महाभारत 12.297 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 297→

[mh-12-297] • 25 श्लोकाः

भीष्म उवाच। मृगयां विचरन् कश् चिद् विजने जनकात्मजः। वने ददर्श विप्रेन्द्रम् ऋषिं वंशधरं भृगोः।

bhīṣma uvāca. mṛgayāṃ vicaran kaś cid vijane janakātmajaḥ. vane dadarśa viprendram ṛṣiṃ vaṃśadharaṃ bhṛgoḥ.

तम् आसीनम् उपासीनः प्रणम्य शिरसा मुनिम्। पश्चाद् अनुमतस् तेन पप्रच्छ वसुमान् इदम्।

tam āsīnam upāsīnaḥ praṇamya śirasā munim. paścād anumatas tena papraccha vasumān idam.

भगवन् किम् इदं श्रेयः प्रेत्य वापीह वा भवेत्। पुरुषस्याध्रुवे देहे कामस्य वशवर्तिनः।

bhagavan kim idaṃ śreyaḥ pretya vāpīha vā bhavet. puruṣasyādhruve dehe kāmasya vaśavartinaḥ.

सत्कृत्य परिपृष्टः सन् सुमहात्मा महातपाः। निजगाद ततस् तस्मै श्रेयस्करम् इदं वचः।

satkṛtya paripṛṣṭaḥ san sumahātmā mahātapāḥ. nijagāda tatas tasmai śreyaskaram idaṃ vacaḥ.

मनसो ऽप्रतिकूलानि प्रेत्य चेह च वाञ्छसि। भूतानां प्रतिकूलेभ्यो निवर्तस्व यतेन्द्रियः।

manaso 'pratikūlāni pretya ceha ca vāñchasi. bhūtānāṃ pratikūlebhyo nivartasva yatendriyaḥ.

धर्मः सतां हितः पुंसां धर्मश् चैवाश्रयः सताम्। धर्माल् लोकास् त्रयस् तात प्रवृत्ताः सचराचराः।

dharmaḥ satāṃ hitaḥ puṃsāṃ dharmaś caivāśrayaḥ satām. dharmāl lokās trayas tāta pravṛttāḥ sacarācarāḥ.

स्वादुकामुक कामानां वैतृष्ण्यं किं न गच्छसि। मधु पश्यसि दुर्बुद्धे प्रपातं नानुपश्यसि।

svādukāmuka kāmānāṃ vaitṛṣṇyaṃ kiṃ na gacchasi. madhu paśyasi durbuddhe prapātaṃ nānupaśyasi.

यथा ज्ञाने परिचयः कर्तव्यस् तत्फलार्थिना। तथा धर्मे परिचयः कर्तव्यस् तत्फलार्थिना।

yathā jñāne paricayaḥ kartavyas tatphalārthinā. tathā dharme paricayaḥ kartavyas tatphalārthinā.

असता धर्मकामेन विशुद्धं कर्म दुष्करम्। सता तु धर्मकामेन सुकरं कर्म दुष्करम्।

asatā dharmakāmena viśuddhaṃ karma duṣkaram. satā tu dharmakāmena sukaraṃ karma duṣkaram.

वने ग्राम्यसुखाचारो यथा ग्राम्यस् तथैव सः। ग्रामे वनसुखाचारो यथा वनचरस् तथा।

vane grāmyasukhācāro yathā grāmyas tathaiva saḥ. grāme vanasukhācāro yathā vanacaras tathā.

मनोवाक्कर्मके धर्मे कुरु श्रद्धां समाहितः। निवृत्तौ वा प्रवृत्तौ वा संप्रधार्य गुणागुणान्।

manovākkarmake dharme kuru śraddhāṃ samāhitaḥ. nivṛttau vā pravṛttau vā saṃpradhārya guṇāguṇān.

नित्यं च बहु दातव्यं साधुभ्यश् चानसूयता। प्रार्थितं व्रतशौचाभ्यां सत्कृतं देशकालयोः।

nityaṃ ca bahu dātavyaṃ sādhubhyaś cānasūyatā. prārthitaṃ vrataśaucābhyāṃ satkṛtaṃ deśakālayoḥ.

शुभेन विधिना लब्धम् अर्हाय प्रतिपादयेत्। क्रोधम् उत्सृज्य दत्त्वा च नानुतप्येन् न कीर्तयेत्।

śubhena vidhinā labdham arhāya pratipādayet. krodham utsṛjya dattvā ca nānutapyen na kīrtayet.

अनृशंसः शुचिर् दान्तः सत्यवाग् आर्जवे स्थितः। योनिकर्मविशुद्धश् च पात्रं स्याद् वेदविद् द्विजः।

anṛśaṃsaḥ śucir dāntaḥ satyavāg ārjave sthitaḥ. yonikarmaviśuddhaś ca pātraṃ syād vedavid dvijaḥ.

सत्कृता चैकपत्नी च जात्या योनिर् इहेष्यते। ऋग्यजुःसामगो विद्वान् षट्कर्मा पात्रम् उच्यते।

satkṛtā caikapatnī ca jātyā yonir iheṣyate. ṛgyajuḥsāmago vidvān ṣaṭkarmā pātram ucyate.

स एव धर्मः सो ऽधर्मस् तं तं प्रतिनरं भवेत्। पात्रकर्मविशेषेण देशकालाव् अवेक्ष्य च।

sa eva dharmaḥ so 'dharmas taṃ taṃ pratinaraṃ bhavet. pātrakarmaviśeṣeṇa deśakālāv avekṣya ca.

लीलयाल्पं यथा गात्रात् प्रमृज्याद् रजसः पुमान्। बहुयत्नेन महता पापनिर्हरणं तथा।

līlayālpaṃ yathā gātrāt pramṛjyād rajasaḥ pumān. bahuyatnena mahatā pāpanirharaṇaṃ tathā.

विरिक्तस्य यथा सम्यग् घृतं भवति भेषजम्। तथा निर्हृतदोषस्य प्रेत्यधर्मः सुखावहः।

viriktasya yathā samyag ghṛtaṃ bhavati bheṣajam. tathā nirhṛtadoṣasya pretyadharmaḥ sukhāvahaḥ.

मानसं सर्वभूतेषु वर्तते वै शुभाशुभे। अशुभेभ्यः समाक्षिप्य शुभेष्व् एवावतारयेत्। मानसं वृद्धसेवाभिर् दुःखं शारीरम् औषधैः। वाचिकं मन्त्रजाप्येन विद्वान् यत्नाद् विनाशयेत्।

mānasaṃ sarvabhūteṣu vartate vai śubhāśubhe. aśubhebhyaḥ samākṣipya śubheṣv evāvatārayet. mānasaṃ vṛddhasevābhir duḥkhaṃ śārīram auṣadhaiḥ. vācikaṃ mantrajāpyena vidvān yatnād vināśayet.

सर्वं सर्वेण सर्वत्र क्रियमाणं च पूजय। स्वधर्मे यत्र रागस् ते कामं धर्मो विधीयताम्।

sarvaṃ sarveṇa sarvatra kriyamāṇaṃ ca pūjaya. svadharme yatra rāgas te kāmaṃ dharmo vidhīyatām.

अधृतात्मन् धृतौ तिष्ठ दुर्बुद्धे बुद्धिमान् भव। अप्रशान्त प्रशाम्य त्वम् अप्राज्ञ प्राज्ञवच् चर।

adhṛtātman dhṛtau tiṣṭha durbuddhe buddhimān bhava. apraśānta praśāmya tvam aprājña prājñavac cara.

तेजसा शक्यते प्राप्तुम् उपायसहचारिणा। इह च प्रेत्य च श्रेयस् तस्य मूलं धृतिः परा।

tejasā śakyate prāptum upāyasahacāriṇā. iha ca pretya ca śreyas tasya mūlaṃ dhṛtiḥ parā.

राजर्षिर् अधृतिः स्वर्गात् पतितो हि महाभिषः। ययातिः क्षीणपुण्यश् च धृत्या लोकान् अवाप्तवान्।

rājarṣir adhṛtiḥ svargāt patito hi mahābhiṣaḥ. yayātiḥ kṣīṇapuṇyaś ca dhṛtyā lokān avāptavān.

तपस्विनां धर्मवतां विदुषां चोपसेवनात्। प्राप्स्यसे विपुलां बुद्धिं तथा श्रेयो ऽभिपत्स्यसे। स तु विप्रस् तथा पृष्टो राज्ञा जानकिना वने। प्रोक्तवान् अखिलं धर्मं मोक्षाश्रमम् अनुत्तमम्।

tapasvināṃ dharmavatāṃ viduṣāṃ copasevanāt. prāpsyase vipulāṃ buddhiṃ tathā śreyo 'bhipatsyase. sa tu vipras tathā pṛṣṭo rājñā jānakinā vane. proktavān akhilaṃ dharmaṃ mokṣāśramam anuttamam.

स तु स्वभावसंपन्नस् तच् छ्रुत्वा मुनिभाषितम्। विनिवर्त्य मनः कामाद् धर्मे बुद्धिं चकार ह।

sa tu svabhāvasaṃpannas tac chrutvā munibhāṣitam. vinivartya manaḥ kāmād dharme buddhiṃ cakāra ha.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...