महाभारत 12.338 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 338→

[mh-12-338] • 25 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। बहवः पुरुषा ब्रह्मन्न् उताहो एक एव तु। को ह्य् अत्र पुरुषः श्रेष्ठः को वा योनिर् इहोच्यते।

janamejaya uvāca. bahavaḥ puruṣā brahmann utāho eka eva tu. ko hy atra puruṣaḥ śreṣṭhaḥ ko vā yonir ihocyate.

वैशंपायन उवाच। बहवः पुरुषा लोके सांख्ययोगविचारिणाम्। नैतद् इच्छन्ति पुरुषम् एकं कुरुकुलोद्वह।

vaiśaṃpāyana uvāca. bahavaḥ puruṣā loke sāṃkhyayogavicāriṇām. naitad icchanti puruṣam ekaṃ kurukulodvaha.

बहूनां पुरुषाणां च यथैका योनिर् उच्यते। तथा तं पुरुषं विश्वं व्याख्यास्यामि गुणाधिकम्।

bahūnāṃ puruṣāṇāṃ ca yathaikā yonir ucyate. tathā taṃ puruṣaṃ viśvaṃ vyākhyāsyāmi guṇādhikam.

नमस्कृत्वा तु गुरवे व्यासायामिततेजसे। तपोयुक्ताय दान्ताय वन्द्याय परमर्षये।

namaskṛtvā tu gurave vyāsāyāmitatejase. tapoyuktāya dāntāya vandyāya paramarṣaye.

इदं पुरुषसूक्तं हि सर्ववेदेषु पार्थिव। ऋतं सत्यं च विख्यातम् ऋषिसिंहेन चिन्तितम्।

idaṃ puruṣasūktaṃ hi sarvavedeṣu pārthiva. ṛtaṃ satyaṃ ca vikhyātam ṛṣisiṃhena cintitam.

उत्सर्गेणापवादेन ऋषिभिः कपिलादिभिः। अध्यात्मचिन्ताम् आश्रित्य शास्त्राण्य् उक्तानि भारत।

utsargeṇāpavādena ṛṣibhiḥ kapilādibhiḥ. adhyātmacintām āśritya śāstrāṇy uktāni bhārata.

समासतस् तु यद् व्यासः पुरुषैकत्वम् उक्तवान्। तत् ते ऽहं संप्रवक्ष्यामि प्रसादाद् अमितौजसः।

samāsatas tu yad vyāsaḥ puruṣaikatvam uktavān. tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi prasādād amitaujasaḥ.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। ब्रह्मणा सह संवादं त्र्यम्बकस्य विशां पते।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. brahmaṇā saha saṃvādaṃ tryambakasya viśāṃ pate.

क्षीरोदस्य समुद्रस्य मध्ये हाटकसप्रभः। वैजयन्त इति ख्यातः पर्वतप्रवरो नृप।

kṣīrodasya samudrasya madhye hāṭakasaprabhaḥ. vaijayanta iti khyātaḥ parvatapravaro nṛpa.

तत्राध्यात्मगतिं देव एकाकी प्रविचिन्तयन्। वैराजसदने नित्यं वैजयन्तं निषेवते।

tatrādhyātmagatiṃ deva ekākī pravicintayan. vairājasadane nityaṃ vaijayantaṃ niṣevate.

अथ तत्रासतस् तस्य चतुर्वक्त्रस्य धीमतः। ललाटप्रभवः पुत्रः शिव आगाद् यदृच्छया। आकाशेनैव योगीशः पुरा त्रिनयनः प्रभुः।

atha tatrāsatas tasya caturvaktrasya dhīmataḥ. lalāṭaprabhavaḥ putraḥ śiva āgād yadṛcchayā. ākāśenaiva yogīśaḥ purā trinayanaḥ prabhuḥ.

ततः खान् निपपाताशु धरणीधरमूर्धनि। अग्रतश् चाभवत् प्रीतो ववन्दे चापि पादयोः।

tataḥ khān nipapātāśu dharaṇīdharamūrdhani. agrataś cābhavat prīto vavande cāpi pādayoḥ.

तं पादयोर् निपतितं दृष्ट्वा सव्येन पाणिना। उत्थापयाम् आस तदा प्रभुर् एकः प्रजापतिः।

taṃ pādayor nipatitaṃ dṛṣṭvā savyena pāṇinā. utthāpayām āsa tadā prabhur ekaḥ prajāpatiḥ.

