महाभारत 12.326 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 326→

[mh-12-326] • 124 श्लोकाः

भीष्म उवाच। एवं स्तुतः स भगवान् गुह्यैस् तथ्यैश् च नामभिः। तं मुनिं दर्शयाम् आस नारदं विश्वरूपधृक्।

bhīṣma uvāca. evaṃ stutaḥ sa bhagavān guhyais tathyaiś ca nāmabhiḥ. taṃ muniṃ darśayām āsa nāradaṃ viśvarūpadhṛk.

किं चिच् चन्द्रविशुद्धात्मा किं चिच् चन्द्राद् विशेषवान्। कृशानुवर्णः किं चिच् च किं चिद् धिष्ण्याकृतिः प्रभुः।

kiṃ cic candraviśuddhātmā kiṃ cic candrād viśeṣavān. kṛśānuvarṇaḥ kiṃ cic ca kiṃ cid dhiṣṇyākṛtiḥ prabhuḥ.

शुकपत्रवर्णः किं चिच् च किं चित् स्फटिकसप्रभः। नीलाञ्जनचयप्रख्यो जातरूपप्रभः क्व चित्।

śukapatravarṇaḥ kiṃ cic ca kiṃ cit sphaṭikasaprabhaḥ. nīlāñjanacayaprakhyo jātarūpaprabhaḥ kva cit.

प्रवालाङ्कुरवर्णश् च श्वेतवर्णः क्व चिद् बभौ। क्व चित् सुवर्णवर्णाभो वैडूर्यसदृशः क्व चित्।

pravālāṅkuravarṇaś ca śvetavarṇaḥ kva cid babhau. kva cit suvarṇavarṇābho vaiḍūryasadṛśaḥ kva cit.

नीलवैडूर्यसदृश इन्द्रनीलनिभः क्व चित्। मयूरग्रीववर्णाभो मुक्ताहारनिभः क्व चित्।

nīlavaiḍūryasadṛśa indranīlanibhaḥ kva cit. mayūragrīvavarṇābho muktāhāranibhaḥ kva cit.

एतान् वर्णान् बहुविधान् रूपे बिभ्रत् सनातनः। सहस्रनयनः श्रीमाञ् शतशीर्षः सहस्रपात्।

etān varṇān bahuvidhān rūpe bibhrat sanātanaḥ. sahasranayanaḥ śrīmāñ śataśīrṣaḥ sahasrapāt.

सहस्रोदरबाहुश् च अव्यक्त इति च क्व चित्। ॐकारम् उद्गिरन् वक्त्रात् सावित्रीं च तदन्वयाम्।

sahasrodarabāhuś ca avyakta iti ca kva cit. oṃkāram udgiran vaktrāt sāvitrīṃ ca tadanvayām.

शेषेभ्यश् चैव वक्त्रेभ्यश् चतुर्वेदोद्गतं वसु। उद्गिरंश् चतुरो वेदाञ् शे[? न् सशे]षान् वसुधाधिप। आरण्यकं जगौ देवो हरिर् नारायणो वशी।

śeṣebhyaś caiva vaktrebhyaś caturvedodgataṃ vasu. udgiraṃś caturo vedāñ śe[? n saśe]ṣān vasudhādhipa. āraṇyakaṃ jagau devo harir nārāyaṇo vaśī.

वेदीं कमण्डलुं दर्भान् मणिरूपान् अथोपलान्। अजिनं दण्डकाष्ठं च ज्वलितं च हुताशनम्। धारयाम् आस देवेशो हस्तैर् यज्ञपतिस् तदा।

vedīṃ kamaṇḍaluṃ darbhān maṇirūpān athopalān. ajinaṃ daṇḍakāṣṭhaṃ ca jvalitaṃ ca hutāśanam. dhārayām āsa deveśo hastair yajñapatis tadā.

तं प्रसन्नं प्रसन्नात्मा नारदो द्विजसत्तमः। वाग्यतः प्रयतो भूत्वा ववन्दे परमेश्वरम्। तम् उवाच नतं मूर्ध्ना देवानाम् आदिर् अव्ययः।

taṃ prasannaṃ prasannātmā nārado dvijasattamaḥ. vāgyataḥ prayato bhūtvā vavande parameśvaram. tam uvāca nataṃ mūrdhnā devānām ādir avyayaḥ.

एकतश् च द्वितश् चैव त्रितश् चैव महर्षयः। इमं देशम् अनुप्राप्ता मम दर्शनलालसाः।

ekataś ca dvitaś caiva tritaś caiva maharṣayaḥ. imaṃ deśam anuprāptā mama darśanalālasāḥ.

न च मां ते ददृशिरे न च द्रक्ष्यति कश् चन। ऋते ह्य् एकान्तिकश्रेष्ठात् त्वं चैवैकान्तिको मतः।

na ca māṃ te dadṛśire na ca drakṣyati kaś cana. ṛte hy ekāntikaśreṣṭhāt tvaṃ caivaikāntiko mataḥ.

ममैतास् तनवः श्रेष्ठा जाता धर्मगृहे द्विज। तास् त्वं भजस्व सततं साधयस्व यथागतम्।

mamaitās tanavaḥ śreṣṭhā jātā dharmagṛhe dvija. tās tvaṃ bhajasva satataṃ sādhayasva yathāgatam.

वृणीष्व च वरं विप्र मत्तस् त्वं यम् इहेच्छसि। प्रसन्नो ऽहं तवाद्येह विश्वमूर्तिर् इहाव्ययः।

vṛṇīṣva ca varaṃ vipra mattas tvaṃ yam ihecchasi. prasanno 'haṃ tavādyeha viśvamūrtir ihāvyayaḥ.

नारद उवाच। अद्य मे तपसो देव यमस्य नियमस्य च। सद्यः फलम् अवाप्तं वै दृष्टो यद् भगवान् मया।

nārada uvāca. adya me tapaso deva yamasya niyamasya ca. sadyaḥ phalam avāptaṃ vai dṛṣṭo yad bhagavān mayā.

वर एष ममात्यन्तं दृष्टस् त्वं यत् सनातनः। भगवान् विश्वदृक् सिंहः सर्वमूर्तिर् महाप्रभुः।

vara eṣa mamātyantaṃ dṛṣṭas tvaṃ yat sanātanaḥ. bhagavān viśvadṛk siṃhaḥ sarvamūrtir mahāprabhuḥ.

भीष्म उवाच। एवं संदर्शयित्वा तु नारदं परमेष्ठिजम्। उवाच वचनं भूयो गच्छ नारद माचिरम्।

bhīṣma uvāca. evaṃ saṃdarśayitvā tu nāradaṃ parameṣṭhijam. uvāca vacanaṃ bhūyo gaccha nārada māciram.

इमे ह्य् अनिन्द्रियाहारा मद्भक्ताश् चन्द्रवर्चसः। एकाग्राश् चिन्तयेयुर् मां नैषां विघ्नो भवेद् इति।

ime hy anindriyāhārā madbhaktāś candravarcasaḥ. ekāgrāś cintayeyur māṃ naiṣāṃ vighno bhaved iti.

सिद्धाश् चैते महाभागाः पुरा ह्य् एकान्तिनो ऽभवन्। तमोरजोविनिर्मुक्ता मां प्रवेक्ष्यन्त्य् असंशयम्।

siddhāś caite mahābhāgāḥ purā hy ekāntino 'bhavan. tamorajovinirmuktā māṃ pravekṣyanty asaṃśayam.

न दृश्यश् चक्षुषा यो ऽसौ न स्पृश्यः स्पर्शनेन च। न घ्रेयश् चैव गन्धेन रसेन च विवर्जितः।

na dṛśyaś cakṣuṣā yo 'sau na spṛśyaḥ sparśanena ca. na ghreyaś caiva gandhena rasena ca vivarjitaḥ.

सत्त्वं रजस् तमश् चैव न गुणास् तं भजन्ति वै। यश् च सर्वगतः साक्षी लोकस्यात्मेति कथ्यते।

sattvaṃ rajas tamaś caiva na guṇās taṃ bhajanti vai. yaś ca sarvagataḥ sākṣī lokasyātmeti kathyate.

भूतग्रामशरीरेषु नश्यत्सु न विनश्यति। अजो नित्यः शाश्वतश् च निर्गुणो निष्कलस् तथा।

bhūtagrāmaśarīreṣu naśyatsu na vinaśyati. ajo nityaḥ śāśvataś ca nirguṇo niṣkalas tathā.

द्विर्द्वादशेभ्यस् तत्त्वेभ्यः ख्यातो यः पञ्चविंशकः। पुरुषो निष्क्रियश् चैव ज्ञानदृश्यश् च कथ्यते।

dvirdvādaśebhyas tattvebhyaḥ khyāto yaḥ pañcaviṃśakaḥ. puruṣo niṣkriyaś caiva jñānadṛśyaś ca kathyate.

यं प्रविश्य भवन्तीह मुक्ता वै द्विजसत्तम। स वासुदेवो विज्ञेयः परमात्मा सनातनः।

yaṃ praviśya bhavantīha muktā vai dvijasattama. sa vāsudevo vijñeyaḥ paramātmā sanātanaḥ.

पश्य देवस्य माहात्म्यं महिमानं च नारद। न विदुर् मुनयश् चैव याथार्थ्यं मुनिपुंगव। शुभाशुभैः कर्मभिर् यो न लिप्यति कदा चन।

paśya devasya māhātmyaṃ mahimānaṃ ca nārada. na vidur munayaś caiva yāthārthyaṃ munipuṃgava. śubhāśubhaiḥ karmabhir yo na lipyati kadā cana.

सत्त्वं रजस् तमश् चैव गुणान् एतान् प्रचक्षते। एते सर्वशरीरेषु तिष्ठन्ति विचरन्ति च।

sattvaṃ rajas tamaś caiva guṇān etān pracakṣate. ete sarvaśarīreṣu tiṣṭhanti vicaranti ca.

एतान् गुणांस् तु क्षेत्रज्ञो भुङ्क्ते नैभिः स भुज्यते। पश्य जीवस्य माहात्म्यं य एवं गुणभोजकः। ईषल् लघुपरिक्रान्तो न गुणास् तस्य भोजकाः। सर्वस्थः सर्वगो विश्वं गुणभुङ् निर्गुणो ऽपि च। भोज्यो ऽहं भोजको भोक्ता पक्ताहं जठरे ऽनलः। भूतग्रामम् इमं कृत्स्नं पृथक् कर्म पृथङ्मुखम्। प्रकृतिस्थो ऽवतिष्ठामि न च तिष्ठामि मूर्तिमान्। प्राणापानप्रवारेण शरीरं प्राप्य धिष्ठितः। अहम् एव हि जंतूनां निमेषोन्मेषकृद् द्विज। मां तु जानीहि विप्रर्षे पुरुषं सर्वगं प्रभुम्। निर्गुणो गुणभुक् चैव गुणस्रष्टा गुणाधिकः।

etān guṇāṃs tu kṣetrajño bhuṅkte naibhiḥ sa bhujyate. paśya jīvasya māhātmyaṃ ya evaṃ guṇabhojakaḥ. īṣal laghuparikrānto na guṇās tasya bhojakāḥ. sarvasthaḥ sarvago viśvaṃ guṇabhuṅ nirguṇo 'pi ca. bhojyo 'haṃ bhojako bhoktā paktāhaṃ jaṭhare 'nalaḥ. bhūtagrāmam imaṃ kṛtsnaṃ pṛthak karma pṛthaṅmukham. prakṛtistho 'vatiṣṭhāmi na ca tiṣṭhāmi mūrtimān. prāṇāpānapravāreṇa śarīraṃ prāpya dhiṣṭhitaḥ. aham eva hi jaṃtūnāṃ nimeṣonmeṣakṛd dvija. māṃ tu jānīhi viprarṣe puruṣaṃ sarvagaṃ prabhum. nirguṇo guṇabhuk caiva guṇasraṣṭā guṇādhikaḥ.

जगत्प्रतिष्ठा देवर्षे पृथिव्य् अप्सु प्रलीयते। ज्योतिष्य् आपः प्रलीयन्ते ज्योतिर् वायौ प्रलीयते।

jagatpratiṣṭhā devarṣe pṛthivy apsu pralīyate. jyotiṣy āpaḥ pralīyante jyotir vāyau pralīyate.

खे वायुः प्रलयं याति मनस्य् आकाशम् एव च। कालो हि परमं भूतं मनस्य् एष प्रलीयते। मनो हि परमं भूतं तद् अव्यक्ते प्रलीयते।

khe vāyuḥ pralayaṃ yāti manasy ākāśam eva ca. kālo hi paramaṃ bhūtaṃ manasy eṣa pralīyate. mano hi paramaṃ bhūtaṃ tad avyakte pralīyate.

अव्यक्तं पुरुषे ब्रह्मन् निष्क्रिये संप्रलीयते। नास्ति तस्मात् परतरं पुरुषाद् वै सनातनात्। मां तु जानीहि ब्रह्मर्षे पुरुषं सर्वगं प्रभुम्।

avyaktaṃ puruṣe brahman niṣkriye saṃpralīyate. nāsti tasmāt parataraṃ puruṣād vai sanātanāt. māṃ tu jānīhi brahmarṣe puruṣaṃ sarvagaṃ prabhum.

नित्यं हि नास्ति जगति भूतं स्थावरजङ्गमम्। ऋते तम् एकं पुरुषं वासुदेवं सनातनम्। सर्वभूतात्मभूतो हि वासुदेवो महाबलः।

nityaṃ hi nāsti jagati bhūtaṃ sthāvarajaṅgamam. ṛte tam ekaṃ puruṣaṃ vāsudevaṃ sanātanam. sarvabhūtātmabhūto hi vāsudevo mahābalaḥ.

पृथिवी वायुर् आकाशम् आपो ज्योतिश् च पञ्चमम्। ते समेता महात्मानः शरीरम् इति संज्ञितम्।

pṛthivī vāyur ākāśam āpo jyotiś ca pañcamam. te sametā mahātmānaḥ śarīram iti saṃjñitam.

तदाविशति यो ब्रह्मन्न् अदृश्यो लघुविक्रमः। उत्पन्न एव भवति शरीरं चेष्टयन् प्रभुः।

tadāviśati yo brahmann adṛśyo laghuvikramaḥ. utpanna eva bhavati śarīraṃ ceṣṭayan prabhuḥ.

न विना धातुसंघातं शरीरं भवति क्व चित्। न च जीवं विना ब्रह्मन् धातवश् चेष्टयन्त्य् उत। पृथग्भूताश् च ते नित्यं क्षेत्रज्ञः पृथग् एव च। सत्त्वं रजस् तमश् चैव न गुणास् तस्य भोजकाः। एते पञ्चसु भूतेषु शरीरस्थेषु कल्पिताः।

na vinā dhātusaṃghātaṃ śarīraṃ bhavati kva cit. na ca jīvaṃ vinā brahman dhātavaś ceṣṭayanty uta. pṛthagbhūtāś ca te nityaṃ kṣetrajñaḥ pṛthag eva ca. sattvaṃ rajas tamaś caiva na guṇās tasya bhojakāḥ. ete pañcasu bhūteṣu śarīrastheṣu kalpitāḥ.

स जीवः परिसंख्यातः शेषः संकर्षणः प्रभुः। तस्मात् सनत्कुमारत्वं यो लभेत स्वकर्मणा।

sa jīvaḥ parisaṃkhyātaḥ śeṣaḥ saṃkarṣaṇaḥ prabhuḥ. tasmāt sanatkumāratvaṃ yo labheta svakarmaṇā.

यस्मिंश् च सर्वभूतानि प्रलयं यान्ति संक्षये। स मनः सर्वभूतानां प्रद्युम्नः परिपठ्यते।

yasmiṃś ca sarvabhūtāni pralayaṃ yānti saṃkṣaye. sa manaḥ sarvabhūtānāṃ pradyumnaḥ paripaṭhyate.

