महाभारत 12.49 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 49→

[mh-12-49] • 80 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। शृणु कौन्तेय रामस्य मया यावत् परिश्रुतम्। महर्षीणां कथयतां कारणं तस्य जन्म च।

vāsudeva uvāca. śṛṇu kaunteya rāmasya mayā yāvat pariśrutam. maharṣīṇāṃ kathayatāṃ kāraṇaṃ tasya janma ca.

यथा च जामदग्न्येन कोटिशः क्षत्रिया हताः। उद्भूता राजवंशेषु ये भूयो भारते हताः।

yathā ca jāmadagnyena koṭiśaḥ kṣatriyā hatāḥ. udbhūtā rājavaṃśeṣu ye bhūyo bhārate hatāḥ.

जह्नोर् अजह्नुस् तनयो बल्लवस् तस्य चात्मजः। कुशिको नाम धर्मज्ञस् तस्य पुत्रो महीपतिः।

jahnor ajahnus tanayo ballavas tasya cātmajaḥ. kuśiko nāma dharmajñas tasya putro mahīpatiḥ.

उग्रं तपः समातिष्ठत् सहस्राक्षसमो भुवि। पुत्रं लभेयम् अजितं त्रिलोकेश्वरम् इत्य् उत।

ugraṃ tapaḥ samātiṣṭhat sahasrākṣasamo bhuvi. putraṃ labheyam ajitaṃ trilokeśvaram ity uta.

तम् उग्रतपसं दृष्ट्वा सहस्राक्षः पुरंदरः। समर्थः पुत्रजनने स्वयम् एवैत्य भारत।

tam ugratapasaṃ dṛṣṭvā sahasrākṣaḥ puraṃdaraḥ. samarthaḥ putrajanane svayam evaitya bhārata.

पुत्रत्वम् अगमद् राजंस् तस्य लोकेश्वरेश्वरः। गाधिर् नामाभवत् पुत्रः कौशिकः पाकशासनः।

putratvam agamad rājaṃs tasya lokeśvareśvaraḥ. gādhir nāmābhavat putraḥ kauśikaḥ pākaśāsanaḥ.

तस्य कन्याभवद् राजन् नाम्ना सत्यवती प्रभो। तां गाधिः कविपुत्राय सोर्चीकाय ददौ प्रभुः।

tasya kanyābhavad rājan nāmnā satyavatī prabho. tāṃ gādhiḥ kaviputrāya sorcīkāya dadau prabhuḥ.

ततः प्रीतस् तु कौन्तेय भार्गवः कुरुनन्दन। पुत्रार्थे श्रपयाम् आस चरुं गाधेस् तथैव च।

tataḥ prītas tu kaunteya bhārgavaḥ kurunandana. putrārthe śrapayām āsa caruṃ gādhes tathaiva ca.

आहूय चाह तां भार्याम् ऋचीको भार्गवस् तदा। उपयोज्यश् चरुर् अयं त्वया मात्राप्य् अयं तव।

āhūya cāha tāṃ bhāryām ṛcīko bhārgavas tadā. upayojyaś carur ayaṃ tvayā mātrāpy ayaṃ tava.

तस्या जनिष्यते पुत्रो दीप्तिमान् क्षत्रियर्षभः। अजय्यः क्षत्रियैर् लोके क्षत्रियर्षभसूदनः।

tasyā janiṣyate putro dīptimān kṣatriyarṣabhaḥ. ajayyaḥ kṣatriyair loke kṣatriyarṣabhasūdanaḥ.

तवापि पुत्रं कल्याणि धृतिमन्तं तपोन्वितम्। शमात्मकं द्विजश्रेष्ठं चरुर् एष विधास्यति।

tavāpi putraṃ kalyāṇi dhṛtimantaṃ taponvitam. śamātmakaṃ dvijaśreṣṭhaṃ carur eṣa vidhāsyati.

इत्य् एवम् उक्त्वा तां भार्याम् ऋचीको भृगुनन्दनः। तपस्य् अभिरतो धीमाञ् जगामारण्यम् एव ह।

ity evam uktvā tāṃ bhāryām ṛcīko bhṛgunandanaḥ. tapasy abhirato dhīmāñ jagāmāraṇyam eva ha.

एतस्मिन्न् एव काले तु तीर्थयात्रापरो नृपः। गाधिः सदारः संप्राप्त ऋचीकस्याश्रमं प्रति।

etasminn eva kāle tu tīrthayātrāparo nṛpaḥ. gādhiḥ sadāraḥ saṃprāpta ṛcīkasyāśramaṃ prati.

चरुद्वयं गृहीत्वा तु राजन् सत्यवती तदा। भर्तुर् वाक्याद् अथाव्यग्रा मात्रे हृष्टा न्यवेदयत्।

carudvayaṃ gṛhītvā tu rājan satyavatī tadā. bhartur vākyād athāvyagrā mātre hṛṣṭā nyavedayat.

माता तु तस्याः कौन्तेय दुहित्रे स्वं चरुं ददौ। तस्याश् चरुम् अथाज्ञातम् आत्मसंस्थं चकार ह।

mātā tu tasyāḥ kaunteya duhitre svaṃ caruṃ dadau. tasyāś carum athājñātam ātmasaṃsthaṃ cakāra ha.

अथ सत्यवती गर्भं क्षत्रियान्तकरं तदा। धारयाम् आस दीप्तेन वपुषा घोरदर्शनम्।

atha satyavatī garbhaṃ kṣatriyāntakaraṃ tadā. dhārayām āsa dīptena vapuṣā ghoradarśanam.

ताम् ऋचीकस् तदा दृष्ट्वा ध्यानयोगेन वै ततः। अब्रवीद् राजशार्दूल स्वां भार्यां वरवर्णिनीम्।

tām ṛcīkas tadā dṛṣṭvā dhyānayogena vai tataḥ. abravīd rājaśārdūla svāṃ bhāryāṃ varavarṇinīm.

मात्रासि व्यंसिता भद्रे चरुव्यत्यासहेतुना। जनिष्यते हि ते पुत्रः क्रूरकर्मा महाबलः।

mātrāsi vyaṃsitā bhadre caruvyatyāsahetunā. janiṣyate hi te putraḥ krūrakarmā mahābalaḥ.

जनिष्यते हि ते भ्राता ब्रह्मभूतस् तपोधनः। विश्वं हि ब्रह्म तपसा मया तत्र समर्पितम्। क्षत्रवीर्यं च सकलं तव मात्रे समर्पितम्। विपर्ययेण ते भद्रे नैतद् एवं भविष्यति। मातुस् ते ब्राह्मणो भूयात् तव च क्षत्रियः सुतः।

janiṣyate hi te bhrātā brahmabhūtas tapodhanaḥ. viśvaṃ hi brahma tapasā mayā tatra samarpitam. kṣatravīryaṃ ca sakalaṃ tava mātre samarpitam. viparyayeṇa te bhadre naitad evaṃ bhaviṣyati. mātus te brāhmaṇo bhūyāt tava ca kṣatriyaḥ sutaḥ.

सैवम् उक्ता महाभागा भर्त्रा सत्यवती तदा। पपात शिरसा तस्मै वेपन्ती चाब्रवीद् इदम्।

saivam uktā mahābhāgā bhartrā satyavatī tadā. papāta śirasā tasmai vepantī cābravīd idam.

नार्हो ऽसि भगवन्न् अद्य वक्तुम् एवंविधं वचः। ब्राह्मणापसदं पुत्रं प्राप्स्यसीति महामुने।

nārho 'si bhagavann adya vaktum evaṃvidhaṃ vacaḥ. brāhmaṇāpasadaṃ putraṃ prāpsyasīti mahāmune.

ऋचीक उवाच। नैष संकल्पितः कामो मया भद्रे तथा त्वयि। उग्रकर्मा भवेत् पुत्रश् चरुर् माता च कारणम्।

ṛcīka uvāca. naiṣa saṃkalpitaḥ kāmo mayā bhadre tathā tvayi. ugrakarmā bhavet putraś carur mātā ca kāraṇam.

सत्यवत्य् उवाच। इच्छंल् लोकान् अपि मुने सृजेथाः किं पुनर् मम। शमात्मकम् ऋजुं पुत्रं लभेयं जपतां वर।

satyavaty uvāca. icchaṃl lokān api mune sṛjethāḥ kiṃ punar mama. śamātmakam ṛjuṃ putraṃ labheyaṃ japatāṃ vara.

