महाभारत 12.27 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 27→

[mh-12-27] • 32 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। अभिमन्यौ हते बाले द्रौपद्यास् तनयेषु च। धृष्टद्युम्ने विराटे च द्रुपदे च महीपतौ।

yudhiṣṭhira uvāca. abhimanyau hate bāle draupadyās tanayeṣu ca. dhṛṣṭadyumne virāṭe ca drupade ca mahīpatau.

वसुषेणे च धर्मज्ञे धृष्टकेतौ च पार्थिवे। तथान्येषु नरेन्द्रेषु नानादेश्येषु संयुगे।

vasuṣeṇe ca dharmajñe dhṛṣṭaketau ca pārthive. tathānyeṣu narendreṣu nānādeśyeṣu saṃyuge.

न विमुञ्चति मां शोको ज्ञातिघातिनम् आतुरम्। राज्यकामुकम् अत्य् उग्रं स्ववंशोच्छेदकारकम्।

na vimuñcati māṃ śoko jñātighātinam āturam. rājyakāmukam aty ugraṃ svavaṃśocchedakārakam.

यस्याङ्के क्रीडमानेन मया वै परिवर्तितम्। स मया राज्यलुब्धेन गाङ्गेयो विनिपातितः।

yasyāṅke krīḍamānena mayā vai parivartitam. sa mayā rājyalubdhena gāṅgeyo vinipātitaḥ.

यदा ह्य् एनं विघूर्णन्तम् अपश्यं पार्थसायकैः। कम्पमानं यथा वज्रैः प्रेक्षमाणं शिखण्डिनम्।

yadā hy enaṃ vighūrṇantam apaśyaṃ pārthasāyakaiḥ. kampamānaṃ yathā vajraiḥ prekṣamāṇaṃ śikhaṇḍinam.

जीर्णं सिंहम् इव प्रांशुं नरसिंहं पितामहम्। कीर्यमाणं शरैस् तीक्ष्णैर् दृष्ट्वा मे व्यथितं मनः।

jīrṇaṃ siṃham iva prāṃśuṃ narasiṃhaṃ pitāmaham. kīryamāṇaṃ śarais tīkṣṇair dṛṣṭvā me vyathitaṃ manaḥ.

प्राङ्मुखं सीदमानं च रथाद् अपच्युतं शरैः। घूर्णमानं यथा शैलं तदा मे कश्मलो ऽभवत्।

prāṅmukhaṃ sīdamānaṃ ca rathād apacyutaṃ śaraiḥ. ghūrṇamānaṃ yathā śailaṃ tadā me kaśmalo 'bhavat.

यः स बाणधनुष्पाणिर् योधयाम् आस भार्गवम्। बहून्य् अहानि कौरव्यः कुरुक्षेत्रे महामृधे।

yaḥ sa bāṇadhanuṣpāṇir yodhayām āsa bhārgavam. bahūny ahāni kauravyaḥ kurukṣetre mahāmṛdhe.

समेतं पार्थिवं क्षत्रं वाराणस्यां नदीसुतः। कन्यार्थम् आह्वयद् वीरो रथेनैकेन संयुगे।

sametaṃ pārthivaṃ kṣatraṃ vārāṇasyāṃ nadīsutaḥ. kanyārtham āhvayad vīro rathenaikena saṃyuge.

येन चोग्रायुधो राजा चक्रवर्ती दुरासदः। दग्धः शस्त्रप्रतापेन स मया युधि घातितः।

yena cogrāyudho rājā cakravartī durāsadaḥ. dagdhaḥ śastrapratāpena sa mayā yudhi ghātitaḥ.

स्वयं मृत्युं रक्षमाणः पाञ्चाल्यं यः शिखण्डिनम्। न बाणैः पातयाम् आस सो ऽर्जुनेन निपातितः।

svayaṃ mṛtyuṃ rakṣamāṇaḥ pāñcālyaṃ yaḥ śikhaṇḍinam. na bāṇaiḥ pātayām āsa so 'rjunena nipātitaḥ.

यदैनं पतितं भूमाव् अपश्यं रुधिरोक्षितम्। तदैवाविशद् अत्य् उग्रो ज्वरो मे मुनिसत्तम। येन संवर्धिता बाला येन स्म परिरक्षिताः।

yadainaṃ patitaṃ bhūmāv apaśyaṃ rudhirokṣitam. tadaivāviśad aty ugro jvaro me munisattama. yena saṃvardhitā bālā yena sma parirakṣitāḥ.

स मया राज्यलुब्धेन पापेन गुरुघातिना। अल्पकालस्य राज्यस्य कृते मूढेन घातितः।

sa mayā rājyalubdhena pāpena gurughātinā. alpakālasya rājyasya kṛte mūḍhena ghātitaḥ.

आचार्यश् च महेष्वासः सर्वपार्थिवपूजितः। अभिगम्य रणे मिथ्या पापेनोक्तः सुतं प्रति।

ācāryaś ca maheṣvāsaḥ sarvapārthivapūjitaḥ. abhigamya raṇe mithyā pāpenoktaḥ sutaṃ prati.

तन् मे दहति गात्राणि यन् मां गुरुर् अभाषत। सत्यवाक्यो हि राजंस् त्वं यदि जीवति मे सुतः। सत्यं मा मर्शयन् विप्रो मयि तत् परिपृष्टवान्।

tan me dahati gātrāṇi yan māṃ gurur abhāṣata. satyavākyo hi rājaṃs tvaṃ yadi jīvati me sutaḥ. satyaṃ mā marśayan vipro mayi tat paripṛṣṭavān.

कुञ्जरं चान्तरं कृत्वा मिथ्योपचरितं मया। सुभृशं राज्यलुब्धेन पापेन गुरुघातिना।

kuñjaraṃ cāntaraṃ kṛtvā mithyopacaritaṃ mayā. subhṛśaṃ rājyalubdhena pāpena gurughātinā.

सत्यकञ्चुकम् आस्थाय मयोक्तो गुरुर् आहवे। अश्वत्थामा हत इति कुञ्जरे विनिपातिते। कान् नु लोकान् गमिष्यामि कृत्वा तत् कर्म दारुणम्।

satyakañcukam āsthāya mayokto gurur āhave. aśvatthāmā hata iti kuñjare vinipātite. kān nu lokān gamiṣyāmi kṛtvā tat karma dāruṇam.

अघातयं च यत् कर्णं समरेष्व् अपलायिनम्। ज्येष्ठं भ्रातरम् अत्य् उग्रं को मत्तः पापकृत्तमः।

aghātayaṃ ca yat karṇaṃ samareṣv apalāyinam. jyeṣṭhaṃ bhrātaram aty ugraṃ ko mattaḥ pāpakṛttamaḥ.

अभिमन्युं च यद् बालं जातं सिंहम् इवाद्रिषु। प्रावेशयम् अहं लुब्धो वाहिनीं द्रोणपालिताम्।

abhimanyuṃ ca yad bālaṃ jātaṃ siṃham ivādriṣu. prāveśayam ahaṃ lubdho vāhinīṃ droṇapālitām.

तदाप्रभृति बीभत्सुं न शक्नोमि निरीक्षितुम्। कृष्णं च पुण्डरीकाक्षं किल्बिषी भ्रूणहा यथा।

tadāprabhṛti bībhatsuṃ na śaknomi nirīkṣitum. kṛṣṇaṃ ca puṇḍarīkākṣaṃ kilbiṣī bhrūṇahā yathā.

द्रौपदीं चाप्य् अदुःखार्हां पञ्चपुत्रविनाकृताम्। शोचामि पृथिवीं हीनां पञ्चभिः पर्वतैर् इव।

draupadīṃ cāpy aduḥkhārhāṃ pañcaputravinākṛtām. śocāmi pṛthivīṃ hīnāṃ pañcabhiḥ parvatair iva.

सो ऽहम् आगस्करः पापः पृथिवीनाशकारकः। आसीन एवम् एवेदं शोषयिष्ये कलेवरम्।

so 'ham āgaskaraḥ pāpaḥ pṛthivīnāśakārakaḥ. āsīna evam evedaṃ śoṣayiṣye kalevaram.

प्रायोपविष्टं जानीध्वम् अद्य मां गुरुघातिनम्। जातिष्व् अन्यास्व् अपि यथा न भवेयं कुलान्तकृत्। नोपभोक्ष्ये वरान् भोगान् राज्यं तत्परिच्छदान्।

prāyopaviṣṭaṃ jānīdhvam adya māṃ gurughātinam. jātiṣv anyāsv api yathā na bhaveyaṃ kulāntakṛt. nopabhokṣye varān bhogān rājyaṃ tatparicchadān.

न भोक्ष्ये न च पानीयम् उपयोक्ष्ये कथं चन। शोषयिष्ये प्रियान् प्राणान् इहस्थो ऽहं तपोधन।

na bhokṣye na ca pānīyam upayokṣye kathaṃ cana. śoṣayiṣye priyān prāṇān ihastho 'haṃ tapodhana.

यथेष्टं गम्यतां कामम् अनुजाने प्रसाद्य वः। सर्वे माम् अनुजानीत त्यक्ष्यामीदं कलेवरम्।

yatheṣṭaṃ gamyatāṃ kāmam anujāne prasādya vaḥ. sarve mām anujānīta tyakṣyāmīdaṃ kalevaram.

वैशंपायन उवाच। तम् एवंवादिनं पार्थं बन्धुशोकेन विह्वलम्। मैवम् इत्य् अब्रवीद् व्यासो निगृह्य मुनिसत्तमः।

vaiśaṃpāyana uvāca. tam evaṃvādinaṃ pārthaṃ bandhuśokena vihvalam. maivam ity abravīd vyāso nigṛhya munisattamaḥ.

अतिवेलं महाराज न शोकं कर्तुम् अर्हसि। पुनर् उक्तं प्रवक्ष्यामि दिष्टम् एतद् इति प्रभो।

ativelaṃ mahārāja na śokaṃ kartum arhasi. punar uktaṃ pravakṣyāmi diṣṭam etad iti prabho.

संयोगा विप्रयोगाश् च जातानां प्राणिनां ध्रुवम्। बुद्बुदा इव तोयेषु भवन्ति न भवन्ति च।

saṃyogā viprayogāś ca jātānāṃ prāṇināṃ dhruvam. budbudā iva toyeṣu bhavanti na bhavanti ca.

सर्वे क्षयान्ता निचयाः पतनान्ताः समुच्छ्रयाः। संयोगा विप्रयोगान्ता मरणान्तं हि जीवितम्।

sarve kṣayāntā nicayāḥ patanāntāḥ samucchrayāḥ. saṃyogā viprayogāntā maraṇāntaṃ hi jīvitam.

सुखं दुःखान्तम् आलस्यं दाक्ष्यं दुःखं सुखोदयम्। भूतिः श्रीर् ह्रीर् धृतिः सिद्धिर् नादक्षे निवसन्त्य् उत।

sukhaṃ duḥkhāntam ālasyaṃ dākṣyaṃ duḥkhaṃ sukhodayam. bhūtiḥ śrīr hrīr dhṛtiḥ siddhir nādakṣe nivasanty uta.

नालं सुखाय सुहृदो नालं दुःखाय दुर्हृदः। न च प्रज्ञालम् अर्थेभ्यो न सुखेभ्यो ऽप्य् अलं धनम्।

nālaṃ sukhāya suhṛdo nālaṃ duḥkhāya durhṛdaḥ. na ca prajñālam arthebhyo na sukhebhyo 'py alaṃ dhanam.

यथा सृष्टो ऽसि कौन्तेय धात्रा कर्मसु तत् कुरु। अत एव हि सिद्धिस् ते नेशस् त्वम् आत्मना नृप।

yathā sṛṣṭo 'si kaunteya dhātrā karmasu tat kuru. ata eva hi siddhis te neśas tvam ātmanā nṛpa.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...