महाभारत 12.272 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 272→

[mh-12-272] • 44 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। अहो धर्मिष्ठता तात वृत्रस्यामिततेजसः। यस्य विज्ञानम् अतुलं विष्णोर् भक्तिश् च तादृशी।

yudhiṣṭhira uvāca. aho dharmiṣṭhatā tāta vṛtrasyāmitatejasaḥ. yasya vijñānam atulaṃ viṣṇor bhaktiś ca tādṛśī.

दुर्विज्ञेयम् इदं तात विष्णोर् अमिततेजसः। कथं वा राजशार्दूल पदं तज् ज्ञातवान् असौ।

durvijñeyam idaṃ tāta viṣṇor amitatejasaḥ. kathaṃ vā rājaśārdūla padaṃ taj jñātavān asau.

भवता कथितं ह्य् एतच् छ्रद्दधे चाहम् अच्युत। भूयस् तु मे समुत्पन्ना बुद्धिर् अव्यक्तदर्शनात्।

bhavatā kathitaṃ hy etac chraddadhe cāham acyuta. bhūyas tu me samutpannā buddhir avyaktadarśanāt.

कथं विनिहतो वृत्रः शक्रेण भरतर्षभ। धर्मिष्ठो विष्णुभक्तश् च तत्त्वज्ञश् च पदान्वये।

kathaṃ vinihato vṛtraḥ śakreṇa bharatarṣabha. dharmiṣṭho viṣṇubhaktaś ca tattvajñaś ca padānvaye.

एतन् मे संशयं ब्रूहि पृच्छतो भरतर्षभ। वृत्रस् तु राजशार्दूल यथा शक्रेण निर्जितः।

etan me saṃśayaṃ brūhi pṛcchato bharatarṣabha. vṛtras tu rājaśārdūla yathā śakreṇa nirjitaḥ.

यथा चैवाभवद् युद्धं तच् चाचक्ष्व पितामह। विस्तरेण महाबाहो परं कौतूहलं हि मे।

yathā caivābhavad yuddhaṃ tac cācakṣva pitāmaha. vistareṇa mahābāho paraṃ kautūhalaṃ hi me.

भीष्म उवाच। रथेनेन्द्रः प्रयातो वै सार्धं सुरगणैः पुरा। ददर्शाथाग्रतो वृत्रं विष्ठितं पर्वतोपमम्।

bhīṣma uvāca. rathenendraḥ prayāto vai sārdhaṃ suragaṇaiḥ purā. dadarśāthāgrato vṛtraṃ viṣṭhitaṃ parvatopamam.

योजनानां शतान्य् ऊर्ध्वं पञ्चोच्छ्रितम् अरिंदम। शतानि विस्तरेणाथ त्रीण्य् एवाभ्यधिकानि तु।

yojanānāṃ śatāny ūrdhvaṃ pañcocchritam ariṃdama. śatāni vistareṇātha trīṇy evābhyadhikāni tu.

तत् प्रेक्ष्य तादृशं रूपं त्रैलोक्येनापि दुर्जयम्। वृत्रस्य देवाः संत्रस्ता न शान्तिम् उपलेभिरे।

tat prekṣya tādṛśaṃ rūpaṃ trailokyenāpi durjayam. vṛtrasya devāḥ saṃtrastā na śāntim upalebhire.

शक्रस्य तु तदा राजन्न् ऊरुस्तम्भो व्यजायत। भयाद् वृत्रस्य सहसा दृष्ट्वा तद् रूपम् उत्तमम्।

śakrasya tu tadā rājann ūrustambho vyajāyata. bhayād vṛtrasya sahasā dṛṣṭvā tad rūpam uttamam.

ततो नादः समभवद् वादित्राणां च निस्वनः। देवासुराणां सर्वेषां तस्मिन् युद्ध उपस्थिते।

tato nādaḥ samabhavad vāditrāṇāṃ ca nisvanaḥ. devāsurāṇāṃ sarveṣāṃ tasmin yuddha upasthite.

