महाभारत 12.275 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 275→

[mh-12-275] • 21 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। शोकाद् दुःखाच् च मृत्योश् च त्रस्यन्ति प्राणिनः सदा। उभयं मे यथा न स्यात् तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. śokād duḥkhāc ca mṛtyoś ca trasyanti prāṇinaḥ sadā. ubhayaṃ me yathā na syāt tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्रैवोदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। नारदस्य च संवादं समङ्गस्य च भारत।

bhīṣma uvāca. atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam. nāradasya ca saṃvādaṃ samaṅgasya ca bhārata.

नारद उवाच। उरसेव प्रणमसे बाहुभ्यां तरसीव च। संप्रहृष्टमना नित्यं विशोक इव लक्ष्यसे।

nārada uvāca. uraseva praṇamase bāhubhyāṃ tarasīva ca. saṃprahṛṣṭamanā nityaṃ viśoka iva lakṣyase.

उद्वेगं नेह ते किं चित् सुसूक्ष्मम् अपि लक्षये। नित्यतृप्त इव स्वस्थो बालवच् च विचेष्टसे।

udvegaṃ neha te kiṃ cit susūkṣmam api lakṣaye. nityatṛpta iva svastho bālavac ca viceṣṭase.

समङ्ग उवाच। भूतं भव्यं भविष्यच् च सर्वं सत्त्वेषु मानद। तेषां तत्त्वानि जानामि ततो न विमना ह्य् अहम्।

samaṅga uvāca. bhūtaṃ bhavyaṃ bhaviṣyac ca sarvaṃ sattveṣu mānada. teṣāṃ tattvāni jānāmi tato na vimanā hy aham.

उपक्रमान् अहं वेद पुनर् एव फलोदयान्। लोके फलानि चित्राणि ततो न विमना ह्य् अहम्।

upakramān ahaṃ veda punar eva phalodayān. loke phalāni citrāṇi tato na vimanā hy aham.

अगाधाश् चाप्रतिष्ठाश् च गतिमन्तश् च नारद। अन्धा जडाश् च जीवन्ति पश्यास्मान् अपि जीवतः।

agādhāś cāpratiṣṭhāś ca gatimantaś ca nārada. andhā jaḍāś ca jīvanti paśyāsmān api jīvataḥ.

विहितेनैव जीवन्ति अरोगाङ्गा दिवौकसः। बलवन्तो ऽबलाश् चैव तद्वद् अस्मान् सभाजय।

vihitenaiva jīvanti arogāṅgā divaukasaḥ. balavanto 'balāś caiva tadvad asmān sabhājaya.

सहस्रिणश् च जीवन्ति जीवन्ति शतिनस् तथा। शाकेन चान्ये जीवन्ति पश्यास्मान् अपि जीवतः।

sahasriṇaś ca jīvanti jīvanti śatinas tathā. śākena cānye jīvanti paśyāsmān api jīvataḥ.

यदा न शोचेमहि किं नु न स्याद्; धर्मेण वा नारद कर्मणा वा। कृतान्तवश्यानि यदा सुखानि; दुःखानि वा यन् न विधर्षयन्ति।

yadā na śocemahi kiṃ nu na syād; dharmeṇa vā nārada karmaṇā vā. kṛtāntavaśyāni yadā sukhāni; duḥkhāni vā yan na vidharṣayanti.

यस्मै प्रज्ञां कथयन्ते मनुष्याः; प्रज्ञामूलो हीन्द्रियाणां प्रसादः। मुह्यन्ति शोचन्ति यदेन्द्रियाणि; प्रज्ञालाभो नास्ति मूढेन्द्रियस्य।

yasmai prajñāṃ kathayante manuṣyāḥ; prajñāmūlo hīndriyāṇāṃ prasādaḥ. muhyanti śocanti yadendriyāṇi; prajñālābho nāsti mūḍhendriyasya.

मूढस्य दर्पः स पुनर् मोह एव; मूढस्य नायं न परो ऽस्ति लोकः। न ह्य् एव दुःखानि सदा भवन्ति; सुखस्य वा नित्यशो लाभ एव।

mūḍhasya darpaḥ sa punar moha eva; mūḍhasya nāyaṃ na paro 'sti lokaḥ. na hy eva duḥkhāni sadā bhavanti; sukhasya vā nityaśo lābha eva.

भावात्मकं संपरिवर्तमानं; न मादृशः संज्वरं जातु कुर्यात्। इष्टान् भोगान् नानुरुध्येत् सुखं वा; न चिन्तयेद् दुःखम् अभ्यागतं वा।

bhāvātmakaṃ saṃparivartamānaṃ; na mādṛśaḥ saṃjvaraṃ jātu kuryāt. iṣṭān bhogān nānurudhyet sukhaṃ vā; na cintayed duḥkham abhyāgataṃ vā.

समाहितो न स्पृहयेत् परेषां; नानागतं नाभिनन्देत लाभम्। न चापि हृष्येद् विपुले ऽर्थलाभे; तथार्थनाशे च न वै विषीदेत्।

samāhito na spṛhayet pareṣāṃ; nānāgataṃ nābhinandeta lābham. na cāpi hṛṣyed vipule 'rthalābhe; tathārthanāśe ca na vai viṣīdet.

न बान्धवा न च वित्तं न कौली; न च श्रुतं न च मन्त्रा न वीर्यम्। दुःखात् त्रातुं सर्व एवोत्सहन्ते; परत्र शीले न तु यान्ति शान्तिम्।

na bāndhavā na ca vittaṃ na kaulī; na ca śrutaṃ na ca mantrā na vīryam. duḥkhāt trātuṃ sarva evotsahante; paratra śīle na tu yānti śāntim.

नास्ति बुद्धिर् अयुक्तस्य नायोगाद् विद्यते सुखम्। धृतिश् च दुःखत्यागश् चाप्य् उभयं नः सुखोदयम्।

nāsti buddhir ayuktasya nāyogād vidyate sukham. dhṛtiś ca duḥkhatyāgaś cāpy ubhayaṃ naḥ sukhodayam.

प्रियं हि हर्षजननं हर्ष उत्सेकवर्धनः। उत्सेको नरकायैव तस्मात् तं संत्यजाम्य् अहम्।

priyaṃ hi harṣajananaṃ harṣa utsekavardhanaḥ. utseko narakāyaiva tasmāt taṃ saṃtyajāmy aham.

एताञ् शोकभयोत्सेकान् मोहनान् सुखदुःखयोः। पश्यामि साक्षिवल् लोके देहस्यास्य विचेष्टनात्।

etāñ śokabhayotsekān mohanān sukhaduḥkhayoḥ. paśyāmi sākṣival loke dehasyāsya viceṣṭanāt.

अर्थकामौ परित्यज्य विशोको विगतज्वरः। तृष्णामोहौ तु संत्यज्य चरामि पृथिवीम् इमाम्।

arthakāmau parityajya viśoko vigatajvaraḥ. tṛṣṇāmohau tu saṃtyajya carāmi pṛthivīm imām.

न मृत्युतो न चाधर्मान् न लोभान् न कुतश् चन। पीतामृतस्येवात्यन्तम् इह चामुत्र वा भयम्।

na mṛtyuto na cādharmān na lobhān na kutaś cana. pītāmṛtasyevātyantam iha cāmutra vā bhayam.

एतद् ब्रह्मन् विजानामि महत् कृत्वा तपो ऽव्ययम्। तेन नारद संप्राप्तो न मां शोकः प्रबाधते।

etad brahman vijānāmi mahat kṛtvā tapo 'vyayam. tena nārada saṃprāpto na māṃ śokaḥ prabādhate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...