महाभारत 12.336 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 336→

[mh-12-336] • 82 श्लोकाः

जनमेजय उवाच। अहो ह्य् एकान्तिनः सर्वान् प्रीणाति भगवान् हरिः। विधिप्रयुक्तां पूजां च गृह्णाति भगवान् स्वयम्।

janamejaya uvāca. aho hy ekāntinaḥ sarvān prīṇāti bhagavān hariḥ. vidhiprayuktāṃ pūjāṃ ca gṛhṇāti bhagavān svayam.

ये तु दग्धेन्धना लोके पुण्यपापविवर्जिताः। तेषां त्वयाभिनिर्दिष्टा पारंपर्यागता गतिः।

ye tu dagdhendhanā loke puṇyapāpavivarjitāḥ. teṣāṃ tvayābhinirdiṣṭā pāraṃparyāgatā gatiḥ.

चतुर्थ्यां चैव ते गत्यां गच्छन्ति पुरुषोत्तमम्। एकान्तिनस् तु पुरुषा गच्छन्ति परमं पदम्।

caturthyāṃ caiva te gatyāṃ gacchanti puruṣottamam. ekāntinas tu puruṣā gacchanti paramaṃ padam.

नूनम् एकान्तधर्मो ऽयं श्रेष्ठो नारायणप्रियः। अगत्वा गतयस् तिस्रो यद् गच्छन्त्य् अव्ययं हरिम्।

nūnam ekāntadharmo 'yaṃ śreṣṭho nārāyaṇapriyaḥ. agatvā gatayas tisro yad gacchanty avyayaṃ harim.

सहोपनिषदान् वेदान् ये विप्राः सम्यग् आस्थिताः। पठन्ति विधिम् आस्थाय ये चापि यतिधर्मिणः।

sahopaniṣadān vedān ye viprāḥ samyag āsthitāḥ. paṭhanti vidhim āsthāya ye cāpi yatidharmiṇaḥ.

तेभ्यो विशिष्टां जानामि गतिम् एकान्तिनां नृणाम्। केनैष धर्मः कथितो देवेन ऋषिणापि वा।

tebhyo viśiṣṭāṃ jānāmi gatim ekāntināṃ nṛṇām. kenaiṣa dharmaḥ kathito devena ṛṣiṇāpi vā.

एकान्तिनां च का चर्या कदा चोत्पादिता विभो। एतन् मे संशयं छिन्धि परं कौतूहलं हि मे।

ekāntināṃ ca kā caryā kadā cotpāditā vibho. etan me saṃśayaṃ chindhi paraṃ kautūhalaṃ hi me.

वैशंपायन उवाच। समुपोढेष्व् अनीकेषु कुरुपाण्डवयोर् मृधे। अर्जुने विमनस्के च गीता भगवता स्वयम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. samupoḍheṣv anīkeṣu kurupāṇḍavayor mṛdhe. arjune vimanaske ca gītā bhagavatā svayam.

आगतिश् च गतिश् चैव पूर्वं ते कथिता मया। गहनो ह्य् एष धर्मो वै दुर्विज्ञेयो ऽकृतात्मभिः।

āgatiś ca gatiś caiva pūrvaṃ te kathitā mayā. gahano hy eṣa dharmo vai durvijñeyo 'kṛtātmabhiḥ.

संमितः सामवेदेन पुरैवादियुगे कृतः। धार्यते स्वयम् ईशेन राजन् नारायणेन ह।

saṃmitaḥ sāmavedena puraivādiyuge kṛtaḥ. dhāryate svayam īśena rājan nārāyaṇena ha.

एतम् अर्थं महाराज पृष्टः पार्थेन नारदः। ऋषिमध्ये महाभागः शृण्वतोः कृष्णभीष्मयोः।

etam arthaṃ mahārāja pṛṣṭaḥ pārthena nāradaḥ. ṛṣimadhye mahābhāgaḥ śṛṇvatoḥ kṛṣṇabhīṣmayoḥ.

गुरुणा च ममाप्य् एष कथितो नृपसत्तम। यथा तु कथितस् तत्र नारदेन तथा शृणु।

guruṇā ca mamāpy eṣa kathito nṛpasattama. yathā tu kathitas tatra nāradena tathā śṛṇu.

