महाभारत 12.273 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 273→

[mh-12-273] • 63 श्लोकाः

भीष्म उवाच। वृत्रस्य तु महाराज ज्वराविष्टस्य सर्वशः। अभवन् यानि लिङ्गानि शरीरे तानि मे शृणु।

bhīṣma uvāca. vṛtrasya tu mahārāja jvarāviṣṭasya sarvaśaḥ. abhavan yāni liṅgāni śarīre tāni me śṛṇu.

ज्वलितास्यो ऽभवद् घोरो वैवर्ण्यं चागमत् परम्। गात्रकम्पश् च सुमहाञ् श्वासश् चाप्य् अभवन् महान्। रोमहर्षश् च तीव्रो ऽभून् निःश्वासश् च महान् नृप।

jvalitāsyo 'bhavad ghoro vaivarṇyaṃ cāgamat param. gātrakampaś ca sumahāñ śvāsaś cāpy abhavan mahān. romaharṣaś ca tīvro 'bhūn niḥśvāsaś ca mahān nṛpa.

शिवा चाशिवसंकाशा तस्य वक्त्रात् सुदारुणा। निष्पपात महाघोरा स्मृतिः सा तस्य भारत। उल्काश् च ज्वलितास् तस्य दीप्ताः पार्श्वे प्रपेदिरे।

śivā cāśivasaṃkāśā tasya vaktrāt sudāruṇā. niṣpapāta mahāghorā smṛtiḥ sā tasya bhārata. ulkāś ca jvalitās tasya dīptāḥ pārśve prapedire.

गृध्रकङ्कवडाश् चैव वाचो ऽमुञ्चन् सुदारुणाः। वृत्रस्योपरि संहृष्टाश् चक्रवत् परिबभ्रमुः।

gṛdhrakaṅkavaḍāś caiva vāco 'muñcan sudāruṇāḥ. vṛtrasyopari saṃhṛṣṭāś cakravat paribabhramuḥ.

ततस् तं रथम् आस्थाय देवाप्यायितम् आहवे। वज्रोद्यतकरः शक्रस् तं दैत्यं प्रत्यवैक्षत।

tatas taṃ ratham āsthāya devāpyāyitam āhave. vajrodyatakaraḥ śakras taṃ daityaṃ pratyavaikṣata.

अमानुषम् अथो नादं स मुमोच महासुरः। व्यजृम्भत च राजेन्द्र तीव्रज्वरसमन्वितः। अथास्य जृम्भतः शक्रस् ततो वज्रम् अवासृजत्।

amānuṣam atho nādaṃ sa mumoca mahāsuraḥ. vyajṛmbhata ca rājendra tīvrajvarasamanvitaḥ. athāsya jṛmbhataḥ śakras tato vajram avāsṛjat.

स वज्रः सुमहातेजाः कालाग्निसदृशोपमः। क्षिप्रम् एव महाकायं वृत्रं दैत्यम् अपातयत्।

sa vajraḥ sumahātejāḥ kālāgnisadṛśopamaḥ. kṣipram eva mahākāyaṃ vṛtraṃ daityam apātayat.

ततो नादः समभवत् पुनर् एव समन्ततः। वृत्रं विनिहतं दृष्ट्वा देवानां भरतर्षभ।

tato nādaḥ samabhavat punar eva samantataḥ. vṛtraṃ vinihataṃ dṛṣṭvā devānāṃ bharatarṣabha.

वृत्रं तु हत्वा भगवान् दानवारिर् महायशाः। वज्रेण विष्णुयुक्तेन दिवम् एव समाविशत्।

vṛtraṃ tu hatvā bhagavān dānavārir mahāyaśāḥ. vajreṇa viṣṇuyuktena divam eva samāviśat.

अथ वृत्रस्य कौरव्य शरीराद् अभिनिःसृता। ब्रह्महत्या महाघोरा रौद्रा लोकभयावहा।

atha vṛtrasya kauravya śarīrād abhiniḥsṛtā. brahmahatyā mahāghorā raudrā lokabhayāvahā.

करालदशना भीमा विकृता कृष्णपिङ्गला। प्रकीर्णमूर्धजा चैव घोरनेत्रा च भारत।

karāladaśanā bhīmā vikṛtā kṛṣṇapiṅgalā. prakīrṇamūrdhajā caiva ghoranetrā ca bhārata.

कपालमालिनी चैव कृशा च भरतर्षभ। रुधिरार्द्रा च धर्मज्ञ चीरवस्त्रनिवासिनी।

kapālamālinī caiva kṛśā ca bharatarṣabha. rudhirārdrā ca dharmajña cīravastranivāsinī.

