महाभारत 12.282 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 282→

[mh-12-282] • 21 श्लोकाः

पराशर उवाच। वृत्तिः सकाशाद् वर्णेभ्यस् त्रिभ्यो हीनस्य शोभना। प्रीत्योपनीता निर्दिष्टा धर्मिष्ठान् कुरुते सदा।

parāśara uvāca. vṛttiḥ sakāśād varṇebhyas tribhyo hīnasya śobhanā. prītyopanītā nirdiṣṭā dharmiṣṭhān kurute sadā.

वृत्तिश् चेन् नास्ति शूद्रस्य पितृपैतामही ध्रुवा। न वृत्तिं परतो मार्गेच् छुश्रूषां तु प्रयोजयेत्।

vṛttiś cen nāsti śūdrasya pitṛpaitāmahī dhruvā. na vṛttiṃ parato mārgec chuśrūṣāṃ tu prayojayet.

सद्भिस् तु सह संसर्गः शोभते धर्मदर्शिभिः। नित्यं सर्वास्व् अवस्थासु नासद्भिर् इति मे मतिः।

sadbhis tu saha saṃsargaḥ śobhate dharmadarśibhiḥ. nityaṃ sarvāsv avasthāsu nāsadbhir iti me matiḥ.

यथोदयगिरौ द्रव्यं संनिकर्षेण दीप्यते। तथा सत्संनिकर्षेण हीनवर्णो ऽपि दीप्यते।

yathodayagirau dravyaṃ saṃnikarṣeṇa dīpyate. tathā satsaṃnikarṣeṇa hīnavarṇo 'pi dīpyate.

यादृशेन हि वर्णेन भाव्यते शुक्लम् अम्बरम्। तादृशं कुरुते रूपम् एतद् एवम् अवैहि मे।

yādṛśena hi varṇena bhāvyate śuklam ambaram. tādṛśaṃ kurute rūpam etad evam avaihi me.

तस्माद् गुणेषु रज्येथा मा दोषेषु कदा चन। अनित्यम् इह मर्त्यानां जीवितं हि चलाचलम्।

tasmād guṇeṣu rajyethā mā doṣeṣu kadā cana. anityam iha martyānāṃ jīvitaṃ hi calācalam.

सुखे वा यदि वा दुःखे वर्तमानो विचक्षणः। यश् चिनोति शुभान्य् एव स भद्राणीह पश्यति।

sukhe vā yadi vā duḥkhe vartamāno vicakṣaṇaḥ. yaś cinoti śubhāny eva sa bhadrāṇīha paśyati.

धर्माद् अपेतं यत् कर्म यद्य् अपि स्यान् महाफलम्। न तत् सेवेत मेधावी न तद् धितम् इहोच्यते। धर्मेण सहितं यत् तु भवेद् अल्पफलोदयम्। तत् कार्यम् अविशङ्केन कर्मात्यन्तसुखावहम्।

dharmād apetaṃ yat karma yady api syān mahāphalam. na tat seveta medhāvī na tad dhitam ihocyate. dharmeṇa sahitaṃ yat tu bhaved alpaphalodayam. tat kāryam aviśaṅkena karmātyantasukhāvaham.

यो हृत्वा गोसहस्राणि नृपो दद्याद् अरक्षिता। स शब्दमात्रफलभाग् राजा भवति तस्करः।

yo hṛtvā gosahasrāṇi nṛpo dadyād arakṣitā. sa śabdamātraphalabhāg rājā bhavati taskaraḥ.

स्वयंभूर् असृजच् चाग्रे धातारं लोकपूजितम्। धातासृजत् पुत्रम् एकं प्रजानां धारणे रतम्।

svayaṃbhūr asṛjac cāgre dhātāraṃ lokapūjitam. dhātāsṛjat putram ekaṃ prajānāṃ dhāraṇe ratam.

तम् अर्चयित्वा वैश्यस् तु कुर्याद् अत्यर्थम् ऋद्धिमत्। रक्षितव्यं तु राजन्यैर् उपयोज्यं द्विजातिभिः।

tam arcayitvā vaiśyas tu kuryād atyartham ṛddhimat. rakṣitavyaṃ tu rājanyair upayojyaṃ dvijātibhiḥ.

अजिह्मैर् अशठक्रोधैर् हव्यकव्यप्रयोक्तृभिः। शूद्रैर् निर्मार्जनं कार्यम् एवं धर्मो न नश्यति।

ajihmair aśaṭhakrodhair havyakavyaprayoktṛbhiḥ. śūdrair nirmārjanaṃ kāryam evaṃ dharmo na naśyati.

अप्रनष्टे ततो धर्मे भवन्ति सुखिताः प्रजाः। सुखेन तासां राजेन्द्र मोदन्ते दिवि देवताः।

apranaṣṭe tato dharme bhavanti sukhitāḥ prajāḥ. sukhena tāsāṃ rājendra modante divi devatāḥ.

तस्माद् यो रक्षति नृपः स धर्मेणाभिपूज्यते। अधीते चापि यो विप्रो वैश्यो यश् चार्जने रतः।

tasmād yo rakṣati nṛpaḥ sa dharmeṇābhipūjyate. adhīte cāpi yo vipro vaiśyo yaś cārjane rataḥ.

यश् च शुश्रूषते शूद्रः सततं नियतेन्द्रियः। अतो ऽन्यथा मनुष्येन्द्र स्वधर्मात् परिहीयते।

yaś ca śuśrūṣate śūdraḥ satataṃ niyatendriyaḥ. ato 'nyathā manuṣyendra svadharmāt parihīyate.

प्राणसंतापनिर्दिष्टाः काकिण्यो ऽपि महाफलाः। न्यायेनोपार्जिता दत्ताः किम् उतान्याः सहस्रशः।

prāṇasaṃtāpanirdiṣṭāḥ kākiṇyo 'pi mahāphalāḥ. nyāyenopārjitā dattāḥ kim utānyāḥ sahasraśaḥ.

सत्कृत्य तु द्विजातिभ्यो यो ददाति नराधिप। यादृशं तादृशं नित्यम् अश्नाति फलम् ऊर्जितम्।

satkṛtya tu dvijātibhyo yo dadāti narādhipa. yādṛśaṃ tādṛśaṃ nityam aśnāti phalam ūrjitam.

अभिगम्य दत्तं तुष्ट्या यद् धन्यम् आहुर् अभिष्टुतम्। याचितेन तु यद् दत्तं तद् आहुर् मध्यमं बुधाः।

abhigamya dattaṃ tuṣṭyā yad dhanyam āhur abhiṣṭutam. yācitena tu yad dattaṃ tad āhur madhyamaṃ budhāḥ.

अवज्ञया दीयते यत् तथैवाश्रद्धयापि च। तद् आहुर् अधमं दानं मुनयः सत्यवादिनः।

avajñayā dīyate yat tathaivāśraddhayāpi ca. tad āhur adhamaṃ dānaṃ munayaḥ satyavādinaḥ.

अतिक्रमे मज्जमानो विविधेन नरः सदा। तथा प्रयत्नं कुर्वीत यथा मुच्येत संशयात्।

atikrame majjamāno vividhena naraḥ sadā. tathā prayatnaṃ kurvīta yathā mucyeta saṃśayāt.

दमेन शोभते विप्रः क्षत्रियो विजयेन तु। धनेन वैश्यः शूद्रस् तु नित्यं दाक्ष्येण शोभते।

damena śobhate vipraḥ kṣatriyo vijayena tu. dhanena vaiśyaḥ śūdras tu nityaṃ dākṣyeṇa śobhate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...