivī sādhubhiḥ smṛtā.

स्थापनं चाकरोद् विष्णुः स्वयम् एव सनातनः। नातिवर्तिष्यते कश् चिद् राजंस् त्वाम् इति पार्थिव।

sthāpanaṃ cākarod viṣṇuḥ svayam eva sanātanaḥ. nātivartiṣyate kaś cid rājaṃs tvām iti pārthiva.

तपसा भगवान् विष्णुर् आविवेश च भूमिपम्। देववन् नरदेवानां नमते यज् जगन् नृप।

tapasā bhagavān viṣṇur āviveśa ca bhūmipam. devavan naradevānāṃ namate yaj jagan nṛpa.

दण्डनीत्या च सततं रक्षितं तं नरेश्वर। नाधर्षयत् ततः कश् चिच् चारनित्याच् च दर्शनात्।

daṇḍanītyā ca satataṃ rakṣitaṃ taṃ nareśvara. nādharṣayat tataḥ kaś cic cāranityāc ca darśanāt.

आत्मना करणैश् चैव समस्येह महीक्षितः। को हेतुर् यद् वशे तिष्ठेल् लोको दैवाद् ऋते गुणात्।

ātmanā karaṇaiś caiva samasyeha mahīkṣitaḥ. ko hetur yad vaśe tiṣṭhel loko daivād ṛte guṇāt.

विष्णोर् ललाटात् कमलं सौवर्णम् अभवत् तदा। श्रीः संभूता यतो देवी पत्नी धर्मस्य धीमतः।

viṣṇor lalāṭāt kamalaṃ sauvarṇam abhavat tadā. śrīḥ saṃbhūtā yato devī patnī dharmasya dhīmataḥ.

श्रियः सकाशाद् अर्थश् च जातो धर्मेण पाण्डव। अथ धर्मस् तथैवार्थः श्रीश् च राज्ये प्रतिष्ठिता।

śriyaḥ sakāśād arthaś ca jāto dharmeṇa pāṇḍava. atha dharmas tathaivārthaḥ śrīś ca rājye pratiṣṭhitā.

सुकृतस्य क्षयाच् चैव स्वर्लोकाद् एत्य मेदिनीम्। पार्थिवो जायते तात दण्डनीतिवशानुगः।

sukṛtasya kṣayāc caiva svarlokād etya medinīm. pārthivo jāyate tāta daṇḍanītivaśānugaḥ.

महत्त्वेन च संयुक्तो वैष्णवेन नरो भुवि। बुद्ध्या भवति संयुक्तो माहात्म्यं चाधिगच्छति।

mahattvena ca saṃyukto vaiṣṇavena naro bhuvi. buddhyā bhavati saṃyukto māhātmyaṃ cādhigacchati.

स्थापनाम् अथ देवानां न कश् चिद् अतिवर्तते। तिष्ठत्य् एकस्य च वशे तं चेद् अनुविधीयते।

sthāpanām atha devānāṃ na kaś cid ativartate. tiṣṭhaty ekasya ca vaśe taṃ ced anuvidhīyate.

शुभं हि कर्म राजेन्द्र शुभत्वायोपकल्पते। तुल्यस्यैकस्य यस्यायं लोको वचसि तिष्ठति।

śubhaṃ hi karma rājendra śubhatvāyopakalpate. tulyasyaikasya yasyāyaṃ loko vacasi tiṣṭhati.

यो ह्य् अस्य मुखम् अद्राक्षीत् सोम्य सो ऽस्य वशानुगः। सुभगं चार्थवन्तं च रूपवन्तं च पश्यति।

yo hy asya mukham adrākṣīt somya so 'sya vaśānugaḥ. subhagaṃ cārthavantaṃ ca rūpavantaṃ ca paśyati.

ततो जगति राजेन्द्र सततं शब्दितं बुधैः। देवाश् च नरदेवाश् च तुल्या इति विशां पते।

tato jagati rājendra satataṃ śabditaṃ budhaiḥ. devāś ca naradevāś ca tulyā iti viśāṃ pate.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं महत्त्वं प्रति राजसु। कार्त्स्न्येन भरतश्रेष्ठ किम् अन्यद् इह वर्तताम्।

etat te sarvam ākhyātaṃ mahattvaṃ prati rājasu. kārtsnyena bharataśreṣṭha kim anyad iha vartatām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...