महाभारत 12.320 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 320→

[mh-12-320] • 41 श्लोकाः

भीष्म उवाच। इत्य् एवम् उक्त्वा वचनं ब्रह्मर्षिः सुमहातपाः। प्रातिष्ठत शुकः सिद्धिं हित्वा लोकांश् चतुर्विधान्।

bhīṣma uvāca. ity evam uktvā vacanaṃ brahmarṣiḥ sumahātapāḥ. prātiṣṭhata śukaḥ siddhiṃ hitvā lokāṃś caturvidhān.

तमो ह्य् अष्टविधं हित्वा जहौ पञ्चविधं रजः। ततः सत्त्वं जहौ धीमांस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

tamo hy aṣṭavidhaṃ hitvā jahau pañcavidhaṃ rajaḥ. tataḥ sattvaṃ jahau dhīmāṃs tad adbhutam ivābhavat.

ततस् तस्मिन् पदे नित्ये निर्गुणे लिङ्गवर्जिते। ब्रह्मणि प्रत्यतिष्ठत् स विधूमो ऽग्निर् इव ज्वलन्।

tatas tasmin pade nitye nirguṇe liṅgavarjite. brahmaṇi pratyatiṣṭhat sa vidhūmo 'gnir iva jvalan.

उल्कापाता दिशां दाहा भूमिकम्पास् तथैव च। प्रादुर्भूताः क्षणे तस्मिंस् तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

ulkāpātā diśāṃ dāhā bhūmikampās tathaiva ca. prādurbhūtāḥ kṣaṇe tasmiṃs tad adbhutam ivābhavat.

द्रुमाः शाखाश् च मुमुचुः शिखराणि च पर्वताः। निर्घातशब्दैश् च गिरिर् हिमवान् दीर्यतीव ह।

drumāḥ śākhāś ca mumucuḥ śikharāṇi ca parvatāḥ. nirghātaśabdaiś ca girir himavān dīryatīva ha.

न बभासे सहस्रांशुर् न जज्वाल च पावकः। ह्रदाश् च सरितश् चैव चुक्षुभुः सागरास् तथा।

na babhāse sahasrāṃśur na jajvāla ca pāvakaḥ. hradāś ca saritaś caiva cukṣubhuḥ sāgarās tathā.

ववर्ष वासवस् तोयं रसवच् च सुगन्धि च। ववौ समीरणश् चापि दिव्यगन्धवहः शुचिः।

vavarṣa vāsavas toyaṃ rasavac ca sugandhi ca. vavau samīraṇaś cāpi divyagandhavahaḥ śuciḥ.

स शृङ्गे ऽप्रतिमे दिव्ये हिमवन् मेरुसंभवे। संश्लिष्टे श्वेतपीते द्वे रुक्मरूप्यमये शुभे।

sa śṛṅge 'pratime divye himavan merusaṃbhave. saṃśliṣṭe śvetapīte dve rukmarūpyamaye śubhe.

शतयोजनविस्तारे तिर्यग् ऊर्ध्वं च भारत। उदीचीं दिशम् आश्रित्य रुचिरे संददर्श ह।

śatayojanavistāre tiryag ūrdhvaṃ ca bhārata. udīcīṃ diśam āśritya rucire saṃdadarśa ha.

सो ऽविशङ्केन मनसा तथैवाभ्यपतच् छुकः। ततः पर्वतशृङ्गे द्वे सहसैव द्विधाकृते। अदृश्येतां महाराज तद् अद्भुतम् इवाभवत्।

so 'viśaṅkena manasā tathaivābhyapatac chukaḥ. tataḥ parvataśṛṅge dve sahasaiva dvidhākṛte. adṛśyetāṃ mahārāja tad adbhutam ivābhavat.

ततः पर्वतशृङ्गाभ्यां सहसैव विनिःसृतः। न च प्रतिजघानास्य स गतिं पर्वतोत्तमः।

tataḥ parvataśṛṅgābhyāṃ sahasaiva viniḥsṛtaḥ. na ca pratijaghānāsya sa gatiṃ parvatottamaḥ.

ततो महान् अभूच् छब्दो दिवि सर्वदिवौकसाम्। गन्धर्वाणाम् ऋषीणां च ये च शैलनिवासिनः।

tato mahān abhūc chabdo divi sarvadivaukasām. gandharvāṇām ṛṣīṇāṃ ca ye ca śailanivāsinaḥ.

दृष्ट्वा शुकम् अतिक्रान्तं पर्वतं च द्विधाकृतम्। साधु साध्व् इति तत्रासीन् नादः सर्वत्र भारत।

dṛṣṭvā śukam atikrāntaṃ parvataṃ ca dvidhākṛtam. sādhu sādhv iti tatrāsīn nādaḥ sarvatra bhārata.