साभिनिष्क्रम्य राजेन्द्र तादृग्रूपा भयावहा। वज्रिणं मृगयाम् आस तदा भरतसत्तम।

sābhiniṣkramya rājendra tādṛgrūpā bhayāvahā. vajriṇaṃ mṛgayām āsa tadā bharatasattama.

कस्य चित् त्व् अथ कालस्य वृत्रहा कुरुनन्दन। स्वर्गायाभिमुखः प्रायाल् लोकानां हितकाम्यया।

kasya cit tv atha kālasya vṛtrahā kurunandana. svargāyābhimukhaḥ prāyāl lokānāṃ hitakāmyayā.

बिसान् निःसरमाणं तु दृष्ट्वा शक्रं महौजसम्। कण्ठे जग्राह देवेन्द्रं सुलग्ना चाभवत् तदा।

bisān niḥsaramāṇaṃ tu dṛṣṭvā śakraṃ mahaujasam. kaṇṭhe jagrāha devendraṃ sulagnā cābhavat tadā.

स हि तस्मिन् समुत्पन्ने ब्रह्महत्याकृते भये। नलिन्यां बिसमध्यस्थो बभूवाब्दगणान् बहून्।

sa hi tasmin samutpanne brahmahatyākṛte bhaye. nalinyāṃ bisamadhyastho babhūvābdagaṇān bahūn.

अनुसृत्य तु यत्नात् स तया वै ब्रह्महत्यया। तदा गृहीतः कौरव्य निश्चेष्टः समपद्यत।

anusṛtya tu yatnāt sa tayā vai brahmahatyayā. tadā gṛhītaḥ kauravya niśceṣṭaḥ samapadyata.

तस्या व्यपोहने शक्रः परं यत्नं चकार ह। न चाशकत् तां देवेन्द्रो ब्रह्महत्यां व्यपोहितुम्।

tasyā vyapohane śakraḥ paraṃ yatnaṃ cakāra ha. na cāśakat tāṃ devendro brahmahatyāṃ vyapohitum.

गृहीत एव तु तया देवेन्द्रो भरतर्षभ। पितामहम् उपागम्य शिरसा प्रत्यपूजयत्।

gṛhīta eva tu tayā devendro bharatarṣabha. pitāmaham upāgamya śirasā pratyapūjayat.

ज्ञात्वा गृहीतं शक्रं तु द्विजप्रवरहत्यया। ब्रह्मा संचिन्तयाम् आस तदा भरतसत्तम।

jñātvā gṛhītaṃ śakraṃ tu dvijapravarahatyayā. brahmā saṃcintayām āsa tadā bharatasattama.

ताम् उवाच महाबाहो ब्रह्महत्यां पितामहः। स्वरेण मधुरेणाथ सान्त्वयन्न् इव भारत।

tām uvāca mahābāho brahmahatyāṃ pitāmahaḥ. svareṇa madhureṇātha sāntvayann iva bhārata.

मुच्यतां त्रिदशेन्द्रो ऽयं मत्प्रियं कुरु भामिनि। ब्रूहि किं ते करोम्य् अद्य कामं कं त्वम् इहेच्छसि।

mucyatāṃ tridaśendro 'yaṃ matpriyaṃ kuru bhāmini. brūhi kiṃ te karomy adya kāmaṃ kaṃ tvam ihecchasi.

ब्रह्महत्योवाच। त्रिलोकपूजिते देवे प्रीते त्रैलोक्यकर्तरि। कृतम् एवेह मन्ये ऽहं निवासं तु विधत्स्व मे।

brahmahatyovāca. trilokapūjite deve prīte trailokyakartari. kṛtam eveha manye 'haṃ nivāsaṃ tu vidhatsva me.

त्वया कृतेयं मर्यादा लोकसंरक्षणार्थिना। स्थापना वै सुमहती त्वया देव प्रवर्तिता।

tvayā kṛteyaṃ maryādā lokasaṃrakṣaṇārthinā. sthāpanā vai sumahatī tvayā deva pravartitā.

प्रीते तु त्वयि धर्मज्ञ सर्वलोकेश्वरे प्रभो। शक्राद् अपगमिष्यामि निवासं तु विधत्स्व मे।

prīte tu tvayi dharmajña sarvalokeśvare prabho. śakrād apagamiṣyāmi nivāsaṃ tu vidhatsva me.

