महाभारत 12.278 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 278→

[mh-12-278] • 38 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। तिष्ठते मे सदा तात कौतूहलम् इदं हृदि। तद् अहं श्रोतुम् इच्छामि त्वत्तः कुरुपितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. tiṣṭhate me sadā tāta kautūhalam idaṃ hṛdi. tad ahaṃ śrotum icchāmi tvattaḥ kurupitāmaha.

कथं देवर्षिर् उशना सदा काव्यो महामतिः। असुराणां प्रियकरः सुराणाम् अप्रिये रतः।

kathaṃ devarṣir uśanā sadā kāvyo mahāmatiḥ. asurāṇāṃ priyakaraḥ surāṇām apriye rataḥ.

वर्धयाम् आस तेजश् च किमर्थम् अमितौजसाम्। नित्यं वैरनिबद्धाश् च दानवाः सुरसत्तमैः।

vardhayām āsa tejaś ca kimartham amitaujasām. nityaṃ vairanibaddhāś ca dānavāḥ surasattamaiḥ.

कथं चाप्य् उशना प्राप शुक्रत्वम् अमरद्युतिः। ऋद्धिं च स कथं प्राप्तः सर्वम् एतद् ब्रवीहि मे।

kathaṃ cāpy uśanā prāpa śukratvam amaradyutiḥ. ṛddhiṃ ca sa kathaṃ prāptaḥ sarvam etad bravīhi me.

न याति च स तेजस्वी मध्येन नभसः कथम्। एतद् इच्छामि विज्ञातुं निखिलेन पितामह।

na yāti ca sa tejasvī madhyena nabhasaḥ katham. etad icchāmi vijñātuṃ nikhilena pitāmaha.

भीष्म उवाच। शृणु राजन्न् अवहितः सर्वम् एतद् यथातथम्। यथामति यथा चैतच् छ्रुतपूर्वं मयानघ।

bhīṣma uvāca. śṛṇu rājann avahitaḥ sarvam etad yathātatham. yathāmati yathā caitac chrutapūrvaṃ mayānagha.

एष भार्गवदायादो मुनिः सत्यो दृढव्रतः। असुराणां प्रियकरो निमित्ते करुणात्मके।

eṣa bhārgavadāyādo muniḥ satyo dṛḍhavrataḥ. asurāṇāṃ priyakaro nimitte karuṇātmake.

इन्द्रो ऽथ धनदो राजा यक्षरक्षोधिपः स च। प्रभविष्णुश् च कोशस्य जगतश् च तथा प्रभुः।

indro 'tha dhanado rājā yakṣarakṣodhipaḥ sa ca. prabhaviṣṇuś ca kośasya jagataś ca tathā prabhuḥ.

तस्यात्मानम् अथाविश्य योगसिद्धो महामुनिः। रुद्ध्वा धनपतिं देवं योगेन हृतवान् वसु।

tasyātmānam athāviśya yogasiddho mahāmuniḥ. ruddhvā dhanapatiṃ devaṃ yogena hṛtavān vasu.

हृते धने ततः शर्म न लेभे धनदस् तथा। आपन्नमन्युः संविग्नः सो ऽभ्यगात् सुरसत्तमम्।

hṛte dhane tataḥ śarma na lebhe dhanadas tathā. āpannamanyuḥ saṃvignaḥ so 'bhyagāt surasattamam.

निवेदयाम् आस तदा शिवायामिततेजसे। देवश्रेष्ठाय रुद्राय सौम्याय बहुरूपिणे।

nivedayām āsa tadā śivāyāmitatejase. devaśreṣṭhāya rudrāya saumyāya bahurūpiṇe.

कुबेर उवाच। योगात्मकेनोशनसा रुद्ध्वा मम हृतं वसु। योगेनात्मगतिं कृत्वा निःसृतश् च महातपाः।

kubera uvāca. yogātmakenośanasā ruddhvā mama hṛtaṃ vasu. yogenātmagatiṃ kṛtvā niḥsṛtaś ca mahātapāḥ.

भीष्म उवाच। एतच् छ्रुत्वा ततः क्रुद्धो महायोगी महेश्वरः। संरक्तनयनो राजञ् शूलम् आदाय तस्थिवान्।

bhīṣma uvāca. etac chrutvā tataḥ kruddho mahāyogī maheśvaraḥ. saṃraktanayano rājañ śūlam ādāya tasthivān.