तस्मात् प्रसूतो यः कर्ता कार्यं कारणम् एव च। यस्मात् सर्वं प्रभवति जगत् स्थावरजङ्गमम्। सो ऽनिरुद्धः स ईशानो व्यक्तिः सा सर्वकर्मसु।

tasmāt prasūto yaḥ kartā kāryaṃ kāraṇam eva ca. yasmāt sarvaṃ prabhavati jagat sthāvarajaṅgamam. so 'niruddhaḥ sa īśāno vyaktiḥ sā sarvakarmasu.

यो वासुदेवो भगवान् क्षेत्रज्ञो निर्गुणात्मकः। ज्ञेयः स एव भगवाञ् जीवः संकर्षणः प्रभुः।

yo vāsudevo bhagavān kṣetrajño nirguṇātmakaḥ. jñeyaḥ sa eva bhagavāñ jīvaḥ saṃkarṣaṇaḥ prabhuḥ.

संकर्षणाच् च प्रद्युम्नो मनोभूतः स उच्यते। प्रद्युम्नाद् यो ऽनिरुद्धस् तु सो ऽहंकारो महेश्वरः।

saṃkarṣaṇāc ca pradyumno manobhūtaḥ sa ucyate. pradyumnād yo 'niruddhas tu so 'haṃkāro maheśvaraḥ.

मत्तः सर्वं संभवति जगत् स्थावरजङ्गमम्। अक्षरं च क्षरं चैव सच् चासच् चैव नारद।

mattaḥ sarvaṃ saṃbhavati jagat sthāvarajaṅgamam. akṣaraṃ ca kṣaraṃ caiva sac cāsac caiva nārada.

मां प्रविश्य भवन्तीह मुक्ता भक्तास् तु ये मम। अहं हि पुरुषो ज्ञेयो निष्क्रियः पञ्चविंशकः।

māṃ praviśya bhavantīha muktā bhaktās tu ye mama. ahaṃ hi puruṣo jñeyo niṣkriyaḥ pañcaviṃśakaḥ.

निर्गुणो निष्कलश् चैव निर्द्वंद्वो निष्परिग्रहः। एतत् त्वया न विज्ञेयं रूपवान् इति दृश्यते। इच्छन् मुहूर्तान् नश्येयम् ईशो ऽहं जगतो गुरुः।

nirguṇo niṣkalaś caiva nirdvaṃdvo niṣparigrahaḥ. etat tvayā na vijñeyaṃ rūpavān iti dṛśyate. icchan muhūrtān naśyeyam īśo 'haṃ jagato guruḥ.

माया ह्य् एषा मया सृष्टा यन् मां पश्यसि नारद। सर्वभूतगुणैर् युक्तं नैवं त्वं ज्ञातुम् अर्हसि। मयैतत् कथितं सम्यक् तव मूर्तिचतुष्टयम्।

māyā hy eṣā mayā sṛṣṭā yan māṃ paśyasi nārada. sarvabhūtaguṇair yuktaṃ naivaṃ tvaṃ jñātum arhasi. mayaitat kathitaṃ samyak tava mūrticatuṣṭayam.

सिद्धा ह्य् एते महाभागा नरा ह्य् एकान्तिनो ऽभवन्। तमोरजोभ्यां निर्मुक्ताः प्रवेक्ष्यन्ति च मां मुने।

siddhā hy ete mahābhāgā narā hy ekāntino 'bhavan. tamorajobhyāṃ nirmuktāḥ pravekṣyanti ca māṃ mune.

अहं कर्ता च कार्यं च कारणं चापि नारद। अहं हि जीवसंज्ञो वै मयि जीवः समाहितः। मैवं ते बुद्धिर् अत्राभूद् दृष्टो जीवो मयेति च।

ahaṃ kartā ca kāryaṃ ca kāraṇaṃ cāpi nārada. ahaṃ hi jīvasaṃjño vai mayi jīvaḥ samāhitaḥ. maivaṃ te buddhir atrābhūd dṛṣṭo jīvo mayeti ca.

अहं सर्वत्रगो ब्रह्मन् भूतग्रामान्तरात्मकः। भूतग्रामशरीरेषु नश्यत्सु न नशाम्य् अहम्।

ahaṃ sarvatrago brahman bhūtagrāmāntarātmakaḥ. bhūtagrāmaśarīreṣu naśyatsu na naśāmy aham.

हिरण्यगर्भो लोकादिश् चतुर्वक्त्रो निरुक्तगः। ब्रह्मा सनातनो देवो मम बह्वर्थचिन्तकः। ललाटाच् चैव मे रुद्रो देवः क्रोधाद् विनिःसृतः।

hiraṇyagarbho lokādiś caturvaktro niruktagaḥ. brahmā sanātano devo mama bahvarthacintakaḥ. lalāṭāc caiva me rudro devaḥ krodhād viniḥsṛtaḥ.

पश्यैकादश मे रुद्रान् दक्षिणं पार्श्वम् आस्थितान्। द्वादशैव तथादित्यान् वामं पार्श्वं समास्थितान्।

paśyaikādaśa me rudrān dakṣiṇaṃ pārśvam āsthitān. dvādaśaiva tathādityān vāmaṃ pārśvaṃ samāsthitān.

अग्रतश् चैव मे पश्य वसून् अष्टौ सुरोत्तमान्। नासत्यं चैव दस्रं च भिषजौ पश्य पृष्ठतः।

agrataś caiva me paśya vasūn aṣṭau surottamān. nāsatyaṃ caiva dasraṃ ca bhiṣajau paśya pṛṣṭhataḥ.

सर्वान् प्रजापतीन् पश्य पश्य सप्त ऋषीन् अपि। वेदान् यज्ञांश् च शतशः पश्यामृतम् अथौषधीः।

sarvān prajāpatīn paśya paśya sapta ṛṣīn api. vedān yajñāṃś ca śataśaḥ paśyāmṛtam athauṣadhīḥ.

तपांसि नियमांश् चैव यमान् अपि पृथग्विधान्। तथाष्टगुणम् ऐश्वर्यम् एकस्थं पश्य मूर्तिमत्।

tapāṃsi niyamāṃś caiva yamān api pṛthagvidhān. tathāṣṭaguṇam aiśvaryam ekasthaṃ paśya mūrtimat.

श्रियं लक्ष्मीं च कीर्तिं च पृथिवीं च ककुद्मिनीम्। वेदानां मातरं पश्य मत्स्थां देवीं सरस्वतीम्।

śriyaṃ lakṣmīṃ ca kīrtiṃ ca pṛthivīṃ ca kakudminīm. vedānāṃ mātaraṃ paśya matsthāṃ devīṃ sarasvatīm.

ध्रुवं च ज्योतिषां श्रेष्ठं पश्य नारद खेचरम्। अम्भोधरान् समुद्रांश् च सरांसि सरितस् तथा।

dhruvaṃ ca jyotiṣāṃ śreṣṭhaṃ paśya nārada khecaram. ambhodharān samudrāṃś ca sarāṃsi saritas tathā.

मूर्तिमन्तः पितृगणांश् चतुरः पश्य सत्तम। त्रींश् चैवेमान् गुणान् पश्य मत्स्थान् मूर्तिविवर्जितान्।

mūrtimantaḥ pitṛgaṇāṃś caturaḥ paśya sattama. trīṃś caivemān guṇān paśya matsthān mūrtivivarjitān.

देवकार्याद् अपि मुने पितृकार्यं विशिष्यते। देवानां च पितॄणां च पिता ह्य् एको ऽहम् आदितः।

devakāryād api mune pitṛkāryaṃ viśiṣyate. devānāṃ ca pitṝṇāṃ ca pitā hy eko 'ham āditaḥ.

अहं हयशिरो भूत्वा समुद्रे पश्चिमोत्तरे। पिबामि सुहुतं हव्यं कव्यं च श्रद्धयान्वितम्।

ahaṃ hayaśiro bhūtvā samudre paścimottare. pibāmi suhutaṃ havyaṃ kavyaṃ ca śraddhayānvitam.

मया सृष्टः पुरा ब्रह्मा मद्यज्ञम् अयजत् स्वयम्। ततस् तस्मै वरान् प्रीतो ददाव् अहम् अनुत्तमान्।

mayā sṛṣṭaḥ purā brahmā madyajñam ayajat svayam. tatas tasmai varān prīto dadāv aham anuttamān.

मत्पुत्रत्वं च कल्पादौ लोकाध्यक्षत्वम् एव च। अहंकारकृतं चैव नाम पर्यायवाचकम्।

matputratvaṃ ca kalpādau lokādhyakṣatvam eva ca. ahaṃkārakṛtaṃ caiva nāma paryāyavācakam.

त्वया कृतां च मर्यादां नातिक्राम्यति कश् चन। त्वं चैव वरदो ब्रह्मन् वरेप्सूनां भविष्यसि।

tvayā kṛtāṃ ca maryādāṃ nātikrāmyati kaś cana. tvaṃ caiva varado brahman varepsūnāṃ bhaviṣyasi.

सुरासुरगणानां च ऋषीणां च तपोधन। पितॄणां च महाभाग सततं संशितव्रत। विविधानां च भूतानां त्वम् उपास्यो भविष्यसि।

surāsuragaṇānāṃ ca ṛṣīṇāṃ ca tapodhana. pitṝṇāṃ ca mahābhāga satataṃ saṃśitavrata. vividhānāṃ ca bhūtānāṃ tvam upāsyo bhaviṣyasi.

प्रादुर्भावगतश् चाहं सुरकार्येषु नित्यदा। अनुशास्यस् त्वया ब्रह्मन् नियोज्यश् च सुतो यथा।

prādurbhāvagataś cāhaṃ surakāryeṣu nityadā. anuśāsyas tvayā brahman niyojyaś ca suto yathā.

एतांश् चान्यांश् च रुचिरान् ब्रह्मणे ऽमिततेजसे। एवं रुद्राय मनवे इन्द्रायामिततेजसे। अहं दत्त्वा वरान् प्रीतो निवृत्तिपरमो ऽभवम्।

etāṃś cānyāṃś ca rucirān brahmaṇe 'mitatejase. evaṃ rudrāya manave indrāyāmitatejase. ahaṃ dattvā varān prīto nivṛttiparamo 'bhavam.

निर्वाणं सर्वधर्माणां निवृत्तिः परमा स्मृता। तस्मान् निवृत्तिम् आपन्नश् चरेत् सर्वाङ्गनिर्वृतः।

nirvāṇaṃ sarvadharmāṇāṃ nivṛttiḥ paramā smṛtā. tasmān nivṛttim āpannaś caret sarvāṅganirvṛtaḥ.

विद्यासहायवन्तं माम् आदित्यस्थं सनातनम्। कपिलं प्राहुर् आचार्याः सांख्यनिश्चितनिश्चयाः।

vidyāsahāyavantaṃ mām ādityasthaṃ sanātanam. kapilaṃ prāhur ācāryāḥ sāṃkhyaniścitaniścayāḥ.

हिरण्यगर्भो भगवान् एष छन्दसि सुष्टुतः। सो ऽहं योगगतिर् ब्रह्मन् योगशास्त्रेषु शब्दितः।

hiraṇyagarbho bhagavān eṣa chandasi suṣṭutaḥ. so 'haṃ yogagatir brahman yogaśāstreṣu śabditaḥ.

एषो ऽहं व्यक्तिम् आगम्य तिष्ठामि दिवि शाश्वतः। ततो युगसहस्रान्ते संहरिष्ये जगत् पुनः। कृत्वात्मस्थानि भूतानि स्थावराणि चराणि च।

eṣo 'haṃ vyaktim āgamya tiṣṭhāmi divi śāśvataḥ. tato yugasahasrānte saṃhariṣye jagat punaḥ. kṛtvātmasthāni bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca.

एकाकी विद्यया सार्धं विहरिष्ये द्विजोत्तम। ततो भूयो जगत् सर्वं करिष्यामीह विद्यया।

ekākī vidyayā sārdhaṃ vihariṣye dvijottama. tato bhūyo jagat sarvaṃ kariṣyāmīha vidyayā.

अस्मन्मूर्तिश् चतुर्थी या सासृजच् छेषम् अव्ययम्। स हि संकर्षणः प्रोक्तः प्रद्युम्नं सो ऽप्य् अजीजनत्।

asmanmūrtiś caturthī yā sāsṛjac cheṣam avyayam. sa hi saṃkarṣaṇaḥ proktaḥ pradyumnaṃ so 'py ajījanat.

प्रद्युम्नाद् अनिरुद्धो ऽहं सर्गो मम पुनः पुनः। अनिरुद्धात् तथा ब्रह्मा तत्रादिकमलोद्भवः।

pradyumnād aniruddho 'haṃ sargo mama punaḥ punaḥ. aniruddhāt tathā brahmā tatrādikamalodbhavaḥ.

ब्रह्मणः सर्वभूतानि चराणि स्थावराणि च। एतां सृष्टिं विजानीहि कल्पादिषु पुनः पुनः।

brahmaṇaḥ sarvabhūtāni carāṇi sthāvarāṇi ca. etāṃ sṛṣṭiṃ vijānīhi kalpādiṣu punaḥ punaḥ.

यथा सूर्यस्य गगनाद् उदयास्तमयाव् इह। नष्टौ पुनर् बलात् काल आनयत्य् अमितद्युतिः। तथा बलाद् अहं पृथ्वीं सर्वभूतहिताय वै। भीष्मः। नारदस् त्व् अथ पप्रच्छ भगवन्तं जनार्दनम्। श्रीभगवान् उवाच। केषु केषु च भावेषु द्रष्टव्यो ऽसि मया प्रभो। शृणु नारद तत्त्वेन प्रादुर्भावान् महामुने। मत्स्यः कूर्मो वराहश् च नारसिंहो ऽथ वामनः। रामो रामश् च रामश् च कृष्णः कल्की च ते दश। पूर्वं मीनो भविष्यामि स्थापयिष्याम्य् अहं प्रजाः। लोकान् वेदान् धरिष्यामि मज्जमानान् महार्णवे। द्वितीयं कूर्मरूपं मे हेमकूटनिभं स्मृतम्। मन्दरं धारयिष्यामि अमृतार्थं द्विजोत्तम। मग्नां महार्णवे घोरे भाराक्रान्ताम् इमां पुनः।

yathā sūryasya gaganād udayāstamayāv iha. naṣṭau punar balāt kāla ānayaty amitadyutiḥ. tathā balād ahaṃ pṛthvīṃ sarvabhūtahitāya vai. bhīṣmaḥ. nāradas tv atha papraccha bhagavantaṃ janārdanam. śrībhagavān uvāca. keṣu keṣu ca bhāveṣu draṣṭavyo 'si mayā prabho. śṛṇu nārada tattvena prādurbhāvān mahāmune. matsyaḥ kūrmo varāhaś ca nārasiṃho 'tha vāmanaḥ. rāmo rāmaś ca rāmaś ca kṛṣṇaḥ kalkī ca te daśa. pūrvaṃ mīno bhaviṣyāmi sthāpayiṣyāmy ahaṃ prajāḥ. lokān vedān dhariṣyāmi majjamānān mahārṇave. dvitīyaṃ kūrmarūpaṃ me hemakūṭanibhaṃ smṛtam. mandaraṃ dhārayiṣyāmi amṛtārthaṃ dvijottama. magnāṃ mahārṇave ghore bhārākrāntām imāṃ punaḥ.

सत्त्वैर् आक्रान्तसर्वाङ्गां नष्टां सागरमेखलाम्। आनयिष्यामि स्वं स्थानं वाराहं रूपम् आस्थितः।

sattvair ākrāntasarvāṅgāṃ naṣṭāṃ sāgaramekhalām. ānayiṣyāmi svaṃ sthānaṃ vārāhaṃ rūpam āsthitaḥ.

हिरण्याक्षं हनिष्यामि दैतेयं बलगर्वितम्। नारसिंहं वपुः कृत्वा हिरण्यकशिपुं पुनः। सुरकार्ये हनिष्यामि यज्ञघ्नं दितिनन्दनम्।

hiraṇyākṣaṃ haniṣyāmi daiteyaṃ balagarvitam. nārasiṃhaṃ vapuḥ kṛtvā hiraṇyakaśipuṃ punaḥ. surakārye haniṣyāmi yajñaghnaṃ ditinandanam.

विरोचनस्य बलवान् बलिः पुत्रो महासुरः। अवध्यः सर्वलोकानां सदेवासुररक्षसाम्। भविष्यति स शक्रं च स्वराज्याच् च्यावयिष्यति।

virocanasya balavān baliḥ putro mahāsuraḥ. avadhyaḥ sarvalokānāṃ sadevāsurarakṣasām. bhaviṣyati sa śakraṃ ca svarājyāc cyāvayiṣyati.

त्रैलोक्ये ऽपहृते तेन विमुखे च शचीपतौ। अदित्यां द्वादशः पुत्रः संभविष्यामि कश्यपात्। जटी गत्वा यज्ञसदः स्तूयमानो द्विजोत्तमैः। यज्ञस्तवं करिष्यामि श्रुत्वा प्रीतो भवेद् बलिः। किम् इच्छसि बटो ब्रूहीत्य् उक्तो याचे महद् वरम्। दीयतां त्रिपदीमात्रम् इति याचे महासुरम्। स दद्यान् मयि संप्रीतः प्रतिषिद्धश् च मन्त्रिभिः। यावज् जलं हस्तगतं त्रिभिर् विक्रमणैर् वृतम्।

trailokye 'pahṛte tena vimukhe ca śacīpatau. adityāṃ dvādaśaḥ putraḥ saṃbhaviṣyāmi kaśyapāt. jaṭī gatvā yajñasadaḥ stūyamāno dvijottamaiḥ. yajñastavaṃ kariṣyāmi śrutvā prīto bhaved baliḥ. kim icchasi baṭo brūhīty ukto yāce mahad varam. dīyatāṃ tripadīmātram iti yāce mahāsuram. sa dadyān mayi saṃprītaḥ pratiṣiddhaś ca mantribhiḥ. yāvaj jalaṃ hastagataṃ tribhir vikramaṇair vṛtam.

ततो राज्यं प्रदास्यामि शक्रायामिततेजसे। देवताः स्थापयिष्यामि स्वेषु स्थानेषु नारद। बलिं चैव करिष्यामि पातालतलवासिनम्। दानवं बलिनां श्रेष्ठम् अवध्यं सर्वदैवतैः।

tato rājyaṃ pradāsyāmi śakrāyāmitatejase. devatāḥ sthāpayiṣyāmi sveṣu sthāneṣu nārada. baliṃ caiva kariṣyāmi pātālatalavāsinam. dānavaṃ balināṃ śreṣṭham avadhyaṃ sarvadaivataiḥ.

त्रेतायुगे भविष्यामि रामो भृगुकुलोद्वहः। द्वाविंशद् युगपर्यये। भविष्यामि ऋषिस् तत्र जमदग्निसुतो बली। बाहुवीर्ययुतो रामो। क्षत्रं चोत्सादयिष्यामि समृद्धबलवाहनम्।

tretāyuge bhaviṣyāmi rāmo bhṛgukulodvahaḥ. dvāviṃśad yugaparyaye. bhaviṣyāmi ṛṣis tatra jamadagnisuto balī. bāhuvīryayuto rāmo. kṣatraṃ cotsādayiṣyāmi samṛddhabalavāhanam.

संधौ तु समनुप्राप्ते त्रेतायां द्वापरस्य च। रामो दाशरथिर् भूत्वा भविष्यामि जगत्पतिः।

saṃdhau tu samanuprāpte tretāyāṃ dvāparasya ca. rāmo dāśarathir bhūtvā bhaviṣyāmi jagatpatiḥ.

त्रितोपघाताद् वैरूप्यम् एकतो ऽथ द्वितस् तथा। प्राप्स्यतो वानरत्वं हि प्रजापतिसुताव् ऋषी।

tritopaghātād vairūpyam ekato 'tha dvitas tathā. prāpsyato vānaratvaṃ hi prajāpatisutāv ṛṣī.

तयोर् ये त्व् अन्वये जाता भविष्यन्ति वनौकसः। महाबला महावीर्याः शक्रतुल्यपराक्रमाः। ते सहाया भविष्यन्ति सुरकार्ये मम द्विज।

tayor ye tv anvaye jātā bhaviṣyanti vanaukasaḥ. mahābalā mahāvīryāḥ śakratulyaparākramāḥ. te sahāyā bhaviṣyanti surakārye mama dvija.

ततो रक्षःपतिं घोरं पुलस्त्यकुलपांसनम्। हनिष्ये रावणं संख्ये सगणं लोककण्टकम्। तद्राज्ये स्थापयिष्यामि विभीषणम् अकल्मषम्। अयोध्यावासिनः सर्वान् नेष्ये ऽहं लोकम् अव्ययम्। विभीषणाय दास्यामि राज्यं तस्य यथाक्रमम्।

tato rakṣaḥpatiṃ ghoraṃ pulastyakulapāṃsanam. haniṣye rāvaṇaṃ saṃkhye sagaṇaṃ lokakaṇṭakam. tadrājye sthāpayiṣyāmi vibhīṣaṇam akalmaṣam. ayodhyāvāsinaḥ sarvān neṣye 'haṃ lokam avyayam. vibhīṣaṇāya dāsyāmi rājyaṃ tasya yathākramam.

द्वापरस्य कलेश् चैव संधौ पर्यवसानिके। प्रादुर्भावः कंसहेतोर् मथुरायां भविष्यति। कलिद्वापरयोः संधाव् अष्टाविंशे चतुर्युगे। प्रादुर्भावं करिष्यामि भूयो वृष्णिकुलोद्वहः। मधुरायां कंसहेतोर् वासुदेवेति नामतः। तृतीयो राम इत्य् एव वसुदेवसुतो बली।

dvāparasya kaleś caiva saṃdhau paryavasānike. prādurbhāvaḥ kaṃsahetor mathurāyāṃ bhaviṣyati. kalidvāparayoḥ saṃdhāv aṣṭāviṃśe caturyuge. prādurbhāvaṃ kariṣyāmi bhūyo vṛṣṇikulodvahaḥ. madhurāyāṃ kaṃsahetor vāsudeveti nāmataḥ. tṛtīyo rāma ity eva vasudevasuto balī.

तत्राहं दानवान् हत्वा सुबहून् देवकण्टकान्। कुशस्थलीं करिष्यामि निवासं द्वारकां पुरीम्।

tatrāhaṃ dānavān hatvā subahūn devakaṇṭakān. kuśasthalīṃ kariṣyāmi nivāsaṃ dvārakāṃ purīm.

वसानस् तत्र वै पुर्याम् अदितेर् विप्रियंकरम्। हनिष्ये नरकं भौमं मुरं पीठं च दानवम्।

vasānas tatra vai puryām aditer vipriyaṃkaram. haniṣye narakaṃ bhaumaṃ muraṃ pīṭhaṃ ca dānavam.

प्राग्ज्योतिषपुरं रम्यं नानाधनसमन्वितम्। कुशस्थलीं नयिष्यामि हत्वा वै दानवोत्तमान्। कृकलासभूतं च नृगं मोचयिष्ये च वै पुनः। ततः पौत्रनिमित्तेन गत्वा वै शोणितं पुरम्। बाणस्य च पुरं गत्वा करिष्ये कदनं महत्।

prāgjyotiṣapuraṃ ramyaṃ nānādhanasamanvitam. kuśasthalīṃ nayiṣyāmi hatvā vai dānavottamān. kṛkalāsabhūtaṃ ca nṛgaṃ mocayiṣye ca vai punaḥ. tataḥ pautranimittena gatvā vai śoṇitaṃ puram. bāṇasya ca puraṃ gatvā kariṣye kadanaṃ mahat.

शंकरं च महासेनं बाणप्रियहितैषिणम्। पराजेष्याम्य् अथोद्युक्तौ देवलोकनमस्कृतौ।

śaṃkaraṃ ca mahāsenaṃ bāṇapriyahitaiṣiṇam. parājeṣyāmy athodyuktau devalokanamaskṛtau.

ततः सुतं बलेर् जित्वा बाणं बाहुसहस्रिणम्। विनाशयिष्यामि ततः सर्वान् सौभनिवासिनः। कंसं केशिं तथा क्रूरम् अरिष्टं च महासुरम्। चाणूरं च महावीर्यं मुष्टिकं च महाबलम्। प्रलम्बं धेनुकं चैव अरिष्टं वृषरूपिणम्। कालीयं च वशे कृत्वा यमुनाया महाह्रदे। गोकुलेषु ततः पश्चाद् गवार्थे तु महागिरिम्। सप्तरात्रं धरिष्यामि वर्षमाणे तु वासवे। अपक्रान्ते ततो वर्षे गिरिमूर्धन्य् अवस्थितः। इन्द्रेण सह संवादं करिष्यामि तदा द्विज।

tataḥ sutaṃ baler jitvā bāṇaṃ bāhusahasriṇam. vināśayiṣyāmi tataḥ sarvān saubhanivāsinaḥ. kaṃsaṃ keśiṃ tathā krūram ariṣṭaṃ ca mahāsuram. cāṇūraṃ ca mahāvīryaṃ muṣṭikaṃ ca mahābalam. pralambaṃ dhenukaṃ caiva ariṣṭaṃ vṛṣarūpiṇam. kālīyaṃ ca vaśe kṛtvā yamunāyā mahāhrade. gokuleṣu tataḥ paścād gavārthe tu mahāgirim. saptarātraṃ dhariṣyāmi varṣamāṇe tu vāsave. apakrānte tato varṣe girimūrdhany avasthitaḥ. indreṇa saha saṃvādaṃ kariṣyāmi tadā dvija.

यः कालयवनः ख्यातो गर्गतेजोभिसंवृतः। भविष्यति वधस् तस्य मत्त एव द्विजोत्तम। लघ्वाच्छिद्य धनं सर्वं वासुदेवं च पौण्ड्रकम्।

yaḥ kālayavanaḥ khyāto gargatejobhisaṃvṛtaḥ. bhaviṣyati vadhas tasya matta eva dvijottama. laghvācchidya dhanaṃ sarvaṃ vāsudevaṃ ca pauṇḍrakam.

जरासंधश् च बलवान् सर्वराजविरोधकः। भविष्यत्य् असुरः स्फीतो भूमिपालो गिरिव्रजे। मम बुद्धिपरिस्पन्दाद् वधस् तस्य भविष्यति। शिशुपालं वधिष्यामि यज्ञे धर्मसुतस्य वै। दुर्योधनापराधेन युधिष्ठिरगुणेन च।

jarāsaṃdhaś ca balavān sarvarājavirodhakaḥ. bhaviṣyaty asuraḥ sphīto bhūmipālo girivraje. mama buddhiparispandād vadhas tasya bhaviṣyati. śiśupālaṃ vadhiṣyāmi yajñe dharmasutasya vai. duryodhanāparādhena yudhiṣṭhiraguṇena ca.

समागतेषु बलिषु पृथिव्यां सर्वराजसु। वासविः सुसहायो वै मम ह्य् एको भविष्यति। युधिष्ठिरं स्थापयिष्ये स्वराज्ये भ्रातृभिः सह।

samāgateṣu baliṣu pṛthivyāṃ sarvarājasu. vāsaviḥ susahāyo vai mama hy eko bhaviṣyati. yudhiṣṭhiraṃ sthāpayiṣye svarājye bhrātṛbhiḥ saha.

एवं लोका वदिष्यन्ति नरनारायणाव् ऋषी। उद्युक्तौ दहतः क्षत्रं लोककार्यार्थम् ईश्वरौ। शस्त्रैर् निपतिताः सर्वे नृपा यास्यन्ति वै दिवम्।

evaṃ lokā vadiṣyanti naranārāyaṇāv ṛṣī. udyuktau dahataḥ kṣatraṃ lokakāryārtham īśvarau. śastrair nipatitāḥ sarve nṛpā yāsyanti vai divam.

कृत्वा भारावतरणं वसुधाया यथेप्सितम्। राज्यं प्रशासति पुनः कुन्तीपुत्रे युधिष्ठिरे। सर्वसात्वतमुख्यानां द्वारकायाश् च सत्तम। करिष्ये प्रलयं घोरम् आत्मज्ञातिविनाशनम्।

kṛtvā bhārāvataraṇaṃ vasudhāyā yathepsitam. rājyaṃ praśāsati punaḥ kuntīputre yudhiṣṭhire. sarvasātvatamukhyānāṃ dvārakāyāś ca sattama. kariṣye pralayaṃ ghoram ātmajñātivināśanam.

कर्माण्य् अपरिमेयानि चतुर्मूर्तिधरो ह्य् अहम्। कृत्वा लोकान् गमिष्यामि स्वान् अहं ब्रह्मसत्कृतान्। ततः कलियुगस्यादौ भूत्वा राजतरुं श्रितः। भाषया मागधेनैव धर्मराजगृहे वदन्। काषायवस्त्रसंवीतो मुण्डितः शुक्लदन्तवान्। शुद्धोदनसुतो बुद्धो मोहयिष्यामि मानवान्। शूद्राः श्राद्धेषु भोज्यन्ते मयि बुद्धत्वम् आगते। भविष्यन्ति नराः सर्वे मुण्डाः काषायसंवृताः। अनध्याया भविष्यन्ति विप्राश् चाग्निविवर्जिताः। अग्निहोत्राणि सीदन्ति गुरुपूजा च नश्यति। न शृण्वन्ति पितुः पुत्रा न स्नुषा नैव मातरः। न मित्रं न कलत्रं वा वर्तते ह्य् अधरोत्तमम्। एवं भूतं जगत् सर्वं श्रुतिस्मृतिविवर्जितम्। भविष्यति कलौ नग्नो ह्य् अशुद्धो वर्णसंकरः। तेषां सकाशाद् धर्मज्ञा देवब्रह्मद्विषो नराः। भविष्यन्ति ह्य् अशुद्धाश् च न्यायच्छलविभाषिणः। ये नग्नधर्मश्रोतारस् ते समाः पापनिश्चयैः। तस्माद् एते न संभाष्या न स्प्रष्टव्या हितार्थिभिः। उपवासत्रयं कुर्यात् तत्संसर्गविशुद्धये। ततः कलियुगस्यान्ते ब्राह्मणो हरिपिङ्गलः। कल्किर् विष्णुयशःपुत्रो याज्ञवल्क्यपुरोहितः। सहाया ब्राह्मणाः सर्वे तैर् अहं सहितः पुनः। म्लेच्छान् उत्सादयिष्यामि पाषण्डांश् चैव सर्वशः। पाषण्डिषट्कान् हत्वा वै तत्रान्तःप्रलये ततः। अहं पश्चाद् भविष्यामि यज्ञेषु निरतः सदा।

karmāṇy aparimeyāni caturmūrtidharo hy aham. kṛtvā lokān gamiṣyāmi svān ahaṃ brahmasatkṛtān. tataḥ kaliyugasyādau bhūtvā rājataruṃ śritaḥ. bhāṣayā māgadhenaiva dharmarājagṛhe vadan. kāṣāyavastrasaṃvīto muṇḍitaḥ śukladantavān. śuddhodanasuto buddho mohayiṣyāmi mānavān. śūdrāḥ śrāddheṣu bhojyante mayi buddhatvam āgate. bhaviṣyanti narāḥ sarve muṇḍāḥ kāṣāyasaṃvṛtāḥ. anadhyāyā bhaviṣyanti viprāś cāgnivivarjitāḥ. agnihotrāṇi sīdanti gurupūjā ca naśyati. na śṛṇvanti pituḥ putrā na snuṣā naiva mātaraḥ. na mitraṃ na kalatraṃ vā vartate hy adharottamam. evaṃ bhūtaṃ jagat sarvaṃ śrutismṛtivivarjitam. bhaviṣyati kalau nagno hy aśuddho varṇasaṃkaraḥ. teṣāṃ sakāśād dharmajñā devabrahmadviṣo narāḥ. bhaviṣyanti hy aśuddhāś ca nyāyacchalavibhāṣiṇaḥ. ye nagnadharmaśrotāras te samāḥ pāpaniścayaiḥ. tasmād ete na saṃbhāṣyā na spraṣṭavyā hitārthibhiḥ. upavāsatrayaṃ kuryāt tatsaṃsargaviśuddhaye. tataḥ kaliyugasyānte brāhmaṇo haripiṅgalaḥ. kalkir viṣṇuyaśaḥputro yājñavalkyapurohitaḥ. sahāyā brāhmaṇāḥ sarve tair ahaṃ sahitaḥ punaḥ. mlecchān utsādayiṣyāmi pāṣaṇḍāṃś caiva sarvaśaḥ. pāṣaṇḍiṣaṭkān hatvā vai tatrāntaḥpralaye tataḥ. ahaṃ paścād bhaviṣyāmi yajñeṣu nirataḥ sadā.

हंसो हयशिराश् चैव प्रादुर्भावा द्विजोत्तम। वाराहो नारसिंहश् च वामनो राम एव च। रामो दाशरथिश् चैव सात्वतः कल्किर् एव च। यदा वेदश्रुतिर् नष्टा मया प्रत्याहृता तदा। सवेदाः सश्रुतीकाश् च कृताः पूर्वं कृते युगे।

haṃso hayaśirāś caiva prādurbhāvā dvijottama. vārāho nārasiṃhaś ca vāmano rāma eva ca. rāmo dāśarathiś caiva sātvataḥ kalkir eva ca. yadā vedaśrutir naṣṭā mayā pratyāhṛtā tadā. savedāḥ saśrutīkāś ca kṛtāḥ pūrvaṃ kṛte yuge.

अतिक्रान्ताः पुराणेषु श्रुतास् ते यदि वा क्व चित्। अतिक्रान्ताश् च बहवः प्रादुर्भावा ममोत्तमाः। पुरुषः सर्वम् एवेदम् अक्षयश् चाव्ययश् च ह। लोककार्याणि कृत्वा च पुनः स्वां प्रकृतिं गताः।

atikrāntāḥ purāṇeṣu śrutās te yadi vā kva cit. atikrāntāś ca bahavaḥ prādurbhāvā mamottamāḥ. puruṣaḥ sarvam evedam akṣayaś cāvyayaś ca ha. lokakāryāṇi kṛtvā ca punaḥ svāṃ prakṛtiṃ gatāḥ.

न ह्य् एतद् ब्रह्मणा प्राप्तम् ईदृशं मम दर्शनम्। यत् त्वया प्राप्तम् अद्येह एकान्तगतबुद्धिना।

na hy etad brahmaṇā prāptam īdṛśaṃ mama darśanam. yat tvayā prāptam adyeha ekāntagatabuddhinā.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं ब्रह्मन् भक्तिमतो मया। पुराणं च भविष्यं च सरहस्यं च सत्तम।

etat te sarvam ākhyātaṃ brahman bhaktimato mayā. purāṇaṃ ca bhaviṣyaṃ ca sarahasyaṃ ca sattama.

एवं स भगवान् देवो विश्वमूर्तिधरो ऽव्ययः। एतावद् उक्त्वा वचनं तत्रैवान्तरधीयत।

evaṃ sa bhagavān devo viśvamūrtidharo 'vyayaḥ. etāvad uktvā vacanaṃ tatraivāntaradhīyata.

नारदो ऽपि महातेजाः प्राप्यानुग्रहम् ईप्सितम्। नरनारायणौ द्रष्टुं प्राद्रवद् बदराश्रमम्।

nārado 'pi mahātejāḥ prāpyānugraham īpsitam. naranārāyaṇau draṣṭuṃ prādravad badarāśramam.

इदं महोपनिषदं चतुर्वेदसमन्वितम्। सांख्ययोगकृतं तेन पञ्चरात्रानुशब्दितम्।

idaṃ mahopaniṣadaṃ caturvedasamanvitam. sāṃkhyayogakṛtaṃ tena pañcarātrānuśabditam.

नारायणमुखोद्गीतं नारदो ऽश्रावयत् पुनः। ब्रह्मणः सदने तात यथा दृष्टं यथा श्रुतम्। श्रुत्वा ब्रह्ममुखाद् रुद्रः स देव्यै कथयत् पुनः। एवं परंपराख्यातम् इदं शंतनुना श्रुतम्।

nārāyaṇamukhodgītaṃ nārado 'śrāvayat punaḥ. brahmaṇaḥ sadane tāta yathā dṛṣṭaṃ yathā śrutam. śrutvā brahmamukhād rudraḥ sa devyai kathayat punaḥ. evaṃ paraṃparākhyātam idaṃ śaṃtanunā śrutam.

युधिष्ठिर उवाच। एतद् आश्चर्यभूतं हि माहात्म्यं तस्य धीमतः। किं ब्रह्मा न विजानीते यतः शुश्राव नारदात्।

yudhiṣṭhira uvāca. etad āścaryabhūtaṃ hi māhātmyaṃ tasya dhīmataḥ. kiṃ brahmā na vijānīte yataḥ śuśrāva nāradāt.

पितामहो हि भगवांस् तस्माद् देवाद् अनन्तरः। कथं स न विजानीयात् प्रभावम् अमितौजसः।

pitāmaho hi bhagavāṃs tasmād devād anantaraḥ. kathaṃ sa na vijānīyāt prabhāvam amitaujasaḥ.

भीष्म उवाच। महाकल्पसहस्राणि महाकल्पशतानि च। समतीतानि राजेन्द्र सर्गाश् च प्रलयाश् च ह।

bhīṣma uvāca. mahākalpasahasrāṇi mahākalpaśatāni ca. samatītāni rājendra sargāś ca pralayāś ca ha.

सर्गस्यादौ स्मृतो ब्रह्मा प्रजासर्गकरः प्रभुः। जानाति देवप्रवरं भूयश् चातो ऽधिकं नृप। परमात्मानम् ईशानम् आत्मनः प्रभवं तथा।

sargasyādau smṛto brahmā prajāsargakaraḥ prabhuḥ. jānāti devapravaraṃ bhūyaś cāto 'dhikaṃ nṛpa. paramātmānam īśānam ātmanaḥ prabhavaṃ tathā.

ये त्व् अन्ये ब्रह्मसदने सिद्धसंघाः समागताः। तेभ्यस् तच् छ्रावयाम् आस पुराणं वेदसंमितम्।

ye tv anye brahmasadane siddhasaṃghāḥ samāgatāḥ. tebhyas tac chrāvayām āsa purāṇaṃ vedasaṃmitam.

तेषां सकाशात् सूर्यश् च श्रुत्वा वै भावितात्मनाम्। आत्मानुगामिनां ब्रह्म श्रावयाम् आस भारत।

teṣāṃ sakāśāt sūryaś ca śrutvā vai bhāvitātmanām. ātmānugāmināṃ brahma śrāvayām āsa bhārata.

षट्षष्टिर् हि सहस्राणि ऋषीणां भावितात्मनाम्। सूर्यस्य तपतो लोकान् निर्मिता ये पुरःसराः। तेषाम् अकथयत् सूर्यः सर्वेषां भावितात्मनाम्।

ṣaṭṣaṣṭir hi sahasrāṇi ṛṣīṇāṃ bhāvitātmanām. sūryasya tapato lokān nirmitā ye puraḥsarāḥ. teṣām akathayat sūryaḥ sarveṣāṃ bhāvitātmanām.

सूर्यानुगामिभिस् तात ऋषिभिस् तैर् महात्मभिः। मेरौ समागता देवाः श्राविताश् चेदम् उत्तमम्।

sūryānugāmibhis tāta ṛṣibhis tair mahātmabhiḥ. merau samāgatā devāḥ śrāvitāś cedam uttamam.

देवानां तु सकाशाद् वै ततः श्रुत्वासितो द्विजः। श्रावयाम् आस राजेन्द्र पितॄणां मुनिसत्तमः।

devānāṃ tu sakāśād vai tataḥ śrutvāsito dvijaḥ. śrāvayām āsa rājendra pitṝṇāṃ munisattamaḥ.

मम चापि पिता तात कथयाम् आस शंतनुः। ततो मयैतच् छ्रुत्वा च कीर्तितं तव भारत। नारदाच् चैव देवर्षेः पुराणम् अहम् आप्तवान्।

mama cāpi pitā tāta kathayām āsa śaṃtanuḥ. tato mayaitac chrutvā ca kīrtitaṃ tava bhārata. nāradāc caiva devarṣeḥ purāṇam aham āptavān.

सुरैर् वा मुनिभिर् वापि पुराणं यैर् इदं श्रुतम्। सर्वे ते परमात्मानं पूजयन्ति पुनः पुनः।

surair vā munibhir vāpi purāṇaṃ yair idaṃ śrutam. sarve te paramātmānaṃ pūjayanti punaḥ punaḥ.

इदम् आख्यानम् आर्षेयं पारंपर्यागतं नृप। नावासुदेवभक्ताय त्वया देयं कथं चन। आख्यानम् उत्तमं चेदं श्रावयेद् यः सदा नृप। सदैव मनुजो भक्तः शुचिर् भूत्वा समाहितः। प्राप्नुयाद् अचिराद् राजन् विष्णुलोकं सनातनम्।

idam ākhyānam ārṣeyaṃ pāraṃparyāgataṃ nṛpa. nāvāsudevabhaktāya tvayā deyaṃ kathaṃ cana. ākhyānam uttamaṃ cedaṃ śrāvayed yaḥ sadā nṛpa. sadaiva manujo bhaktaḥ śucir bhūtvā samāhitaḥ. prāpnuyād acirād rājan viṣṇulokaṃ sanātanam.

मत्तो ऽन्यानि च ते राजन्न् उपाख्यानशतानि वै। यानि श्रुतानि धर्म्याणि तेषां सारो ऽयम् उद्धृतः।

matto 'nyāni ca te rājann upākhyānaśatāni vai. yāni śrutāni dharmyāṇi teṣāṃ sāro 'yam uddhṛtaḥ.

सुरासुरैर् यथा राजन् निर्मथ्यामृतम् उद्धृतम्। एवम् एतत् पुरा विप्रैः कथामृतम् इहोद्धृतम्।

surāsurair yathā rājan nirmathyāmṛtam uddhṛtam. evam etat purā vipraiḥ kathāmṛtam ihoddhṛtam.

यश् चेदं पठते नित्यं यश् चेदं शृणुयान् नरः। एकान्तभावोपगत एकान्ते सुसमाहितः।

yaś cedaṃ paṭhate nityaṃ yaś cedaṃ śṛṇuyān naraḥ. ekāntabhāvopagata ekānte susamāhitaḥ.

प्राप्य श्वेतं महाद्वीपं भूत्वा चन्द्रप्रभो नरः। स सहस्रार्चिषं देवं प्रविशेन् नात्र संशयः।

prāpya śvetaṃ mahādvīpaṃ bhūtvā candraprabho naraḥ. sa sahasrārciṣaṃ devaṃ praviśen nātra saṃśayaḥ.

मुच्येद् आर्तस् तथा रोगाच् छ्रुत्वेमाम् आदितः कथाम्। जिज्ञासुर् लभते कामान् भक्तो भक्तगतिं व्रजेत्।

mucyed ārtas tathā rogāc chrutvemām āditaḥ kathām. jijñāsur labhate kāmān bhakto bhaktagatiṃ vrajet.

त्वयापि सततं राजन्न् अभ्यर्च्यः पुरुषोत्तमः। वासुदेवं महात्मानं श्रोतव्यं विधिपूर्वकम्। स हि माता पिता चैव कृत्स्नस्य जगतो गुरुः।

tvayāpi satataṃ rājann abhyarcyaḥ puruṣottamaḥ. vāsudevaṃ mahātmānaṃ śrotavyaṃ vidhipūrvakam. sa hi mātā pitā caiva kṛtsnasya jagato guruḥ.

ब्रह्मण्यदेवो भगवान् प्रीयतां ते सनातनः। युधिष्ठिर महाबाहो महाबाहुर् जनार्दनः। पूजनीयो सदाव्यग्रो मुनिभिर् वेदपारगैः।

brahmaṇyadevo bhagavān prīyatāṃ te sanātanaḥ. yudhiṣṭhira mahābāho mahābāhur janārdanaḥ. pūjanīyo sadāvyagro munibhir vedapāragaiḥ.

वैशंपायन उवाच। श्रुत्वैतद् आख्यानवरं धर्मराड् जनमेजय। भ्रातरश् चास्य ते सर्वे नारायणपराभवन्।

vaiśaṃpāyana uvāca. śrutvaitad ākhyānavaraṃ dharmarāḍ janamejaya. bhrātaraś cāsya te sarve nārāyaṇaparābhavan.

जितं भगवता तेन पुरुषेणेति भारत। नित्यं जप्यपरा भूत्वा सरस्वतीम् उदीरयन्।

jitaṃ bhagavatā tena puruṣeṇeti bhārata. nityaṃ japyaparā bhūtvā sarasvatīm udīrayan.

यो ह्य् अस्माकं गुरुः श्रेष्ठः कृष्णद्वैपायनो मुनिः। स जगौ परमं जप्यं नारायणम् उदीरयन्।

yo hy asmākaṃ guruḥ śreṣṭhaḥ kṛṣṇadvaipāyano muniḥ. sa jagau paramaṃ japyaṃ nārāyaṇam udīrayan.

गत्वान्तरिक्षात् सततं क्षीरोदम् अमृताशयम्। पूजयित्वा च देवेशं पुनर् आयात् स्वम् आश्रमम्। भीष्म उवाच। एतत् ते सर्वम् आख्यातं नारदोक्तं मयेरितम्। पारंपर्यागतं ह्य् एतत् पित्रा मे कथितं पुरा। सूत उवाच। एतत् ते सर्वम् आख्यातं वैशंपायनकीर्तितम्। जनमेजयेन यच् छ्रुत्वा कृतं सम्यग् यथाविधि। यूयं हि तप्ततपसः सर्वे च चरितव्रताः। सर्वे वेदविदो मुख्या नैमिषारण्यवासिनः। शौनकस्य महासत्रं प्राप्ताः सर्वे द्विजोत्तमाः। यजध्वं सुहुतैर् यज्ञैर् आत्मानं परमेश्वरम्।

gatvāntarikṣāt satataṃ kṣīrodam amṛtāśayam. pūjayitvā ca deveśaṃ punar āyāt svam āśramam. bhīṣma uvāca. etat te sarvam ākhyātaṃ nāradoktaṃ mayeritam. pāraṃparyāgataṃ hy etat pitrā me kathitaṃ purā. sūta uvāca. etat te sarvam ākhyātaṃ vaiśaṃpāyanakīrtitam. janamejayena yac chrutvā kṛtaṃ samyag yathāvidhi. yūyaṃ hi taptatapasaḥ sarve ca caritavratāḥ. sarve vedavido mukhyā naimiṣāraṇyavāsinaḥ. śaunakasya mahāsatraṃ prāptāḥ sarve dvijottamāḥ. yajadhvaṃ suhutair yajñair ātmānaṃ parameśvaram.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...