महाभारत 12.54 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 54→

[mh-12-54] • 39 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। धर्मात्मनि महासत्त्वे सत्यसंधे जितात्मनि। देवव्रते महाभागे शरतल्पगते ऽच्युते।

janamejaya uvāca. dharmātmani mahāsattve satyasaṃdhe jitātmani. devavrate mahābhāge śaratalpagate 'cyute.

शयाने वीरशयने भीष्मे शंतनुनन्दने। गाङ्गेये पुरुषव्याघ्रे पाण्डवैः पर्युपस्थिते।

śayāne vīraśayane bhīṣme śaṃtanunandane. gāṅgeye puruṣavyāghre pāṇḍavaiḥ paryupasthite.

काः कथाः समवर्तन्त तस्मिन् वीरसमागमे। हतेषु सर्वसैन्येषु तन् मे शंस महामुने।

kāḥ kathāḥ samavartanta tasmin vīrasamāgame. hateṣu sarvasainyeṣu tan me śaṃsa mahāmune.

वैशंपायन उवाच। शरतल्पगते भीष्मे कौरवाणां धुरंधरे। आजग्मुर् ऋषयः सिद्धा नारदप्रमुखा नृप।

vaiśaṃpāyana uvāca. śaratalpagate bhīṣme kauravāṇāṃ dhuraṃdhare. ājagmur ṛṣayaḥ siddhā nāradapramukhā nṛpa.

हतशिष्टाश् च राजानो युधिष्ठिरपुरोगमाः। धृतराष्ट्रश् च कृष्णश् च भीमार्जुनयमास् तथा।

hataśiṣṭāś ca rājāno yudhiṣṭhirapurogamāḥ. dhṛtarāṣṭraś ca kṛṣṇaś ca bhīmārjunayamās tathā.

ते ऽभिगम्य महात्मानो भरतानां पितामहम्। अन्वशोचन्त गाङ्गेयम् आदित्यं पतितं यथा।

te 'bhigamya mahātmāno bharatānāṃ pitāmaham. anvaśocanta gāṅgeyam ādityaṃ patitaṃ yathā.

मुहूर्तम् इव च ध्यात्वा नारदो देवदर्शनः। उवाच पाण्डवान् सर्वान् हतशिष्टांश् च पार्थिवान्।

muhūrtam iva ca dhyātvā nārado devadarśanaḥ. uvāca pāṇḍavān sarvān hataśiṣṭāṃś ca pārthivān.

प्राप्तकालं च आचक्षे भीष्मो ऽयम् अनुयुज्यताम्। अस्तम् एति हि गाङ्गेयो भानुमान् इव भारत।

prāptakālaṃ ca ācakṣe bhīṣmo 'yam anuyujyatām. astam eti hi gāṅgeyo bhānumān iva bhārata.

अयं प्राणान् उत्सिसृक्षुस् तं सर्वे ऽभ्येत्य पृच्छत। कृत्स्नान् हि विविधान् धर्मांश् चातुर्वर्ण्यस्य वेत्त्य् अयम्।

ayaṃ prāṇān utsisṛkṣus taṃ sarve 'bhyetya pṛcchata. kṛtsnān hi vividhān dharmāṃś cāturvarṇyasya vetty ayam.

एष वृद्धः पुरा लोकान् संप्राप्नोति तनुत्यजाम्। तं शीघ्रम् अनुयुञ्जध्वं संशयान् मनसि स्थितान्।

eṣa vṛddhaḥ purā lokān saṃprāpnoti tanutyajām. taṃ śīghram anuyuñjadhvaṃ saṃśayān manasi sthitān.

एवम् उक्ता नारदेन भीष्मम् ईयुर् नराधिपाः। प्रष्टुं चाशक्नुवन्तस् ते वीक्षां चक्रुः परस्परम्।

evam uktā nāradena bhīṣmam īyur narādhipāḥ. praṣṭuṃ cāśaknuvantas te vīkṣāṃ cakruḥ parasparam.

अथोवाच हृषीकेशं पाण्डुपुत्रो युधिष्ठिरः। नान्यस् त्वद् देवकीपुत्र शक्तः प्रष्टुं पितामहम्।

athovāca hṛṣīkeśaṃ pāṇḍuputro yudhiṣṭhiraḥ. nānyas tvad devakīputra śaktaḥ praṣṭuṃ pitāmaham.

प्रव्याहारय दुर्धर्ष त्वम् अग्रे मधुसूदन। त्वं हि नस् तात सर्वेषां सर्वधर्मविद् उत्तमः।

pravyāhāraya durdharṣa tvam agre madhusūdana. tvaṃ hi nas tāta sarveṣāṃ sarvadharmavid uttamaḥ.