स पूज्यमानो देवैश् च गन्धर्वैर् ऋषिभिस् तथा। यक्षराक्षससंघैश् च विद्याधरगणैस् तथा।

sa pūjyamāno devaiś ca gandharvair ṛṣibhis tathā. yakṣarākṣasasaṃghaiś ca vidyādharagaṇais tathā.

दिव्यैः पुष्पैः समाकीर्णम् अन्तरिक्षं समन्ततः। आसीत् किल महाराज शुकाभिपतने तदा।

divyaiḥ puṣpaiḥ samākīrṇam antarikṣaṃ samantataḥ. āsīt kila mahārāja śukābhipatane tadā.

ततो मन्दाकिनीं रम्याम् उपरिष्टाद् अभिव्रजन्। शुको ददर्श धर्मात्मा पुष्पितद्रुमकाननाम्।

tato mandākinīṃ ramyām upariṣṭād abhivrajan. śuko dadarśa dharmātmā puṣpitadrumakānanām.

तस्यां क्रीडन्त्य् अभिरताः स्नान्ति चैवाप्सरोगणाः। शून्याकारं निराकाराः शुकं दृष्ट्वा विवाससः।

tasyāṃ krīḍanty abhiratāḥ snānti caivāpsarogaṇāḥ. śūnyākāraṃ nirākārāḥ śukaṃ dṛṣṭvā vivāsasaḥ.

तं प्रक्रमन्तम् आज्ञाय पिता स्नेहसमन्वितः। उत्तमां गतिम् आस्थाय पृष्ठतो ऽनुससार ह।

taṃ prakramantam ājñāya pitā snehasamanvitaḥ. uttamāṃ gatim āsthāya pṛṣṭhato 'nusasāra ha.

शुकस् तु मारुताद् ऊर्ध्वं गतिं कृत्वान्तरिक्षगाम्। दर्शयित्वा प्रभावं स्वं सर्वभूतो ऽभवत् तदा।

śukas tu mārutād ūrdhvaṃ gatiṃ kṛtvāntarikṣagām. darśayitvā prabhāvaṃ svaṃ sarvabhūto 'bhavat tadā.

महायोगगतिं त्व् अग्र्यां व्यासोत्थाय महातपाः। निमेषान्तरमात्रेण शुकाभिपतनं ययौ।

mahāyogagatiṃ tv agryāṃ vyāsotthāya mahātapāḥ. nimeṣāntaramātreṇa śukābhipatanaṃ yayau.

स ददर्श द्विधा कृत्वा पर्वताग्रं शुकं गतम्। शशंसुर् ऋषयस् तस्मै कर्म पुत्रस्य तत् तदा।

sa dadarśa dvidhā kṛtvā parvatāgraṃ śukaṃ gatam. śaśaṃsur ṛṣayas tasmai karma putrasya tat tadā.

ततः शुकेति दीर्घेण शैक्षेणाक्रन्दितस् तदा। स्वयं पित्रा स्वरेणोच्चैस् त्रींल् लोकान् अनुनाद्य वै।

tataḥ śuketi dīrgheṇa śaikṣeṇākranditas tadā. svayaṃ pitrā svareṇoccais trīṃl lokān anunādya vai.

शुकः सर्वगतो भूत्वा सर्वात्मा सर्वतोमुखः। प्रत्यभाषत धर्मात्मा भोःशब्देनानुनादयन्।

śukaḥ sarvagato bhūtvā sarvātmā sarvatomukhaḥ. pratyabhāṣata dharmātmā bhoḥśabdenānunādayan.

तत एकाक्षरं नादं भो इत्य् एव समीरयन्। प्रत्याहरज् जगत् सर्वम् उच्चैः स्थावरजङ्गमम्।

tata ekākṣaraṃ nādaṃ bho ity eva samīrayan. pratyāharaj jagat sarvam uccaiḥ sthāvarajaṅgamam.

ततः प्रभृति चाद्यापि शब्दान् उच्चारितान् पृथक्। गिरिगह्वरपृष्ठेषु व्याजहार शुकं प्रति।

tataḥ prabhṛti cādyāpi śabdān uccāritān pṛthak. girigahvarapṛṣṭheṣu vyājahāra śukaṃ prati.

अन्तर्हितः प्रभावं तु दर्शयित्वा शुकस् तदा। गुणान् संत्यज्य शब्दादीन् पदम् अध्यगमत् परम्।

antarhitaḥ prabhāvaṃ tu darśayitvā śukas tadā. guṇān saṃtyajya śabdādīn padam adhyagamat param.

महिमानं तु तं दृष्ट्वा पुत्रस्यामिततेजसः। निषसाद गिरिप्रस्थे पुत्रम् एवानुचिन्तयन्।

mahimānaṃ tu taṃ dṛṣṭvā putrasyāmitatejasaḥ. niṣasāda giriprasthe putram evānucintayan.

ततो मन्दाकिनीतीरे क्रीडन्तो ऽप्सरसां गणाः। आसाद्य तम् ऋषिं सर्वाः संभ्रान्ता गतचेतसः।

tato mandākinītīre krīḍanto 'psarasāṃ gaṇāḥ. āsādya tam ṛṣiṃ sarvāḥ saṃbhrāntā gatacetasaḥ.

जले निलिल्यिरे काश् चित् काश् चिद् गुल्मान् प्रपेदिरे। वसनान्य् आददुः काश् चिद् दृष्ट्वा तं मुनिसत्तमम्।

jale nililyire kāś cit kāś cid gulmān prapedire. vasanāny ādaduḥ kāś cid dṛṣṭvā taṃ munisattamam.

तां मुक्ततां तु विज्ञाय मुनिः पुत्रस्य वै तदा। सक्तताम् आत्मनश् चैव प्रीतो ऽभूद् व्रीडितश् च ह।

tāṃ muktatāṃ tu vijñāya muniḥ putrasya vai tadā. saktatām ātmanaś caiva prīto 'bhūd vrīḍitaś ca ha.

तं देवगन्धर्ववृतो महर्षिगणपूजितः। पिनाकहस्तो भगवान् अभ्यागच्छत शंकरः।

taṃ devagandharvavṛto maharṣigaṇapūjitaḥ. pinākahasto bhagavān abhyāgacchata śaṃkaraḥ.

तम् उवाच महादेवः सान्त्वपूर्वम् इदं वचः। पुत्रशोकाभिसंतप्तं कृष्णद्वैपायनं तदा।

tam uvāca mahādevaḥ sāntvapūrvam idaṃ vacaḥ. putraśokābhisaṃtaptaṃ kṛṣṇadvaipāyanaṃ tadā.

अग्नेर् भूमेर् अपां वायोर् अन्तरिक्षस्य चैव ह। वीर्येण सदृशः पुत्रस् त्वया मत्तः पुरा वृतः।

agner bhūmer apāṃ vāyor antarikṣasya caiva ha. vīryeṇa sadṛśaḥ putras tvayā mattaḥ purā vṛtaḥ.

स तथालक्षणो जातस् तपसा तव संभृतः। मम चैव प्रभावेन ब्रह्मतेजोमयः शुचिः।

sa tathālakṣaṇo jātas tapasā tava saṃbhṛtaḥ. mama caiva prabhāvena brahmatejomayaḥ śuciḥ.

स गतिं परमां प्राप्तो दुष्प्रापाम् अजितेन्द्रियैः। दैवतैर् अपि विप्रर्षे तं त्वं किम् अनुशोचसि।

sa gatiṃ paramāṃ prāpto duṣprāpām ajitendriyaiḥ. daivatair api viprarṣe taṃ tvaṃ kim anuśocasi.

यावत् स्थास्यन्ति गिरयो यावत् स्थास्यन्ति सागराः। तावत् तवाक्षया कीर्तिः सपुत्रस्य भविष्यति।

yāvat sthāsyanti girayo yāvat sthāsyanti sāgarāḥ. tāvat tavākṣayā kīrtiḥ saputrasya bhaviṣyati.

छायां स्वपुत्रसदृशीं सर्वतो ऽनपगां सदा। द्रक्ष्यसे त्वं च लोके ऽस्मिन् मत्प्रसादान् महामुने।

chāyāṃ svaputrasadṛśīṃ sarvato 'napagāṃ sadā. drakṣyase tvaṃ ca loke 'smin matprasādān mahāmune.

सो ऽनुनीतो भगवता स्वयं रुद्रेण भारत। छायां पश्यन् समावृत्तः स मुनिः परया मुदा।

so 'nunīto bhagavatā svayaṃ rudreṇa bhārata. chāyāṃ paśyan samāvṛttaḥ sa muniḥ parayā mudā.

इति जन्म गतिश् चैव शुकस्य भरतर्षभ। विस्तरेण मयाख्यातं यन् मां त्वं परिपृच्छसि।

iti janma gatiś caiva śukasya bharatarṣabha. vistareṇa mayākhyātaṃ yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi.

एतद् आचष्ट मे राजन् देवर्षिर् नारदः पुरा। व्यासश् चैव महायोगी संजल्पेषु पदे पदे।

etad ācaṣṭa me rājan devarṣir nāradaḥ purā. vyāsaś caiva mahāyogī saṃjalpeṣu pade pade.

इतिहासम् इमं पुण्यं मोक्षधर्मार्थसंहितम्। धारयेद् यः शमपरः स गच्छेत् परमां गतिम्।

itihāsam imaṃ puṇyaṃ mokṣadharmārthasaṃhitam. dhārayed yaḥ śamaparaḥ sa gacchet paramāṃ gatim.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...