महाभारत 12.324 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 324→

[mh-12-324] • 39 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। यदा भक्तो भगवत आसीद् राजा महावसुः। किमर्थं स परिभ्रष्टो विवेश विवरं भुवः।

yudhiṣṭhira uvāca. yadā bhakto bhagavata āsīd rājā mahāvasuḥ. kimarthaṃ sa paribhraṣṭo viveśa vivaraṃ bhuvaḥ.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। ऋषीणां चैव संवादं त्रिदशानां च भारत। इयं वै कर्मभूमिर् हि स्वर्गो भोगाय कल्पितः। तस्माद् इन्द्रो महीं प्राप्य यजमानस् तु दीक्षितः। सवनीयपशोः काल आगते तु बृहस्पतिः। पिष्टम् आनीयताम् अत्र पश्वर्थ इति भाषत। तच् छ्रुत्वा देवताः सर्वा इदम् ऊचुर् द्विजोत्तमम्। बृहस्पतिं मांसगृध्नाः पृथक् पृथग् अरिंदम।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. ṛṣīṇāṃ caiva saṃvādaṃ tridaśānāṃ ca bhārata. iyaṃ vai karmabhūmir hi svargo bhogāya kalpitaḥ. tasmād indro mahīṃ prāpya yajamānas tu dīkṣitaḥ. savanīyapaśoḥ kāla āgate tu bṛhaspatiḥ. piṣṭam ānīyatām atra paśvartha iti bhāṣata. tac chrutvā devatāḥ sarvā idam ūcur dvijottamam. bṛhaspatiṃ māṃsagṛdhnāḥ pṛthak pṛthag ariṃdama.

अजेन यष्टव्यम् इति देवाः प्राहुर् द्विजोत्तमान्। स च छागो ह्य् अजो ज्ञेयो नान्यः पशुर् इति स्थितिः।

ajena yaṣṭavyam iti devāḥ prāhur dvijottamān. sa ca chāgo hy ajo jñeyo nānyaḥ paśur iti sthitiḥ.

ऋषय ऊचुः। बीजैर् यज्ञेषु यष्टव्यम् इति वै वैदिकी श्रुतिः। अजसंज्ञानि बीजानि छागं न घ्नन्तुम् अर्हथ।

ṛṣaya ūcuḥ. bījair yajñeṣu yaṣṭavyam iti vai vaidikī śrutiḥ. ajasaṃjñāni bījāni chāgaṃ na ghnantum arhatha.

नैष धर्मः सतां देवा यत्र वध्येत वै पशुः। इदं कृतयुगं श्रेष्ठं कथं वध्येत वै पशुः। युष्माकम् अजबुद्धिर् हि अजो बीजं तद् उच्यते।

naiṣa dharmaḥ satāṃ devā yatra vadhyeta vai paśuḥ. idaṃ kṛtayugaṃ śreṣṭhaṃ kathaṃ vadhyeta vai paśuḥ. yuṣmākam ajabuddhir hi ajo bījaṃ tad ucyate.

भीष्म उवाच। तेषां संवदताम् एवम् ऋषीणां विबुधैः सह। मार्गागतो नृपश्रेष्ठस् तं देशं प्राप्तवान् वसुः। अन्तरिक्षचरः श्रीमान् समग्रबलवाहनः।

bhīṣma uvāca. teṣāṃ saṃvadatām evam ṛṣīṇāṃ vibudhaiḥ saha. mārgāgato nṛpaśreṣṭhas taṃ deśaṃ prāptavān vasuḥ. antarikṣacaraḥ śrīmān samagrabalavāhanaḥ.

तं दृष्ट्वा सहसायान्तं वसुं ते त्व् अन्तरिक्षगम्। ऊचुर् द्विजातयो देवान् एष छेत्स्यति संशयम्।

taṃ dṛṣṭvā sahasāyāntaṃ vasuṃ te tv antarikṣagam. ūcur dvijātayo devān eṣa chetsyati saṃśayam.

यज्वा दानपतिः श्रेष्ठः सर्वभूतहितप्रियः। कथं स्विद् अन्यथा ब्रूयाद् वाक्यम् एष महान् वसुः।

yajvā dānapatiḥ śreṣṭhaḥ sarvabhūtahitapriyaḥ. kathaṃ svid anyathā brūyād vākyam eṣa mahān vasuḥ.