उवाच चैनं भगवांश् चिरस्यागतम् आत्मजम्। स्वागतं ते महाबाहो दिष्ट्या प्राप्तो ऽसि मे ऽन्तिकम्।

uvāca cainaṃ bhagavāṃś cirasyāgatam ātmajam. svāgataṃ te mahābāho diṣṭyā prāpto 'si me 'ntikam.

कच्चित् ते कुशलं पुत्र स्वाध्यायतपसोः सदा। नित्यम् उग्रतपास् त्वं हि ततः पृच्छामि ते पुनः।

kaccit te kuśalaṃ putra svādhyāyatapasoḥ sadā. nityam ugratapās tvaṃ hi tataḥ pṛcchāmi te punaḥ.

रुद्र उवाच। त्वत्प्रसादेन भगवन् स्वाध्यायतपसोर् मम। कुशलं चाव्ययं चैव सर्वस्य जगतस् तथा।

rudra uvāca. tvatprasādena bhagavan svādhyāyatapasor mama. kuśalaṃ cāvyayaṃ caiva sarvasya jagatas tathā.

चिरदृष्टो हि भगवान् वैराजसदने मया। ततो ऽहं पर्वतं प्राप्तस् त्व् इमं त्वत्पादसेवितम्।

ciradṛṣṭo hi bhagavān vairājasadane mayā. tato 'haṃ parvataṃ prāptas tv imaṃ tvatpādasevitam.

कौतूहलं चापि हि मे एकान्तगमनेन ते। नैतत् कारणम् अल्पं हि भविष्यति पितामह।

kautūhalaṃ cāpi hi me ekāntagamanena te. naitat kāraṇam alpaṃ hi bhaviṣyati pitāmaha.

किं नु तत् सदनं श्रेष्ठं क्षुत्पिपासाविवर्जितम्। सुरासुरैर् अध्युषितम् ऋषिभिश् चामितप्रभैः।

kiṃ nu tat sadanaṃ śreṣṭhaṃ kṣutpipāsāvivarjitam. surāsurair adhyuṣitam ṛṣibhiś cāmitaprabhaiḥ.

गन्धर्वैर् अप्सरोभिश् च सततं संनिषेवितम्। उत्सृज्येमं गिरिवरम् एकाकी प्राप्तवान् असि।

gandharvair apsarobhiś ca satataṃ saṃniṣevitam. utsṛjyemaṃ girivaram ekākī prāptavān asi.

ब्रह्मोवाच। वैजयन्तो गिरिवरः सततं सेव्यते मया। अत्रैकाग्रेण मनसा पुरुषश् चिन्त्यते विराट्।

brahmovāca. vaijayanto girivaraḥ satataṃ sevyate mayā. atraikāgreṇa manasā puruṣaś cintyate virāṭ.

रुद्र उवाच। बहवः पुरुषा ब्रह्मंस् त्वया सृष्टाः स्वयंभुवा। सृज्यन्ते चापरे ब्रह्मन् स चैकः पुरुषो विराट्।

rudra uvāca. bahavaḥ puruṣā brahmaṃs tvayā sṛṣṭāḥ svayaṃbhuvā. sṛjyante cāpare brahman sa caikaḥ puruṣo virāṭ.

को ह्य् असौ चिन्त्यते ब्रह्मंस् त्वया वै पुरुषोत्तमः। एतन् मे संशयं ब्रूहि महत् कौतूहलं हि मे।

ko hy asau cintyate brahmaṃs tvayā vai puruṣottamaḥ. etan me saṃśayaṃ brūhi mahat kautūhalaṃ hi me.

ब्रह्मोवाच। बहवः पुरुषाः पुत्र ये त्वया समुदाहृताः। एवम् एतद् अतिक्रान्तं द्रष्टव्यं नैवम् इत्य् अपि। आधारं तु प्रवक्ष्यामि एकस्य पुरुषस्य ते।

brahmovāca. bahavaḥ puruṣāḥ putra ye tvayā samudāhṛtāḥ. evam etad atikrāntaṃ draṣṭavyaṃ naivam ity api. ādhāraṃ tu pravakṣyāmi ekasya puruṣasya te.

बहूनां पुरुषाणां स यथैका योनिर् उच्यते। तथा तं पुरुषं विश्वं परमं सुमहत्तमम्। निर्गुणं निर्गुणा भूत्वा प्रविशन्ति सनातनम्।

bahūnāṃ puruṣāṇāṃ sa yathaikā yonir ucyate. tathā taṃ puruṣaṃ viśvaṃ paramaṃ sumahattamam. nirguṇaṃ nirguṇā bhūtvā praviśanti sanātanam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...