भीष्म उवाच। तथेति तां प्राह तदा ब्रह्महत्यां पितामहः। उपायतः स शक्रस्य ब्रह्महत्यां व्यपोहत।

bhīṣma uvāca. tatheti tāṃ prāha tadā brahmahatyāṃ pitāmahaḥ. upāyataḥ sa śakrasya brahmahatyāṃ vyapohata.

ततः स्वयंभुवा ध्यातस् तत्र वह्निर् महात्मना। ब्रह्माणम् उपसंगम्य ततो वचनम् अब्रवीत्।

tataḥ svayaṃbhuvā dhyātas tatra vahnir mahātmanā. brahmāṇam upasaṃgamya tato vacanam abravīt.

प्राप्तो ऽस्मि भगवन् देव त्वत्सकाशम् अरिंदम। यत् कर्तव्यं मया देव तद् भवान् वक्तुम् अर्हति।

prāpto 'smi bhagavan deva tvatsakāśam ariṃdama. yat kartavyaṃ mayā deva tad bhavān vaktum arhati.

ब्रह्मोवाच। बहुधा विभजिष्यामि ब्रह्महत्याम् इमाम् अहम्। शक्रस्याद्य विमोक्षार्थं चतुर्भागं प्रतीच्छ मे।

brahmovāca. bahudhā vibhajiṣyāmi brahmahatyām imām aham. śakrasyādya vimokṣārthaṃ caturbhāgaṃ pratīccha me.

अग्निर् उवाच। मम मोक्षस्य को ऽन्तो वै ब्रह्मन् ध्यायस्व वै प्रभो। एतद् इच्छामि विज्ञातुं तत्त्वतो लोकपूजित।

agnir uvāca. mama mokṣasya ko 'nto vai brahman dhyāyasva vai prabho. etad icchāmi vijñātuṃ tattvato lokapūjita.

ब्रह्मोवाच। यस् त्वां ज्वलन्तम् आसाद्य स्वयं वै मानवः क्व चित्। बीजौषधिरसैर् वह्ने न यक्ष्यति तमोवृतः।

brahmovāca. yas tvāṃ jvalantam āsādya svayaṃ vai mānavaḥ kva cit. bījauṣadhirasair vahne na yakṣyati tamovṛtaḥ.

तम् एषा यास्यति क्षिप्रं तत्रैव च निवत्स्यति। ब्रह्महत्या हव्यवाह व्येतु ते मानसो ज्वरः।

tam eṣā yāsyati kṣipraṃ tatraiva ca nivatsyati. brahmahatyā havyavāha vyetu te mānaso jvaraḥ.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तः प्रतिजग्राह तद् वचो हव्यकव्यभुक्। पितामहस्य भगवांस् तथा च तद् अभूत् प्रभो।

bhīṣma uvāca. ity uktaḥ pratijagrāha tad vaco havyakavyabhuk. pitāmahasya bhagavāṃs tathā ca tad abhūt prabho.

ततो वृक्षौषधितृणं समाहूय पितामहः। इमम् अर्थं महाराज वक्तुं समुपचक्रमे। इयं वृत्राद् अनुप्राप्ता ब्रह्महत्या महाभया। पुरुहूतं चतुर्थांशम् अस्या यूयं प्रतीच्छत।

tato vṛkṣauṣadhitṛṇaṃ samāhūya pitāmahaḥ. imam arthaṃ mahārāja vaktuṃ samupacakrame. iyaṃ vṛtrād anuprāptā brahmahatyā mahābhayā. puruhūtaṃ caturthāṃśam asyā yūyaṃ pratīcchata.

ततो वृक्षौषधितृणं तथैवोक्तं यथातथम्। व्यथितं वह्निवद् राजन् ब्रह्माणम् इदम् अब्रवीत्।

tato vṛkṣauṣadhitṛṇaṃ tathaivoktaṃ yathātatham. vyathitaṃ vahnivad rājan brahmāṇam idam abravīt.

अस्माकं ब्रह्महत्यातो को ऽन्तो लोकपितामह। स्वभावनिहतान् अस्मान् न पुनर् हन्तुम् अर्हसि।

asmākaṃ brahmahatyāto ko 'nto lokapitāmaha. svabhāvanihatān asmān na punar hantum arhasi.

वयम् अग्निं तथा शीतं वर्षं च पवनेरितम्। सहामः सततं देव तथा छेदनभेदनम्।

vayam agniṃ tathā śītaṃ varṣaṃ ca pavaneritam. sahāmaḥ satataṃ deva tathā chedanabhedanam.