ऋचीक उवाच। नोक्तपूर्वं मया भद्रे स्वैरेष्व् अप्य् अनृतं वचः। किम् उताग्निं समाधाय मन्त्रवच् चरुसाधने। दृष्टम् एतत् पुरा भद्रे ज्ञातं च तपसा मया। ब्रह्मभूतं हि सकलं पितुस् तव कुलं भवेत्।

ṛcīka uvāca. noktapūrvaṃ mayā bhadre svaireṣv apy anṛtaṃ vacaḥ. kim utāgniṃ samādhāya mantravac carusādhane. dṛṣṭam etat purā bhadre jñātaṃ ca tapasā mayā. brahmabhūtaṃ hi sakalaṃ pitus tava kulaṃ bhavet.

सत्यवत्य् उवाच। कामम् एवं भवेत् पौत्रो ममेह तव चैव ह। शमात्मकम् ऋजुं पुत्रं लभेयं जपतां वर।

satyavaty uvāca. kāmam evaṃ bhavet pautro mameha tava caiva ha. śamātmakam ṛjuṃ putraṃ labheyaṃ japatāṃ vara.

ऋचीक उवाच। पुत्रे नास्ति विशेषो मे पौत्रे वा वरवर्णिनि। यथा त्वयोक्तं तु वचस् तथा भद्रे भविष्यति।

ṛcīka uvāca. putre nāsti viśeṣo me pautre vā varavarṇini. yathā tvayoktaṃ tu vacas tathā bhadre bhaviṣyati.

वासुदेव उवाच। ततः सत्यवती पुत्रं जनयाम् आस भार्गवम्। तपस्य् अभिरतं शान्तं जमदग्निं शमात्मकम्। सो ऽपि पुत्रं ह्य् अजनयज् जामदग्न्यं सुदारुणम्।

vāsudeva uvāca. tataḥ satyavatī putraṃ janayām āsa bhārgavam. tapasy abhirataṃ śāntaṃ jamadagniṃ śamātmakam. so 'pi putraṃ hy ajanayaj jāmadagnyaṃ sudāruṇam.

विश्वामित्रं च दायादं गाधिः कुशिकनन्दनः। प्राप ब्रह्मर्षिसमितं विश्वेन ब्रह्मणा युतम्।

viśvāmitraṃ ca dāyādaṃ gādhiḥ kuśikanandanaḥ. prāpa brahmarṣisamitaṃ viśvena brahmaṇā yutam.

आर्चीको जनयाम् आस जमदग्निः सुदारुणम्। जमदग्निं तपोनिधिम्। सो ऽपि पुत्रं ह्य् अजनयद्। सर्वविद्यान्तगं श्रेष्ठं धनुर्वेदे च पारगम्। रामं क्षत्रियहन्तारं प्रदीप्तम् इव पावकम्। तोषयित्वा महादेवं पर्वते गन्धमादने। अस्त्राणि वरयाम् आस परशुं चातितेजसम्। स तेनाकुण्ठधारेण ज्वलितानलवर्चसा। कुठारेणाप्रमेयेण लोकेष्व् अप्रतिमो ऽभवत्।

ārcīko janayām āsa jamadagniḥ sudāruṇam. jamadagniṃ taponidhim. so 'pi putraṃ hy ajanayad. sarvavidyāntagaṃ śreṣṭhaṃ dhanurvede ca pāragam. rāmaṃ kṣatriyahantāraṃ pradīptam iva pāvakam. toṣayitvā mahādevaṃ parvate gandhamādane. astrāṇi varayām āsa paraśuṃ cātitejasam. sa tenākuṇṭhadhāreṇa jvalitānalavarcasā. kuṭhāreṇāprameyeṇa lokeṣv apratimo 'bhavat.

एतस्मिन्न् एव काले तु कृतवीर्यात्मजो बली। अर्जुनो नाम तेजस्वी क्षत्रियो हैहयान्वयः। दत्तात्रेयप्रसादेन राजा बाहुसहस्रवान्। चक्रवर्ती महातेजा विप्राणाम् आश्वमेधिके।

etasminn eva kāle tu kṛtavīryātmajo balī. arjuno nāma tejasvī kṣatriyo haihayānvayaḥ. dattātreyaprasādena rājā bāhusahasravān. cakravartī mahātejā viprāṇām āśvamedhike.

ददाह पृथिवीं सर्वां सप्तद्वीपां सपत्तनाम्। स्वबाह्वस्त्रबलेनाजौ धर्मेण परमेण च।

dadāha pṛthivīṃ sarvāṃ saptadvīpāṃ sapattanām. svabāhvastrabalenājau dharmeṇa parameṇa ca.

तृषितेन स कौरव्य भिक्षितश् चित्रभानुना। सहस्रबाहुर् विक्रान्तः प्रादाद् भिक्षाम् अथाग्नये।

tṛṣitena sa kauravya bhikṣitaś citrabhānunā. sahasrabāhur vikrāntaḥ prādād bhikṣām athāgnaye.

ग्रामान् पुराणि घोषांश् च पत्तनानि च वीर्यवान्। जज्वाल तस्य बाणैस् तु चित्रभानुर् दिधक्षया।

grāmān purāṇi ghoṣāṃś ca pattanāni ca vīryavān. jajvāla tasya bāṇais tu citrabhānur didhakṣayā.

स तस्य पुरुषेन्द्रस्य प्रभावेन महातपाः। ददाह कार्तवीर्यस्य शैलान् अथ वनानि च।

sa tasya puruṣendrasya prabhāvena mahātapāḥ. dadāha kārtavīryasya śailān atha vanāni ca.

स शून्यम् आश्रमारण्यं वरुणस्यात्मजस्य तत्। ददाह पवनेनेद्धश् चित्रभानुः सहैहयः।

sa śūnyam āśramāraṇyaṃ varuṇasyātmajasya tat. dadāha pavaneneddhaś citrabhānuḥ sahaihayaḥ.

आपवस् तं ततो रोषाच् छशापार्जुनम् अच्युत। दग्धे ऽऽश्रमे महाराज कार्तवीर्येण वीर्यवान्।

āpavas taṃ tato roṣāc chaśāpārjunam acyuta. dagdhe ''śrame mahārāja kārtavīryeṇa vīryavān.

त्वया न वर्जितं मोहाद् यस्माद् वनम् इदं मम। दग्धं तस्माद् रणे रामो बाहूंस् ते छेत्स्यते ऽर्जुन।

tvayā na varjitaṃ mohād yasmād vanam idaṃ mama. dagdhaṃ tasmād raṇe rāmo bāhūṃs te chetsyate 'rjuna.

अर्जुनस् तु महाराज बली नित्यं शमात्मकः। ब्रह्मण्यश् च शरण्यश् च दाता शूरश् च भारत। नाचिन्तयत् तदा शापं तेन दत्तं महात्मना।

arjunas tu mahārāja balī nityaṃ śamātmakaḥ. brahmaṇyaś ca śaraṇyaś ca dātā śūraś ca bhārata. nācintayat tadā śāpaṃ tena dattaṃ mahātmanā.

तस्य पुत्राः सुबलिनः शापेनासन् पितुर् वधे। निमित्तम् अवलिप्ता वै नृशंसाश् चैव नित्यदा।

tasya putrāḥ subalinaḥ śāpenāsan pitur vadhe. nimittam avaliptā vai nṛśaṃsāś caiva nityadā.

जमदग्निधेन्वास् ते वत्सम् आनिन्युर् भरतर्षभ। अज्ञातं कार्तवीर्यस्य हैहयेन्द्रस्य धीमतः। तन्निमित्तम् अभूद् युद्धं जामदग्नेर् महात्मनः।

jamadagnidhenvās te vatsam āninyur bharatarṣabha. ajñātaṃ kārtavīryasya haihayendrasya dhīmataḥ. tannimittam abhūd yuddhaṃ jāmadagner mahātmanaḥ.

ततो ऽर्जुनस्य बाहूंस् तु छित्त्वा वै पौरुषान्वितः। तं रुवन्तं ततो वत्सं जामदग्न्यः स्वम् आश्रमम्। प्रत्यानयत राजेन्द्र तेषाम् अन्तःपुरात् प्रभुः।

tato 'rjunasya bāhūṃs tu chittvā vai pauruṣānvitaḥ. taṃ ruvantaṃ tato vatsaṃ jāmadagnyaḥ svam āśramam. pratyānayata rājendra teṣām antaḥpurāt prabhuḥ.

अर्जुनस्य सुतास् ते तु संभूयाबुद्धयस् तदा। गत्वाश्रमम् असंबुद्धं जमदग्नेर् महात्मनः।

arjunasya sutās te tu saṃbhūyābuddhayas tadā. gatvāśramam asaṃbuddhaṃ jamadagner mahātmanaḥ.

