महाभारत 12.303 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 303→

[mh-12-303] • 21 श्लोकाः

याज्ञवल्क्य उवाच। न शक्यो निर्गुणस् तात गुणीकर्तुं विशां पते। गुणवांश् चाप्य् अगुणवान् यथातत्त्वं निबोध मे।

yājñavalkya uvāca. na śakyo nirguṇas tāta guṇīkartuṃ viśāṃ pate. guṇavāṃś cāpy aguṇavān yathātattvaṃ nibodha me.

गुणैर् हि गुणवान् एव निर्गुणश् चागुणस् तथा। प्राहुर् एवं महात्मानो मुनयस् तत्त्वदर्शिनः।

guṇair hi guṇavān eva nirguṇaś cāguṇas tathā. prāhur evaṃ mahātmāno munayas tattvadarśinaḥ.

गुणस्वभावस् त्व् अव्यक्तो गुणान् एवाभिवर्तते। उपयुङ्क्ते च तान् एव स चैवाज्ञः स्वभावतः।

guṇasvabhāvas tv avyakto guṇān evābhivartate. upayuṅkte ca tān eva sa caivājñaḥ svabhāvataḥ.

अव्यक्तस् तु न जानीते पुरुषो ज्ञः स्वभावतः। न मत्तः परम् अस्तीति नित्यम् एवाभिमन्यते।

avyaktas tu na jānīte puruṣo jñaḥ svabhāvataḥ. na mattaḥ param astīti nityam evābhimanyate.

अनेन कारणेनैतद् अव्यक्तं स्याद् अचेतनम्। नित्यत्वाद् अक्षरत्वाच् च क्षराणां तत्त्वतो ऽन्यथा।

anena kāraṇenaitad avyaktaṃ syād acetanam. nityatvād akṣaratvāc ca kṣarāṇāṃ tattvato 'nyathā.

यदाज्ञानेन कुर्वीत गुणसर्गं पुनः पुनः। यदात्मानं न जानीते तदाव्यक्तम् इहोच्यते।

yadājñānena kurvīta guṇasargaṃ punaḥ punaḥ. yadātmānaṃ na jānīte tadāvyaktam ihocyate.

कर्तृत्वाच् चापि तत्त्वानां तत्त्वधर्मी तथोच्यते। कर्तृत्वाच् चैव योनीनां योनिधर्मा तथोच्यते।

kartṛtvāc cāpi tattvānāṃ tattvadharmī tathocyate. kartṛtvāc caiva yonīnāṃ yonidharmā tathocyate.

कर्तृत्वात् प्रकृतीनां तु तथा प्रकृतिधर्मिता। कर्तृत्वाच् चापि बीजानां बीजधर्मी तथोच्यते।

kartṛtvāt prakṛtīnāṃ tu tathā prakṛtidharmitā. kartṛtvāc cāpi bījānāṃ bījadharmī tathocyate.

गुणानां प्रसवत्वाच् च तथा प्रसवधर्मवान्। कर्तृत्वात् प्रलयानां च तथा प्रलयधर्मिता। कर्तृत्वात् प्रसवानां च तथा प्रभवधर्मिता।

guṇānāṃ prasavatvāc ca tathā prasavadharmavān. kartṛtvāt pralayānāṃ ca tathā pralayadharmitā. kartṛtvāt prasavānāṃ ca tathā prabhavadharmitā.

बीजत्वात् प्रकृतित्वाच् च प्रलयत्वात् तथैव च। उपेक्षकत्वाद् अन्यत्वाद् अभिमानाच् च केवलम्।

bījatvāt prakṛtitvāc ca pralayatvāt tathaiva ca. upekṣakatvād anyatvād abhimānāc ca kevalam.

मन्यन्ते यतयः शुद्धा अध्यात्मविगतज्वराः। अनित्यं नित्यम् अव्यक्तम् एवम् एतद् धि शुश्रुम।

manyante yatayaḥ śuddhā adhyātmavigatajvarāḥ. anityaṃ nityam avyaktam evam etad dhi śuśruma.

अव्यक्तैकत्वम् इत्य् आहुर् नानात्वं पुरुषस् तथा। सर्वभूतदयावन्तः केवलं ज्ञानम् आस्थिताः।

avyaktaikatvam ity āhur nānātvaṃ puruṣas tathā. sarvabhūtadayāvantaḥ kevalaṃ jñānam āsthitāḥ.

अन्यः स पुरुषो ऽव्यक्तस् त्व् अध्रुवो ध्रुवसंज्ञकः। यथा मुञ्ज इषीकायास् तथैवैतद् धि जायते। न चैव मुञ्जसंयोगाद् इषीका कर्तृ बुध्यते।

anyaḥ sa puruṣo 'vyaktas tv adhruvo dhruvasaṃjñakaḥ. yathā muñja iṣīkāyās tathaivaitad dhi jāyate. na caiva muñjasaṃyogād iṣīkā kartṛ budhyate.

अन्यं च मशकं विद्याद् अन्यच् चोदुम्बरं तथा। न चोदुम्बरसंयोगैर् मशकस् तत्र लिप्यते।

anyaṃ ca maśakaṃ vidyād anyac codumbaraṃ tathā. na codumbarasaṃyogair maśakas tatra lipyate.

अन्य एव तथा मत्स्यस् तथान्यद् उदकं स्मृतम्। न चोदकस्य स्पर्शेन मत्स्यो लिप्यति सर्वशः।

anya eva tathā matsyas tathānyad udakaṃ smṛtam. na codakasya sparśena matsyo lipyati sarvaśaḥ.

अन्यो ह्य् अग्निर् उखाप्य् अन्या नित्यम् एवम् अवैहि भोः। न चोपलिप्यते सो ऽग्निर् उखासंस्पर्शनेन वै।

anyo hy agnir ukhāpy anyā nityam evam avaihi bhoḥ. na copalipyate so 'gnir ukhāsaṃsparśanena vai.

पुष्करं त्व् अन्यद् एवात्र तथान्यद् उदकं स्मृतम्। न चोदकस्य स्पर्शेन लिप्यते तत्र पुष्करम्।

puṣkaraṃ tv anyad evātra tathānyad udakaṃ smṛtam. na codakasya sparśena lipyate tatra puṣkaram.

एतेषां सह संवासं विवासं चैव नित्यशः। यथा तथैनं पश्यन्ति न नित्यं प्राकृता जनाः।

eteṣāṃ saha saṃvāsaṃ vivāsaṃ caiva nityaśaḥ. yathā tathainaṃ paśyanti na nityaṃ prākṛtā janāḥ.

ये त्व् अन्यथैव पश्यन्ति न सम्यक् तेषु दर्शनम्। ते व्यक्तं निरयं घोरं प्रविशन्ति पुनः पुनः।

ye tv anyathaiva paśyanti na samyak teṣu darśanam. te vyaktaṃ nirayaṃ ghoraṃ praviśanti punaḥ punaḥ.

सांख्यदर्शनम् एतत् ते परिसंख्यातम् उत्तमम्। एवं हि परिसंख्याय सांख्याः केवलतां गताः।

sāṃkhyadarśanam etat te parisaṃkhyātam uttamam. evaṃ hi parisaṃkhyāya sāṃkhyāḥ kevalatāṃ gatāḥ.

ये त्व् अन्ये तत्त्वकुशलास् तेषाम् एतन् निदर्शनम्। अतः परं प्रवक्ष्यामि योगानाम् अपि दर्शनम्।

ye tv anye tattvakuśalās teṣām etan nidarśanam. ataḥ paraṃ pravakṣyāmi yogānām api darśanam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...