महाभारत 12.339 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 339→

[mh-12-339] • 21 श्लोकाः

ब्रह्मोवाच। शृणु पुत्र यथा ह्य् एष पुरुषः शाश्वतो ऽव्ययः। अक्षयश् चाप्रमेयश् च सर्वगश् च निरुच्यते।

brahmovāca. śṛṇu putra yathā hy eṣa puruṣaḥ śāśvato 'vyayaḥ. akṣayaś cāprameyaś ca sarvagaś ca nirucyate.

न स शक्यस् त्वया द्रष्टुं मयान्यैर् वापि सत्तम। सगुणो निर्गुणो विश्वो ज्ञानदृश्यो ह्य् असौ स्मृतः।

na sa śakyas tvayā draṣṭuṃ mayānyair vāpi sattama. saguṇo nirguṇo viśvo jñānadṛśyo hy asau smṛtaḥ.

अशरीरः शरीरेषु सर्वेषु निवसत्य् असौ। वसन्न् अपि शरीरेषु न स लिप्यति कर्मभिः।

aśarīraḥ śarīreṣu sarveṣu nivasaty asau. vasann api śarīreṣu na sa lipyati karmabhiḥ.

ममान्तरात्मा तव च ये चान्ये देहसंज्ञिताः। सर्वेषां साक्षिभूतो ऽसौ न ग्राह्यः केन चित् क्व चित्।

mamāntarātmā tava ca ye cānye dehasaṃjñitāḥ. sarveṣāṃ sākṣibhūto 'sau na grāhyaḥ kena cit kva cit.

विश्वमूर्धा विश्वभुजो विश्वपादाक्षिनासिकः। एकश् चरति क्षेत्रेषु स्वैरचारी यथासुखम्।

viśvamūrdhā viśvabhujo viśvapādākṣināsikaḥ. ekaś carati kṣetreṣu svairacārī yathāsukham.

क्षेत्राणि हि शरीराणि बीजानि च शुभाशुभे। तानि वेत्ति स योगात्मा ततः क्षेत्रज्ञ उच्यते।

kṣetrāṇi hi śarīrāṇi bījāni ca śubhāśubhe. tāni vetti sa yogātmā tataḥ kṣetrajña ucyate.

नागतिर् न गतिस् तस्य ज्ञेया भूतेन केन चित्। सांख्येन विधिना चैव योगेन च यथाक्रमम्।

nāgatir na gatis tasya jñeyā bhūtena kena cit. sāṃkhyena vidhinā caiva yogena ca yathākramam.

चिन्तयामि गतिं चास्य न गतिं वेद्मि चोत्तमाम्। यथाज्ञानं तु वक्ष्यामि पुरुषं तं सनातनम्।

cintayāmi gatiṃ cāsya na gatiṃ vedmi cottamām. yathājñānaṃ tu vakṣyāmi puruṣaṃ taṃ sanātanam.

तस्यैकत्वं महत्त्वं हि स चैकः पुरुषः स्मृतः। महापुरुषशब्दं स बिभर्त्य् एकः सनातनः।

tasyaikatvaṃ mahattvaṃ hi sa caikaḥ puruṣaḥ smṛtaḥ. mahāpuruṣaśabdaṃ sa bibharty ekaḥ sanātanaḥ.

एको हुताशो बहुधा समिध्यते; एकः सूर्यस् तपसां योनिर् एका। एको वायुर् बहुधा वाति लोके; महोदधिश् चाम्भसां योनिर् एकः। पुरुषश् चैको निर्गुणो विश्वरूपस्; तं निर्गुणं पुरुषं चाविशन्ति।

eko hutāśo bahudhā samidhyate; ekaḥ sūryas tapasāṃ yonir ekā. eko vāyur bahudhā vāti loke; mahodadhiś cāmbhasāṃ yonir ekaḥ. puruṣaś caiko nirguṇo viśvarūpas; taṃ nirguṇaṃ puruṣaṃ cāviśanti.

हित्वा गुणमयं सर्वं कर्म हित्वा शुभाशुभम्। उभे सत्यानृते त्यक्त्वा एवं भवति निर्गुणः।

hitvā guṇamayaṃ sarvaṃ karma hitvā śubhāśubham. ubhe satyānṛte tyaktvā evaṃ bhavati nirguṇaḥ.

अचिन्त्यं चापि तं ज्ञात्वा भावसूक्ष्मं चतुष्टयम्। विचरेद् यो यतिर् यत्तः स गच्छेत् पुरुषं प्रभुम्।

acintyaṃ cāpi taṃ jñātvā bhāvasūkṣmaṃ catuṣṭayam. vicared yo yatir yattaḥ sa gacchet puruṣaṃ prabhum.