एवम् उक्तः पाण्डवेन भगवान् केशवस् तदा। अभिगम्य दुराधर्षं प्रव्याहारयद् अच्युतः।

evam uktaḥ pāṇḍavena bhagavān keśavas tadā. abhigamya durādharṣaṃ pravyāhārayad acyutaḥ.

वासुदेव उवाच। कच्चित् सुखेन रजनी व्युष्टा ते राजसत्तम। विस्पष्टलक्षणा बुद्धिः कच्चिच् चोपस्थिता तव।

vāsudeva uvāca. kaccit sukhena rajanī vyuṣṭā te rājasattama. vispaṣṭalakṣaṇā buddhiḥ kaccic copasthitā tava.

कच्चिज् ज्ञानानि सर्वाणि प्रतिभान्ति च ते ऽनघ। न ग्लायते च हृदयं न च ते व्याकुलं मनः।

kaccij jñānāni sarvāṇi pratibhānti ca te 'nagha. na glāyate ca hṛdayaṃ na ca te vyākulaṃ manaḥ.

भीष्म उवाच। दाहो मोहः श्रमश् चैव क्लमो ग्लानिस् तथा रुजा। तव प्रसादाद् गोविन्द सद्यो व्यपगतानघ।

bhīṣma uvāca. dāho mohaḥ śramaś caiva klamo glānis tathā rujā. tava prasādād govinda sadyo vyapagatānagha.

यच् च भूतं भविष्यच् च भवच् च परमद्युते। तत् सर्वम् अनुपश्यामि पाणौ फलम् इवाहितम्।

yac ca bhūtaṃ bhaviṣyac ca bhavac ca paramadyute. tat sarvam anupaśyāmi pāṇau phalam ivāhitam.

वेदोक्ताश् चैव ये धर्मा वेदान्तनिहिताश् च ये। तान् सर्वान् संप्रपश्यामि वरदानात् तवाच्युत।

vedoktāś caiva ye dharmā vedāntanihitāś ca ye. tān sarvān saṃprapaśyāmi varadānāt tavācyuta.

शिष्टैश् च धर्मो यः प्रोक्तः स च मे हृदि वर्तते। देशजातिकुलानां च धर्मज्ञो ऽस्मि जनार्दन।

śiṣṭaiś ca dharmo yaḥ proktaḥ sa ca me hṛdi vartate. deśajātikulānāṃ ca dharmajño 'smi janārdana.

चतुर्ष्व् आश्रमधर्मेषु यो ऽर्थः स च हृदि स्थितः। राजधर्मांश् च सकलान् अवगच्छामि केशव। सर्वधर्मेषु यो ह्य् अर्थः स च मे हृदि संस्थितः।

caturṣv āśramadharmeṣu yo 'rthaḥ sa ca hṛdi sthitaḥ. rājadharmāṃś ca sakalān avagacchāmi keśava. sarvadharmeṣu yo hy arthaḥ sa ca me hṛdi saṃsthitaḥ.

यत्र यत्र च वक्तव्यं तद् वक्ष्यामि जनार्दन। तव प्रसादाद् धि शुभा मनो मे बुद्धिर् आविशत्।

yatra yatra ca vaktavyaṃ tad vakṣyāmi janārdana. tava prasādād dhi śubhā mano me buddhir āviśat.

युवेव चास्मि संवृत्तस् त्वदनुध्यानबृंहितः। वक्तुं श्रेयः समर्थो ऽस्मि त्वत्प्रसादाज् जनार्दन।

yuveva cāsmi saṃvṛttas tvadanudhyānabṛṃhitaḥ. vaktuṃ śreyaḥ samartho 'smi tvatprasādāj janārdana.

स्वयं किमर्थं तु भवाञ् श्रेयो न प्राह पाण्डवम्। किं ते विवक्षितं चात्र तद् आशु वद माधव।

svayaṃ kimarthaṃ tu bhavāñ śreyo na prāha pāṇḍavam. kiṃ te vivakṣitaṃ cātra tad āśu vada mādhava.

वासुदेव उवाच। यशसः श्रेयसश् चैव मूलं मां विद्धि कौरव। मत्तः सर्वे ऽभिनिर्वृत्ता भावाः सदसदात्मकाः।

vāsudeva uvāca. yaśasaḥ śreyasaś caiva mūlaṃ māṃ viddhi kaurava. mattaḥ sarve 'bhinirvṛttā bhāvāḥ sadasadātmakāḥ.