अथ वृत्रस्य कौरव्य दृष्ट्वा शक्रम् उपस्थितम्। न संभ्रमो न भीः का चिद् आस्था वा समजायत।

atha vṛtrasya kauravya dṛṣṭvā śakram upasthitam. na saṃbhramo na bhīḥ kā cid āsthā vā samajāyata.

ततः समभवद् युद्धं त्रैलोक्यस्य भयंकरम्। शक्रस्य च सुरेन्द्रस्य वृत्रस्य च महात्मनः।

tataḥ samabhavad yuddhaṃ trailokyasya bhayaṃkaram. śakrasya ca surendrasya vṛtrasya ca mahātmanaḥ.

असिभिः पट्टिशैः शूलैः शक्तितोमरमुद्गरैः। शिलाभिर् विविधाभिश् च कार्मुकैश् च महास्वनैः।

asibhiḥ paṭṭiśaiḥ śūlaiḥ śaktitomaramudgaraiḥ. śilābhir vividhābhiś ca kārmukaiś ca mahāsvanaiḥ.

अस्त्रैश् च विविधैर् दिव्यैः पावकोल्काभिर् एव च। देवासुरैस् ततः सैन्यैः सर्वम् आसीत् समाकुलम्।

astraiś ca vividhair divyaiḥ pāvakolkābhir eva ca. devāsurais tataḥ sainyaiḥ sarvam āsīt samākulam.

पितामहपुरोगाश् च सर्वे देवगणास् तथा। ऋषयश् च महाभागास् तद् युद्धं द्रष्टुम् आगमन्।

pitāmahapurogāś ca sarve devagaṇās tathā. ṛṣayaś ca mahābhāgās tad yuddhaṃ draṣṭum āgaman.

विमानाग्र्यैर् महाराज सिद्धाश् च भरतर्षभ। गन्धर्वाश् च विमानाग्र्यैर् अप्सरोभिः समागमन्।

vimānāgryair mahārāja siddhāś ca bharatarṣabha. gandharvāś ca vimānāgryair apsarobhiḥ samāgaman.

ततो ऽन्तरिक्षम् आवृत्य वृत्रो धर्मभृतां वरः। अश्मवर्षेण देवेन्द्रं पर्वतात् समवाकिरत्।

tato 'ntarikṣam āvṛtya vṛtro dharmabhṛtāṃ varaḥ. aśmavarṣeṇa devendraṃ parvatāt samavākirat.

ततो देवगणाः क्रुद्धाः सर्वतः शस्त्रवृष्टिभिः। अश्मवर्षम् अपोहन्त वृत्रप्रेरितम् आहवे।

tato devagaṇāḥ kruddhāḥ sarvataḥ śastravṛṣṭibhiḥ. aśmavarṣam apohanta vṛtrapreritam āhave.

वृत्रश् च कुरुशार्दूल महामायो महाबलः। मोहयाम् आस देवेन्द्रं मायायुद्धेन सर्वतः।

vṛtraś ca kuruśārdūla mahāmāyo mahābalaḥ. mohayām āsa devendraṃ māyāyuddhena sarvataḥ.

तस्य वृत्रार्दितस्याथ मोह आसीच् छतक्रतोः। रथंतरेण तं तत्र वसिष्ठः समबोधयत्।

tasya vṛtrārditasyātha moha āsīc chatakratoḥ. rathaṃtareṇa taṃ tatra vasiṣṭhaḥ samabodhayat.

वसिष्ठ उवाच। देवश्रेष्ठो ऽसि देवेन्द्र सुरारिविनिबर्हण। त्रैलोक्यबलसंयुक्तः कस्माच् छक्र विषीदसि।

vasiṣṭha uvāca. devaśreṣṭho 'si devendra surārivinibarhaṇa. trailokyabalasaṃyuktaḥ kasmāc chakra viṣīdasi.

एष ब्रह्मा च विष्णुश् च शिवश् चैव जगत्प्रभुः। सोमश् च भगवान् देवः सर्वे च परमर्षयः। समुद्विग्नं समीक्ष्य त्वां स्वस्तीत्य् ऊचुर् जयाय ते।

eṣa brahmā ca viṣṇuś ca śivaś caiva jagatprabhuḥ. somaś ca bhagavān devaḥ sarve ca paramarṣayaḥ. samudvignaṃ samīkṣya tvāṃ svastīty ūcur jayāya te.

मा कार्षीः कश्मलं शक्र कश् चिद् एवेतरो यथा। आर्यां युद्धे मतिं कृत्वा जहि शत्रुं सुरेश्वर।

mā kārṣīḥ kaśmalaṃ śakra kaś cid evetaro yathā. āryāṃ yuddhe matiṃ kṛtvā jahi śatruṃ sureśvara.

एष लोकगुरुस् त्र्यक्षः सर्वलोकनमस्कृतः। निरीक्षते त्वां भगवांस् त्यज मोहं सुरेश्वर।

eṣa lokagurus tryakṣaḥ sarvalokanamaskṛtaḥ. nirīkṣate tvāṃ bhagavāṃs tyaja mohaṃ sureśvara.

एते ब्रह्मर्षयश् चैव बृहस्पतिपुरोगमाः। स्तवेन शक्र दिव्येन स्तुवन्ति त्वां जयाय वै।

ete brahmarṣayaś caiva bṛhaspatipurogamāḥ. stavena śakra divyena stuvanti tvāṃ jayāya vai.

भीष्म उवाच। एवं संबोध्यमानस्य वसिष्ठेन महात्मना। अतीव वासवस्यासीद् बलम् उत्तमतेजसः।

bhīṣma uvāca. evaṃ saṃbodhyamānasya vasiṣṭhena mahātmanā. atīva vāsavasyāsīd balam uttamatejasaḥ.

ततो बुद्धिम् उपागम्य भगवान् पाकशासनः। योगेन महता युक्तस् तां मायां व्यपकर्षत।

tato buddhim upāgamya bhagavān pākaśāsanaḥ. yogena mahatā yuktas tāṃ māyāṃ vyapakarṣata.

ततो ऽङ्गिरःसुतः श्रीमांस् ते चैव परमर्षयः। दृष्ट्वा वृत्रस्य विक्रान्तम् उपगम्य महेश्वरम्। ऊचुर् वृत्रविनाशार्थं लोकानां हितकाम्यया।

tato 'ṅgiraḥsutaḥ śrīmāṃs te caiva paramarṣayaḥ. dṛṣṭvā vṛtrasya vikrāntam upagamya maheśvaram. ūcur vṛtravināśārthaṃ lokānāṃ hitakāmyayā.

ततो भगवतस् तेजो ज्वरो भूत्वा जगत्पतेः। समाविशन् महारौद्रं वृत्रं दैत्यवरं तदा।

tato bhagavatas tejo jvaro bhūtvā jagatpateḥ. samāviśan mahāraudraṃ vṛtraṃ daityavaraṃ tadā.

विष्णुश् च भगवान् देवः सर्वलोकाभिपूजितः। ऐन्द्रं समाविशद् वज्रं लोकसंरक्षणे रतः।

viṣṇuś ca bhagavān devaḥ sarvalokābhipūjitaḥ. aindraṃ samāviśad vajraṃ lokasaṃrakṣaṇe rataḥ.

ततो बृहस्पतिर् धीमान् उपागम्य शतक्रतुम्। वसिष्ठश् च महातेजाः सर्वे च परमर्षयः।

tato bṛhaspatir dhīmān upāgamya śatakratum. vasiṣṭhaś ca mahātejāḥ sarve ca paramarṣayaḥ.

ते समासाद्य वरदं वासवं लोकपूजितम्। ऊचुर् एकाग्रमनसो जहि वृत्रम् इति प्रभो।

te samāsādya varadaṃ vāsavaṃ lokapūjitam. ūcur ekāgramanaso jahi vṛtram iti prabho.

महेश्वर उवाच। एष वृत्रो महाञ् शक्र बलेन महता वृतः। विश्वात्मा सर्वगश् चैव बहुमायश् च विश्रुतः।

maheśvara uvāca. eṣa vṛtro mahāñ śakra balena mahatā vṛtaḥ. viśvātmā sarvagaś caiva bahumāyaś ca viśrutaḥ.

तद् एनम् असुरश्रेष्ठं त्रैलोक्येनापि दुर्जयम्। जहि त्वं योगम् आस्थाय मावमंस्थाः सुरेश्वर।

tad enam asuraśreṣṭhaṃ trailokyenāpi durjayam. jahi tvaṃ yogam āsthāya māvamaṃsthāḥ sureśvara.

अनेन हि तपस् तप्तं बलार्थम् अमराधिप। षष्टिं वर्षसहस्राणि ब्रह्मा चास्मै वरं ददौ।

anena hi tapas taptaṃ balārtham amarādhipa. ṣaṣṭiṃ varṣasahasrāṇi brahmā cāsmai varaṃ dadau.

महत्त्वं योगिनां चैव महामायत्वम् एव च। महाबलत्वं च तथा तेजश् चाग्र्यं सुरेश्वर।

mahattvaṃ yogināṃ caiva mahāmāyatvam eva ca. mahābalatvaṃ ca tathā tejaś cāgryaṃ sureśvara.

एतद् वै मामकं तेजः समाविशति वासव। वृत्रम् एनं त्वम् अप्य् एवं जहि वज्रेण दानवम्।

etad vai māmakaṃ tejaḥ samāviśati vāsava. vṛtram enaṃ tvam apy evaṃ jahi vajreṇa dānavam.

शक्र उवाच। भगवंस् त्वत्प्रसादेन दितिजं सुदुरासदम्। वज्रेण निहनिष्यामि पश्यतस् ते सुरर्षभ।

śakra uvāca. bhagavaṃs tvatprasādena ditijaṃ sudurāsadam. vajreṇa nihaniṣyāmi paśyatas te surarṣabha.

भीष्म उवाच। आविश्यमाने दैत्ये तु ज्वरेणाथ महासुरे। देवतानाम् ऋषीणां च हर्षान् नादो महान् अभूत्।

bhīṣma uvāca. āviśyamāne daitye tu jvareṇātha mahāsure. devatānām ṛṣīṇāṃ ca harṣān nādo mahān abhūt.

ततो दुन्दुभयश् चैव शङ्खाश् च सुमहास्वनाः। मुरजा डिण्डिमाश् चैव प्रावाद्यन्त सहस्रशः।

tato dundubhayaś caiva śaṅkhāś ca sumahāsvanāḥ. murajā ḍiṇḍimāś caiva prāvādyanta sahasraśaḥ.

असुराणां तु सर्वेषां स्मृतिलोपो ऽभवन् महान्। प्रज्ञानाशश् च बलवान् क्षणेन समपद्यत।

asurāṇāṃ tu sarveṣāṃ smṛtilopo 'bhavan mahān. prajñānāśaś ca balavān kṣaṇena samapadyata.

तम् आविष्टम् अथो ज्ञात्वा ऋषयो देवतास् तथा। स्तुवन्तः शक्रम् ईशानं तथा प्राचोदयन्न् अपि।

tam āviṣṭam atho jñātvā ṛṣayo devatās tathā. stuvantaḥ śakram īśānaṃ tathā prācodayann api.

रथस्थस्य हि शक्रस्य युद्धकाले महात्मनः। ऋषिभिः स्तूयमानस्य रूपम् आसीत् सुदुर्दृशम्।

rathasthasya hi śakrasya yuddhakāle mahātmanaḥ. ṛṣibhiḥ stūyamānasya rūpam āsīt sudurdṛśam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...