यदासीन् मानसं जन्म नारायणमुखोद्गतम्। ब्रह्मणः पृथिवीपाल तदा नारायणः स्वयम्। तेन धर्मेण कृतवान् दैवं पित्र्यं च भारत।

yadāsīn mānasaṃ janma nārāyaṇamukhodgatam. brahmaṇaḥ pṛthivīpāla tadā nārāyaṇaḥ svayam. tena dharmeṇa kṛtavān daivaṃ pitryaṃ ca bhārata.

फेनपा ऋषयश् चैव तं धर्मं प्रतिपेदिरे। वैखानसाः फेनपेभ्यो धर्मम् एतं प्रपेदिरे। वैखानसेभ्यः सोमस् तु ततः सो ऽन्तर्दधे पुनः।

phenapā ṛṣayaś caiva taṃ dharmaṃ pratipedire. vaikhānasāḥ phenapebhyo dharmam etaṃ prapedire. vaikhānasebhyaḥ somas tu tataḥ so 'ntardadhe punaḥ.

यदासीच् चाक्षुषं जन्म द्वितीयं ब्रह्मणो नृप। तदा पितामहात् सोमाद् एतं धर्मम् अजानत। नारायणात्मकं राजन् रुद्राय प्रददौ च सः।

yadāsīc cākṣuṣaṃ janma dvitīyaṃ brahmaṇo nṛpa. tadā pitāmahāt somād etaṃ dharmam ajānata. nārāyaṇātmakaṃ rājan rudrāya pradadau ca saḥ.

ततो योगस्थितो रुद्रः पुरा कृतयुगे नृप। वालखिल्यान् ऋषीन् सर्वान् धर्मम् एतम् अपाठयत्। अन्तर्दधे ततो भूयस् तस्य देवस्य मायया। वालखिल्या महात्मानो धर्माय प्रददुश् च तम्।

tato yogasthito rudraḥ purā kṛtayuge nṛpa. vālakhilyān ṛṣīn sarvān dharmam etam apāṭhayat. antardadhe tato bhūyas tasya devasya māyayā. vālakhilyā mahātmāno dharmāya pradaduś ca tam.

तृतीयं ब्रह्मणो जन्म यदासीद् वाचिकं महत्। तत्रैष धर्मः संभूतः स्वयं नारायणान् नृप।

tṛtīyaṃ brahmaṇo janma yadāsīd vācikaṃ mahat. tatraiṣa dharmaḥ saṃbhūtaḥ svayaṃ nārāyaṇān nṛpa.

सुपर्णो नाम तम् ऋषिः प्राप्तवान् पुरुषोत्तमात्। तपसा वै सुतप्तेन दमेन नियमेन च।

suparṇo nāma tam ṛṣiḥ prāptavān puruṣottamāt. tapasā vai sutaptena damena niyamena ca.

त्रिः परिक्रान्तवान् एतत् सुपर्णो धर्मम् उत्तमम्। यस्मात् तस्माद् व्रतं ह्य् एतत् त्रिसौपर्णम् इहोच्यते।

triḥ parikrāntavān etat suparṇo dharmam uttamam. yasmāt tasmād vrataṃ hy etat trisauparṇam ihocyate.

ऋग्वेदपाठपठितं व्रतम् एतद् धि दुश्चरम्। सुपर्णाच् चाप्य् अधिगतो धर्म एष सनातनः।

ṛgvedapāṭhapaṭhitaṃ vratam etad dhi duścaram. suparṇāc cāpy adhigato dharma eṣa sanātanaḥ.

वायुना द्विपदां श्रेष्ठ प्रथितो जगदायुषा। वायोः सकाशात् प्राप्तश् च ऋषिभिर् विघसाशिभिः।

vāyunā dvipadāṃ śreṣṭha prathito jagadāyuṣā. vāyoḥ sakāśāt prāptaś ca ṛṣibhir vighasāśibhiḥ.

तेभ्यो महोदधिश् चैनं प्राप्तवान् धर्मम् उत्तमम्। ततः सो ऽन्तर्दधे भूयो नारायणसमाहितः।

tebhyo mahodadhiś cainaṃ prāptavān dharmam uttamam. tataḥ so 'ntardadhe bhūyo nārāyaṇasamāhitaḥ.

यदा भूयः श्रवणजा सृष्टिर् आसीन् महात्मनः। ब्रह्मणः पुरुषव्याघ्र तत्र कीर्तयतः शृणु।

yadā bhūyaḥ śravaṇajā sṛṣṭir āsīn mahātmanaḥ. brahmaṇaḥ puruṣavyāghra tatra kīrtayataḥ śṛṇu.

जगत् स्रष्टुमना देवो हरिर् नारायणः स्वयम्। चिन्तयाम् आस पुरुषं जगत्सर्गकरं प्रभुः।

jagat sraṣṭumanā devo harir nārāyaṇaḥ svayam. cintayām āsa puruṣaṃ jagatsargakaraṃ prabhuḥ.

अथ चिन्तयतस् तस्य कर्णाभ्यां पुरुषः सृतः। प्रजासर्गकरो ब्रह्मा तम् उवाच जगत्पतिः।

atha cintayatas tasya karṇābhyāṃ puruṣaḥ sṛtaḥ. prajāsargakaro brahmā tam uvāca jagatpatiḥ.

सृज प्रजाः पुत्र सर्वा मुखतः पादतस् तथा। श्रेयस् तव विधास्यामि बलं तेजश् च सुव्रत।

sṛja prajāḥ putra sarvā mukhataḥ pādatas tathā. śreyas tava vidhāsyāmi balaṃ tejaś ca suvrata.

धर्मं च मत्तो गृह्णीष्व सात्वतं नाम नामतः। तेन सर्वं कृतयुगं स्थापयस्व यथाविधि।

dharmaṃ ca matto gṛhṇīṣva sātvataṃ nāma nāmataḥ. tena sarvaṃ kṛtayugaṃ sthāpayasva yathāvidhi.

ततो ब्रह्मा नमश्चक्रे देवाय हरिमेधसे। धर्मं चाग्र्यं स जग्राह सरहस्यं ससंग्रहम्। आरण्यकेन सहितं नारायणमुखोद्गतम्।

tato brahmā namaścakre devāya harimedhase. dharmaṃ cāgryaṃ sa jagrāha sarahasyaṃ sasaṃgraham. āraṇyakena sahitaṃ nārāyaṇamukhodgatam.

उपदिश्य ततो धर्मं ब्रह्मणे ऽमिततेजसे। तं कार्तयुगधर्माणं निराशीःकर्मसंज्ञितम्। जगाम तमसः पारं यत्राव्यक्तं व्यवस्थितम्।

upadiśya tato dharmaṃ brahmaṇe 'mitatejase. taṃ kārtayugadharmāṇaṃ nirāśīḥkarmasaṃjñitam. jagāma tamasaḥ pāraṃ yatrāvyaktaṃ vyavasthitam.

ततो ऽथ वरदो देवो ब्रह्मलोकपितामहः। असृजत् स तदा लोकान् कृत्स्नान् स्थावरजङ्गमान्।

tato 'tha varado devo brahmalokapitāmahaḥ. asṛjat sa tadā lokān kṛtsnān sthāvarajaṅgamān.

ततः प्रावर्तत तदा आदौ कृतयुगं शुभम्। ततो हि सात्वतो धर्मो व्याप्य लोकान् अवस्थितः।

tataḥ prāvartata tadā ādau kṛtayugaṃ śubham. tato hi sātvato dharmo vyāpya lokān avasthitaḥ.

तेनैवाद्येन धर्मेण ब्रह्मा लोकविसर्गकृत्। पूजयाम् आस देवेशं हरिं नारायणं प्रभुम्।

tenaivādyena dharmeṇa brahmā lokavisargakṛt. pūjayām āsa deveśaṃ hariṃ nārāyaṇaṃ prabhum.

धर्मप्रतिष्ठाहेतोश् च मनुं स्वारोचिषं ततः। अध्यापयाम् आस तदा लोकानां हितकाम्यया।

dharmapratiṣṭhāhetoś ca manuṃ svārociṣaṃ tataḥ. adhyāpayām āsa tadā lokānāṃ hitakāmyayā.

ततः स्वारोचिषः पुत्रं स्वयं शङ्खपदं नृप। अध्यापयत् पुराव्यग्रः सर्वलोकपतिर् विभुः।

tataḥ svārociṣaḥ putraṃ svayaṃ śaṅkhapadaṃ nṛpa. adhyāpayat purāvyagraḥ sarvalokapatir vibhuḥ.

ततः शङ्खपदश् चापि पुत्रम् आत्मजम् औरसम्। दिशापालं सुधर्माणम् अध्यापयत भारत। ततः सो ऽन्तर्दधे भूयः प्राप्ते त्रेतायुगे पुनः।

tataḥ śaṅkhapadaś cāpi putram ātmajam aurasam. diśāpālaṃ sudharmāṇam adhyāpayata bhārata. tataḥ so 'ntardadhe bhūyaḥ prāpte tretāyuge punaḥ.