एवं ते संविदं कृत्वा विबुधा ऋषयस् तथा। अपृच्छन् सहसाभ्येत्य वसुं राजानम् अन्तिकात्।

evaṃ te saṃvidaṃ kṛtvā vibudhā ṛṣayas tathā. apṛcchan sahasābhyetya vasuṃ rājānam antikāt.

भो राजन् केन यष्टव्यम् अजेनाहो स्विद् औषधैः। एतन् नः संशयं छिन्धि प्रमाणं नो भवान् मतः।

bho rājan kena yaṣṭavyam ajenāho svid auṣadhaiḥ. etan naḥ saṃśayaṃ chindhi pramāṇaṃ no bhavān mataḥ.

स तान् कृताञ्जलिर् भूत्वा परिपप्रच्छ वै वसुः। कस्य वः को मतः पक्षो ब्रूत सत्यं समागताः।

sa tān kṛtāñjalir bhūtvā paripapraccha vai vasuḥ. kasya vaḥ ko mataḥ pakṣo brūta satyaṃ samāgatāḥ.

ऋषय ऊचुः। धान्यैर् यष्टव्यम् इत्य् एष पक्षो ऽस्माकं नराधिप। देवानां तु पशुः पक्षो मतो राजन् वदस्व नः।

ṛṣaya ūcuḥ. dhānyair yaṣṭavyam ity eṣa pakṣo 'smākaṃ narādhipa. devānāṃ tu paśuḥ pakṣo mato rājan vadasva naḥ.

भीष्म उवाच। देवानां तु मतं ज्ञात्वा वसुना पक्षसंश्रयात्। छागेनाजेन यष्टव्यम् एवम् उक्तं वचस् तदा।

bhīṣma uvāca. devānāṃ tu mataṃ jñātvā vasunā pakṣasaṃśrayāt. chāgenājena yaṣṭavyam evam uktaṃ vacas tadā.

कुपितास् ते ततः सर्वे मुनयः सूर्यवर्चसः। ऊचुर् वसुं विमानस्थं देवपक्षार्थवादिनम्।

kupitās te tataḥ sarve munayaḥ sūryavarcasaḥ. ūcur vasuṃ vimānasthaṃ devapakṣārthavādinam.

सुरपक्षो गृहीतस् ते यस्मात् तस्माद् दिवः पत। अद्य प्रभृति ते राजन्न् आकाशे विहता गतिः। अस्मच्छापाभिघातेन महीं भित्त्वा प्रवेक्ष्यसि। विरुद्धं वेदसूत्राणाम् उक्तं यदि भवेन् नृप। वयं विरुद्धवचना यदि तत्र पतामहे।

surapakṣo gṛhītas te yasmāt tasmād divaḥ pata. adya prabhṛti te rājann ākāśe vihatā gatiḥ. asmacchāpābhighātena mahīṃ bhittvā pravekṣyasi. viruddhaṃ vedasūtrāṇām uktaṃ yadi bhaven nṛpa. vayaṃ viruddhavacanā yadi tatra patāmahe.

ततस् तस्मिन् मुहूर्ते ऽथ राजोपरिचरस् तदा। अधो वै संबभूवाशु भूमेर् विवरगो नृपः। स्मृतिस् त्व् एनं न प्रजहौ तदा नारायणाज्ञया।

tatas tasmin muhūrte 'tha rājoparicaras tadā. adho vai saṃbabhūvāśu bhūmer vivarago nṛpaḥ. smṛtis tv enaṃ na prajahau tadā nārāyaṇājñayā.

देवास् तु सहिताः सर्वे वसोः शापविमोक्षणम्। चिन्तयाम् आसुर् अव्यग्राः सुकृतं हि नृपस्य तत्।

devās tu sahitāḥ sarve vasoḥ śāpavimokṣaṇam. cintayām āsur avyagrāḥ sukṛtaṃ hi nṛpasya tat.

अनेनास्मत्कृते राज्ञा शापः प्राप्तो महात्मना। अस्य प्रतिप्रियं कार्यं सहितैर् नो दिवौकसः।

anenāsmatkṛte rājñā śāpaḥ prāpto mahātmanā. asya pratipriyaṃ kāryaṃ sahitair no divaukasaḥ.

इति बुद्ध्या व्यवस्याशु गत्वा निश्चयम् ईश्वराः। ऊचुस् तं हृष्टमनसो राजोपरिचरं तदा।

iti buddhyā vyavasyāśu gatvā niścayam īśvarāḥ. ūcus taṃ hṛṣṭamanaso rājoparicaraṃ tadā.