क्वास्वौ क्वासाव् इति प्राह गृहीत्वा परमायुधम्। उशना दूरतस् तस्य बभौ ज्ञात्वा चिकीर्षितम्।

kvāsvau kvāsāv iti prāha gṛhītvā paramāyudham. uśanā dūratas tasya babhau jñātvā cikīrṣitam.

स महायोगिनो बुद्ध्वा तं रोषं वै महात्मनः। गतिम् आगमनं वेत्ति स्थानं वेत्ति ततः प्रभुः।

sa mahāyogino buddhvā taṃ roṣaṃ vai mahātmanaḥ. gatim āgamanaṃ vetti sthānaṃ vetti tataḥ prabhuḥ.

संचिन्त्योग्रेण तपसा महात्मानं महेश्वरम्। उशना योगसिद्धात्मा शूलाग्रे प्रत्यदृश्यत।

saṃcintyogreṇa tapasā mahātmānaṃ maheśvaram. uśanā yogasiddhātmā śūlāgre pratyadṛśyata.

विज्ञातरूपः स तदा तपःसिद्धेन धन्विना। ज्ञात्वा शूलं च देवेशः पाणिना समनामयत्।

vijñātarūpaḥ sa tadā tapaḥsiddhena dhanvinā. jñātvā śūlaṃ ca deveśaḥ pāṇinā samanāmayat.

आनतेनाथ शूलेन पाणिनामिततेजसा। पिनाकम् इति चोवाच शूलम् उग्रायुधः प्रभुः। स तु प्रविष्ट उशना पाणिं माहेश्वरं प्रभुः।

ānatenātha śūlena pāṇināmitatejasā. pinākam iti covāca śūlam ugrāyudhaḥ prabhuḥ. sa tu praviṣṭa uśanā pāṇiṃ māheśvaraṃ prabhuḥ.

पाणिमध्यगतं दृष्ट्वा भार्गवं तम् उमापतिः। आस्यं विवृत्य ककुदी पाणिं संप्राक्षिपच् छनैः।

pāṇimadhyagataṃ dṛṣṭvā bhārgavaṃ tam umāpatiḥ. āsyaṃ vivṛtya kakudī pāṇiṃ saṃprākṣipac chanaiḥ.

स तु प्रविष्ट उशना कोष्ठं माहेश्वरं प्रभुः। व्यचरच् चापि तत्रासौ महात्मा भृगुनन्दनः।

sa tu praviṣṭa uśanā koṣṭhaṃ māheśvaraṃ prabhuḥ. vyacarac cāpi tatrāsau mahātmā bhṛgunandanaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। किमर्थं व्यचरद् राजन्न् उशना तस्य धीमतः। जठरे देवदेवस्य किं चाकार्षीन् महाद्युतिः।

yudhiṣṭhira uvāca. kimarthaṃ vyacarad rājann uśanā tasya dhīmataḥ. jaṭhare devadevasya kiṃ cākārṣīn mahādyutiḥ.

भीष्म उवाच। पुरा सो ऽन्तर्जलगतः स्थाणुभूतो महाव्रतः। वर्षाणाम् अभवद् राजन् प्रयुतान्य् अर्बुदानि च।

bhīṣma uvāca. purā so 'ntarjalagataḥ sthāṇubhūto mahāvrataḥ. varṣāṇām abhavad rājan prayutāny arbudāni ca.

उदतिष्ठत् तपस् तप्त्वा दुश्चरं स महाह्रदात्। ततो देवातिदेवस् तं ब्रह्मा समुपसर्पत।

udatiṣṭhat tapas taptvā duścaraṃ sa mahāhradāt. tato devātidevas taṃ brahmā samupasarpata.

तपोवृद्धिम् अपृच्छच् च कुशलं चैनम् अव्ययम्। तपः सुचीर्णम् इति च प्रोवाच वृषभध्वजः।

tapovṛddhim apṛcchac ca kuśalaṃ cainam avyayam. tapaḥ sucīrṇam iti ca provāca vṛṣabhadhvajaḥ.

तत्संयोगेन वृद्धिं चाप्य् अपश्यत् स तु शंकरः। महामतिर् अचिन्त्यात्मा सत्यधर्मरतः सदा।

tatsaṃyogena vṛddhiṃ cāpy apaśyat sa tu śaṃkaraḥ. mahāmatir acintyātmā satyadharmarataḥ sadā.

स तेनाढ्यो महायोगी तपसा च धनेन च। व्यराजत महाराज त्रिषु लोकेषु वीर्यवान्।

sa tenāḍhyo mahāyogī tapasā ca dhanena ca. vyarājata mahārāja triṣu lokeṣu vīryavān.

ततः पिनाकी योगात्मा ध्यानयोगं समाविशत्। उशना तु समुद्विग्नो निलिल्ये जठरे ततः।

tataḥ pinākī yogātmā dhyānayogaṃ samāviśat. uśanā tu samudvigno nililye jaṭhare tataḥ.

तुष्टाव च महायोगी देवं तत्रस्थ एव च। निःसारं काङ्क्षमाणस् तु तेजसा प्रत्यहन्यत।

tuṣṭāva ca mahāyogī devaṃ tatrastha eva ca. niḥsāraṃ kāṅkṣamāṇas tu tejasā pratyahanyata.

उशना तु तदोवाच जठरस्थो महामुनिः। प्रसादं मे कुरुष्वेति पुनः पुनर् अरिंदम।

uśanā tu tadovāca jaṭharastho mahāmuniḥ. prasādaṃ me kuruṣveti punaḥ punar ariṃdama.

तम् उवाच महादेवो गच्छ शिश्नेन मोक्षणम्। इति स्रोतांसि सर्वाणि रुद्ध्वा त्रिदशपुंगवः।

tam uvāca mahādevo gaccha śiśnena mokṣaṇam. iti srotāṃsi sarvāṇi ruddhvā tridaśapuṃgavaḥ.

अपश्यमानः स द्वारं सर्वतःपिहितो मुनिः। पर्यक्रामद् दह्यमान इतश् चेतश् च तेजसा।

apaśyamānaḥ sa dvāraṃ sarvataḥpihito muniḥ. paryakrāmad dahyamāna itaś cetaś ca tejasā.

स विनिष्क्रम्य शिश्नेन शुक्रत्वम् अभिपेदिवान्। कार्येण तेन नभसो नागच्छत च मध्यतः। तत एव च देवेषु सप्रतिष्ठो महामुनिः। पौरोहित्यं च दैत्यानां चक्रे तेजोविवृद्धये।

sa viniṣkramya śiśnena śukratvam abhipedivān. kāryeṇa tena nabhaso nāgacchata ca madhyataḥ. tata eva ca deveṣu sapratiṣṭho mahāmuniḥ. paurohityaṃ ca daityānāṃ cakre tejovivṛddhaye.

निष्क्रान्तम् अथ तं दृष्ट्वा ज्वलन्तम् इव तेजसा। भवो रोषसमाविष्टः शूलोद्यतकरः स्थितः।

niṣkrāntam atha taṃ dṛṣṭvā jvalantam iva tejasā. bhavo roṣasamāviṣṭaḥ śūlodyatakaraḥ sthitaḥ.

न्यवारयत तं देवी क्रुद्धं पशुपतिं पतिम्। पुत्रत्वम् अगमद् देव्या वारिते शंकरे च सः।

nyavārayata taṃ devī kruddhaṃ paśupatiṃ patim. putratvam agamad devyā vārite śaṃkare ca saḥ.

देव्य् उवाच। हिंसनीयस् त्वया नैष मम पुत्रत्वम् आगतः। न हि देवोदरात् कश् चिन् निःसृतो नाशम् अर्छति।

devy uvāca. hiṃsanīyas tvayā naiṣa mama putratvam āgataḥ. na hi devodarāt kaś cin niḥsṛto nāśam archati.

भीष्म उवाच। ततः प्रीतो ऽभवद् देव्याः प्रहसंश् चेदम् अब्रवीत्। गच्छत्व् एष यथाकामम् इति राजन् पुनः पुनः।

bhīṣma uvāca. tataḥ prīto 'bhavad devyāḥ prahasaṃś cedam abravīt. gacchatv eṣa yathākāmam iti rājan punaḥ punaḥ.

ततः प्रणम्य वरदं देवं देवीम् उमां तथा। उशना प्राप तद् धीमान् गतिम् इष्टां महामुनिः।

tataḥ praṇamya varadaṃ devaṃ devīm umāṃ tathā. uśanā prāpa tad dhīmān gatim iṣṭāṃ mahāmuniḥ.

एतत् ते कथितं तात भार्गवस्य महात्मनः। चरितं भरतश्रेष्ठ यन् मां त्वं परिपृच्छसि।

etat te kathitaṃ tāta bhārgavasya mahātmanaḥ. caritaṃ bharataśreṣṭha yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...