नासिक्यजन्मनि पुरा ब्रह्मणः पार्थिवोत्तम। धर्मम् एतं स्वयं देवो हरिर् नारायणः प्रभुः। उज्जगारारविन्दाक्षो ब्रह्मणः पश्यतस् तदा।

nāsikyajanmani purā brahmaṇaḥ pārthivottama. dharmam etaṃ svayaṃ devo harir nārāyaṇaḥ prabhuḥ. ujjagārāravindākṣo brahmaṇaḥ paśyatas tadā.

सनत्कुमारो भगवांस् ततः प्राधीतवान् नृप। सनत्कुमाराद् अपि च वीरणो वै प्रजापतिः। कृतादौ कुरुशार्दूल धर्मम् एतम् अधीतवान्।

sanatkumāro bhagavāṃs tataḥ prādhītavān nṛpa. sanatkumārād api ca vīraṇo vai prajāpatiḥ. kṛtādau kuruśārdūla dharmam etam adhītavān.

वीरणश् चाप्य् अधीत्यैनं रौच्याय मनवे ददौ। रौच्यः पुत्राय शुद्धाय सुव्रताय सुमेधसे।

vīraṇaś cāpy adhītyainaṃ raucyāya manave dadau. raucyaḥ putrāya śuddhāya suvratāya sumedhase.

कुक्षिनाम्ने ऽथ प्रददौ दिशां पालाय धर्मिणे। ततः सो ऽन्तर्दधे भूयो नारायणमुखोद्गतः।

kukṣināmne 'tha pradadau diśāṃ pālāya dharmiṇe. tataḥ so 'ntardadhe bhūyo nārāyaṇamukhodgataḥ.

अण्डजे जन्मनि पुनर् ब्रह्मणे हरियोनये। एष धर्मः समुद्भूतो नारायणमुखात् पुनः।

aṇḍaje janmani punar brahmaṇe hariyonaye. eṣa dharmaḥ samudbhūto nārāyaṇamukhāt punaḥ.

गृहीतो ब्रह्मणा राजन् प्रयुक्तश् च यथाविधि। अध्यापिताश् च मुनयो नाम्ना बर्हिषदो नृप।

gṛhīto brahmaṇā rājan prayuktaś ca yathāvidhi. adhyāpitāś ca munayo nāmnā barhiṣado nṛpa.

बर्हिषद्भ्यश् च संक्रान्तः सामवेदान्तगं द्विजम्। ज्येष्ठं नाम्नाभिविख्यातं ज्येष्ठसामव्रतो हरिः।

barhiṣadbhyaś ca saṃkrāntaḥ sāmavedāntagaṃ dvijam. jyeṣṭhaṃ nāmnābhivikhyātaṃ jyeṣṭhasāmavrato hariḥ.

ज्येष्ठाच् चाप्य् अनुसंक्रान्तो राजानम् अविकम्पनम्। अन्तर्दधे ततो राजन्न् एष धर्मः प्रभोर् हरेः।

jyeṣṭhāc cāpy anusaṃkrānto rājānam avikampanam. antardadhe tato rājann eṣa dharmaḥ prabhor hareḥ.

यद् इदं सप्तमं जन्म पद्मजं ब्रह्मणो नृप। तत्रैष धर्मः कथितः स्वयं नारायणेन हि।

yad idaṃ saptamaṃ janma padmajaṃ brahmaṇo nṛpa. tatraiṣa dharmaḥ kathitaḥ svayaṃ nārāyaṇena hi.

पितामहाय शुद्धाय युगादौ लोकधारिणे। पितामहश् च दक्षाय धर्मम् एतं पुरा ददौ।

pitāmahāya śuddhāya yugādau lokadhāriṇe. pitāmahaś ca dakṣāya dharmam etaṃ purā dadau.

ततो ज्येष्ठे तु दौहित्रे प्रादाद् दक्षो नृपोत्तम। आदित्ये सवितुर् ज्येष्ठे विवस्वाञ् जगृहे ततः।

tato jyeṣṭhe tu dauhitre prādād dakṣo nṛpottama. āditye savitur jyeṣṭhe vivasvāñ jagṛhe tataḥ.

त्रेतायुगादौ च पुनर् विवस्वान् मनवे ददौ। मनुश् च लोकभूत्यर्थं सुतायेक्ष्वाकवे ददौ।

tretāyugādau ca punar vivasvān manave dadau. manuś ca lokabhūtyarthaṃ sutāyekṣvākave dadau.

इक्ष्वाकुणा च कथितो व्याप्य लोकान् अवस्थितः। गमिष्यति क्षयान्ते च पुनर् नारायणं नृप।

ikṣvākuṇā ca kathito vyāpya lokān avasthitaḥ. gamiṣyati kṣayānte ca punar nārāyaṇaṃ nṛpa.

व्रतिनां चापि यो धर्मः स ते पूर्वं नृपोत्तम। कथितो हरिगीतासु समासविधिकल्पितः।

vratināṃ cāpi yo dharmaḥ sa te pūrvaṃ nṛpottama. kathito harigītāsu samāsavidhikalpitaḥ.

नारदेन तु संप्राप्तः सरहस्यः ससंग्रहः। एष धर्मो जगन्नाथात् साक्षान् नारायणान् नृप।

nāradena tu saṃprāptaḥ sarahasyaḥ sasaṃgrahaḥ. eṣa dharmo jagannāthāt sākṣān nārāyaṇān nṛpa.

एवम् एष महान् धर्म आद्यो राजन् सनातनः। दुर्विज्ञेयो दुष्करश् च सात्वतैर् धार्यते सदा।

evam eṣa mahān dharma ādyo rājan sanātanaḥ. durvijñeyo duṣkaraś ca sātvatair dhāryate sadā.

धर्मज्ञानेन चैतेन सुप्रयुक्तेन कर्मणा। अहिंसाधर्मयुक्तेन प्रीयते हरिर् ईश्वरः।

dharmajñānena caitena suprayuktena karmaṇā. ahiṃsādharmayuktena prīyate harir īśvaraḥ.

एकव्यूहविभागो वा क्व चिद् द्विव्यूहसंज्ञितः। त्रिव्यूहश् चापि संख्यातश् चतुर्व्यूहश् च दृश्यते।

ekavyūhavibhāgo vā kva cid dvivyūhasaṃjñitaḥ. trivyūhaś cāpi saṃkhyātaś caturvyūhaś ca dṛśyate.

हरिर् एव हि क्षेत्रज्ञो निर्ममो निष्कलस् तथा। जीवश् च सर्वभूतेषु पञ्चभूतगुणातिगः।

harir eva hi kṣetrajño nirmamo niṣkalas tathā. jīvaś ca sarvabhūteṣu pañcabhūtaguṇātigaḥ.

मनश् च प्रथितं राजन् पञ्चेन्द्रियसमीरणम्। एष लोकनिधिर् धीमान् एष लोकविसर्गकृत्।

manaś ca prathitaṃ rājan pañcendriyasamīraṇam. eṣa lokanidhir dhīmān eṣa lokavisargakṛt.

अकर्ता चैव कर्ता च कार्यं कारणम् एव च। यथेच्छति तथा राजन् क्रीडते पुरुषो ऽव्ययः।

akartā caiva kartā ca kāryaṃ kāraṇam eva ca. yathecchati tathā rājan krīḍate puruṣo 'vyayaḥ.

एष एकान्तिधर्मस् ते कीर्तितो नृपसत्तम। मया गुरुप्रसादेन दुर्विज्ञेयो ऽकृतात्मभिः। एकान्तिनो हि पुरुषा दुर्लभा बहवो नृप।

eṣa ekāntidharmas te kīrtito nṛpasattama. mayā guruprasādena durvijñeyo 'kṛtātmabhiḥ. ekāntino hi puruṣā durlabhā bahavo nṛpa.

यद्य् एकान्तिभिर् आकीर्णं जगत् स्यात् कुरुनन्दन। अहिंसकैर् आत्मविद्भिः सर्वभूतहिते रतैः। भवेत् कृतयुगप्राप्तिर् आशीःकर्मविवर्जितैः।

yady ekāntibhir ākīrṇaṃ jagat syāt kurunandana. ahiṃsakair ātmavidbhiḥ sarvabhūtahite rataiḥ. bhavet kṛtayugaprāptir āśīḥkarmavivarjitaiḥ.

एवं स भगवान् व्यासो गुरुर् मम विशां पते। कथयाम् आस धर्मज्ञो धर्मराज्ञे द्विजोत्तमः।

evaṃ sa bhagavān vyāso gurur mama viśāṃ pate. kathayām āsa dharmajño dharmarājñe dvijottamaḥ.

ऋषीणां संनिधौ राजञ् शृण्वतोः कृष्णभीष्मयोः। तस्याप्य् अकथयत् पूर्वं नारदः सुमहातपाः।

ṛṣīṇāṃ saṃnidhau rājañ śṛṇvatoḥ kṛṣṇabhīṣmayoḥ. tasyāpy akathayat pūrvaṃ nāradaḥ sumahātapāḥ.

देवं परमकं ब्रह्म श्वेतं चन्द्राभम् अच्युतम्। यत्र चैकान्तिनो यान्ति नारायणपरायणाः। तद् एव केवलं स्थानं मुक्तानां परमं भवेत्।

devaṃ paramakaṃ brahma śvetaṃ candrābham acyutam. yatra caikāntino yānti nārāyaṇaparāyaṇāḥ. tad eva kevalaṃ sthānaṃ muktānāṃ paramaṃ bhavet.

जनमेजय उवाच। एवं बहुविधं धर्मं प्रतिबुद्धैर् निषेवितम्। न कुर्वन्ति कथं विप्रा अन्ये नानाव्रते स्थिताः।

janamejaya uvāca. evaṃ bahuvidhaṃ dharmaṃ pratibuddhair niṣevitam. na kurvanti kathaṃ viprā anye nānāvrate sthitāḥ.

वैशंपायन उवाच। तिस्रः प्रकृतयो राजन् देहबन्धेषु निर्मिताः। सात्त्विकी राजसी चैव तामसी चेति भारत।

vaiśaṃpāyana uvāca. tisraḥ prakṛtayo rājan dehabandheṣu nirmitāḥ. sāttvikī rājasī caiva tāmasī ceti bhārata.

देहबन्धेषु पुरुषः श्रेष्ठः कुरुकुलोद्वह। सात्त्विकः पुरुषव्याघ्र भवेन् मोक्षार्थनिश्चितः।

dehabandheṣu puruṣaḥ śreṣṭhaḥ kurukulodvaha. sāttvikaḥ puruṣavyāghra bhaven mokṣārthaniścitaḥ.

अत्रापि स विजानाति पुरुषं ब्रह्मवर्तिनम्। नारायणपरो मोक्षस् ततो वै सात्त्विकः स्मृतः।

atrāpi sa vijānāti puruṣaṃ brahmavartinam. nārāyaṇaparo mokṣas tato vai sāttvikaḥ smṛtaḥ.

मनीषितं च प्राप्नोति चिन्तयन् पुरुषोत्तमम्। एकान्तभक्तिः सततं नारायणपरायणः।

manīṣitaṃ ca prāpnoti cintayan puruṣottamam. ekāntabhaktiḥ satataṃ nārāyaṇaparāyaṇaḥ.

मनीषिणो हि ये के चिद् यतयो मोक्षकाङ्क्षिणः। तेषां वै छिन्नतृष्णानां योगक्षेमवहो हरिः।

manīṣiṇo hi ye ke cid yatayo mokṣakāṅkṣiṇaḥ. teṣāṃ vai chinnatṛṣṇānāṃ yogakṣemavaho hariḥ.

जायमानं हि पुरुषं यं पश्येन् मधुसूदनः। सात्त्विकस् तु स विज्ञेयो भवेन् मोक्षे च निश्चितः।

jāyamānaṃ hi puruṣaṃ yaṃ paśyen madhusūdanaḥ. sāttvikas tu sa vijñeyo bhaven mokṣe ca niścitaḥ.

सांख्ययोगेन तुल्यो हि धर्म एकान्तसेवितः। नारायणात्मके मोक्षे ततो यान्ति परां गतिम्।

sāṃkhyayogena tulyo hi dharma ekāntasevitaḥ. nārāyaṇātmake mokṣe tato yānti parāṃ gatim.

नारायणेन दृष्टश् च प्रतिबुद्धो भवेत् पुमान्। एवम् आत्मेच्छया राजन् प्रतिबुद्धो न जायते।

nārāyaṇena dṛṣṭaś ca pratibuddho bhavet pumān. evam ātmecchayā rājan pratibuddho na jāyate.