एवं हि परमात्मानं के चिद् इच्छन्ति पण्डिताः। एकात्मानं तथात्मानम् अपरे ऽध्यात्मचिन्तकाः।

evaṃ hi paramātmānaṃ ke cid icchanti paṇḍitāḥ. ekātmānaṃ tathātmānam apare 'dhyātmacintakāḥ.

तत्र यः परमात्मा हि स नित्यं निर्गुणः स्मृतः। स हि नारायणो ज्ञेयः सर्वात्मा पुरुषो हि सः। न लिप्यते फलैश् चापि पद्मपत्रम् इवाम्भसा।

tatra yaḥ paramātmā hi sa nityaṃ nirguṇaḥ smṛtaḥ. sa hi nārāyaṇo jñeyaḥ sarvātmā puruṣo hi saḥ. na lipyate phalaiś cāpi padmapatram ivāmbhasā.

कर्मात्मा त्व् अपरो यो ऽसौ मोक्षबन्धैः स युज्यते। ससप्तदशकेनापि राशिना युज्यते हि सः। एवं बहुविधः प्रोक्तः पुरुषस् ते यथाक्रमम्।

karmātmā tv aparo yo 'sau mokṣabandhaiḥ sa yujyate. sasaptadaśakenāpi rāśinā yujyate hi saḥ. evaṃ bahuvidhaḥ proktaḥ puruṣas te yathākramam.

यत् तत् कृत्स्नं लोकतन्त्रस्य धाम; वेद्यं परं बोधनीयं सबोद्धृ। मन्ता मन्तव्यं प्राशिता प्राशितव्यं; घ्राता घ्रेयं स्पर्शिता स्पर्शनीयम्।

yat tat kṛtsnaṃ lokatantrasya dhāma; vedyaṃ paraṃ bodhanīyaṃ saboddhṛ. mantā mantavyaṃ prāśitā prāśitavyaṃ; ghrātā ghreyaṃ sparśitā sparśanīyam.

द्रष्टा द्रष्टव्यं श्राविता श्रावणीयं; ज्ञाता ज्ञेयं सगुणं निर्गुणं च। यद् वै प्रोक्तं गुणसाम्यं प्रधानं; नित्यं चैतच् छाश्वतं चाव्ययं च।

draṣṭā draṣṭavyaṃ śrāvitā śrāvaṇīyaṃ; jñātā jñeyaṃ saguṇaṃ nirguṇaṃ ca. yad vai proktaṃ guṇasāmyaṃ pradhānaṃ; nityaṃ caitac chāśvataṃ cāvyayaṃ ca.

यद् वै सूते धातुर् आद्यं निधानं; तद् वै विप्राः प्रवदन्ते ऽनिरुद्धम्। यद् वै लोके वैदिकं कर्म साधु; आशीर्युक्तं तद् धि तस्योपभोज्यम्।

yad vai sūte dhātur ādyaṃ nidhānaṃ; tad vai viprāḥ pravadante 'niruddham. yad vai loke vaidikaṃ karma sādhu; āśīryuktaṃ tad dhi tasyopabhojyam.

देवाः सर्वे मुनयः साधु दान्तास्; तं प्राग् यज्ञैर् यज्ञभागं यजन्ते। अहं ब्रह्मा आद्य ईशः प्रजानां; तस्माज् जातस् त्वं च मत्तः प्रसूतः। मत्तो जगज् जङ्गमं स्थावरं च; सर्वे वेदाः सरहस्या हि पुत्र।

devāḥ sarve munayaḥ sādhu dāntās; taṃ prāg yajñair yajñabhāgaṃ yajante. ahaṃ brahmā ādya īśaḥ prajānāṃ; tasmāj jātas tvaṃ ca mattaḥ prasūtaḥ. matto jagaj jaṅgamaṃ sthāvaraṃ ca; sarve vedāḥ sarahasyā hi putra.

चतुर्विभक्तः पुरुषः स क्रीडति यथेच्छति। एवं स एव भगवाञ् ज्ञानेन प्रतिबोधितः।

caturvibhaktaḥ puruṣaḥ sa krīḍati yathecchati. evaṃ sa eva bhagavāñ jñānena pratibodhitaḥ.

एतत् ते कथितं पुत्र यथावद् अनुपृच्छतः। सांख्यज्ञाने तथा योगे यथावद् अनुवर्णितम्।

etat te kathitaṃ putra yathāvad anupṛcchataḥ. sāṃkhyajñāne tathā yoge yathāvad anuvarṇitam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...