महाभारत 12.31 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 31→

[mh-12-31] • 47 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततो राजा पाण्डुसुतो नारदं प्रत्यभाषत। भगवञ् श्रोतुम् इच्छामि सुवर्णष्ठीविसंभवम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tato rājā pāṇḍusuto nāradaṃ pratyabhāṣata. bhagavañ śrotum icchāmi suvarṇaṣṭhīvisaṃbhavam.

एवम् उक्तः स च मुनिर् धर्मराजेन नारदः। आचचक्षे यथा वृत्तं सुवर्णष्ठीविनं प्रति।

evam uktaḥ sa ca munir dharmarājena nāradaḥ. ācacakṣe yathā vṛttaṃ suvarṇaṣṭhīvinaṃ prati.

एवम् एतन् महाराज यथायं केशवो ऽब्रवीत्। कार्यस्यास्य तु यच् छेषं तत् ते वक्ष्यामि पृच्छतः।

evam etan mahārāja yathāyaṃ keśavo 'bravīt. kāryasyāsya tu yac cheṣaṃ tat te vakṣyāmi pṛcchataḥ.

अहं च पर्वतश् चैव स्वस्रीयो मे महामुनिः। वस्तुकामाव् अभिगतौ सृञ्जयं जयतां वरम्।

ahaṃ ca parvataś caiva svasrīyo me mahāmuniḥ. vastukāmāv abhigatau sṛñjayaṃ jayatāṃ varam.

तत्र संपूजितौ तेन विधिदृष्टेन कर्मणा। सर्वकामैः सुविहितौ निवसावो ऽस्य वेश्मनि।

tatra saṃpūjitau tena vidhidṛṣṭena karmaṇā. sarvakāmaiḥ suvihitau nivasāvo 'sya veśmani.

व्यतिक्रान्तासु वर्षासु समये गमनस्य च। पर्वतो माम् उवाचेदं काले वचनम् अर्थवत्।

vyatikrāntāsu varṣāsu samaye gamanasya ca. parvato mām uvācedaṃ kāle vacanam arthavat.

आवाम् अस्य नरेन्द्रस्य गृहे परमपूजितौ। उषितौ समये ब्रह्मंश् चिन्त्यताम् अत्र सांप्रतम्।

āvām asya narendrasya gṛhe paramapūjitau. uṣitau samaye brahmaṃś cintyatām atra sāṃpratam.

ततो ऽहम् अब्रुवं राजन् पर्वतं शुभदर्शनम्। सर्वम् एतत् त्वयि विभो भागिनेयोपपद्यते।

tato 'ham abruvaṃ rājan parvataṃ śubhadarśanam. sarvam etat tvayi vibho bhāgineyopapadyate.

वरेण छन्द्यतां राजा लभतां यद् यद् इच्छति। आवयोस् तपसा सिद्धिं प्राप्नोतु यदि मन्यसे।

vareṇa chandyatāṃ rājā labhatāṃ yad yad icchati. āvayos tapasā siddhiṃ prāpnotu yadi manyase.

तत आहूय राजानं सृञ्जयं शुभदर्शनम्। पर्वतो ऽनुमतं वाक्यम् उवाच मुनिपुंगवः।

tata āhūya rājānaṃ sṛñjayaṃ śubhadarśanam. parvato 'numataṃ vākyam uvāca munipuṃgavaḥ.

प्रीतौ स्वो नृप सत्कारैस् तव ह्य् आर्जवसंभृतैः। आवाभ्याम् अभ्यनुज्ञातो वरं नृवर चिन्तय।

prītau svo nṛpa satkārais tava hy ārjavasaṃbhṛtaiḥ. āvābhyām abhyanujñāto varaṃ nṛvara cintaya.

देवानाम् अविहिंसायां यद् भवेन् मानुषक्षमम्। तद् गृहाण महाराज पूजार्हो नौ मतो भवान्।

devānām avihiṃsāyāṃ yad bhaven mānuṣakṣamam. tad gṛhāṇa mahārāja pūjārho nau mato bhavān.

सृञ्जय उवाच। प्रीतौ भवन्तौ यदि मे कृतम् एतावता मम। एष एव परो लाभो निर्वृत्तो मे महाफलः।

sṛñjaya uvāca. prītau bhavantau yadi me kṛtam etāvatā mama. eṣa eva paro lābho nirvṛtto me mahāphalaḥ.

नारद उवाच। तम् एवंवादिनं भूयः पर्वतः प्रत्यभाषत। वृणीष्व राजन् संकल्पो यस् ते हृदि चिरं स्थितः।

nārada uvāca. tam evaṃvādinaṃ bhūyaḥ parvataḥ pratyabhāṣata. vṛṇīṣva rājan saṃkalpo yas te hṛdi ciraṃ sthitaḥ.

सृञ्जय उवाच। अभीप्सामि सुतं वीरं वीर्यवन्तं दृढव्रतम्। आयुष्मन्तं महाभागं देवराजसमद्युतिम्।

sṛñjaya uvāca. abhīpsāmi sutaṃ vīraṃ vīryavantaṃ dṛḍhavratam. āyuṣmantaṃ mahābhāgaṃ devarājasamadyutim.

पर्वत उवाच। भविष्यत्य् एष ते कामो न त्व् आयुष्मान् भविष्यति। देवराजाभिभूत्यर्थं संकल्पो ह्य् एष ते हृदि।

parvata uvāca. bhaviṣyaty eṣa te kāmo na tv āyuṣmān bhaviṣyati. devarājābhibhūtyarthaṃ saṃkalpo hy eṣa te hṛdi.

सुवर्णष्ठीवनाच् चैव स्वर्णष्ठीवी भविष्यति। रक्ष्यश् च देवराजात् स देवराजसमद्युतिः।

suvarṇaṣṭhīvanāc caiva svarṇaṣṭhīvī bhaviṣyati. rakṣyaś ca devarājāt sa devarājasamadyutiḥ.

नारद उवाच। तच् छ्रुत्वा सृञ्जयो वाक्यं पर्वतस्य महात्मनः। प्रसादयाम् आस तदा नैतद् एवं भवेद् इति।

nārada uvāca. tac chrutvā sṛñjayo vākyaṃ parvatasya mahātmanaḥ. prasādayām āsa tadā naitad evaṃ bhaved iti.

आयुष्मान् मे भवेत् पुत्रो भवतस् तपसा मुने। न च तं पर्वतः किं चिद् उवाचेन्द्रव्यपेक्षया।

āyuṣmān me bhavet putro bhavatas tapasā mune. na ca taṃ parvataḥ kiṃ cid uvācendravyapekṣayā.

तम् अहं नृपतिं दीनम् अब्रुवं पुनर् एव तु। स्मर्तव्यो ऽहं महाराज दर्शयिष्यामि ते स्मृतः।

tam ahaṃ nṛpatiṃ dīnam abruvaṃ punar eva tu. smartavyo 'haṃ mahārāja darśayiṣyāmi te smṛtaḥ.

अहं ते दयितं पुत्रं प्रेतराजवशं गतम्। पुनर् दास्यामि तद् रूपं मा शुचः पृथिवीपते।

ahaṃ te dayitaṃ putraṃ pretarājavaśaṃ gatam. punar dāsyāmi tad rūpaṃ mā śucaḥ pṛthivīpate.

एवम् उक्त्वा तु नृपतिं प्रयातौ स्वो यथेप्सितम्। सृञ्जयश् च यथाकामं प्रविवेश स्वमन्दिरम्।

evam uktvā tu nṛpatiṃ prayātau svo yathepsitam. sṛñjayaś ca yathākāmaṃ praviveśa svamandiram.

सृञ्जयस्याथ राजर्षेः कस्मिंश् चित् कालपर्यये। जज्ञे पुत्रो महावीर्यस् तेजसा प्रज्वलन्न् इव।

sṛñjayasyātha rājarṣeḥ kasmiṃś cit kālaparyaye. jajñe putro mahāvīryas tejasā prajvalann iva.

ववृधे स यथाकालं सरसीव महोत्पलम्। बभूव काञ्चनष्ठीवी यथार्थं नाम तस्य तत्।

vavṛdhe sa yathākālaṃ sarasīva mahotpalam. babhūva kāñcanaṣṭhīvī yathārthaṃ nāma tasya tat.

तद् अद्भुततमं लोके पप्रथे कुरुसत्तम। बुबुधे तच् च देवेन्द्रो वरदानं महात्मनोः।

tad adbhutatamaṃ loke paprathe kurusattama. bubudhe tac ca devendro varadānaṃ mahātmanoḥ.

ततस् त्व् अभिभवाद् भीतो बृहस्पतिमते स्थितः। कुमारस्यान्तरप्रेक्षी बभूव बलवृत्रहा।

tatas tv abhibhavād bhīto bṛhaspatimate sthitaḥ. kumārasyāntaraprekṣī babhūva balavṛtrahā.

चोदयाम् आस वज्रं स दिव्यास्त्रं मूर्तिसंस्थितम्। व्याघ्रो भूत्वा जहीमं त्वं राजपुत्रम् इति प्रभो।

codayām āsa vajraṃ sa divyāstraṃ mūrtisaṃsthitam. vyāghro bhūtvā jahīmaṃ tvaṃ rājaputram iti prabho.

विवृद्धः किल वीर्येण माम् एषो ऽभिभविष्यति। सृञ्जयस्य सुतो वज्र यथैनं पर्वतो ददौ।

vivṛddhaḥ kila vīryeṇa mām eṣo 'bhibhaviṣyati. sṛñjayasya suto vajra yathainaṃ parvato dadau.

एवम् उक्तस् तु शक्रेण वज्रः परपुरंजयः। कुमारस्यान्तरप्रेक्षी नित्यम् एवान्वपद्यत।

evam uktas tu śakreṇa vajraḥ parapuraṃjayaḥ. kumārasyāntaraprekṣī nityam evānvapadyata.

सृञ्जयो ऽपि सुतं प्राप्य देवराजसमद्युतिम्। हृष्टः सान्तःपुरो राजा वननित्यो ऽभवत् तदा।

sṛñjayo 'pi sutaṃ prāpya devarājasamadyutim. hṛṣṭaḥ sāntaḥpuro rājā vananityo 'bhavat tadā.

ततो भागीरथीतीरे कदा चिद् वननिर्झरे। धात्रीद्वितीयो बालः स क्रीडार्थं पर्यधावत।

tato bhāgīrathītīre kadā cid vananirjhare. dhātrīdvitīyo bālaḥ sa krīḍārthaṃ paryadhāvata.

पञ्चवर्षकदेशीयो बालो नागेन्द्रविक्रमः। सहसोत्पतितं व्याघ्रम् आससाद महाबलः।

pañcavarṣakadeśīyo bālo nāgendravikramaḥ. sahasotpatitaṃ vyāghram āsasāda mahābalaḥ.

तेन चैव विनिष्पिष्टो वेपमानो नृपात्मजः। व्यसुः पपात मेदिन्यां ततो धात्री विचुक्रुशे।

tena caiva viniṣpiṣṭo vepamāno nṛpātmajaḥ. vyasuḥ papāta medinyāṃ tato dhātrī vicukruśe.

हत्वा तु राजपुत्रं स तत्रैवान्तरधीयत। शार्दूलो देवराजस्य माययान्तर्हितस् तदा।

hatvā tu rājaputraṃ sa tatraivāntaradhīyata. śārdūlo devarājasya māyayāntarhitas tadā.

धात्र्यास् तु निनदं श्रुत्वा रुदत्याः परमार्तवत्। अभ्यधावत तं देशं स्वयम् एव महीपतिः।

dhātryās tu ninadaṃ śrutvā rudatyāḥ paramārtavat. abhyadhāvata taṃ deśaṃ svayam eva mahīpatiḥ.

स ददर्श गतासुं तं शयानं पीतशोणितम्। कुमारं विगतानन्दं निशाकरम् इव च्युतम्।

sa dadarśa gatāsuṃ taṃ śayānaṃ pītaśoṇitam. kumāraṃ vigatānandaṃ niśākaram iva cyutam.

स तम् उत्सङ्गम् आरोप्य परिपीडितवक्षसम्। पुत्रं रुधिरसंसिक्तं पर्यदेवयद् आतुरः।

sa tam utsaṅgam āropya paripīḍitavakṣasam. putraṃ rudhirasaṃsiktaṃ paryadevayad āturaḥ.

ततस् ता मातरस् तस्य रुदन्त्यः शोककर्शिताः। अभ्यधावन्त तं देशं यत्र राजा स सृञ्जयः।

tatas tā mātaras tasya rudantyaḥ śokakarśitāḥ. abhyadhāvanta taṃ deśaṃ yatra rājā sa sṛñjayaḥ.

ततः स राजा सस्मार माम् अन्तर्गतमानसः। तच् चाहं चिन्तितं ज्ञात्वा गतवांस् तस्य दर्शनम्।

tataḥ sa rājā sasmāra mām antargatamānasaḥ. tac cāhaṃ cintitaṃ jñātvā gatavāṃs tasya darśanam.

स मयैतानि वाक्यानि श्रावितः शोकलालसः। यानि ते यदुवीरेण कथितानि महीपते।

sa mayaitāni vākyāni śrāvitaḥ śokalālasaḥ. yāni te yaduvīreṇa kathitāni mahīpate.

संजीवितश् चापि मया वासवानुमते तदा। भवितव्यं तथा तच् च न तच् छक्यम् अतो ऽन्यथा।

saṃjīvitaś cāpi mayā vāsavānumate tadā. bhavitavyaṃ tathā tac ca na tac chakyam ato 'nyathā.

अत ऊर्ध्वं कुमारः स स्वर्णष्ठीवी महायशाः। चित्तं प्रसादयाम् आस पितुर् मातुश् च वीर्यवान्।

ata ūrdhvaṃ kumāraḥ sa svarṇaṣṭhīvī mahāyaśāḥ. cittaṃ prasādayām āsa pitur mātuś ca vīryavān.

कारयाम् आस राज्यं स पितरि स्वर्गते विभुः। वर्षाणाम् एकशतवत् सहस्रं भीमविक्रमः।

kārayām āsa rājyaṃ sa pitari svargate vibhuḥ. varṣāṇām ekaśatavat sahasraṃ bhīmavikramaḥ.

तत इष्ट्वा महायज्ञैर् बहुभिर् भूरिदक्षिणैः। तर्पयाम् आस देवांश् च पितॄंश् चैव महाद्युतिः।

tata iṣṭvā mahāyajñair bahubhir bhūridakṣiṇaiḥ. tarpayām āsa devāṃś ca pitṝṃś caiva mahādyutiḥ.

उत्पाद्य च बहून् पुत्रान् कुलसंतानकारिणः। कालेन महता राजन् कालधर्मम् उपेयिवान्।

utpādya ca bahūn putrān kulasaṃtānakāriṇaḥ. kālena mahatā rājan kāladharmam upeyivān.

स त्वं राजेन्द्र संजातं शोकम् एतन् निवर्तय। यथा त्वां केशवः प्राह व्यासश् च सुमहातपाः।

sa tvaṃ rājendra saṃjātaṃ śokam etan nivartaya. yathā tvāṃ keśavaḥ prāha vyāsaś ca sumahātapāḥ.

पितृपैतामहं राज्यम् आस्थाय दुरम् उद्वह। इष्ट्वा पुण्यैर् महायज्ञैर् इष्टांल् लोकान् अवाप्स्यसि।

pitṛpaitāmahaṃ rājyam āsthāya duram udvaha. iṣṭvā puṇyair mahāyajñair iṣṭāṃl lokān avāpsyasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...