महाभारत 12.279 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 279→

[mh-12-279] • 25 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। अतः परं महाबाहो यच् छ्रेयस् तद् वदस्व मे। न तृप्याम्य् अमृतस्येव वचसस् ते पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. ataḥ paraṃ mahābāho yac chreyas tad vadasva me. na tṛpyāmy amṛtasyeva vacasas te pitāmaha.

किं कर्म पुरुषः कृत्वा शुभं पुरुषसत्तम। श्रेयः परम् अवाप्नोति प्रेत्य चेह च तद् वद।

kiṃ karma puruṣaḥ kṛtvā śubhaṃ puruṣasattama. śreyaḥ param avāpnoti pretya ceha ca tad vada.

भीष्म उवाच। अत्र ते वर्तयिष्यामि यथा पूर्वं महायशाः। पराशरं महात्मानं पप्रच्छ जनको नृपः।

bhīṣma uvāca. atra te vartayiṣyāmi yathā pūrvaṃ mahāyaśāḥ. parāśaraṃ mahātmānaṃ papraccha janako nṛpaḥ.

किं श्रेयः सर्वभूतानाम् अस्मिंल् लोके परत्र च। यद् भवेत् प्रतिपत्तव्यं तद् भवान् प्रब्रवीतु मे।

kiṃ śreyaḥ sarvabhūtānām asmiṃl loke paratra ca. yad bhavet pratipattavyaṃ tad bhavān prabravītu me.

ततः स तपसा युक्तः सर्वधर्मविधानवित्। नृपायानुग्रहमना मुनिर् वाक्यम् अथाब्रवीत्।

tataḥ sa tapasā yuktaḥ sarvadharmavidhānavit. nṛpāyānugrahamanā munir vākyam athābravīt.

धर्म एव कृतः श्रेयान् इह लोके परत्र च। तस्माद् धि परमं नास्ति यथा प्राहुर् मनीषिणः।

dharma eva kṛtaḥ śreyān iha loke paratra ca. tasmād dhi paramaṃ nāsti yathā prāhur manīṣiṇaḥ.

प्रतिपद्य नरो धर्मं स्वर्गलोके महीयते। धर्मात्मकः कर्मविधिर् देहिनां नृपसत्तम। तस्मिन्न् आश्रमिणः सन्तः स्वकर्माणीह कुर्वते।

pratipadya naro dharmaṃ svargaloke mahīyate. dharmātmakaḥ karmavidhir dehināṃ nṛpasattama. tasminn āśramiṇaḥ santaḥ svakarmāṇīha kurvate.

चतुर्विधा हि लोकस्य यात्रा तात विधीयते। मर्त्या यत्रावतिष्ठन्ते सा च कामात् प्रवर्तते।

caturvidhā hi lokasya yātrā tāta vidhīyate. martyā yatrāvatiṣṭhante sā ca kāmāt pravartate.

सुकृतासुकृतं कर्म निषेव्य विविधैः क्रमैः। दशार्धप्रविभक्तानां भूतानां बहुधा गतिः।

sukṛtāsukṛtaṃ karma niṣevya vividhaiḥ kramaiḥ. daśārdhapravibhaktānāṃ bhūtānāṃ bahudhā gatiḥ.

सौवर्णं राजतं वापि यथा भाण्डं निषिच्यते। तथा निषिच्यते जन्तुः पूर्वकर्मवशानुगः।

sauvarṇaṃ rājataṃ vāpi yathā bhāṇḍaṃ niṣicyate. tathā niṣicyate jantuḥ pūrvakarmavaśānugaḥ.

नाबीजाज् जायते किं चिन् नाकृत्वा सुखम् एधते। सुकृती विन्दति सुखं प्राप्य देहक्षयं नरः।

nābījāj jāyate kiṃ cin nākṛtvā sukham edhate. sukṛtī vindati sukhaṃ prāpya dehakṣayaṃ naraḥ.

दैवं तात न पश्यामि नास्ति दैवस्य साधनम्। स्वभावतो हि संसिद्धा देवगन्धर्वदानवाः।

daivaṃ tāta na paśyāmi nāsti daivasya sādhanam. svabhāvato hi saṃsiddhā devagandharvadānavāḥ.

प्रेत्य जातिकृतं कर्म न स्मरन्ति सदा जनाः। ते वै तस्य फलप्राप्तौ कर्म चापि चतुर्विधम्।

pretya jātikṛtaṃ karma na smaranti sadā janāḥ. te vai tasya phalaprāptau karma cāpi caturvidham.

लोकयात्राश्रयश् चैव शब्दो वेदाश्रयः कृतः। शान्त्यर्थं मनसस् तात नैतद् वृद्धानुशासनम्।

lokayātrāśrayaś caiva śabdo vedāśrayaḥ kṛtaḥ. śāntyarthaṃ manasas tāta naitad vṛddhānuśāsanam.

चक्षुषा मनसा वाचा कर्मणा च चतुर्विधम्। कुरुते यादृशं कर्म तादृशं प्रतिपद्यते।

cakṣuṣā manasā vācā karmaṇā ca caturvidham. kurute yādṛśaṃ karma tādṛśaṃ pratipadyate.

निरन्तरं च मिश्रं च फलते कर्म पार्थिव। कल्याणं यदि वा पापं न तु नाशो ऽस्य विद्यते।

nirantaraṃ ca miśraṃ ca phalate karma pārthiva. kalyāṇaṃ yadi vā pāpaṃ na tu nāśo 'sya vidyate.

कदा चित् सुकृतं तात कूटस्थम् इव तिष्ठति। मज्जमानस्य संसारे यावद् दुःखाद् विमुच्यते।

kadā cit sukṛtaṃ tāta kūṭastham iva tiṣṭhati. majjamānasya saṃsāre yāvad duḥkhād vimucyate.

ततो दुःखक्षयं कृत्वा सुकृतं कर्म सेवते। सुकृतक्षयाद् दुष्कृतं च तद् विद्धि मनुजाधिप।

tato duḥkhakṣayaṃ kṛtvā sukṛtaṃ karma sevate. sukṛtakṣayād duṣkṛtaṃ ca tad viddhi manujādhipa.

दमः क्षमा धृतिस् तेजः संतोषः सत्यवादिता। ह्रीर् अहिंसाव्यसनिता दाक्ष्यं चेति सुखावहाः।

damaḥ kṣamā dhṛtis tejaḥ saṃtoṣaḥ satyavāditā. hrīr ahiṃsāvyasanitā dākṣyaṃ ceti sukhāvahāḥ.

दुष्कृते सुकृते वापि न जन्तुर् अयतो भवेत्। नित्यं मनःसमाधाने प्रयतेत विचक्षणः।

duṣkṛte sukṛte vāpi na jantur ayato bhavet. nityaṃ manaḥsamādhāne prayateta vicakṣaṇaḥ.

नायं परस्य सुकृतं दुष्कृतं वापि सेवते। करोति यादृशं कर्म तादृशं प्रतिपद्यते।

nāyaṃ parasya sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ vāpi sevate. karoti yādṛśaṃ karma tādṛśaṃ pratipadyate.

सुखदुःखे समाधाय पुमान् अन्येन गच्छति। अन्येनैव जनः सर्वः संगतो यश् च पार्थिव।

sukhaduḥkhe samādhāya pumān anyena gacchati. anyenaiva janaḥ sarvaḥ saṃgato yaś ca pārthiva.

परेषां यद् असूयेत न तत् कुर्यात् स्वयं नरः। यो ह्य् असूयुस् तथायुक्तः सो ऽवहासं नियच्छति।

pareṣāṃ yad asūyeta na tat kuryāt svayaṃ naraḥ. yo hy asūyus tathāyuktaḥ so 'vahāsaṃ niyacchati.

भीरू राजन्यो ब्राह्मणः सर्वभक्षो; वैश्यो ऽनीहावान् हीनवर्णो ऽलसश् च। विद्वांश् चाशीलो वृत्तहीनः कुलीनः; सत्याद् भ्रष्टो ब्राह्मणः स्त्री च दुष्टा।

bhīrū rājanyo brāhmaṇaḥ sarvabhakṣo; vaiśyo 'nīhāvān hīnavarṇo 'lasaś ca. vidvāṃś cāśīlo vṛttahīnaḥ kulīnaḥ; satyād bhraṣṭo brāhmaṇaḥ strī ca duṣṭā.

रागी मुक्तः पचमानो ऽऽत्महेतोर्; मूर्खो वक्ता नृपहीनं च राष्ट्रम्। एते सर्वे शोच्यतां यान्ति राजन्; यश् चायुक्तः स्नेहहीनः प्रजासु।

rāgī muktaḥ pacamāno ''tmahetor; mūrkho vaktā nṛpahīnaṃ ca rāṣṭram. ete sarve śocyatāṃ yānti rājan; yaś cāyuktaḥ snehahīnaḥ prajāsu.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...