ब्रह्मण्यदेवं त्वं भक्तः सुरासुरगुरुं हरिम्। कामं स तव तुष्टात्मा कुर्याच् छापविमोक्षणम्।

brahmaṇyadevaṃ tvaṃ bhaktaḥ surāsuraguruṃ harim. kāmaṃ sa tava tuṣṭātmā kuryāc chāpavimokṣaṇam.

मानना तु द्विजातीनां कर्तव्या वै महात्मनाम्। अवश्यं तपसा तेषां फलितव्यं नृपोत्तम। विरुद्धं वेदशास्त्राणां न वक्तव्यं हितार्थिना।

mānanā tu dvijātīnāṃ kartavyā vai mahātmanām. avaśyaṃ tapasā teṣāṃ phalitavyaṃ nṛpottama. viruddhaṃ vedaśāstrāṇāṃ na vaktavyaṃ hitārthinā.

यतस् त्वं सहसा भ्रष्ट आकाशान् मेदिनीतलम्। अस्मत्पक्षनिमित्तं ते व्यसनं प्राप्तम् ईदृशम्। एकं त्व् अनुग्रहं तुभ्यं दद्मो वै नृपसत्तम।

yatas tvaṃ sahasā bhraṣṭa ākāśān medinītalam. asmatpakṣanimittaṃ te vyasanaṃ prāptam īdṛśam. ekaṃ tv anugrahaṃ tubhyaṃ dadmo vai nṛpasattama.

यावत् त्वं शापदोषेण कालम् आसिष्यसे ऽनघ। भूमेर् विवरगो भूत्वा तावन्तं कालम् आप्स्यसि। यज्ञेषु सुहुतां विप्रैर् वसोर् धारां महात्मभिः।

yāvat tvaṃ śāpadoṣeṇa kālam āsiṣyase 'nagha. bhūmer vivarago bhūtvā tāvantaṃ kālam āpsyasi. yajñeṣu suhutāṃ viprair vasor dhārāṃ mahātmabhiḥ.

प्राप्स्यसे ऽस्मदनुध्यानान् मा च त्वां ग्लानिर् आस्पृशेत्। न क्षुत्पिपासे राजेन्द्र भूमेश् छिद्रे भविष्यतः।

prāpsyase 'smadanudhyānān mā ca tvāṃ glānir āspṛśet. na kṣutpipāse rājendra bhūmeś chidre bhaviṣyataḥ.

वसोर् धारानुपीतत्वात् तेजसाप्यायितेन च। तं भक्तो ऽसि महात्मानं देवदेवं सनातनम्। स देवो ऽस्मद्वरात् प्रीतो ब्रह्मलोकं हि नेष्यति।

vasor dhārānupītatvāt tejasāpyāyitena ca. taṃ bhakto 'si mahātmānaṃ devadevaṃ sanātanam. sa devo 'smadvarāt prīto brahmalokaṃ hi neṣyati.

एवं दत्त्वा वरं राज्ञे सर्वे तत्र दिवौकसः। क्रतुं समाप्य पिष्टेन मुनीनां वचनात् तदा। गताः स्वभवनं देवा ऋषयश् च तपोधनाः। गृहीत्वा दक्षिणां सर्वे गताः स्वान् आश्रमान् पुनः। वसुं विचिन्त्य शक्रश् च प्रविवेशामरावतीम्। वसुर् विवरगस् तत्र व्यलीकस्य फलाद् गुरोः।

evaṃ dattvā varaṃ rājñe sarve tatra divaukasaḥ. kratuṃ samāpya piṣṭena munīnāṃ vacanāt tadā. gatāḥ svabhavanaṃ devā ṛṣayaś ca tapodhanāḥ. gṛhītvā dakṣiṇāṃ sarve gatāḥ svān āśramān punaḥ. vasuṃ vicintya śakraś ca praviveśāmarāvatīm. vasur vivaragas tatra vyalīkasya phalād guroḥ.

चक्रे च सततं पूजां विष्वक्सेनाय भारत। जप्यं जगौ च सततं नारायणमुखोद्गतम्।

cakre ca satataṃ pūjāṃ viṣvaksenāya bhārata. japyaṃ jagau ca satataṃ nārāyaṇamukhodgatam.