अपातयन्त भल्लाग्रैः शिरः कायान् नराधिप। समित्कुशार्थं रामस्य निर्गतस्य महात्मनः। प्रत्यक्षं राममातुश् च तथैवाश्रमवासिनाम्। श्रुत्वा रामस् तम् अर्थं च क्रुद्धः कालानलोपमः। धनुर्वेदे ऽद्वितीयो हि दिव्यास्त्रैः समलंकृतः। चन्द्रबिम्बार्धसंकाशं परशुं गृह्य भार्गवः।

apātayanta bhallāgraiḥ śiraḥ kāyān narādhipa. samitkuśārthaṃ rāmasya nirgatasya mahātmanaḥ. pratyakṣaṃ rāmamātuś ca tathaivāśramavāsinām. śrutvā rāmas tam arthaṃ ca kruddhaḥ kālānalopamaḥ. dhanurvede 'dvitīyo hi divyāstraiḥ samalaṃkṛtaḥ. candrabimbārdhasaṃkāśaṃ paraśuṃ gṛhya bhārgavaḥ.

ततः पितृवधामर्षाद् रामः परममन्युमान्। निःक्षत्रियां प्रतिश्रुत्य महीं शस्त्रम् अगृह्णत।

tataḥ pitṛvadhāmarṣād rāmaḥ paramamanyumān. niḥkṣatriyāṃ pratiśrutya mahīṃ śastram agṛhṇata.

ततः स भृगुशार्दूलः कार्तवीर्यस्य वीर्यवान्। विक्रम्य निजघानाशु पुत्रान् पौत्रांश् च सर्वशः।

tataḥ sa bhṛguśārdūlaḥ kārtavīryasya vīryavān. vikramya nijaghānāśu putrān pautrāṃś ca sarvaśaḥ.

स हैहयसहस्राणि हत्वा परममन्युमान्। चकार भार्गवो राजन् महीं शोणितकर्दमाम्।

sa haihayasahasrāṇi hatvā paramamanyumān. cakāra bhārgavo rājan mahīṃ śoṇitakardamām.

स तथा सुमहातेजाः कृत्वा निःक्षत्रियां महीम्। कृपया परयाविष्टो वनम् एव जगाम ह।

sa tathā sumahātejāḥ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ mahīm. kṛpayā parayāviṣṭo vanam eva jagāma ha.

ततो वर्षसहस्रेषु समतीतेषु केषु चित्। क्षोभं संप्राप्तवांस् तीव्रं प्रकृत्या कोपनः प्रभुः।

tato varṣasahasreṣu samatīteṣu keṣu cit. kṣobhaṃ saṃprāptavāṃs tīvraṃ prakṛtyā kopanaḥ prabhuḥ.

विश्वामित्रस्य पौत्रस् तु रैभ्यपुत्रो महातपाः। परावसुर् महाराज क्षिप्त्वाह जनसंसदि।

viśvāmitrasya pautras tu raibhyaputro mahātapāḥ. parāvasur mahārāja kṣiptvāha janasaṃsadi.

ये ते ययातिपतने यज्ञे सन्तः समागताः। प्रतर्दनप्रभृतयो राम किं क्षत्रिया न ते।

ye te yayātipatane yajñe santaḥ samāgatāḥ. pratardanaprabhṛtayo rāma kiṃ kṣatriyā na te.

मिथ्याप्रतिज्ञो राम त्वं कत्थसे जनसंसदि। भयात् क्षत्रियवीराणां पर्वतं समुपाश्रितः।

mithyāpratijño rāma tvaṃ katthase janasaṃsadi. bhayāt kṣatriyavīrāṇāṃ parvataṃ samupāśritaḥ.

स पुनः क्षत्रियशतैः पृथिवीम् अनुसंतताम्। परावसोस् तदा श्रुत्वा शस्त्रं जग्राह भार्गवः।

sa punaḥ kṣatriyaśataiḥ pṛthivīm anusaṃtatām. parāvasos tadā śrutvā śastraṃ jagrāha bhārgavaḥ.