ब्रह्महत्याम् इमाम् अद्य भवतः शासनाद् वयम्। ग्रहीष्यामस् त्रिलोकेश मोक्षं चिन्तयतां भवान्।

brahmahatyām imām adya bhavataḥ śāsanād vayam. grahīṣyāmas trilokeśa mokṣaṃ cintayatāṃ bhavān.

ब्रह्मोवाच। पर्वकाले तु संप्राप्ते यो वै छेदनभेदनम्। करिष्यति नरो मोहात् तम् एषानुगमिष्यति।

brahmovāca. parvakāle tu saṃprāpte yo vai chedanabhedanam. kariṣyati naro mohāt tam eṣānugamiṣyati.

भीष्म उवाच। ततो वृक्षौषधितृणम् एवम् उक्तं महात्मना। ब्रह्माणम् अभिसंपूज्य जगामाशु यथागतम्।

bhīṣma uvāca. tato vṛkṣauṣadhitṛṇam evam uktaṃ mahātmanā. brahmāṇam abhisaṃpūjya jagāmāśu yathāgatam.

आहूयाप्सरसो देवस् ततो लोकपितामहः। वाचा मधुरया प्राह सान्त्वयन्न् इव भारत।

āhūyāpsaraso devas tato lokapitāmahaḥ. vācā madhurayā prāha sāntvayann iva bhārata.

इयम् इन्द्राद् अनुप्राप्ता ब्रह्महत्या वराङ्गनाः। चतुर्थम् अस्या भागं हि मयोक्ताः संप्रतीच्छत।

iyam indrād anuprāptā brahmahatyā varāṅganāḥ. caturtham asyā bhāgaṃ hi mayoktāḥ saṃpratīcchata.

अप्सरस ऊचुः। ग्रहणे कृतबुद्धीनां देवेश तव शासनात्। मोक्षं समयतो ऽस्माकं चिन्तयस्व पितामह।

apsarasa ūcuḥ. grahaṇe kṛtabuddhīnāṃ deveśa tava śāsanāt. mokṣaṃ samayato 'smākaṃ cintayasva pitāmaha.

ब्रह्मोवाच। रजस्वलासु नारीषु यो वै मैथुनम् आचरेत्। तम् एषा यास्यति क्षिप्रं व्येतु वो मानसो ज्वरः।

brahmovāca. rajasvalāsu nārīṣu yo vai maithunam ācaret. tam eṣā yāsyati kṣipraṃ vyetu vo mānaso jvaraḥ.

भीष्म उवाच। तथेति हृष्टमनस उक्त्वाथाप्सरसां गणाः। स्वानि स्थानानि संप्राप्य रेमिरे भरतर्षभ।

bhīṣma uvāca. tatheti hṛṣṭamanasa uktvāthāpsarasāṃ gaṇāḥ. svāni sthānāni saṃprāpya remire bharatarṣabha.

ततस् त्रिलोककृद् देवः पुनर् एव महातपाः। अपः संचिन्तयाम् आस ध्यातास् ताश् चाप्य् अथागमन्।

tatas trilokakṛd devaḥ punar eva mahātapāḥ. apaḥ saṃcintayām āsa dhyātās tāś cāpy athāgaman.

तास् तु सर्वाः समागम्य ब्रह्माणम् अमितौजसम्। इदम् ऊचुर् वचो राजन् प्रणिपत्य पितामहम्।

tās tu sarvāḥ samāgamya brahmāṇam amitaujasam. idam ūcur vaco rājan praṇipatya pitāmaham.

इमाः स्म देव संप्राप्तास् त्वत्सकाशम् अरिंदम। शासनात् तव देवेश समाज्ञापय नो विभो।

imāḥ sma deva saṃprāptās tvatsakāśam ariṃdama. śāsanāt tava deveśa samājñāpaya no vibho.

ब्रह्मोवाच। इयं वृत्राद् अनुप्राप्ता पुरुहूतं महाभया। ब्रह्महत्या चतुर्थांशम् अस्या यूयं प्रतीच्छत।

brahmovāca. iyaṃ vṛtrād anuprāptā puruhūtaṃ mahābhayā. brahmahatyā caturthāṃśam asyā yūyaṃ pratīcchata.

आप ऊचुः। एवं भवतु लोकेश यथा वदसि नः प्रभो। मोक्षं समयतो ऽस्माकं संचिन्तयितुम् अर्हसि।

āpa ūcuḥ. evaṃ bhavatu lokeśa yathā vadasi naḥ prabho. mokṣaṃ samayato 'smākaṃ saṃcintayitum arhasi.

