महाभारत 12.302 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 302→

[mh-12-302] • 18 श्लोकाः

याज्ञवल्क्य उवाच। एते प्रधानस्य गुणास् त्रयः पुरुषसत्तम। कृत्स्नस्य चैव जगतस् तिष्ठन्त्य् अनपगाः सदा। अव्यक्तरूपो भगवाञ् शतधा च सहस्रशः।

yājñavalkya uvāca. ete pradhānasya guṇās trayaḥ puruṣasattama. kṛtsnasya caiva jagatas tiṣṭhanty anapagāḥ sadā. avyaktarūpo bhagavāñ śatadhā ca sahasraśaḥ.

शतधा सहस्रधा चैव तथा शतसहस्रधा। कोटिशश् च करोत्य् एष प्रत्यगात्मानम् आत्मना।

śatadhā sahasradhā caiva tathā śatasahasradhā. koṭiśaś ca karoty eṣa pratyagātmānam ātmanā.

सात्त्विकस्योत्तमं स्थानं राजसस्येह मध्यमम्। तामसस्याधमं स्थानं प्राहुर् अध्यात्मचिन्तकाः।

sāttvikasyottamaṃ sthānaṃ rājasasyeha madhyamam. tāmasasyādhamaṃ sthānaṃ prāhur adhyātmacintakāḥ.

केवलेनेह पुण्येन गतिम् ऊर्ध्वाम् अवाप्नुयात्। पुण्यपापेन मानुष्यम् अधर्मेणाप्य् अधोगतिम्।

kevaleneha puṇyena gatim ūrdhvām avāpnuyāt. puṇyapāpena mānuṣyam adharmeṇāpy adhogatim.

द्वंद्वम् एषां त्रयाणां तु संनिपातं च तत्त्वतः। सत्त्वस्य रजसश् चैव तमसश् च शृणुष्व मे।

dvaṃdvam eṣāṃ trayāṇāṃ tu saṃnipātaṃ ca tattvataḥ. sattvasya rajasaś caiva tamasaś ca śṛṇuṣva me.

सत्त्वस्य तु रजो दृष्टं रजसश् च तमस् तथा। तमसश् च तथा सत्त्वं सत्त्वस्याव्यक्तम् एव च। सत्त्वं प्रपद्यते सत्त्वाद् अव्यक्ताद् व्यक्तम् एव च।

sattvasya tu rajo dṛṣṭaṃ rajasaś ca tamas tathā. tamasaś ca tathā sattvaṃ sattvasyāvyaktam eva ca. sattvaṃ prapadyate sattvād avyaktād vyaktam eva ca.

अव्यक्तसत्त्वसंयुक्तो देवलोकम् अवाप्नुयात्। रजःसत्त्वसमायुक्तो मनुष्येषूपपद्यते।

avyaktasattvasaṃyukto devalokam avāpnuyāt. rajaḥsattvasamāyukto manuṣyeṣūpapadyate.

रजस्तमोभ्यां संयुक्तस् तिर्यग्योनिषु जायते। रजस्तामससत्त्वैश् च युक्तो मानुष्यम् आप्नुयात्।

rajastamobhyāṃ saṃyuktas tiryagyoniṣu jāyate. rajastāmasasattvaiś ca yukto mānuṣyam āpnuyāt.

पुण्यपापवियुक्तानां स्थानम् आहुर् मनीषिणाम्। शास्वतं चाव्ययं चैव अक्षरं चाभयं च यत्।

puṇyapāpaviyuktānāṃ sthānam āhur manīṣiṇām. śāsvataṃ cāvyayaṃ caiva akṣaraṃ cābhayaṃ ca yat.

ज्ञानिनां संभवं श्रेष्ठं स्थानम् अव्रणम् अच्युतम्। अतीन्द्रियम् अबीजं च जन्ममृत्युतमोनुदम्।

jñānināṃ saṃbhavaṃ śreṣṭhaṃ sthānam avraṇam acyutam. atīndriyam abījaṃ ca janmamṛtyutamonudam.

अव्यक्तस्थं परं यत् तत् पृष्टस् ते ऽहं नराधिप। स एष प्रकृतिष्ठो हि तस्थुर् इत्य् अभिधीयते।

avyaktasthaṃ paraṃ yat tat pṛṣṭas te 'haṃ narādhipa. sa eṣa prakṛtiṣṭho hi tasthur ity abhidhīyate.

अचेतनश् चैष मतः प्रकृतिस्थश् च पार्थिव। एतेनाधिष्ठितश् चैव सृजते संहरत्य् अपि।

acetanaś caiṣa mataḥ prakṛtisthaś ca pārthiva. etenādhiṣṭhitaś caiva sṛjate saṃharaty api.

जनक उवाच। अनादिनिधनाव् एताव् उभाव् एव महामुने। अमूर्तिमन्ताव् अचलाव् अप्रकम्प्यौ च निर्व्रणौ।

janaka uvāca. anādinidhanāv etāv ubhāv eva mahāmune. amūrtimantāv acalāv aprakampyau ca nirvraṇau.

अग्राह्याव् ऋषिशार्दूल कथम् एको ह्य् अचेतनः। चेतनावांस् तथा चैकः क्षेत्रज्ञ इति भाषितः।

agrāhyāv ṛṣiśārdūla katham eko hy acetanaḥ. cetanāvāṃs tathā caikaḥ kṣetrajña iti bhāṣitaḥ.

त्वं हि विप्रेन्द्र कार्त्स्न्येन मोक्षधर्मम् उपाससे। साकल्यं मोक्षधर्मस्य श्रोतुम् इच्छामि तत्त्वतः।

tvaṃ hi viprendra kārtsnyena mokṣadharmam upāsase. sākalyaṃ mokṣadharmasya śrotum icchāmi tattvataḥ.

अस्तित्वं केवलत्वं च विनाभावं तथैव च। दैवतानि च मे ब्रूहि देहं यान्य् आश्रितानि वै। तथैवोत्क्रमणस्थानं देहिनो ऽपि वियुज्यतः।

astitvaṃ kevalatvaṃ ca vinābhāvaṃ tathaiva ca. daivatāni ca me brūhi dehaṃ yāny āśritāni vai. tathaivotkramaṇasthānaṃ dehino 'pi viyujyataḥ.

कालेन यद् धि प्राप्नोति स्थानं तद् ब्रूहि मे द्विज। सांख्यज्ञानं च तत्त्वेन पृथग् योगं तथैव च।

kālena yad dhi prāpnoti sthānaṃ tad brūhi me dvija. sāṃkhyajñānaṃ ca tattvena pṛthag yogaṃ tathaiva ca.

अरिष्टानि च तत्त्वेन वक्तुम् अर्हसि सत्तम। विदितं सर्वम् एतत् ते पाणाव् आमलकं यथा।

ariṣṭāni ca tattvena vaktum arhasi sattama. viditaṃ sarvam etat te pāṇāv āmalakaṃ yathā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents