महाभारत 12.50 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 50→

[mh-12-50] • 36 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो रामस्य तत् कर्म श्रुत्वा राजा युधिष्ठिरः। विस्मयं परमं गत्वा प्रत्युवाच जनार्दनम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato rāmasya tat karma śrutvā rājā yudhiṣṭhiraḥ. vismayaṃ paramaṃ gatvā pratyuvāca janārdanam.

अहो रामस्य वार्ष्णेय शक्रस्येव महात्मनः। विक्रमो येन वसुधा क्रोधान् निःक्षत्रिया कृता।

aho rāmasya vārṣṇeya śakrasyeva mahātmanaḥ. vikramo yena vasudhā krodhān niḥkṣatriyā kṛtā.

गोभिः समुद्रेण तथा गोलाङ्गूलर्क्षवानरैः। गुप्ता रामभयोद्विग्नाः क्षत्रियाणां कुलोद्वहाः।

gobhiḥ samudreṇa tathā golāṅgūlarkṣavānaraiḥ. guptā rāmabhayodvignāḥ kṣatriyāṇāṃ kulodvahāḥ.

अहो धन्यो हि लोको ऽयं सभाग्याश् च नरा भुवि। यत्र कर्मेदृशं धर्म्यं द्विजेन कृतम् अच्युत।

aho dhanyo hi loko 'yaṃ sabhāgyāś ca narā bhuvi. yatra karmedṛśaṃ dharmyaṃ dvijena kṛtam acyuta.

तथा यान्तौ तदा तात ताव् अच्युतयुधिष्ठिरौ। जग्मतुर् यत्र गाङ्गेयः शरतल्पगतः प्रभुः।

tathā yāntau tadā tāta tāv acyutayudhiṣṭhirau. jagmatur yatra gāṅgeyaḥ śaratalpagataḥ prabhuḥ.

ततस् ते ददृशुर् भीष्मं शरप्रस्तरशायिनम्। स्वरश्मिजालसंवीतं सायंसूर्यम् इवानलम्।

tatas te dadṛśur bhīṣmaṃ śaraprastaraśāyinam. svaraśmijālasaṃvītaṃ sāyaṃsūryam ivānalam.

उपास्यमानं मुनिभिर् देवैर् इव शतक्रतुम्। देशे परमधर्मिष्ठे नदीमोघवतीम् अनु।

upāsyamānaṃ munibhir devair iva śatakratum. deśe paramadharmiṣṭhe nadīmoghavatīm anu.

दूराद् एव तम् आलोक्य कृष्णो राजा च धर्मराट्। चत्वारः पाण्डवाश् चैव ते च शारद्वतादयः।

dūrād eva tam ālokya kṛṣṇo rājā ca dharmarāṭ. catvāraḥ pāṇḍavāś caiva te ca śāradvatādayaḥ.

अवस्कन्द्याथ वाहेभ्यः संयम्य प्रचलं मनः। एकीकृत्येन्द्रियग्रामम् उपतस्थुर् महामुनीन्।

avaskandyātha vāhebhyaḥ saṃyamya pracalaṃ manaḥ. ekīkṛtyendriyagrāmam upatasthur mahāmunīn.

अभिवाद्य च गोविन्दः सात्यकिस् ते च कौरवाः। व्यासादींस् तान् ऋषीन् पश्चाद् गाङ्गेयम् उपतस्थिरे।

abhivādya ca govindaḥ sātyakis te ca kauravāḥ. vyāsādīṃs tān ṛṣīn paścād gāṅgeyam upatasthire.

तपोवृद्धिं ततः पृष्ट्वा गाङ्गेयं यदुकौरवाः। परिवार्य ततः सर्वे निषेदुः पुरुषर्षभाः।

tapovṛddhiṃ tataḥ pṛṣṭvā gāṅgeyaṃ yadukauravāḥ. parivārya tataḥ sarve niṣeduḥ puruṣarṣabhāḥ.

ततो निशम्य गाङ्गेयं शाम्यमानम् इवानलम्। किं चिद् दीनमना भीष्मम् इति होवाच केशवः।

tato niśamya gāṅgeyaṃ śāmyamānam ivānalam. kiṃ cid dīnamanā bhīṣmam iti hovāca keśavaḥ.

कच्चिज् ज्ञानानि ते राजन् प्रसन्नानि यथा पुरा। कच्चिद् अव्याकुला चैव बुद्धिस् ते वदतां वर।

kaccij jñānāni te rājan prasannāni yathā purā. kaccid avyākulā caiva buddhis te vadatāṃ vara.

शराभिघातदुःखात् ते कच्चिद् गात्रं न दूयते। मानसाद् अपि दुःखाद् धि शारीरं बलवत्तरम्।

śarābhighātaduḥkhāt te kaccid gātraṃ na dūyate. mānasād api duḥkhād dhi śārīraṃ balavattaram.

वरदानात् पितुः कामं छन्दमृत्युर् असि प्रभो। शंतनोर् धर्मशीलस्य न त्व् एतच् छमकारणम्।

varadānāt pituḥ kāmaṃ chandamṛtyur asi prabho. śaṃtanor dharmaśīlasya na tv etac chamakāraṇam.

सुसूक्ष्मो ऽपीह देहे वै शल्यो जनयते रुजम्। किं पुनः शरसंघातैश् चितस्य तव भारत।

susūkṣmo 'pīha dehe vai śalyo janayate rujam. kiṃ punaḥ śarasaṃghātaiś citasya tava bhārata.

कामं नैतत् तवाख्येयं प्राणिनां प्रभवाप्ययौ। भवान् ह्य् उपदिशेच् छ्रेयो देवानाम् अपि भारत।

kāmaṃ naitat tavākhyeyaṃ prāṇināṃ prabhavāpyayau. bhavān hy upadiśec chreyo devānām api bhārata.

यद् धि भूतं भविष्यच् च भवच् च पुरुषर्षभ। सर्वं तज् ज्ञानवृद्धस्य तव पाणाव् इवाहितम्।

yad dhi bhūtaṃ bhaviṣyac ca bhavac ca puruṣarṣabha. sarvaṃ taj jñānavṛddhasya tava pāṇāv ivāhitam.

संसारश् चैव भूतानां धर्मस्य च फलोदयः। विदितस् ते महाप्राज्ञ त्वं हि ब्रह्ममयो निधिः।

saṃsāraś caiva bhūtānāṃ dharmasya ca phalodayaḥ. viditas te mahāprājña tvaṃ hi brahmamayo nidhiḥ.

त्वां हि राज्ये स्थितं स्फीते समग्राङ्गम् अरोगिणम्। स्त्रीसहस्रैः परिवृतं पश्यामीहोर्ध्वरेतसम्।

tvāṃ hi rājye sthitaṃ sphīte samagrāṅgam arogiṇam. strīsahasraiḥ parivṛtaṃ paśyāmīhordhvaretasam.

ऋते शांतनवाद् भीष्मात् त्रिषु लोकेषु पार्थिव। सत्यसंधान् महावीर्याच् छूराद् धर्मैकतत्परात्।

ṛte śāṃtanavād bhīṣmāt triṣu lokeṣu pārthiva. satyasaṃdhān mahāvīryāc chūrād dharmaikatatparāt.

मृत्युम् आवार्य तरसा शरप्रस्तरशायिनः। निसर्गप्रभवं किं चिन् न च तातानुशुश्रुम।

mṛtyum āvārya tarasā śaraprastaraśāyinaḥ. nisargaprabhavaṃ kiṃ cin na ca tātānuśuśruma.

सत्ये तपसि दाने च यज्ञाधिकरणे तथा। धनुर्वेदे च वेदे च नित्यं चैवान्ववेक्षणे।

satye tapasi dāne ca yajñādhikaraṇe tathā. dhanurvede ca vede ca nityaṃ caivānvavekṣaṇe.

अनृशंसं शुचिं दान्तं सर्वभूतहिते रतम्। महारथं त्वत्सदृशं न कं चिद् अनुशुश्रुम।

anṛśaṃsaṃ śuciṃ dāntaṃ sarvabhūtahite ratam. mahārathaṃ tvatsadṛśaṃ na kaṃ cid anuśuśruma.

त्वं हि देवान् सगन्धर्वान् ससुरासुरराक्षसान्। शक्त एकरथेनैव विजेतुं नात्र संशयः।

tvaṃ hi devān sagandharvān sasurāsurarākṣasān. śakta ekarathenaiva vijetuṃ nātra saṃśayaḥ.

त्वं हि भीष्म महाबाहो वसूनां वासवोपमः। नित्यं विप्रैः समाख्यातो नवमो ऽनवमो गुणैः।

tvaṃ hi bhīṣma mahābāho vasūnāṃ vāsavopamaḥ. nityaṃ vipraiḥ samākhyāto navamo 'navamo guṇaiḥ.

अहं हि त्वाभिजानामि यस् त्वं पुरुषसत्तम। त्रिदशेष्व् अपि विख्यातः स्वशक्त्या सुमहाबलः।

ahaṃ hi tvābhijānāmi yas tvaṃ puruṣasattama. tridaśeṣv api vikhyātaḥ svaśaktyā sumahābalaḥ.

मनुष्येषु मनुष्येन्द्र न दृष्टो न च मे श्रुतः। भवतो यो गुणैस् तुल्यः पृथिव्यां पुरुषः क्व चित्।

manuṣyeṣu manuṣyendra na dṛṣṭo na ca me śrutaḥ. bhavato yo guṇais tulyaḥ pṛthivyāṃ puruṣaḥ kva cit.

त्वं हि सर्वैर् गुणै राजन् देवान् अप्य् अतिरिच्यसे। तपसा हि भवाञ् शक्तः स्रष्टुं लोकांश् चराचरान्। किं पुनश् चात्मनो लोकान् उत्तमान् उत्तमैर् गुणैः।

tvaṃ hi sarvair guṇai rājan devān apy atiricyase. tapasā hi bhavāñ śaktaḥ sraṣṭuṃ lokāṃś carācarān. kiṃ punaś cātmano lokān uttamān uttamair guṇaiḥ.

तद् अस्य तप्यमानस्य ज्ञातीनां संक्षयेण वै। ज्येष्ठस्य पाण्डुपुत्रस्य शोकं भीष्म व्यपानुद।

tad asya tapyamānasya jñātīnāṃ saṃkṣayeṇa vai. jyeṣṭhasya pāṇḍuputrasya śokaṃ bhīṣma vyapānuda.

ये हि धर्माः समाख्याताश् चातुर्वर्ण्यस्य भारत। चातुराश्रम्यसंसृष्टास् ते सर्वे विदितास् तव।

ye hi dharmāḥ samākhyātāś cāturvarṇyasya bhārata. cāturāśramyasaṃsṛṣṭās te sarve viditās tava.

चातुर्वेद्ये च ये प्रोक्ताश् चातुर्होत्रे च भारत। सांख्ये योगे च नियता ये च धर्माः सनातनाः।

cāturvedye ca ye proktāś cāturhotre ca bhārata. sāṃkhye yoge ca niyatā ye ca dharmāḥ sanātanāḥ.

चातुर्वर्ण्येन यश् चैको धर्मो न स्म विरुध्यते। सेव्यमानः स चैवाद्यो गाङ्गेय विदितस् तव। प्रतिलोमप्रसूतानां म्लेच्छानां चैव यः स्मृतः। देशजातिकुलानां च जानीषे धर्मलक्षणम्। वेदोक्तो यश् च शिष्टोक्तः स चैव विदितस् तव। प्रवृत्तश् च निवृत्तश् च स चापि विदितस् तव।

cāturvarṇyena yaś caiko dharmo na sma virudhyate. sevyamānaḥ sa caivādyo gāṅgeya viditas tava. pratilomaprasūtānāṃ mlecchānāṃ caiva yaḥ smṛtaḥ. deśajātikulānāṃ ca jānīṣe dharmalakṣaṇam. vedokto yaś ca śiṣṭoktaḥ sa caiva viditas tava. pravṛttaś ca nivṛttaś ca sa cāpi viditas tava.

इतिहासपुराणं च कार्त्स्न्येन विदितं तव। धर्मशास्त्रं च सकलं नित्यं मनसि ते स्थितम्।

itihāsapurāṇaṃ ca kārtsnyena viditaṃ tava. dharmaśāstraṃ ca sakalaṃ nityaṃ manasi te sthitam.

ये च के चन लोके ऽस्मिन्न् अर्थाः संशयकारकाः। तेषां छेत्ता नास्ति लोके त्वद् अन्यः पुरुषर्षभ।

ye ca ke cana loke 'sminn arthāḥ saṃśayakārakāḥ. teṣāṃ chettā nāsti loke tvad anyaḥ puruṣarṣabha.

स पाण्डवेयस्य मनःसमुत्थितं; नरेन्द्र शोकं व्यपकर्ष मेधया। भवद्विधा ह्य् उत्तमबुद्धिविस्तरा; विमुह्यमानस्य जनस्य शान्तये।

sa pāṇḍaveyasya manaḥsamutthitaṃ; narendra śokaṃ vyapakarṣa medhayā. bhavadvidhā hy uttamabuddhivistarā; vimuhyamānasya janasya śāntaye.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...