शीतांशुश् चन्द्र इत्य् उक्ते को लोके विस्मयिष्यति। तथैव यशसा पूर्णे मयि को विस्मयिष्यति।

śītāṃśuś candra ity ukte ko loke vismayiṣyati. tathaiva yaśasā pūrṇe mayi ko vismayiṣyati.

आधेयं तु मया भूयो यशस् तव महाद्युते। ततो मे विपुला बुद्धिस् त्वयि भीष्म समाहिता।

ādheyaṃ tu mayā bhūyo yaśas tava mahādyute. tato me vipulā buddhis tvayi bhīṣma samāhitā.

यावद् धि पृथिवीपाल पृथिवी स्थास्यते ध्रुवा। तावत् तवाक्षया कीर्तिर् लोकान् अनु चरिष्यति।

yāvad dhi pṛthivīpāla pṛthivī sthāsyate dhruvā. tāvat tavākṣayā kīrtir lokān anu cariṣyati.

यच् च त्वं वक्ष्यसे भीष्म पाण्डवायानुपृच्छते। वेदप्रवादा इव ते स्थास्यन्ति वसुधातले।

yac ca tvaṃ vakṣyase bhīṣma pāṇḍavāyānupṛcchate. vedapravādā iva te sthāsyanti vasudhātale.

यश् चैतेन प्रमाणेन योक्ष्यत्य् आत्मानम् आत्मना। स फलं सर्वपुण्यानां प्रेत्य चानुभविष्यति।

yaś caitena pramāṇena yokṣyaty ātmānam ātmanā. sa phalaṃ sarvapuṇyānāṃ pretya cānubhaviṣyati.

एतस्मात् कारणाद् भीष्म मतिर् दिव्या मया हि ते। दत्ता यशो विप्रथेत कथं भूयस् तवेति ह।

etasmāt kāraṇād bhīṣma matir divyā mayā hi te. dattā yaśo vipratheta kathaṃ bhūyas taveti ha.

यावद् धि प्रथते लोके पुरुषस्य यशो भुवि। तावत् तस्याक्षयं स्थानं भवतीति विनिश्चितम्।

yāvad dhi prathate loke puruṣasya yaśo bhuvi. tāvat tasyākṣayaṃ sthānaṃ bhavatīti viniścitam.

राजानो हतशिष्टास् त्वां राजन्न् अभित आसते। धर्मान् अनुयुयुक्षन्तस् तेभ्यः प्रब्रूहि भारत।

rājāno hataśiṣṭās tvāṃ rājann abhita āsate. dharmān anuyuyukṣantas tebhyaḥ prabrūhi bhārata.

भवान् हि वयसा वृद्धः श्रुताचारसमन्वितः। कुशलो राजधर्माणां पूर्वेषाम् अपराश् च ये।

bhavān hi vayasā vṛddhaḥ śrutācārasamanvitaḥ. kuśalo rājadharmāṇāṃ pūrveṣām aparāś ca ye.

जन्मप्रभृति ते कश् चिद् वृजिनं न ददर्श ह। ज्ञातारम् अनुधर्माणां त्वां विदुः सर्वपार्थिवाः।

janmaprabhṛti te kaś cid vṛjinaṃ na dadarśa ha. jñātāram anudharmāṇāṃ tvāṃ viduḥ sarvapārthivāḥ.

तेभ्यः पितेव पुत्रेभ्यो राजन् ब्रूहि परं नयम्। ऋषयश् च हि देवाश् च त्वया नित्यम् उपासिताः।

tebhyaḥ piteva putrebhyo rājan brūhi paraṃ nayam. ṛṣayaś ca hi devāś ca tvayā nityam upāsitāḥ.

तस्माद् वक्तव्यम् एवेह त्वया पश्याम्य् अशेषतः। धर्माञ् शुश्रूषमाणेभ्यः पृष्टेन च सता पुनः।

tasmād vaktavyam eveha tvayā paśyāmy aśeṣataḥ. dharmāñ śuśrūṣamāṇebhyaḥ pṛṣṭena ca satā punaḥ.

वक्तव्यं विदुषा चेति धर्मम् आहुर् मनीषिणः। अप्रतिब्रुवतः कष्टो दोषो हि भवति प्रभो।

vaktavyaṃ viduṣā ceti dharmam āhur manīṣiṇaḥ. apratibruvataḥ kaṣṭo doṣo hi bhavati prabho.

तस्मात् पुत्रैश् च पौत्रैश् च धर्मान् पृष्टः सनातनान्। विद्वाञ् जिज्ञासमानैस् त्वं प्रब्रूहि भरतर्षभ।

tasmāt putraiś ca pautraiś ca dharmān pṛṣṭaḥ sanātanān. vidvāñ jijñāsamānais tvaṃ prabrūhi bharatarṣabha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...