महाभारत 12.300 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 300→

[mh-12-300] • 17 श्लोकाः

याज्ञवल्क्य उवाच। तत्त्वानां सर्गसंख्या च कालसंख्या तथैव च। मया प्रोक्तानुपूर्व्येण संहारम् अपि मे शृणु।

yājñavalkya uvāca. tattvānāṃ sargasaṃkhyā ca kālasaṃkhyā tathaiva ca. mayā proktānupūrvyeṇa saṃhāram api me śṛṇu.

यथा संहरते जन्तून् ससर्ज च पुनः पुनः। अनादिनिधनो ब्रह्मा नित्यश् चाक्षर एव च।

yathā saṃharate jantūn sasarja ca punaḥ punaḥ. anādinidhano brahmā nityaś cākṣara eva ca.

अहःक्षयम् अथो बुद्ध्वा निशि स्वप्नमनास् तथा। चोदयाम् आस भगवान् अव्यक्तो ऽहंकृतं नरम्।

ahaḥkṣayam atho buddhvā niśi svapnamanās tathā. codayām āsa bhagavān avyakto 'haṃkṛtaṃ naram.

ततः शतसहस्रांशुर् अव्यक्तेनाभिचोदितः। कृत्वा द्वादशधात्मानम् आदित्यो ज्वलदग्निवत्।

tataḥ śatasahasrāṃśur avyaktenābhicoditaḥ. kṛtvā dvādaśadhātmānam ādityo jvaladagnivat.

चतुर्विधं प्रजाजालं निर्दहत्य् आशु तेजसा। जराय्वण्डस्वेदजातम् उद्भिज्जं च नराधिप।

caturvidhaṃ prajājālaṃ nirdahaty āśu tejasā. jarāyvaṇḍasvedajātam udbhijjaṃ ca narādhipa.

एतद् उन्मेषमात्रेण विनिष्टं स्थाणुजङ्गमम्। कूर्मपृष्ठसमा भूमिर् भवत्य् अथ समन्ततः।

etad unmeṣamātreṇa viniṣṭaṃ sthāṇujaṅgamam. kūrmapṛṣṭhasamā bhūmir bhavaty atha samantataḥ.

जगद् दग्ध्वामितबलः केवलं जगतीं ततः। अम्भसा बलिना क्षिप्रम् आपूर्यत समन्ततः।

jagad dagdhvāmitabalaḥ kevalaṃ jagatīṃ tataḥ. ambhasā balinā kṣipram āpūryata samantataḥ.

ततः कालाग्निम् आसाद्य तद् अम्भो याति संक्षयम्। विनष्टे ऽम्भसि राजेन्द्र जाज्वलीत्य् अनलो महान्।

tataḥ kālāgnim āsādya tad ambho yāti saṃkṣayam. vinaṣṭe 'mbhasi rājendra jājvalīty analo mahān.

तम् अप्रमेयो ऽतिबलं ज्वलमानं विभावसुम्। ऊष्माणं सर्वभूतानां सप्तार्चिषम् अथाञ्जसा।

tam aprameyo 'tibalaṃ jvalamānaṃ vibhāvasum. ūṣmāṇaṃ sarvabhūtānāṃ saptārciṣam athāñjasā.

भक्षयाम् आस बलवान् वायुर् अष्टात्मको बली। विचरन्न् अमितप्राणस् तिर्यग् ऊर्ध्वम् अधस् तथा।

bhakṣayām āsa balavān vāyur aṣṭātmako balī. vicarann amitaprāṇas tiryag ūrdhvam adhas tathā.

तम् अप्रतिबलं भीमम् आकाशं ग्रसते ऽऽत्मना। आकाशम् अप्य् अतिनदन् मनो ग्रसति चारिकम्।

tam apratibalaṃ bhīmam ākāśaṃ grasate ''tmanā. ākāśam apy atinadan mano grasati cārikam.

मनो ग्रसति सर्वात्मा सो ऽहंकारः प्रजापतिः। अहंकारं महान् आत्मा भूतभव्यभविष्यवित्।

mano grasati sarvātmā so 'haṃkāraḥ prajāpatiḥ. ahaṃkāraṃ mahān ātmā bhūtabhavyabhaviṣyavit.

तम् अप्य् अनुपमात्मानं विश्वं शंभुः प्रजापतिः। अणिमा लघिमा प्राप्तिर् ईशानो ज्योतिर् अव्ययः।

tam apy anupamātmānaṃ viśvaṃ śaṃbhuḥ prajāpatiḥ. aṇimā laghimā prāptir īśāno jyotir avyayaḥ.

सर्वतःपाणिपादान्तः सर्वतोक्षिशिरोमुखः। सर्वतःश्रुतिमांल् लोके सर्वम् आवृत्य तिष्ठति।

sarvataḥpāṇipādāntaḥ sarvatokṣiśiromukhaḥ. sarvataḥśrutimāṃl loke sarvam āvṛtya tiṣṭhati.

हृदयं सर्वभूतानां पर्वणो ऽङ्गुष्ठमात्रकः। अनुग्रसत्य् अनन्तं हि महात्मा विश्वम् ईश्वरः।

hṛdayaṃ sarvabhūtānāṃ parvaṇo 'ṅguṣṭhamātrakaḥ. anugrasaty anantaṃ hi mahātmā viśvam īśvaraḥ.

ततः समभवत् सर्वम् अक्षयाव्ययम् अव्रणम्। भूतभव्यमनुष्याणां स्रष्टारम् अनघं तथा।

tataḥ samabhavat sarvam akṣayāvyayam avraṇam. bhūtabhavyamanuṣyāṇāṃ sraṣṭāram anaghaṃ tathā.

एषो ऽप्ययस् ते राजेन्द्र यथावत् परिभाषितः। अध्यात्मम् अधिभूतं च अधिदैवं च श्रूयताम्।

eṣo 'pyayas te rājendra yathāvat paribhāṣitaḥ. adhyātmam adhibhūtaṃ ca adhidaivaṃ ca śrūyatām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...