महाभारत 12.312 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 312→

[mh-12-312] • 46 श्लोकाः

भीष्म उवाच। स मोक्षम् अनुचिन्त्यैव शुकः पितरम् अभ्यगात्। प्राहाभिवाद्य च गुरुं श्रेयोर्थी विनयान्वितः।

bhīṣma uvāca. sa mokṣam anucintyaiva śukaḥ pitaram abhyagāt. prāhābhivādya ca guruṃ śreyorthī vinayānvitaḥ.

मोक्षधर्मेषु कुशलो भगवान् प्रब्रवीतु मे। यथा मे मनसः शान्तिः परमा संभवेत् प्रभो।

mokṣadharmeṣu kuśalo bhagavān prabravītu me. yathā me manasaḥ śāntiḥ paramā saṃbhavet prabho.

श्रुत्वा पुत्रस्य वचनं परमर्षिर् उवाच तम्। अधीष्व पुत्र मोक्षं वै धर्मांश् च विविधान् अपि।

śrutvā putrasya vacanaṃ paramarṣir uvāca tam. adhīṣva putra mokṣaṃ vai dharmāṃś ca vividhān api.

पितुर् नियोगाज् जग्राह शुको ब्रह्मविदां वरः। योगशास्त्रं च निखिलं कापिलं चैव भारत।

pitur niyogāj jagrāha śuko brahmavidāṃ varaḥ. yogaśāstraṃ ca nikhilaṃ kāpilaṃ caiva bhārata.

स तं ब्राह्म्या श्रिया युक्तं ब्रह्मतुल्यपराक्रमम्। मेने पुत्रं यदा व्यासो मोक्षविद्याविशारदम्।

sa taṃ brāhmyā śriyā yuktaṃ brahmatulyaparākramam. mene putraṃ yadā vyāso mokṣavidyāviśāradam.

उवाच गच्छेति तदा जनकं मिथिलेश्वरम्। स ते वक्ष्यति मोक्षार्थं निखिलेन विशेषतः।

uvāca gaccheti tadā janakaṃ mithileśvaram. sa te vakṣyati mokṣārthaṃ nikhilena viśeṣataḥ.

पितुर् नियोगाद् अगमन् मैथिलं जनकं नृपम्। प्रष्टुं धर्मस्य निष्ठां वै मोक्षस्य च परायणम्।

pitur niyogād agaman maithilaṃ janakaṃ nṛpam. praṣṭuṃ dharmasya niṣṭhāṃ vai mokṣasya ca parāyaṇam.

उक्तश् च मानुषेण त्वं पथा गच्छेत्य् अविस्मितः। न प्रभावेण गन्तव्यम् अन्तरिक्षचरेण वै।

uktaś ca mānuṣeṇa tvaṃ pathā gacchety avismitaḥ. na prabhāveṇa gantavyam antarikṣacareṇa vai.

आर्जवेणैव गन्तव्यं न सुखान्वेषिणा पथा। नान्वेष्टव्या विशेषास् तु विशेषा हि प्रसङ्गिनः।

ārjaveṇaiva gantavyaṃ na sukhānveṣiṇā pathā. nānveṣṭavyā viśeṣās tu viśeṣā hi prasaṅginaḥ.

अहंकारो न कर्तव्यो याज्ये तस्मिन् नराधिपे। स्थातव्यं च वशे तस्य स ते छेत्स्यति संशयम्।

ahaṃkāro na kartavyo yājye tasmin narādhipe. sthātavyaṃ ca vaśe tasya sa te chetsyati saṃśayam.

स धर्मकुशलो राजा मोक्षशास्त्रविशारदः। याज्यो मम स यद् ब्रूयात् तत् कार्यम् अविशङ्कया।

sa dharmakuśalo rājā mokṣaśāstraviśāradaḥ. yājyo mama sa yad brūyāt tat kāryam aviśaṅkayā.

एवम् उक्तः स धर्मात्मा जगाम मिथिलां मुनिः। पद्भ्यां शक्तो ऽन्तरिक्षेण क्रान्तुं भूमिं ससागराम्।

evam uktaḥ sa dharmātmā jagāma mithilāṃ muniḥ. padbhyāṃ śakto 'ntarikṣeṇa krāntuṃ bhūmiṃ sasāgarām.

स गिरींश् चाप्य् अतिक्रम्य नदीस् तीर्त्वा सरांसि च। बहुव्यालमृगाकीर्णा विविधाश् चाटवीस् तथा।

sa girīṃś cāpy atikramya nadīs tīrtvā sarāṃsi ca. bahuvyālamṛgākīrṇā vividhāś cāṭavīs tathā.

मेरोर् हरेश् च द्वे वर्षे वर्षं हैमवतं तथा। क्रमेणैव व्यतिक्रम्य भारतं वर्षम् आसदत्।

meror hareś ca dve varṣe varṣaṃ haimavataṃ tathā. krameṇaiva vyatikramya bhārataṃ varṣam āsadat.

स देशान् विविधान् पश्यंश् चीनहूणनिषेवितान्। आर्यावर्तम् इमं देशम् आजगाम महामुनिः।

sa deśān vividhān paśyaṃś cīnahūṇaniṣevitān. āryāvartam imaṃ deśam ājagāma mahāmuniḥ.

पितुर् वचनम् आज्ञाय तम् एवार्थं विचिन्तयन्। अध्वानं सो ऽतिचक्राम खे ऽचरः खे चरन्न् इव।

pitur vacanam ājñāya tam evārthaṃ vicintayan. adhvānaṃ so 'ticakrāma khe 'caraḥ khe carann iva.

पत्तनानि च रम्याणि स्फीतानि नगराणि च। रत्नानि च विचित्राणि शुकः पश्यन् न पश्यति।

pattanāni ca ramyāṇi sphītāni nagarāṇi ca. ratnāni ca vicitrāṇi śukaḥ paśyan na paśyati.

उद्यानानि च रम्याणि तथैवायतनानि च। पुण्यानि चैव तीर्थानि सो ऽतिक्रम्य तथाध्वनः।

udyānāni ca ramyāṇi tathaivāyatanāni ca. puṇyāni caiva tīrthāni so 'tikramya tathādhvanaḥ.

सो ऽचिरेणैव कालेन विदेहान् आससाद ह। रक्षितान् धर्मराजेन जनकेन महात्मना।

so 'cireṇaiva kālena videhān āsasāda ha. rakṣitān dharmarājena janakena mahātmanā.

तत्र ग्रामान् बहून् पश्यन् बह्वन्नरसभोजनान्। पल्लीघोषान् समृद्धांश् च बहुगोकुलसंकुलान्।

tatra grāmān bahūn paśyan bahvannarasabhojanān. pallīghoṣān samṛddhāṃś ca bahugokulasaṃkulān.

स्फीतांश् च शालियवसैर् हंससारससेवितान्। पद्मिनीभिश् च शतशः श्रीमतीभिर् अलंकृतान्।

sphītāṃś ca śāliyavasair haṃsasārasasevitān. padminībhiś ca śataśaḥ śrīmatībhir alaṃkṛtān.

स विदेहान् अतिक्रम्य समृद्धजनसेवितान्। मिथिलोपवनं रम्यम् आससाद महर्द्धिमत्।

sa videhān atikramya samṛddhajanasevitān. mithilopavanaṃ ramyam āsasāda maharddhimat.

हस्त्यश्वरथसंकीर्णं नरनारीसमाकुलम्। पश्यन्न् अपश्यन्न् इव तत् समतिक्रामद् अच्युतः।

hastyaśvarathasaṃkīrṇaṃ naranārīsamākulam. paśyann apaśyann iva tat samatikrāmad acyutaḥ.

मनसा तं वहन् भारं तम् एवार्थं विचिन्तयन्। आत्मारामः प्रसन्नात्मा मिथिलाम् आससाद ह।

manasā taṃ vahan bhāraṃ tam evārthaṃ vicintayan. ātmārāmaḥ prasannātmā mithilām āsasāda ha.

तस्या द्वारं समासाद्य द्वारपालैर् निवारितः। स्थितो ध्यानपरो मुक्तो विदितः प्रविवेश ह।

tasyā dvāraṃ samāsādya dvārapālair nivāritaḥ. sthito dhyānaparo mukto viditaḥ praviveśa ha.

स राजमार्गम् आसाद्य समृद्धजनसंकुलम्। पार्थिवक्षयम् आसाद्य निःशङ्कः प्रविवेश ह।

sa rājamārgam āsādya samṛddhajanasaṃkulam. pārthivakṣayam āsādya niḥśaṅkaḥ praviveśa ha.

तत्रापि द्वारपालास् तम् उग्रवाचो न्यषेधयन्। तथैव च शुकस् तत्र निर्मन्युः समतिष्ठत।

tatrāpi dvārapālās tam ugravāco nyaṣedhayan. tathaiva ca śukas tatra nirmanyuḥ samatiṣṭhata.

न चातपाध्वसंतप्तः क्षुत्पिपासाश्रमान्वितः। प्रताम्यति ग्लायति वा नापैति च तथातपात्।

na cātapādhvasaṃtaptaḥ kṣutpipāsāśramānvitaḥ. pratāmyati glāyati vā nāpaiti ca tathātapāt.

तेषां तु द्वारपालानाम् एकः शोकसमन्वितः। मध्यंगतम् इवादित्यं दृष्ट्वा शुकम् अवस्थितम्।

teṣāṃ tu dvārapālānām ekaḥ śokasamanvitaḥ. madhyaṃgatam ivādityaṃ dṛṣṭvā śukam avasthitam.

पूजयित्वा यथान्यायम् अभिवाद्य कृताञ्जलिः। प्रावेशयत् ततः कक्ष्यां द्वितीयां राजवेश्मनः।

pūjayitvā yathānyāyam abhivādya kṛtāñjaliḥ. prāveśayat tataḥ kakṣyāṃ dvitīyāṃ rājaveśmanaḥ.

तत्रासीनः शुकस् तात मोक्षम् एवानुचिन्तयन्। छायायाम् आतपे चैव समदर्शी महाद्युतिः।

tatrāsīnaḥ śukas tāta mokṣam evānucintayan. chāyāyām ātape caiva samadarśī mahādyutiḥ.

तं मुहूर्ताद् इवागम्य राज्ञो मन्त्री कृताञ्जलिः। प्रावेशयत् ततः कक्ष्यां तृतीयां राजवेश्मनः।

taṃ muhūrtād ivāgamya rājño mantrī kṛtāñjaliḥ. prāveśayat tataḥ kakṣyāṃ tṛtīyāṃ rājaveśmanaḥ.

तत्रान्तःपुरसंबद्धं महच् चैत्ररथोपमम्। सुविभक्तजलाक्रीडं रम्यं पुष्पितपादपम्।

tatrāntaḥpurasaṃbaddhaṃ mahac caitrarathopamam. suvibhaktajalākrīḍaṃ ramyaṃ puṣpitapādapam.

तद् दर्शयित्वा स शुकं मन्त्री काननम् उत्तमम्। शुकं प्रावेशयन् मन्त्री प्रमदावनम् उत्तमम्। अर्हम् आसनम् आदिश्य निश्चक्राम ततः पुनः।

tad darśayitvā sa śukaṃ mantrī kānanam uttamam. śukaṃ prāveśayan mantrī pramadāvanam uttamam. arham āsanam ādiśya niścakrāma tataḥ punaḥ.

तं चारुवेषाः सुश्रोण्यस् तरुण्यः प्रियदर्शनाः। सूक्ष्मरक्ताम्बरधरास् तप्तकाञ्चनभूषणाः।

taṃ cāruveṣāḥ suśroṇyas taruṇyaḥ priyadarśanāḥ. sūkṣmaraktāmbaradharās taptakāñcanabhūṣaṇāḥ.

संलापोल्लापकुशला नृत्तगीतविशारदाः। स्मितपूर्वाभिभाषिण्यो रूपेणाप्सरसां समाः।

saṃlāpollāpakuśalā nṛttagītaviśāradāḥ. smitapūrvābhibhāṣiṇyo rūpeṇāpsarasāṃ samāḥ.

कामोपचारकुशला भावज्ञाः सर्वकोविदाः। परं पञ्चाशतो नार्यो वारमुख्याः समाद्रवन्।

kāmopacārakuśalā bhāvajñāḥ sarvakovidāḥ. paraṃ pañcāśato nāryo vāramukhyāḥ samādravan.

पाद्यादीनि प्रतिग्राह्य पूजया परयार्च्य च। देशकालोपपन्नेन साध्वन्नेनाप्य् अतर्पयन्।

pādyādīni pratigrāhya pūjayā parayārcya ca. deśakālopapannena sādhvannenāpy atarpayan.

तस्य भुक्तवतस् तात तद् अन्तःपुरकाननम्। सुरम्यं दर्शयाम् आसुर् एकैकश्येन भारत।

tasya bhuktavatas tāta tad antaḥpurakānanam. suramyaṃ darśayām āsur ekaikaśyena bhārata.

क्रीडन्त्यश् च हसन्त्यश् च गायन्त्यश् चैव ताः शुकम्। उदारसत्त्वं सत्त्वज्ञाः सर्वाः पर्यचरंस् तदा।

krīḍantyaś ca hasantyaś ca gāyantyaś caiva tāḥ śukam. udārasattvaṃ sattvajñāḥ sarvāḥ paryacaraṃs tadā.

आरणेयस् तु शुद्धात्मा त्रिसंदेहस् त्रिकर्मकृत्। वश्येन्द्रियो जितक्रोधो न हृष्यति न कुप्यति।

āraṇeyas tu śuddhātmā trisaṃdehas trikarmakṛt. vaśyendriyo jitakrodho na hṛṣyati na kupyati.

तस्मै शय्यासनं दिव्यं वरार्हं रत्नभूषितम्। स्पर्ध्यास्तरणसंस्तीर्णं ददुस् ताः परमस्त्रियः।

tasmai śayyāsanaṃ divyaṃ varārhaṃ ratnabhūṣitam. spardhyāstaraṇasaṃstīrṇaṃ dadus tāḥ paramastriyaḥ.

पादशौचं तु कृत्वैव शुकः संध्याम् उपास्य च। निषसादासने पुण्ये तम् एवार्थं विचिन्तयन्।

pādaśaucaṃ tu kṛtvaiva śukaḥ saṃdhyām upāsya ca. niṣasādāsane puṇye tam evārthaṃ vicintayan.

पूर्वरात्रे तु तत्रासौ भूत्वा ध्यानपरायणः। मध्यरात्रे यथान्यायं निद्राम् आहारयत् प्रभुः।

pūrvarātre tu tatrāsau bhūtvā dhyānaparāyaṇaḥ. madhyarātre yathānyāyaṃ nidrām āhārayat prabhuḥ.

ततो मुहूर्ताद् उत्थाय कृत्वा शौचम् अनन्तरम्। स्त्रीभिः परिवृतो धीमान् ध्यानम् एवान्वपद्यत।

tato muhūrtād utthāya kṛtvā śaucam anantaram. strībhiḥ parivṛto dhīmān dhyānam evānvapadyata.

अनेन विधिना कार्ष्णिस् तद् अहःशेषम् अच्युतः। तां च रात्रिं नृपकुले वर्तयाम् आस भारत।

anena vidhinā kārṣṇis tad ahaḥśeṣam acyutaḥ. tāṃ ca rātriṃ nṛpakule vartayām āsa bhārata.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...