त्वं हि देवेश सर्वस्य जगतः परमो गुरुः। को ऽन्यः प्रसादो हि भवेद् यः कृच्छ्रान् नः समुद्धरेत्।

tvaṃ hi deveśa sarvasya jagataḥ paramo guruḥ. ko 'nyaḥ prasādo hi bhaved yaḥ kṛcchrān naḥ samuddharet.

ब्रह्मोवाच। अल्पा इति मतिं कृत्वा यो नरो बुद्धिमोहितः। श्लेष्ममूत्रपुरीषाणि युष्मासु प्रतिमोक्ष्यति।

brahmovāca. alpā iti matiṃ kṛtvā yo naro buddhimohitaḥ. śleṣmamūtrapurīṣāṇi yuṣmāsu pratimokṣyati.

तम् एषा यास्यति क्षिप्रं तत्रैव च निवत्स्यति। तथा वो भविता मोक्ष इति सत्यं ब्रवीमि वः।

tam eṣā yāsyati kṣipraṃ tatraiva ca nivatsyati. tathā vo bhavitā mokṣa iti satyaṃ bravīmi vaḥ.

भीष्म उवाच। ततो विमुच्य देवेन्द्रं ब्रह्महत्या युधिष्ठिर। यथानिसृष्टं तं देशम् अगच्छद् देवशासनात्।

bhīṣma uvāca. tato vimucya devendraṃ brahmahatyā yudhiṣṭhira. yathānisṛṣṭaṃ taṃ deśam agacchad devaśāsanāt.

एवं शक्रेण संप्राप्ता ब्रह्महत्या जनाधिप। पितामहम् अनुज्ञाप्य सो ऽश्वमेधम् अकल्पयत्।

evaṃ śakreṇa saṃprāptā brahmahatyā janādhipa. pitāmaham anujñāpya so 'śvamedham akalpayat.

श्रूयते हि महाराज संप्राप्ता वासवेन वै। ब्रह्महत्या ततः शुद्धिं हयमेधेन लब्धवान्।

śrūyate hi mahārāja saṃprāptā vāsavena vai. brahmahatyā tataḥ śuddhiṃ hayamedhena labdhavān.

समवाप्य श्रियं देवो हत्वारींश् च सहस्रशः। प्रहर्षम् अतुलं लेभे वासवः पृथिवीपते।

samavāpya śriyaṃ devo hatvārīṃś ca sahasraśaḥ. praharṣam atulaṃ lebhe vāsavaḥ pṛthivīpate.

वृत्रस्य रुधिराच् चैव खुखुण्डाः पार्थ जज्ञिरे। द्विजातिभिर् अभक्ष्यास् ते दीक्षितैश् च तपोधनैः।

vṛtrasya rudhirāc caiva khukhuṇḍāḥ pārtha jajñire. dvijātibhir abhakṣyās te dīkṣitaiś ca tapodhanaiḥ.

सर्वावस्थं त्वम् अप्य् एषां द्विजातीनां प्रियं कुरु। इमे हि भूतले देवाः प्रथिताः कुरुनन्दन।

sarvāvasthaṃ tvam apy eṣāṃ dvijātīnāṃ priyaṃ kuru. ime hi bhūtale devāḥ prathitāḥ kurunandana.

एवं शक्रेण कौरव्य बुद्धिसौक्ष्म्यान् महासुरः। उपायपूर्वं निहतो वृत्रो ऽथामिततेजसा।

evaṃ śakreṇa kauravya buddhisaukṣmyān mahāsuraḥ. upāyapūrvaṃ nihato vṛtro 'thāmitatejasā.

एवं त्वम् अपि कौरव्य पृथिव्याम् अपराजितः। भविष्यसि यथा देवः शतक्रतुर् अमित्रहा।

evaṃ tvam api kauravya pṛthivyām aparājitaḥ. bhaviṣyasi yathā devaḥ śatakratur amitrahā.

ये तु शक्रकथां दिव्याम् इमां पर्वसु पर्वसु। विप्रमध्ये पठिष्यन्ति न ते प्राप्स्यन्ति किल्बिषम्।

ye tu śakrakathāṃ divyām imāṃ parvasu parvasu. vipramadhye paṭhiṣyanti na te prāpsyanti kilbiṣam.

इत्य् एतद् वृत्रम् आश्रित्य शक्रस्यात्यद्भुतं महत्। कथितं कर्म ते तात किं भूयः श्रोतुम् इच्छसि।

ity etad vṛtram āśritya śakrasyātyadbhutaṃ mahat. kathitaṃ karma te tāta kiṃ bhūyaḥ śrotum icchasi.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents