महाभारत 12.271 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 271→

[mh-12-271] • 69 श्लोकाः

उशनोवाच। नमस् तस्मै भगवते देवाय प्रभविष्णवे। यस्य पृथ्वीतलं तात साकाशं बाहुगोचरम्।

uśanovāca. namas tasmai bhagavate devāya prabhaviṣṇave. yasya pṛthvītalaṃ tāta sākāśaṃ bāhugocaram.

मूर्धा यस्य त्व् अनन्तं च स्थानं दानवसत्तम। तस्याहं ते प्रवक्ष्यामि विष्णोर् माहात्म्यम् उत्तमम्।

mūrdhā yasya tv anantaṃ ca sthānaṃ dānavasattama. tasyāhaṃ te pravakṣyāmi viṣṇor māhātmyam uttamam.

भीष्म उवाच। तयोः संवदतोर् एवम् आजगाम महामुनिः। सनत्कुमारो धर्मात्मा संशयच्छेदनाय वै।

bhīṣma uvāca. tayoḥ saṃvadator evam ājagāma mahāmuniḥ. sanatkumāro dharmātmā saṃśayacchedanāya vai.

स पूजितो ऽसुरेन्द्रेण मुनिनोशनसा तथा। निषसादासने राजन् महार्हे मुनिपुंगवः।

sa pūjito 'surendreṇa muninośanasā tathā. niṣasādāsane rājan mahārhe munipuṃgavaḥ.

तम् आसीनं महाप्राज्ञम् उशना वाक्यम् अब्रवीत्। ब्रूह्य् अस्मै दानवेन्द्राय विष्णोर् माहात्म्यम् उत्तमम्।

tam āsīnaṃ mahāprājñam uśanā vākyam abravīt. brūhy asmai dānavendrāya viṣṇor māhātmyam uttamam.

सनत्कुमारस् तु ततः श्रुत्वा प्राह वचो ऽर्थवत्। विष्णोर् माहात्म्यसंयुक्तं दानवेन्द्राय धीमते।

sanatkumāras tu tataḥ śrutvā prāha vaco 'rthavat. viṣṇor māhātmyasaṃyuktaṃ dānavendrāya dhīmate.

शृणु सर्वम् इदं दैत्य विष्णोर् माहात्म्यम् उत्तमम्। विष्णौ जगत् स्थितं सर्वम् इति विद्धि परंतप।

śṛṇu sarvam idaṃ daitya viṣṇor māhātmyam uttamam. viṣṇau jagat sthitaṃ sarvam iti viddhi paraṃtapa.

सृजत्य् एष महाबाहो भूतग्रामं चराचरम्। एष चाक्षिपते काले काले विसृजते पुनः। अस्मिन् गच्छन्ति विलयम् अस्माच् च प्रभवन्त्य् उत।

sṛjaty eṣa mahābāho bhūtagrāmaṃ carācaram. eṣa cākṣipate kāle kāle visṛjate punaḥ. asmin gacchanti vilayam asmāc ca prabhavanty uta.

नैष दानवता शक्यस् तपसा नैव चेज्यया। संप्राप्तुम् इन्द्रियाणां तु संयमेनैव शक्यते।

naiṣa dānavatā śakyas tapasā naiva cejyayā. saṃprāptum indriyāṇāṃ tu saṃyamenaiva śakyate.

बाह्ये चाभ्यन्तरे चैव कर्मणा मनसि स्थितः। निर्मलीकुरुते बुद्ध्या सो ऽमुत्रानन्त्यम् अश्नुते।

bāhye cābhyantare caiva karmaṇā manasi sthitaḥ. nirmalīkurute buddhyā so 'mutrānantyam aśnute.

यथा हिरण्यकर्ता वै रूप्यम् अग्नौ विशोधयेत्। बहुशो ऽतिप्रयत्नेन महतात्मकृतेन ह।

yathā hiraṇyakartā vai rūpyam agnau viśodhayet. bahuśo 'tiprayatnena mahatātmakṛtena ha.

तद्वज् जातिशतैर् जीवः शुध्यते ऽल्पेन कर्मणा। यत्नेन महता चैवाप्य् एकजातौ विशुध्यते।

tadvaj jātiśatair jīvaḥ śudhyate 'lpena karmaṇā. yatnena mahatā caivāpy ekajātau viśudhyate.

लीलयाल्पं यथा गात्रात् प्रमृज्याद् आत्मनो रजः। बहु यत्नेन महता दोषनिर्हरणं तथा।

līlayālpaṃ yathā gātrāt pramṛjyād ātmano rajaḥ. bahu yatnena mahatā doṣanirharaṇaṃ tathā.

यथा चाल्पेन माल्येन वासितं तिलसर्षपम्। न मुञ्चति स्वकं गन्धं तद्वत् सूक्ष्मस्य दर्शनम्।

yathā cālpena mālyena vāsitaṃ tilasarṣapam. na muñcati svakaṃ gandhaṃ tadvat sūkṣmasya darśanam.

तद् एव बहुभिर् माल्यैर् वास्यमानं पुनः पुनः। विमुञ्चति स्वकं गन्धं माल्यगन्धे ऽवतिष्ठति।

tad eva bahubhir mālyair vāsyamānaṃ punaḥ punaḥ. vimuñcati svakaṃ gandhaṃ mālyagandhe 'vatiṣṭhati.

एवं जातिशतैर् युक्तो गुणैर् एव प्रसङ्गिषु। बुद्ध्या निवर्तते दोषो यत्नेनाभ्यासजेन वै।

evaṃ jātiśatair yukto guṇair eva prasaṅgiṣu. buddhyā nivartate doṣo yatnenābhyāsajena vai.

कर्मणा स्वेन रक्तानि विरक्तानि च दानव। यथा कर्मविशेषांश् च प्राप्नुवन्ति तथा शृणु।

karmaṇā svena raktāni viraktāni ca dānava. yathā karmaviśeṣāṃś ca prāpnuvanti tathā śṛṇu.

यथा च संप्रवर्तन्ते यस्मिंस् तिष्ठन्ति वा विभो। तत् ते ऽनुपूर्व्या व्याख्यास्ये तद् इहैकमनाः शृणु।

yathā ca saṃpravartante yasmiṃs tiṣṭhanti vā vibho. tat te 'nupūrvyā vyākhyāsye tad ihaikamanāḥ śṛṇu.

अनादिनिधनः श्रीमान् हरिर् नारायणः प्रभुः। स वै सृजति भूतानि स्थावराणि चराणि च।

anādinidhanaḥ śrīmān harir nārāyaṇaḥ prabhuḥ. sa vai sṛjati bhūtāni sthāvarāṇi carāṇi ca.

एष सर्वेषु भूतेषु क्षरश् चाक्षर एव च। एकादशविकारात्मा जगत् पिबति रश्मिभिः।

eṣa sarveṣu bhūteṣu kṣaraś cākṣara eva ca. ekādaśavikārātmā jagat pibati raśmibhiḥ.

पादौ तस्य महीं विद्धि मूर्धानं दिवम् एव च। बाहवस् तु दिशो दैत्य श्रोत्रम् आकाशम् एव च।

pādau tasya mahīṃ viddhi mūrdhānaṃ divam eva ca. bāhavas tu diśo daitya śrotram ākāśam eva ca.

तस्य तेजोमयः सूर्यो मनश् चन्द्रमसि स्थितम्। बुद्धिर् ज्ञानगता नित्यं रसस् त्व् अप्सु प्रवर्तते।

tasya tejomayaḥ sūryo manaś candramasi sthitam. buddhir jñānagatā nityaṃ rasas tv apsu pravartate.

भ्रुवोर् अनन्तरास् तस्य ग्रहा दानवसत्तम। नक्षत्रचक्रं नेत्राभ्यां पादयोर् भूश् च दानव। तं विश्वभूतं विश्वादिं परमं विद्धि चेश्वरम्। पादयोर् भूः सपाताऌआ हृतसूर्यस्यैव मण्डलम्।

bhruvor anantarās tasya grahā dānavasattama. nakṣatracakraṃ netrābhyāṃ pādayor bhūś ca dānava. taṃ viśvabhūtaṃ viśvādiṃ paramaṃ viddhi ceśvaram. pādayor bhūḥ sapātāḷā hṛtasūryasyaiva maṇḍalam.

रजस् तमश् च सत्त्वं च विद्धि नारायणात्मकम्। सो ऽऽश्रमाणां मुखं तात कर्मणस् तत् फलं विदुः।

rajas tamaś ca sattvaṃ ca viddhi nārāyaṇātmakam. so ''śramāṇāṃ mukhaṃ tāta karmaṇas tat phalaṃ viduḥ.

अकर्मणः फलं चैव स एव परम् अव्ययः। छन्दांसि तस्य रोमाणि अक्षरं च सरस्वती।

akarmaṇaḥ phalaṃ caiva sa eva param avyayaḥ. chandāṃsi tasya romāṇi akṣaraṃ ca sarasvatī.

बह्वाश्रयो बहुमुखो धर्मो हृदि समाश्रितः। स ब्रह्मपरमो धर्मस् तपश् च सद् असच् च सः।

bahvāśrayo bahumukho dharmo hṛdi samāśritaḥ. sa brahmaparamo dharmas tapaś ca sad asac ca saḥ.

श्रुतिशास्त्रग्रहोपेतः षोडशर्त्विक्क्रतुश् च सः। पितामहश् च विष्णुश् च सो ऽश्विनौ स पुरंदरः।

śrutiśāstragrahopetaḥ ṣoḍaśartvikkratuś ca saḥ. pitāmahaś ca viṣṇuś ca so 'śvinau sa puraṃdaraḥ.

मित्रश् च वरुणश् चैव यमो ऽथ धनदस् तथा। ते पृथग्दर्शनास् तस्य संविदन्ति तथैकताम्। एकस्य विद्धि देवस्य सर्वं जगद् इदं वशे।

mitraś ca varuṇaś caiva yamo 'tha dhanadas tathā. te pṛthagdarśanās tasya saṃvidanti tathaikatām. ekasya viddhi devasya sarvaṃ jagad idaṃ vaśe.

नानाभूतस्य दैत्येन्द्र तस्यैकत्वं वदत्य् अयम्। जन्तुः पश्यति ज्ञानेन ततः सत्त्वं प्रकाशते।

nānābhūtasya daityendra tasyaikatvaṃ vadaty ayam. jantuḥ paśyati jñānena tataḥ sattvaṃ prakāśate.

संहारविक्षेपसहस्रकोटीस्; तिष्ठन्ति जीवाः प्रचरन्ति चान्ये। प्रजाविसर्गस्य च पारिमाण्यं; वापीसहस्राणि बहूनि दैत्य।

saṃhāravikṣepasahasrakoṭīs; tiṣṭhanti jīvāḥ pracaranti cānye. prajāvisargasya ca pārimāṇyaṃ; vāpīsahasrāṇi bahūni daitya.

वाप्यः पुनर् योजनविस्तृतास् ताः; क्रोशं च गम्भीरतयावगाढाः। आयामतः पञ्चशताश् च सर्वाः; प्रत्येकशो योजनतः प्रवृद्धाः।

vāpyaḥ punar yojanavistṛtās tāḥ; krośaṃ ca gambhīratayāvagāḍhāḥ. āyāmataḥ pañcaśatāś ca sarvāḥ; pratyekaśo yojanataḥ pravṛddhāḥ.

वाप्या जलं क्षिप्यति वालकोट्या; त्व् अह्ना सकृच् चाप्य् अथ न द्वितीयम्। तासां क्षये विद्धि कृतं विसर्गं; संहारम् एकं च तथा प्रजानाम्।

vāpyā jalaṃ kṣipyati vālakoṭyā; tv ahnā sakṛc cāpy atha na dvitīyam. tāsāṃ kṣaye viddhi kṛtaṃ visargaṃ; saṃhāram ekaṃ ca tathā prajānām.

षड् जीववर्णाः परमं प्रमाणं; कृष्णो धूम्रो नीलम् अथास्य मध्यम्। रक्तं पुनः सह्यतरं सुखं तु; हारिद्रवर्णं सुसुखं च शुक्लम्।

ṣaḍ jīvavarṇāḥ paramaṃ pramāṇaṃ; kṛṣṇo dhūmro nīlam athāsya madhyam. raktaṃ punaḥ sahyataraṃ sukhaṃ tu; hāridravarṇaṃ susukhaṃ ca śuklam.

परं तु शुक्लं विमलं विशोकं; गतक्लमं सिध्यति दानवेन्द्र। गत्वा तु योनिप्रभवानि दैत्य; सहस्रशः सिद्धिम् उपैति जीवः।

paraṃ tu śuklaṃ vimalaṃ viśokaṃ; gataklamaṃ sidhyati dānavendra. gatvā tu yoniprabhavāni daitya; sahasraśaḥ siddhim upaiti jīvaḥ.

गतिं च यां दर्शनम् आह देवो; गत्वा शुभं दर्शनम् एव चाह। गतिः पुनर् वर्णकृता प्रजानां; वर्णस् तथा कालकृतो ऽसुरेन्द्र।

gatiṃ ca yāṃ darśanam āha devo; gatvā śubhaṃ darśanam eva cāha. gatiḥ punar varṇakṛtā prajānāṃ; varṇas tathā kālakṛto 'surendra.

शतं सहस्राणि चतुर्दशेह; परा गतिर् जीवगुणस्य दैत्य। अतिप्रसक्तो निरयाच् च दैत्य। ततस् ततः संपरिवर्तते च। आरोहणं तत् कृतम् एव विद्धि; स्थानं तथा निःसरणं च तेषाम्।

śataṃ sahasrāṇi caturdaśeha; parā gatir jīvaguṇasya daitya. atiprasakto nirayāc ca daitya. tatas tataḥ saṃparivartate ca. ārohaṇaṃ tat kṛtam eva viddhi; sthānaṃ tathā niḥsaraṇaṃ ca teṣām.

कृष्णस्य वर्णस्य गतिर् निकृष्टा; स मज्जते नरके पच्यमानः। स्थानं तथा दुर्गतिभिस् तु तस्य; प्रजाविसर्गान् सुबहून् वदन्ति।

kṛṣṇasya varṇasya gatir nikṛṣṭā; sa majjate narake pacyamānaḥ. sthānaṃ tathā durgatibhis tu tasya; prajāvisargān subahūn vadanti.

शतं सहस्राणि ततश् चरित्वा; प्राप्नोति वर्णं हरितं तु पश्चात्। स चैव तस्मिन् निवसत्य् अनीशो; युगक्षये तमसा संवृतात्मा।

śataṃ sahasrāṇi tataś caritvā; prāpnoti varṇaṃ haritaṃ tu paścāt. sa caiva tasmin nivasaty anīśo; yugakṣaye tamasā saṃvṛtātmā.

स वै यदा सत्त्वगुणेन युक्तस्; तमो व्यपोहन् घटते स्वबुद्ध्या। स लोहितं वर्णम् उपैति नीलो; मनुष्यलोके परिवर्तते च।

sa vai yadā sattvaguṇena yuktas; tamo vyapohan ghaṭate svabuddhyā. sa lohitaṃ varṇam upaiti nīlo; manuṣyaloke parivartate ca.

स तत्र संहारविसर्गम् एव; स्वकर्मजैर् बन्धनैः क्लिश्यमानः। ततः स हारिद्रम् उपैति वर्णं; संहारविक्षेपशते व्यतीते।

sa tatra saṃhāravisargam eva; svakarmajair bandhanaiḥ kliśyamānaḥ. tataḥ sa hāridram upaiti varṇaṃ; saṃhāravikṣepaśate vyatīte.

हारिद्रवर्णस् तु प्रजाविसर्गान्; सहस्रशस् तिष्ठति संचरन् वै। अविप्रमुक्तो निरये च दैत्य; ततः सहस्राणि दशापराणि।

hāridravarṇas tu prajāvisargān; sahasraśas tiṣṭhati saṃcaran vai. avipramukto niraye ca daitya; tataḥ sahasrāṇi daśāparāṇi.

गतीः सहस्राणि च पञ्च तस्य; चत्वारि संवर्तकृतानि चैव। विमुक्तम् एनं निरयाच् च विद्धि; सर्वेषु चान्येषु च संभवेषु।

gatīḥ sahasrāṇi ca pañca tasya; catvāri saṃvartakṛtāni caiva. vimuktam enaṃ nirayāc ca viddhi; sarveṣu cānyeṣu ca saṃbhaveṣu.

स देवलोके विहरत्य् अभीक्ष्णं; ततश् च्युतो मानुषताम् उपैति। संहारविक्षेपशतानि चाष्टौ; मर्त्येषु तिष्ठन्न् अमृतत्वम् एति।

sa devaloke viharaty abhīkṣṇaṃ; tataś cyuto mānuṣatām upaiti. saṃhāravikṣepaśatāni cāṣṭau; martyeṣu tiṣṭhann amṛtatvam eti.

सो ऽस्माद् अथ भ्रश्यति कालयोगात्; कृष्णे तले तिष्ठति सर्वकष्टे। यथा त्व् अयं सिध्यति जीवलोकस्; तत् ते ऽभिधास्याम्य् असुरप्रवीर।

so 'smād atha bhraśyati kālayogāt; kṛṣṇe tale tiṣṭhati sarvakaṣṭe. yathā tv ayaṃ sidhyati jīvalokas; tat te 'bhidhāsyāmy asurapravīra.

दैवानि स व्यूहशतानि सप्त; रक्तो हरिद्रो ऽथ तथैव शुक्लः। संश्रित्य संधावति शुक्लम् एतम्; अष्टापरान् अर्च्यतमान् स लोकान्।

daivāni sa vyūhaśatāni sapta; rakto haridro 'tha tathaiva śuklaḥ. saṃśritya saṃdhāvati śuklam etam; aṣṭāparān arcyatamān sa lokān.

अष्टौ च षष्टिं च शतानि यानि; मनोविरुद्धानि महाद्युतीनाम्। शुक्लस्य वर्णस्य परा गतिर् या; त्रीण्य् एव रुद्धानि महानुभाव।

aṣṭau ca ṣaṣṭiṃ ca śatāni yāni; manoviruddhāni mahādyutīnām. śuklasya varṇasya parā gatir yā; trīṇy eva ruddhāni mahānubhāva.

संहारविक्षेपम् अनिष्टम् एकं; चत्वारि चान्यानि वसत्य् अनीशः। षष्ठस्य वर्णस्य परा गतिर् या; सिद्धा विशिष्टस्य गतक्लमस्य।

saṃhāravikṣepam aniṣṭam ekaṃ; catvāri cānyāni vasaty anīśaḥ. ṣaṣṭhasya varṇasya parā gatir yā; siddhā viśiṣṭasya gataklamasya.

सप्तोत्तरं तेषु वसत्य् अनीशः; संहारविक्षेपशतं सशेषम्। तस्माद् उपावृत्य मनुष्यलोके; ततो महान् मानुषताम् उपैति।

saptottaraṃ teṣu vasaty anīśaḥ; saṃhāravikṣepaśataṃ saśeṣam. tasmād upāvṛtya manuṣyaloke; tato mahān mānuṣatām upaiti.

तस्माद् उपावृत्य ततः क्रमेण; सो ऽग्रे स्म संतिष्ठति भूतसर्गम्। स सप्तकृत्वश् च परैति लोकान्; संहारविक्षेपकृतप्रवासः।

tasmād upāvṛtya tataḥ krameṇa; so 'gre sma saṃtiṣṭhati bhūtasargam. sa saptakṛtvaś ca paraiti lokān; saṃhāravikṣepakṛtapravāsaḥ.

सप्तैव संहारम् उपप्लवानि; संभाव्य संतिष्ठति सिद्धलोके। ततो ऽव्ययं स्थानम् अनन्तम् एति; देवस्य विष्णोर् अथ ब्रह्मणश् च। शेषस्य चैवाथ नरस्य चैव; देवस्य विष्णोः परमस्य चैव।

saptaiva saṃhāram upaplavāni; saṃbhāvya saṃtiṣṭhati siddhaloke. tato 'vyayaṃ sthānam anantam eti; devasya viṣṇor atha brahmaṇaś ca. śeṣasya caivātha narasya caiva; devasya viṣṇoḥ paramasya caiva.

संहारकाले परिदग्धकाया; ब्रह्माणम् आयान्ति सदा प्रजा हि। चेष्टात्मनो देवगणाश् च सर्वे; ये ब्रह्मलोकाद् अमराः स्म ते ऽपि।

saṃhārakāle paridagdhakāyā; brahmāṇam āyānti sadā prajā hi. ceṣṭātmano devagaṇāś ca sarve; ye brahmalokād amarāḥ sma te 'pi.

प्रजाविसर्गं तु सशेषकालं; स्थानानि स्वान्य् एव सरन्ति जीवाः। निःशेषाणां तत् पदं यान्ति चान्ते; सर्वापदा ये सदृशा मनुष्याः।

prajāvisargaṃ tu saśeṣakālaṃ; sthānāni svāny eva saranti jīvāḥ. niḥśeṣāṇāṃ tat padaṃ yānti cānte; sarvāpadā ye sadṛśā manuṣyāḥ.

ये तु च्युताः सिद्धलोकात् क्रमेण; तेषां गतिं यान्ति तथानुपूर्व्या। जीवाः परे तद्बलवेषरूपा; विधिं स्वकं यान्ति विपर्ययेण।

ye tu cyutāḥ siddhalokāt krameṇa; teṣāṃ gatiṃ yānti tathānupūrvyā. jīvāḥ pare tadbalaveṣarūpā; vidhiṃ svakaṃ yānti viparyayeṇa.

स यावद् एवास्ति सशेषभुक्ते; प्रजाश् च देव्यौ च तथैव शुक्ले। तावत् तदा तेषु विशुद्धभावः; संयम्य पञ्चेन्द्रियरूपम् एतत्।

sa yāvad evāsti saśeṣabhukte; prajāś ca devyau ca tathaiva śukle. tāvat tadā teṣu viśuddhabhāvaḥ; saṃyamya pañcendriyarūpam etat.

शुद्धां गतिं तां परमां परैति; शुद्धेन नित्यं मनसा विचिन्वन्। ततो ऽव्ययं स्थानम् उपैति ब्रह्म; दुष्प्रापम् अभ्येति स शाश्वतं वै। इत्य् एतद् आख्यातम् अहीनसत्त्व; नारायणस्येह बलं मया ते।

śuddhāṃ gatiṃ tāṃ paramāṃ paraiti; śuddhena nityaṃ manasā vicinvan. tato 'vyayaṃ sthānam upaiti brahma; duṣprāpam abhyeti sa śāśvataṃ vai. ity etad ākhyātam ahīnasattva; nārāyaṇasyeha balaṃ mayā te.

वृत्र उवाच। एवं स देवो भगवान् उवाच। सनत्कुमारो मधुराभिभाषी। एवं गते मे न विषादो ऽस्ति कश् चित्; सम्यक् च पश्यामि वचस् तवैतत्। श्रुत्वा च ते वाचम् अदीनसत्त्व; विकल्मषो ऽस्म्य् अद्य तथा विपाप्मा।

vṛtra uvāca. evaṃ sa devo bhagavān uvāca. sanatkumāro madhurābhibhāṣī. evaṃ gate me na viṣādo 'sti kaś cit; samyak ca paśyāmi vacas tavaitat. śrutvā ca te vācam adīnasattva; vikalmaṣo 'smy adya tathā vipāpmā.

प्रवृत्तम् एतद् भगवन् महर्षे; महाद्युतेश् चक्रम् अनन्तवीर्यम्। विष्णोर् अनन्तस्य सनातनं तत्; स्थानं सर्गा यत्र सर्वे प्रवृत्ताः। स वै महात्मा पुरुषोत्तमो वै; तस्मिञ् जगत् सर्वम् इदं प्रतिष्ठितम्।

pravṛttam etad bhagavan maharṣe; mahādyuteś cakram anantavīryam. viṣṇor anantasya sanātanaṃ tat; sthānaṃ sargā yatra sarve pravṛttāḥ. sa vai mahātmā puruṣottamo vai; tasmiñ jagat sarvam idaṃ pratiṣṭhitam.

भीष्म उवाच। एवम् उक्त्वा स कौन्तेय वृत्रः प्राणान् अवासृजत्। योजयित्वा तथात्मानं परं स्थानम् अवाप्तवान्।

bhīṣma uvāca. evam uktvā sa kaunteya vṛtraḥ prāṇān avāsṛjat. yojayitvā tathātmānaṃ paraṃ sthānam avāptavān.

युधिष्ठिर उवाच। अयं स भगवान् देवः पितामह जनार्दनः। सनत्कुमारो वृत्राय यत् तद् आख्यातवान् पुरा।

yudhiṣṭhira uvāca. ayaṃ sa bhagavān devaḥ pitāmaha janārdanaḥ. sanatkumāro vṛtrāya yat tad ākhyātavān purā.

भीष्म उवाच। मूलस्थायी स भगवान् स्वेनानन्तेन तेजसा। तत्स्थः सृजति तान् भावान् नानारूपान् महातपाः।

bhīṣma uvāca. mūlasthāyī sa bhagavān svenānantena tejasā. tatsthaḥ sṛjati tān bhāvān nānārūpān mahātapāḥ.

तुरीयार्धेन तस्येमं विद्धि केशवम् अच्युतम्। तुरीयार्धेन ब्रह्माणं तस्य विद्धि महात्मनः। तुरीयार्धेन लोकांस् त्रीन् भावयत्य् एष बुद्धिमान्।

turīyārdhena tasyemaṃ viddhi keśavam acyutam. turīyārdhena brahmāṇaṃ tasya viddhi mahātmanaḥ. turīyārdhena lokāṃs trīn bhāvayaty eṣa buddhimān.

अर्वाक् स्थितस् तु यः स्थायी कल्पान्ते परिवर्तते। स शेते भगवान् अप्सु यो ऽसाव् अतिबलः प्रभुः। तान् विधाता प्रसन्नात्मा लोकांश् चरति शाश्वतान्।

arvāk sthitas tu yaḥ sthāyī kalpānte parivartate. sa śete bhagavān apsu yo 'sāv atibalaḥ prabhuḥ. tān vidhātā prasannātmā lokāṃś carati śāśvatān.

सर्वाण्य् अशून्यानि करोत्य् अनन्तः; सनत्कुमारः संचरते च लोकान्। स चानिरुद्धः सृजते महात्मा; तत्स्थं जगत् सर्वम् इदं विचित्रम्।

sarvāṇy aśūnyāni karoty anantaḥ; sanatkumāraḥ saṃcarate ca lokān. sa cāniruddhaḥ sṛjate mahātmā; tatsthaṃ jagat sarvam idaṃ vicitram.

युधिष्ठिर उवाच। वृत्रेण परमार्थज्ञ दृष्टा मन्ये ऽऽत्मनो गतिः। शुभा तस्मात् स सुखितो न शोचति पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. vṛtreṇa paramārthajña dṛṣṭā manye ''tmano gatiḥ. śubhā tasmāt sa sukhito na śocati pitāmaha.

शुक्लः शुक्लाभिजातीयः साध्यो नावर्तते ऽनघ। तिर्यग्गतेश् च निर्मुक्तो निरयाच् च पितामह।

śuklaḥ śuklābhijātīyaḥ sādhyo nāvartate 'nagha. tiryaggateś ca nirmukto nirayāc ca pitāmaha.

हारिद्रवर्णे रक्ते वा वर्तमानस् तु पार्थिव। तिर्यग् एवानुपश्येत कर्मभिस् तामसैर् वृतः।

hāridravarṇe rakte vā vartamānas tu pārthiva. tiryag evānupaśyeta karmabhis tāmasair vṛtaḥ.

वयं तु भृशम् आपन्ना रक्ताः कष्टमुखे ऽसुखे। कां गतिं प्रतिपत्स्यामो नीलां कृष्णाधमाम् अथ।

vayaṃ tu bhṛśam āpannā raktāḥ kaṣṭamukhe 'sukhe. kāṃ gatiṃ pratipatsyāmo nīlāṃ kṛṣṇādhamām atha.

भीष्म उवाच। शुद्धाभिजनसंपन्नाः पाण्डवाः संशितव्रताः। विहृत्य देवलोकेषु पुनर् मानुष्यम् एष्यथ।

bhīṣma uvāca. śuddhābhijanasaṃpannāḥ pāṇḍavāḥ saṃśitavratāḥ. vihṛtya devalokeṣu punar mānuṣyam eṣyatha.

प्रजाविसर्गं च सुखेन काले; प्रत्येत्य देवेषु सुखानि भुक्त्वा। सुखेन संयास्यथ सिद्धसंख्यां; मा वो भयं भूद् विमलाः स्थ सर्वे।

prajāvisargaṃ ca sukhena kāle; pratyetya deveṣu sukhāni bhuktvā. sukhena saṃyāsyatha siddhasaṃkhyāṃ; mā vo bhayaṃ bhūd vimalāḥ stha sarve.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...