ततो ये क्षत्रिया राजञ् शतशस् तेन जीविताः। ते विवृद्धा महावीर्याः पृथिवीपतयो ऽभवन्।

tato ye kṣatriyā rājañ śataśas tena jīvitāḥ. te vivṛddhā mahāvīryāḥ pṛthivīpatayo 'bhavan.

स पुनस् ताञ् जघानाशु बालान् अपि नराधिप। गर्भस्थैस् तु मही व्याप्ता पुनर् एवाभवत् तदा।

sa punas tāñ jaghānāśu bālān api narādhipa. garbhasthais tu mahī vyāptā punar evābhavat tadā.

जातं जातं स गर्भं तु पुनर् एव जघान ह। अरक्षंश् च सुतान् कांश् चित् तदा क्षत्रिययोषितः।

jātaṃ jātaṃ sa garbhaṃ tu punar eva jaghāna ha. arakṣaṃś ca sutān kāṃś cit tadā kṣatriyayoṣitaḥ.

त्रिःसप्तकृत्वः पृथिवीं कृत्वा निःक्षत्रियां प्रभुः। दक्षिणाम् अश्वमेधान्ते कश्यपायाददत् ततः।

triḥsaptakṛtvaḥ pṛthivīṃ kṛtvā niḥkṣatriyāṃ prabhuḥ. dakṣiṇām aśvamedhānte kaśyapāyādadat tataḥ.

क्षत्रियाणां तु शेषार्थं करेणोद्दिश्य कश्यपः। स्रुक्प्रग्रहवता राजञ् श्रीमान् वाक्यम् अथाब्रवीत्।

kṣatriyāṇāṃ tu śeṣārthaṃ kareṇoddiśya kaśyapaḥ. srukpragrahavatā rājañ śrīmān vākyam athābravīt.

गच्छ पारं समुद्रस्य दक्षिणस्य महामुने। न ते मद्विषये राम वस्तव्यम् इह कर्हि चित्। पृथिवी दक्षिणा दत्ता वाजिमेधे मम त्वया। पुनर् अस्याः पृथिव्या हि दत्त्वा दातुम् अनीश्वरः।

gaccha pāraṃ samudrasya dakṣiṇasya mahāmune. na te madviṣaye rāma vastavyam iha karhi cit. pṛthivī dakṣiṇā dattā vājimedhe mama tvayā. punar asyāḥ pṛthivyā hi dattvā dātum anīśvaraḥ.

ततः शूर्पारकं देशं सागरस् तस्य निर्ममे। संत्रासाज् जामदग्न्यस्य सो ऽपरान्तं महीतलम्।

tataḥ śūrpārakaṃ deśaṃ sāgaras tasya nirmame. saṃtrāsāj jāmadagnyasya so 'parāntaṃ mahītalam.

कश्यपस् तु महाराज प्रतिगृह्य महीम् इमाम्। कृत्वा ब्राह्मणसंस्थां वै प्रविवेश महावनम्।

kaśyapas tu mahārāja pratigṛhya mahīm imām. kṛtvā brāhmaṇasaṃsthāṃ vai praviveśa mahāvanam.

ततः शूद्राश् च वैश्याश् च यथास्वैरप्रचारिणः। अवर्तन्त द्विजाग्र्याणां दारेषु भरतर्षभ।

tataḥ śūdrāś ca vaiśyāś ca yathāsvairapracāriṇaḥ. avartanta dvijāgryāṇāṃ dāreṣu bharatarṣabha.

अराजके जीवलोके दुर्बला बलवत्तरैः। बाध्यन्ते न च वित्तेषु प्रभुत्वम् इह कस्य चित्। ब्राह्मणा मद्यपाः के चिन् मूर्खाः पण्डितमानिनः। ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याः शूद्राश् चोत्पथगामिनः। परस्परं समाश्रित्य घातयन्त्य् अपथि स्थिताः। स्वधर्मं ब्राह्मणास् त्यक्त्वा पाषण्डांश् च समाश्रिताः। चौरिकानृतमायाश् च सर्वे चैव प्रकुर्वते। स्वधर्मस्थान् द्विजान् हत्वा तथाश्रमनिवासिनः। वैश्याः सत्पथसंस्थाश् च शूद्रा ये चैव धार्मिकाः। तान् सर्वान् घातयन्ति स्म दुराचाराः सुनिर्भयाः। यज्ञाध्ययनशीलांश् च आश्रमस्थांस् तपस्विनः। गोपालवृद्धनारीणां नाशं कुर्वन्ति चापरे। आन्वीक्षकी त्रयी वार्ता न च नीतिः प्रवर्तते। व्रात्यतां समनुप्राप्ता बहवो हि द्विजातयः। अधरोत्तरापचारेण म्लेच्छभूताश् च सर्वशः।

arājake jīvaloke durbalā balavattaraiḥ. bādhyante na ca vitteṣu prabhutvam iha kasya cit. brāhmaṇā madyapāḥ ke cin mūrkhāḥ paṇḍitamāninaḥ. brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāḥ śūdrāś cotpathagāminaḥ. parasparaṃ samāśritya ghātayanty apathi sthitāḥ. svadharmaṃ brāhmaṇās tyaktvā pāṣaṇḍāṃś ca samāśritāḥ. caurikānṛtamāyāś ca sarve caiva prakurvate. svadharmasthān dvijān hatvā tathāśramanivāsinaḥ. vaiśyāḥ satpathasaṃsthāś ca śūdrā ye caiva dhārmikāḥ. tān sarvān ghātayanti sma durācārāḥ sunirbhayāḥ. yajñādhyayanaśīlāṃś ca āśramasthāṃs tapasvinaḥ. gopālavṛddhanārīṇāṃ nāśaṃ kurvanti cāpare. ānvīkṣakī trayī vārtā na ca nītiḥ pravartate. vrātyatāṃ samanuprāptā bahavo hi dvijātayaḥ. adharottarāpacāreṇa mlecchabhūtāś ca sarvaśaḥ.

ततः कालेन पृथिवी प्रविवेश रसातलम्। पीड्यमाना दुरात्मभिः। विपर्ययेण तेनाशु। अरक्ष्यमाणा विधिवत् क्षत्रियैर् धर्मरक्षिभिः। तां दृष्ट्वा द्रवतीं तत्र संभ्रान्तः स महामनाः।

tataḥ kālena pṛthivī praviveśa rasātalam. pīḍyamānā durātmabhiḥ. viparyayeṇa tenāśu. arakṣyamāṇā vidhivat kṣatriyair dharmarakṣibhiḥ. tāṃ dṛṣṭvā dravatīṃ tatra saṃbhrāntaḥ sa mahāmanāḥ.

ऊरुणा धारयाम् आस कश्यपः पृथिवीं ततः। निमज्जन्तीं तदा राजंस् तेनोर्वीति मही स्मृता।

ūruṇā dhārayām āsa kaśyapaḥ pṛthivīṃ tataḥ. nimajjantīṃ tadā rājaṃs tenorvīti mahī smṛtā.

रक्षिणश् च समुद्दिश्य प्रायाचत् पृथिवी तदा। प्रसाद्य कश्यपं देवी क्षत्रियान् बाहुशालिनः।

rakṣiṇaś ca samuddiśya prāyācat pṛthivī tadā. prasādya kaśyapaṃ devī kṣatriyān bāhuśālinaḥ.

सन्ति ब्रह्मन् मया गुप्ता नृषु क्षत्रियपुंगवाः। हैहयानां कुले जातास् ते संरक्षन्तु मां मुने।

santi brahman mayā guptā nṛṣu kṣatriyapuṃgavāḥ. haihayānāṃ kule jātās te saṃrakṣantu māṃ mune.

अस्ति पौरवदायादो विडूरथसुतः प्रभो। ऋक्षैः संवर्धितो विप्र ऋक्षवत्य् एव पर्वते।

asti pauravadāyādo viḍūrathasutaḥ prabho. ṛkṣaiḥ saṃvardhito vipra ṛkṣavaty eva parvate.

तथानुकम्पमानेन यज्वनाथामितौजसा। पराशरेण दायादः सौदासस्याभिरक्षितः।

tathānukampamānena yajvanāthāmitaujasā. parāśareṇa dāyādaḥ saudāsasyābhirakṣitaḥ.

सर्वकर्माणि कुरुते तस्यर्षेः शूद्रवद् धि सः। सर्वकर्मेत्य् अभिख्यातः स मां रक्षतु पार्थिवः।

sarvakarmāṇi kurute tasyarṣeḥ śūdravad dhi saḥ. sarvakarmety abhikhyātaḥ sa māṃ rakṣatu pārthivaḥ.

शिबेः पुत्रो महातेजा गोपतिर् नाम नामतः। वने संरक्षितो गोभिः सो ऽभिरक्षतु मां मुने।

śibeḥ putro mahātejā gopatir nāma nāmataḥ. vane saṃrakṣito gobhiḥ so 'bhirakṣatu māṃ mune.

प्रतर्दनस्य पुत्रस् तु वत्सो नाम महायशाः। वत्सैः संवर्धितो गोष्ठे स मां रक्षतु पार्थिवः।

pratardanasya putras tu vatso nāma mahāyaśāḥ. vatsaiḥ saṃvardhito goṣṭhe sa māṃ rakṣatu pārthivaḥ.

दधिवाहनपौत्रस् तु पुत्रो दिविरथस्य ह। अङ्गः स गौतमेनापि गङ्गाकूले ऽभिरक्षितः।

dadhivāhanapautras tu putro divirathasya ha. aṅgaḥ sa gautamenāpi gaṅgākūle 'bhirakṣitaḥ.

बृहद्रथो महाबाहुर् भुवि भूतिपुरस्कृतः। गोलाङ्गूलैर् महाभागो गृध्रकूटे ऽभिरक्षितः।

bṛhadratho mahābāhur bhuvi bhūtipuraskṛtaḥ. golāṅgūlair mahābhāgo gṛdhrakūṭe 'bhirakṣitaḥ.

मरुत्तस्यान्ववाये तु क्षत्रियास् तुर्वसोस् त्रयः। मरुत्पतिसमा वीर्ये समुद्रेणाभिरक्षिताः।

maruttasyānvavāye tu kṣatriyās turvasos trayaḥ. marutpatisamā vīrye samudreṇābhirakṣitāḥ.

एते क्षत्रियदायादास् तत्र तत्र परिश्रुताः। व्योकारहेमकारादिजातिं नित्यम् अपाश्रिताः। सम्यङ् माम् अभिरक्षन्तु ततः स्थास्यामि निश्चला।

ete kṣatriyadāyādās tatra tatra pariśrutāḥ. vyokārahemakārādijātiṃ nityam apāśritāḥ. samyaṅ mām abhirakṣantu tataḥ sthāsyāmi niścalā.

एतेषां पितरश् चैव तथैव च पितामहाः। मदर्थं निहता युद्धे रामेणाक्लिष्टकर्मणा।

eteṣāṃ pitaraś caiva tathaiva ca pitāmahāḥ. madarthaṃ nihatā yuddhe rāmeṇākliṣṭakarmaṇā.

तेषाम् अपचितिश् चैव मया कार्या न संशयः। न ह्य् अहं कामये नित्यम् अविक्रान्तेन रक्षणम्। वर्तमानेन वर्तेयं तत् क्षिप्रं संविधीयताम्।

teṣām apacitiś caiva mayā kāryā na saṃśayaḥ. na hy ahaṃ kāmaye nityam avikrāntena rakṣaṇam. vartamānena varteyaṃ tat kṣipraṃ saṃvidhīyatām.

ततः पृथिव्या निर्दिष्टांस् तान् समानीय कश्यपः। अभ्यषिञ्चन् महीपालान् क्षत्रियान् वीर्यसंमतान्।

tataḥ pṛthivyā nirdiṣṭāṃs tān samānīya kaśyapaḥ. abhyaṣiñcan mahīpālān kṣatriyān vīryasaṃmatān.

तेषां पुत्राश् च पौत्राश् च येषां वंशाः प्रतिष्ठिताः। एवम् एतत् पुरा वृत्तं यन् मां पृच्छसि पाण्डव।

teṣāṃ putrāś ca pautrāś ca yeṣāṃ vaṃśāḥ pratiṣṭhitāḥ. evam etat purā vṛttaṃ yan māṃ pṛcchasi pāṇḍava.

वैशंपायन उवाच। एवं ब्रुवन्न् एव यदुप्रवीरो; युधिष्ठिरं धर्मभृतां वरिष्ठम्। रथेन तेनाशु ययौ यथार्को; विशन् प्रभाभिर् भगवांस् त्रिलोकम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evaṃ bruvann eva yadupravīro; yudhiṣṭhiraṃ dharmabhṛtāṃ variṣṭham. rathena tenāśu yayau yathārko; viśan prabhābhir bhagavāṃs trilokam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...