राजसी तामसी चैव व्यामिश्रे प्रकृती स्मृते। तदात्मकं हि पुरुषं जायमानं विशां पते। प्रवृत्तिलक्षणैर् युक्तं नावेक्षति हरिः स्वयम्।

rājasī tāmasī caiva vyāmiśre prakṛtī smṛte. tadātmakaṃ hi puruṣaṃ jāyamānaṃ viśāṃ pate. pravṛttilakṣaṇair yuktaṃ nāvekṣati hariḥ svayam.

पश्यत्य् एनं जायमानं ब्रह्मा लोकपितामहः। रजसा तमसा चैव मानुषं समभिप्लुतम्।

paśyaty enaṃ jāyamānaṃ brahmā lokapitāmahaḥ. rajasā tamasā caiva mānuṣaṃ samabhiplutam.

कामं देवाश् च ऋषयः सत्त्वस्था नृपसत्तम। हीनाः सत्त्वेन सूक्ष्मेण ततो वैकारिकाः स्मृताः।

kāmaṃ devāś ca ṛṣayaḥ sattvasthā nṛpasattama. hīnāḥ sattvena sūkṣmeṇa tato vaikārikāḥ smṛtāḥ.

जनमेजय उवाच। कथं वैकारिको गच्छेत् पुरुषः पुरुषोत्तमम्। वद सर्वं यथादृष्टं प्रवृत्तिं च यथाक्रमम्।

janamejaya uvāca. kathaṃ vaikāriko gacchet puruṣaḥ puruṣottamam. vada sarvaṃ yathādṛṣṭaṃ pravṛttiṃ ca yathākramam.

वैशंपायन उवाच। सुसूक्ष्मसत्त्वसंयुक्तं संयुक्तं त्रिभिर् अक्षरैः। पुरुषः पुरुषं गच्छेन् निष्क्रियः पञ्चविंशकम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. susūkṣmasattvasaṃyuktaṃ saṃyuktaṃ tribhir akṣaraiḥ. puruṣaḥ puruṣaṃ gacchen niṣkriyaḥ pañcaviṃśakam.

एवम् एकं सांख्ययोगं वेदारण्यकम् एव च। परस्पराङ्गान्य् एतानि पञ्चरात्रं च कथ्यते। एष एकान्तिनां धर्मो नारायणपरात्मकः।

evam ekaṃ sāṃkhyayogaṃ vedāraṇyakam eva ca. parasparāṅgāny etāni pañcarātraṃ ca kathyate. eṣa ekāntināṃ dharmo nārāyaṇaparātmakaḥ.

यथा समुद्रात् प्रसृता जलौघास्; तम् एव राजन् पुनर् आविशन्ति। इमे तथा ज्ञानमहाजलौघा; नारायणं वै पुनर् आविशन्ति।

yathā samudrāt prasṛtā jalaughās; tam eva rājan punar āviśanti. ime tathā jñānamahājalaughā; nārāyaṇaṃ vai punar āviśanti.

एष ते कथितो धर्मः सात्वतो यदुबान्धव। कुरुष्वैनं यथान्यायं यदि शक्नोषि भारत।

eṣa te kathito dharmaḥ sātvato yadubāndhava. kuruṣvainaṃ yathānyāyaṃ yadi śaknoṣi bhārata.

एवं हि सुमहाभागो नारदो गुरवे मम। श्वेतानां यतिनाम् आह एकान्तगतिम् अव्ययाम्।

evaṃ hi sumahābhāgo nārado gurave mama. śvetānāṃ yatinām āha ekāntagatim avyayām.

व्यासश् चाकथयत् प्रीत्या धर्मपुत्राय धीमते। स एवायं मया तुभ्यम् आख्यातः प्रसृतो गुरोः।

vyāsaś cākathayat prītyā dharmaputrāya dhīmate. sa evāyaṃ mayā tubhyam ākhyātaḥ prasṛto guroḥ.

इत्थं हि दुश्चरो धर्म एष पार्थिवसत्तम। यथैव त्वं तथैवान्ये न भजन्ति विमोहिताः।

itthaṃ hi duścaro dharma eṣa pārthivasattama. yathaiva tvaṃ tathaivānye na bhajanti vimohitāḥ.

कृष्ण एव हि लोकानां भावनो मोहनस् तथा। संहारकारकश् चैव कारणं च विशां पते।

kṛṣṇa eva hi lokānāṃ bhāvano mohanas tathā. saṃhārakārakaś caiva kāraṇaṃ ca viśāṃ pate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...