तत्रापि पञ्चभिर् यज्ञैः पञ्चकालान् अरिंदम। अयजद् धरिं सुरपतिं भूमेर् विवरगो ऽपि सन्।

tatrāpi pañcabhir yajñaiḥ pañcakālān ariṃdama. ayajad dhariṃ surapatiṃ bhūmer vivarago 'pi san.

ततो ऽस्य तुष्टो भगवान् भक्त्या नारायणो हरिः। अनन्यभक्तस्य सतस् तत्परस्य जितात्मनः।

tato 'sya tuṣṭo bhagavān bhaktyā nārāyaṇo hariḥ. ananyabhaktasya satas tatparasya jitātmanaḥ.

वरदो भगवान् विष्णुः समीपस्थं द्विजोत्तमम्। गरुत्मन्तं महावेगम् आबभाषे स्मयन्न् इव।

varado bhagavān viṣṇuḥ samīpasthaṃ dvijottamam. garutmantaṃ mahāvegam ābabhāṣe smayann iva.

द्विजोत्तम महाभाग गम्यतां वचनान् मम। सम्राड् राजा वसुर् नाम धर्मात्मा मां समाश्रितः।

dvijottama mahābhāga gamyatāṃ vacanān mama. samrāḍ rājā vasur nāma dharmātmā māṃ samāśritaḥ.

ब्राह्मणानां प्रकोपेन प्रविष्टो वसुधातलम्। मानितास् ते तु विप्रेन्द्रास् त्वं तु गच्छ द्विजोत्तम।

brāhmaṇānāṃ prakopena praviṣṭo vasudhātalam. mānitās te tu viprendrās tvaṃ tu gaccha dvijottama.

भूमेर् विवरसंगुप्तं गरुडेह ममाज्ञया। अधश्चरं नृपश्रेष्ठं खेचरं कुरु माचिरम्।

bhūmer vivarasaṃguptaṃ garuḍeha mamājñayā. adhaścaraṃ nṛpaśreṣṭhaṃ khecaraṃ kuru māciram.

गरुत्मान् अथ विक्षिप्य पक्षौ मारुतवेगवान्। विवेश विवरं भूमेर् यत्रास्ते वाग्यतो वसुः।

garutmān atha vikṣipya pakṣau mārutavegavān. viveśa vivaraṃ bhūmer yatrāste vāgyato vasuḥ.

तत एनं समुत्क्षिप्य सहसा विनतासुतः। गृहीत्वा तं वसुं भक्तं सहसा वसुधातलात्। उत्पपात नभस् तूर्णं तत्र चैनम् अमुञ्चत।

tata enaṃ samutkṣipya sahasā vinatāsutaḥ. gṛhītvā taṃ vasuṃ bhaktaṃ sahasā vasudhātalāt. utpapāta nabhas tūrṇaṃ tatra cainam amuñcata.

तस्मिन् मुहूर्ते संजज्ञे राजोपरिचरः पुनः। सशरीरो गतश् चैव ब्रह्मलोकं नृपोत्तमः।

tasmin muhūrte saṃjajñe rājoparicaraḥ punaḥ. saśarīro gataś caiva brahmalokaṃ nṛpottamaḥ.

एवं तेनापि कौन्तेय वाग्दोषाद् देवताज्ञया। प्राप्ता गतिर् अयज्वार्हा द्विजशापान् महात्मना।

evaṃ tenāpi kaunteya vāgdoṣād devatājñayā. prāptā gatir ayajvārhā dvijaśāpān mahātmanā.

केवलं पुरुषस् तेन सेवितो हरिर् ईश्वरः। ततः शीघ्रं जहौ शापं ब्रह्मलोकम् अवाप च।

kevalaṃ puruṣas tena sevito harir īśvaraḥ. tataḥ śīghraṃ jahau śāpaṃ brahmalokam avāpa ca.

एतत् ते सर्वम् आख्यातं ते भूता मानवा यथा। नारदो ऽपि यथा श्वेतं द्वीपं स गतवान् ऋषिः। तत् ते सर्वं प्रवक्ष्यामि शृणुष्वैकमना नृप।

etat te sarvam ākhyātaṃ te bhūtā mānavā yathā. nārado 'pi yathā śvetaṃ dvīpaṃ sa gatavān ṛṣiḥ. tat te sarvaṃ pravakṣyāmi śṛṇuṣvaikamanā nṛpa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents