महाभारत 12.52 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 52→

[mh-12-52] • 34 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः कृष्णस्य तद् वाक्यं धर्मार्थसहितं हितम्। श्रुत्वा शांतनवो भीष्मः प्रत्युवाच कृताञ्जलिः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ kṛṣṇasya tad vākyaṃ dharmārthasahitaṃ hitam. śrutvā śāṃtanavo bhīṣmaḥ pratyuvāca kṛtāñjaliḥ.

लोकनाथ महाबाहो शिव नारायणाच्युत। तव वाक्यम् अभिश्रुत्य हर्षेणास्मि परिप्लुतः।

lokanātha mahābāho śiva nārāyaṇācyuta. tava vākyam abhiśrutya harṣeṇāsmi pariplutaḥ.

किं चाहम् अभिधास्यामि वाक्पते तव संनिधौ। यदा वाचोगतं सर्वं तव वाचि समाहितम्।

kiṃ cāham abhidhāsyāmi vākpate tava saṃnidhau. yadā vācogataṃ sarvaṃ tava vāci samāhitam.

यद् धि किं चित् कृतं लोके कर्तव्यं क्रियते च यत्। त्वत्तस् तन् निःसृतं देव लोका बुद्धिमया हि ते।

yad dhi kiṃ cit kṛtaṃ loke kartavyaṃ kriyate ca yat. tvattas tan niḥsṛtaṃ deva lokā buddhimayā hi te.

कथयेद् देवलोकं यो देवराजसमीपतः। धर्मकामार्थशास्त्राणां सो ऽर्थान् ब्रूयात् तवाग्रतः।

kathayed devalokaṃ yo devarājasamīpataḥ. dharmakāmārthaśāstrāṇāṃ so 'rthān brūyāt tavāgrataḥ.

शराभिघाताद् व्यथितं मनो मे मधुसूदन। गात्राणि चावसीदन्ति न च बुद्धिः प्रसीदति।

śarābhighātād vyathitaṃ mano me madhusūdana. gātrāṇi cāvasīdanti na ca buddhiḥ prasīdati.

न च मे प्रतिभा का चिद् अस्ति किं चित् प्रभाषितुम्। पीड्यमानस्य गोविन्द विषानलसमैः शरैः।

na ca me pratibhā kā cid asti kiṃ cit prabhāṣitum. pīḍyamānasya govinda viṣānalasamaiḥ śaraiḥ.

बलं मेधाः प्रजरति प्राणाः संत्वरयन्ति च। मर्माणि परितप्यन्ते भ्रान्तं चेतस् तथैव च।

balaṃ medhāḥ prajarati prāṇāḥ saṃtvarayanti ca. marmāṇi paritapyante bhrāntaṃ cetas tathaiva ca.

दौर्बल्यात् सज्जते वाङ् मे स कथं वक्तुम् उत्सहे। साधु मे त्वं प्रसीदस्व दाशार्हकुलनन्दन।

daurbalyāt sajjate vāṅ me sa kathaṃ vaktum utsahe. sādhu me tvaṃ prasīdasva dāśārhakulanandana.

तत् क्षमस्व महाबाहो न ब्रूयां किं चिद् अच्युत। त्वत्संनिधौ च सीदेत वाचस्पतिर् अपि ब्रुवन्।

tat kṣamasva mahābāho na brūyāṃ kiṃ cid acyuta. tvatsaṃnidhau ca sīdeta vācaspatir api bruvan.

न दिशः संप्रजानामि नाकाशं न च मेदिनीम्। केवलं तव वीर्येण तिष्ठामि मधुसूदन।

na diśaḥ saṃprajānāmi nākāśaṃ na ca medinīm. kevalaṃ tava vīryeṇa tiṣṭhāmi madhusūdana.

स्वयम् एव प्रभो तस्माद् धर्मराजस्य यद् धितम्। तद् ब्रवीह्य् आशु सर्वेषाम् आगमानां त्वम् आगमः।

svayam eva prabho tasmād dharmarājasya yad dhitam. tad bravīhy āśu sarveṣām āgamānāṃ tvam āgamaḥ.

कथं त्वयि स्थिते लोके शाश्वते लोककर्तरि। प्रब्रूयान् मद्विधः कश् चिद् गुरौ शिष्य इव स्थिते।

kathaṃ tvayi sthite loke śāśvate lokakartari. prabrūyān madvidhaḥ kaś cid gurau śiṣya iva sthite.

वासुदेव उवाच। उपपन्नम् इदं वाक्यं कौरवाणां धुरंधरे। महावीर्ये महासत्त्वे स्थिते सर्वार्थदर्शिनि।

vāsudeva uvāca. upapannam idaṃ vākyaṃ kauravāṇāṃ dhuraṃdhare. mahāvīrye mahāsattve sthite sarvārthadarśini.

यच् च माम् आत्थ गाङ्गेय बाणघातरुजं प्रति। गृहाणात्र वरं भीष्म मत्प्रसादकृतं विभो।

yac ca mām āttha gāṅgeya bāṇaghātarujaṃ prati. gṛhāṇātra varaṃ bhīṣma matprasādakṛtaṃ vibho.

न ते ग्लानिर् न ते मूर्छा न दाहो न च ते रुजा। प्रभविष्यन्ति गाङ्गेय क्षुत्पिपासे न चाप्य् उत।

na te glānir na te mūrchā na dāho na ca te rujā. prabhaviṣyanti gāṅgeya kṣutpipāse na cāpy uta.

ज्ञानानि च समग्राणि प्रतिभास्यन्ति ते ऽनघ। न च ते क्व चिद् आसक्तिर् बुद्धेः प्रादुर्भविष्यति।

jñānāni ca samagrāṇi pratibhāsyanti te 'nagha. na ca te kva cid āsaktir buddheḥ prādurbhaviṣyati.

सत्त्वस्थं च मनो नित्यं तव भीष्म भविष्यति। रजस् तमोभ्यां रहितं घनैर् मुक्त इवोडुराट्।

sattvasthaṃ ca mano nityaṃ tava bhīṣma bhaviṣyati. rajas tamobhyāṃ rahitaṃ ghanair mukta ivoḍurāṭ.

यद् यच् च धर्मसंयुक्तम् अर्थयुक्तम् अथापि वा। चिन्तयिष्यसि तत्राग्र्या बुद्धिस् तव भविष्यति।

yad yac ca dharmasaṃyuktam arthayuktam athāpi vā. cintayiṣyasi tatrāgryā buddhis tava bhaviṣyati.

इमं च राजशार्दूल भूतग्रामं चतुर्विधम्। चक्षुर् दिव्यं समाश्रित्य द्रक्ष्यस्य् अमितविक्रम।

imaṃ ca rājaśārdūla bhūtagrāmaṃ caturvidham. cakṣur divyaṃ samāśritya drakṣyasy amitavikrama.

चतुर्विधं प्रजाजालं संयुक्तो ज्ञानचक्षुषा। भीष्म द्रक्ष्यसि तत्त्वेन जले मीन इवामले।

caturvidhaṃ prajājālaṃ saṃyukto jñānacakṣuṣā. bhīṣma drakṣyasi tattvena jale mīna ivāmale.

वैशंपायन उवाच। ततस् ते व्याससहिताः सर्व एव महर्षयः। ऋग्यजुःसामसंयुक्तैर् वचोभिः कृष्णम् अर्चयन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tatas te vyāsasahitāḥ sarva eva maharṣayaḥ. ṛgyajuḥsāmasaṃyuktair vacobhiḥ kṛṣṇam arcayan.

ततः सर्वार्तवं दिव्यं पुष्पवर्षं नभस्तलात्। पपात यत्र वार्ष्णेयः सगाङ्गेयः सपाण्डवः।

tataḥ sarvārtavaṃ divyaṃ puṣpavarṣaṃ nabhastalāt. papāta yatra vārṣṇeyaḥ sagāṅgeyaḥ sapāṇḍavaḥ.

वादित्राणि च दिव्यानि जगुश् चाप्सरसां गणाः। न चाहितम् अनिष्टं वा किं चित् तत्र व्यदृश्यत।

vāditrāṇi ca divyāni jaguś cāpsarasāṃ gaṇāḥ. na cāhitam aniṣṭaṃ vā kiṃ cit tatra vyadṛśyata.

ववौ शिवः सुखो वायुः सर्वगन्धवहः शुचिः। शान्तायां दिशि शान्ताश् च प्रावदन् मृगपक्षिणः।

vavau śivaḥ sukho vāyuḥ sarvagandhavahaḥ śuciḥ. śāntāyāṃ diśi śāntāś ca prāvadan mṛgapakṣiṇaḥ.

ततो मुहूर्ताद् भगवान् सहस्रांशुर् दिवाकरः। दहन् वनम् इवैकान्ते प्रतीच्यां प्रत्यदृश्यत।

tato muhūrtād bhagavān sahasrāṃśur divākaraḥ. dahan vanam ivaikānte pratīcyāṃ pratyadṛśyata.

ततो महर्षयः सर्वे समुत्थाय जनार्दनम्। भीष्मम् आमन्त्रयां चक्रू राजानं च युधिष्ठिरम्।

tato maharṣayaḥ sarve samutthāya janārdanam. bhīṣmam āmantrayāṃ cakrū rājānaṃ ca yudhiṣṭhiram.

ततः प्रणामम् अकरोत् केशवः पाण्डवस् तथा। सात्यकिः संजयश् चैव स च शारद्वतः कृपः।

tataḥ praṇāmam akarot keśavaḥ pāṇḍavas tathā. sātyakiḥ saṃjayaś caiva sa ca śāradvataḥ kṛpaḥ.

ततस् ते धर्मनिरताः सम्यक् तैर् अभिपूजिताः। श्वः समेष्याम इत्य् उक्त्वा यथेष्टं त्वरिता ययुः।

tatas te dharmaniratāḥ samyak tair abhipūjitāḥ. śvaḥ sameṣyāma ity uktvā yatheṣṭaṃ tvaritā yayuḥ.

तथैवामन्त्र्य गाङ्गेयं केशवस् ते च पाण्डवाः। प्रदक्षिणम् उपावृत्य रथान् आरुरुहुः शुभान्।

tathaivāmantrya gāṅgeyaṃ keśavas te ca pāṇḍavāḥ. pradakṣiṇam upāvṛtya rathān āruruhuḥ śubhān.

ततो रथैः काञ्चनदन्तकूबरैर्; महीधराभैः समदैश् च दन्तिभिः। हयैः सुपर्णैर् इव चाशुगामिभिः; पदातिभिश् चात्तशरासनादिभिः।

tato rathaiḥ kāñcanadantakūbarair; mahīdharābhaiḥ samadaiś ca dantibhiḥ. hayaiḥ suparṇair iva cāśugāmibhiḥ; padātibhiś cāttaśarāsanādibhiḥ.

ययौ रथानां पुरतो हि सा चमूस्; तथैव पश्चाद् अतिमात्रसारिणी। पुरश् च पश्चाच् च यथा महानदी; पुरर्क्षवन्तं गिरिम् एत्य नर्मदा।

yayau rathānāṃ purato hi sā camūs; tathaiva paścād atimātrasāriṇī. puraś ca paścāc ca yathā mahānadī; purarkṣavantaṃ girim etya narmadā.

ततः पुरस्ताद् भगवान् निशाकरः; समुत्थितस् ताम् अभिहर्षयंश् चमूम्। दिवाकरापीतरसास् तथौषधीः; पुनः स्वकेनैव गुणेन योजयन्।

tataḥ purastād bhagavān niśākaraḥ; samutthitas tām abhiharṣayaṃś camūm. divākarāpītarasās tathauṣadhīḥ; punaḥ svakenaiva guṇena yojayan.

ततः पुरं सुरपुरसंनिभद्युति; प्रविश्य ते यदुवृषपाण्डवास् तदा। यथोचितान् भवनवरान् समाविशञ्; श्रमान्विता मृगपतयो गुहा इव।

tataḥ puraṃ surapurasaṃnibhadyuti; praviśya te yaduvṛṣapāṇḍavās tadā. yathocitān bhavanavarān samāviśañ; śramānvitā mṛgapatayo guhā iva.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...